ولىك
تامىز ايىنىڭ تىنىق ءتۇنى. جەر بەتىنەن باياۋ عانا كوتەرىلگەن تۇمان كوز كورەر جەردەگىنىڭ بارىنە بۋالدىر پەردەسىن جاپقان. كولكىگەن تۇمان اي جارىعىندا، بىرەسە تىنىش جاتقان شالقار تەڭىز سياقتانىپ، بىرەسە ءزاۋلىم اق دۋال سياقتانىپ كورىنەدى. اۋا دىمقىل، سالقىن. تاڭ ءالى الىس. ورمان جيەگىندەگى اۋىل اراسى جولىنان ءبىر قادامداي شەتتە ولىمسىرەگەن وت جىلتىلدايدى. سول جەردە، جاس ەمەن اعاشىنىڭ تۇبىندە، باسىنان اياعىنا دەيىن جاڭا اق كەنەپ جابىلعان ولىك جاتىر. توسىنە ۇلكەن اعاش يكون قويىلىپتى. ولىكتىڭ جانىندا، جولدىڭ تاپ جيەگىنە تاياۋ، شارۋالاردىڭ موينىنا ارتىلا بەرەتىن مىندەتتەردىڭ ىشىندەگى ەڭ ءبىر اۋىرىن اتقارىپ، ەكى "ناۋبەتشى" مۇجىق وتىر. ولاردىڭ بىرەۋى - ۇستىنە جىرتىق شولاق تون، اياعىنا شاباتا كيگەن، تەبىندەگەن مۇرتى بار ۇزىن بويلى، قويۋ قارا قاستى ءجاسوسپىرىم جىگىت، دىمقىل ءشوپتىڭ ۇستىندە ەكى اياعىن كوسىلتىپ سالىپ، ۋاقىتتى جۇمىسپەن قىسقارتۋعا كىرىسىپتى. مويىنى سورايا سولپيىپ، مۇرىنى شۋىلداپ، دارداي ءبىر بۋىلتىق اعاشتان قاسىق جونىپ وتىر. ەكىنشىسى - بەت-اۋزى مىجىرايعان، سەلدىرەگەن مۇرتى، شوشايعان تەكە ساقالى بار، ارىق، بۇجىر كىشكەنە عانا مۇجىق، قولىن ەكى تىزەسىنە قويىپ، سەلت ەتپەستەن، الدىنداعى وتقا موليە قاراپ قالعان. وشۋگە اينالعان وتتان ەكەۋىنىڭ دە بەتىنە قىزعىلت ساۋلە ءتۇسىپ تۇر. توڭىرەك تىپ-تىنىش. تەك پىشاق جونعان اعاشتىڭ سىقىرى مەن سۋ وتىننىڭ جانىپ پىشىلداعانى عانا ەستىلەدى.
— سەن، سەما، قالعىماسايشى، — دەيدى جاسى.
— مەن... قالعىپ وتىرعانىم جوق... — دەيدى وعان تەكە ساقال. :
— ءسويت... جالعىز قورقامىن، ءتىپتى قۇتىم قاشادى. تىم بولماسا اڭگىمە ايتساڭشى، سەما!
— جوق... بىلمەيمىن...
— سەن ءوزىڭ قىزىقسىڭ، سەمۋشكا! باسقالار ازىلدەسەدى، قايداعى جوقتى تاۋىپ اڭگىمە ايتادى، ءان سالادى، ال سەنىڭ قانداي جان ەكەنىڭدى قۇدايدىڭ ءوزى ءبىلسىن. باقشاعا قويعان قاراقشى سياقتىسىڭ، كوزىڭدى وتتان ايىرماي مەلشيىپ وتىرسىڭ. اۋزىڭداعى ءسوزىڭدى دۇرىستاپ ايتا المايسىڭ.... سويلەگەندە دە بەينە قورقىپ وتىرعان ادامشا سويلەيسىڭ. جاسىڭ ەلۋگە كەلىپ قالعان شىعار - اۋ، ءالى بالانىڭ اقىلىنداي دا اقىلىڭ جوق... جارىمەستىگىڭدى ويلاپ ءوزىڭ دە ءبىر قايعىرماسسىڭ با؟
— قايعىرام... — دەيدى وعان تەكە ساقال تۇنجىراي سويلەپ.
— سەنىڭ كەششە بولعانىڭ بىزگە دە ايانىشتى ەمەس دەيمىسىڭ؟ ءوزىڭ مومىن، ىشپەيتىن مۇجىقسىڭ، بار كەمشىلىگىڭ - باسىڭدا ميىڭ جوق. قۇداي اقىلعا جارىتپاعان سوڭ ءوزىڭ تىربانىپ، اقىلىڭدى تولىقتىرماسسىڭ با؟.. بىلاي، زورلانىپ كورسەيشى، سەما... ءبىر جاقسى ءسوز ەستىسەڭ، سونىڭ ماعىناسىنا جەتۋگە تىرىس، قۇلاعىڭا قۇيىپ ال، سونان سوڭ ىلعي ويلان... تۇسىنە الماعان ءسوزىڭ بولسا، سونىڭ قانداي ماعىنادا ايتىلعانىن زورلانىپ ميىڭمەن ويلان. ۇقتىڭ با؟ زورلانىپ ويلان! ال ەگەر ءوزىڭ ءسويتىپ اقىل-ەسىڭدى جيناماساڭ، جارىمەس كۇيىڭدە قور بولىپ وتەسىڭ.
— ءيا، قۇداي، نە ىستەسەڭ دە ءوز ەركىندە! اجەكەم-اۋ! — دەدى ول قارلىعا شىققان نازىك داۋىسپەن - تاستاي قاراڭعىدا كەلە جاتىپ وتتى كورگەن سوڭ كوڭىلىم شات بولدى. اۋەلى، تۇنەمەگە ات جايعاندار ما ەكەن دەپ ەم، كەيىن اتتارى كورىنبەيدى عوي، اتشىلار ەمەس شىعار دەپ ويلادىم. ۇرىلار ەمەس پە ەكەن وزدەرى، باي لازاردى توسىپ وتىرعان قاراقشىلار ەمەس پە ەكەن؟ الدە، پۇتقا قۇرباندىق بەرىپ جاتقان سىعان اۋلەتى ەمەس پە ەكەن دەگەن دە وي كەلدى. كوڭىلىم سەرگىپ كەتتى. سونسوڭ "بار، قۇدايدىڭ ق ۇلى فەودوسيي، عازاپكەرلەردىڭ ءتاجىن كي!" دەدىم وزىمە. سودان، وتقا ۇمتىلعان كوبەلەكتەي ەلبەلەكتەي جونەلدىم. ەندى، مىنە، ارالارىڭا كەلىپ، سىرت پىشىندەرىڭە قاراپ، سەندەردىڭ ۇرى دا، ءماجۋسي دە ەمەس ەكەندەرىڭدى تانىپ تۇرمىن. قۇدايدىڭ راقمەتى جاۋسىن!
— امانبىسىڭ؟
— پروۆوسلاۆيەلىكتەر، ماكۋحيننىڭ كىرپىش زاۋىتىنا باراتىن جولدى بىلەسىڭدەر مە؟
— جاقىن عوي. وسى جولمەن تۋرا تارتا بەرسەڭىز، ەكى شاقىرىمنان كەيىن انانوۆو كەزدەسەدى، ءبىزدىڭ قىستاعىمىز دەگەنىم عوي. سودان، اكەتايىم، وڭعا بۇرىلعايسىڭ، ودان ءارى جاعامەن ءجۇرىپ وتىرىپ تۋرا زاۋىتقا جەتەسىڭ، انانوۆودان ءۇش شاقىرىمداي جەر.
— قۇداي اماندىق بەرسىن. بۇل جەردە نەعىپ وتىرسىڭدار؟
— كۋا رەتىندە وتىرمىز. انە، كوردىڭ بە، ولىك جاتىر.
— نە دەيدى! قايداعى ولىك؟ اجەكەم–اۋ!
جولاۋشى ۇستىنە يكون قويىلعان اق كەنەپتى كورىپ شوشىپ، ىرشىپ ءتۇستى. ويدا-جوقتا مىنادايدىڭ ۇستىنەن شىققانىنا، ءتىپتى قۇتى قاشىپ كەتكەن ەدى. ءبۇرسيىپ، اۋزى اشىلىپ، ەكى كوزى ەجىرەيىپ، قالشيىپ قاراپ قالدى... ءوز كوزىنە ءوزى سەنبەگەندەي، ءۇش مينۋتتاي ءۇنسىز تۇرعاننان كەيىن كۇبىرلەپ سويلەي باستادى:
— ءيا، قۇداي! اجەكەم-اۋ! ەشكىمگە دە سوقتىقپاي ءوز جونىممەن كەلە جاتىر ەم، توتەننەن قۇدايدىڭ مىناداي كارىنە تاپ بولعانىمدى قاراشى...
— ءوزىڭىز كىم بولاسىز؟ — دەدى جىگىتتىڭ ادامىسىز با؟
— جو... جوق... موناستىرلاردى ارالاپ ءجۇرمىن... مي... ميحايلو پوليكارپىچتى بىلەسىڭ بە، زاۋىت باسقارۋشىسىن؟ سونىڭ نەمەرە ءىنىسىمىن... ءيا، قۇداي، نە ىستەسەڭ دە ءوز ەركىندە! مۇندا نەعىپ وتىرسىڭدار؟
— كۇزەتىپ وتىرمىز... بۇيرىق سولاي...
— سولاي، سولاي... — دەدى رياسالى كۇبىرلەپ، قولىمەن كوزىن سيپالاپ. - ولىك قاي جاقتىڭ ادامى؟
— قاڭعىعان بىرەۋ.
— ءومىر دەگەن وسى! الايدا، باۋىرلارىم، مەن نەتەيىن... جۇرەيىن... قورقىپ تۇرعانىم. ولىكتەن جامان قورقامىن، اينالايىن قاراقتارىم... مىنە، بۇعان نە دەرسىڭ! مىنا جاتقان ادامدى ءتىرى كەزىندە بايقامايمىز دا، ال ولگەننەن كەيىن ءولى دەنەسىنەن بەينەبىر اتاقتى قولباسىنىڭ نەمەسە اسا قاسيەتتى ءدىنباسىنىڭ الدىندا تۇرعاننان بەتەر قورقىپ قۇتىمىز قاشادى... ءومىر دەگەنىڭىز وسى! قالاي ولگەن ەكەن، بىرەۋ ءولتىرىپ پە؟
— و جاعىن قۇداي بىلمەسە، ءبىز بىلە المادىق! بىرەۋ ءولتىردى مە، الدە اجالىنان ءولدى مە، كىم ءبىلسىن.
— سولاي، سولاي... جانى بالكىم ءجانناتتان ورىن العان شىعار، كىم بىلەدى!
— مۇنىڭ جانى ازىرىنشە وسى ماڭدا، دەنەسىنىڭ توڭىرەگىندە ءجۇر، — دەدى جاس جىگىت — ءۇش كۇنگە دەيىن ول دەنەسىنىڭ ماڭىنان كەتپەيدى.
— ءي-يا... ءتۇن قانداي سۋي باستاعان! ءتىسىڭدى تىسىڭە تيگىزبەيدى... ءسويتىپ تۇپ-تۋرا ءجۇر دەيسىڭ عوي...
— قىستاققا دەيىن، سونسوڭ وڭعا بۇرىلىپ، جاعامەن كەتەسىڭ.
— جاعامەن دە... سولاي... اۋ، مەن نەعىپ تۇرمىن؟ قوي، جۇرەيىن... ساۋ بولىڭدار، تۋىسقاندار!
رياسالى جولمەن بەس-التى قادام جۇرە ءتۇسىپ بارىپ توقتادى.
— ولىكتى كومۋ شىعىنىنا تيىن سالۋدى ۇمىتىپ بارا جاتىر ەكەم عوي، - دەدى ول.
— پراۆوسلاۆيەلىكتەر-اۋ، اقشا سالۋىما رۇقسات شىعار؟
— و جاعىن بىزدەن گورى ءوزىڭ جاقسىراق بىلەتىن بولارسىڭ، موناستىرلاردى ارالاپ جۇرگەن ادام ەمەسسىڭ بە؟ ەگەر اجالىنان ولگەن ادام بولسا، اقشا سالعانىڭ ساۋاپ، ال ءوزىن - ءوزى ولتىرگەن بولسا — كۇنا.
— سولاي ەكەن-اۋ ءالى... بالكىم شىنىندا دا ءوزىن-وزى ولتىرگەن بىرەۋ بولىپ جۇرەر! قوي، اقشا سالماي-اق قويايىن. اياق باسساڭ كۇناعا كەزدەسەسىڭ! ماعان مىڭ سوم بەرەم دەسە دە بۇل جەردە وتىرماس ەم... قوش بولىڭدار، تۋىسقاندار!
سىلبىر باسىپ بىلاي شىعا بەرە تاعى توقتادى.
— نە ىستەرىمدى بىلمەي تۇرعانىمدى قاراشى... — دەدى ول كۇبىرلەپ. — تاڭنىڭ اتۋىن كۇتىپ وسى جەردە وت باسىندا وتىرايىن دەسەم... قورقامىن. جۇرۋگە دە جۇرەكسىنىپ تۇرمىن. قاراڭعىدا جولدا ولىك ەلەستەيدى دە تۇرادى عوي ەندى. قۇدايدىڭ تاپ كەلتىرگەن ازابىن كوردىڭ بە مىنا! امان-ەسەن بەس ءجۇز شاقىرىم جەر جاياۋ ءجۇرىپ كەلىپ ەم، ەندى ۇيگە تاقاپ-اق قالعاندا قۇدايدىڭ مىناداي بالەگە كەزىكتىرگەنىن قاراشى... كەتە الاتىن ءتۇرىم جوق!
قورقىنىشتى ەكەنى راس...
— قاسقىردان دا، ۇرىدان دا، قاراڭعىلىقتان دا قورىقپايمىن، ال ولىكتەن ولەردەي قورقام. نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن، ايتەۋىر قورقام! پراۆوسلاۆيەلىك تۋىسقاندار، اياقتارىنا جىعىلىپ جالىنامىن، مەنى قىستاققا دەيىن شىعارىپ سالساڭدارشى!
— بىزگە ولىكتى تاستاپ كەتۋگە بولمايدى.
— ەشكىم دە كورمەيدى عوي، تۋىسقاندار! قۇداي اقى، ەشكىم كورمەيدى! قىزمەتتەرىڭ قۇدايدان ءجۇز ەسە بولىپ قايتار! ساقالدى، مارحاباتشىلىق ەتىپ شىعارىپ سالساڭشى! ساقالدى دەيمىن! نەگە ۇندەمەيسىڭ؟
— ول ەسۋاس ادام، - دەدى جاسى.
— ەندەشە سەن شىعارىپ سالشى، دوسىم! بەس تيىن بەرەيىن.
— بەس تيىن بەرسەڭ، شىعارىپ سالسام دا بولار ەدى،- دەدى جاسى جەلكەسىن قاسىپ، — ءبىراق بۇيرىق بىزگە كەتىپ قالۋعا تىيىم سالادى... ەگەر ەسۋاس سەما جالعىز وتىرا تۇرسا، شىعارىپ سالار ەم. سەما، جالعىز وتىرا تۇراسىڭ با؟
— وتىرام... - دەدى ەسۋاس.
— وندا جارايدى. كەتتىك!
جىگىت ورنىنان تۇرىپ، رياسالىمەن بىرگە كەتتى. ءبىر مينۋتتان كەيىن ولاردىڭ جۇرگەن دىبىستارى مەن داۋىستارى دا باسىلدى. سەما كوزىن جۇمىپ، جايىمەن قالعي باستادى. وت تا وشۋگە اينالىپ، ولىكتىڭ ءۇستىن قارا كولەڭكە باستى.
اۋدارعان ر.احمەدوۆ
You Might Also Like
-
روجدەستۆو موناستىرىنىڭ قاسىنداعى شاعىن الاڭ ترۋبا الاڭى نەمەسە جاي عانا ترۋبا دەپ اتالادى؛ جەكسەنبى كۇندەرى وسى الاڭدا بازار بولادى. تون، بەكەش كيگەن، باستارىندا تەرى كارتۋز، سيليندرلەرى بار جۇزدەگ...
-
تۇندە قۇياڭى قاتتى ۇستاپ، تۇلا بويى كوتەرتپەي تۇرسا دا، كيستۋنوۆ تاڭەرتەڭ قىزمەتىنە بارىپ، ارىزشىلار مەن بانك كليەنتتەرىن قابىلداي باستادى. ونىڭ رەڭىندە قاجىعان، قينالعان كىسىنىڭ سىڭايى بار ەدى، دەم...
