موسكۆاداعى ترۋبا الاڭىندا
روجدەستۆو موناستىرىنىڭ قاسىنداعى شاعىن الاڭ ترۋبا الاڭى نەمەسە جاي عانا ترۋبا دەپ اتالادى؛ جەكسەنبى كۇندەرى وسى الاڭدا بازار بولادى. تون، بەكەش كيگەن، باستارىندا تەرى كارتۋز، سيليندرلەرى بار جۇزدەگەن ادامدار وسى جەردە، سۇزەكىگە سالعان شايانداي قىبىرلاپ قاپتاپ جۇرەدى. الۋان ءتۇرلى قۇستاردىڭ شۋىلداپ سايراعانىن ەستىگەندە، كوكتەم ەسىڭە تۇسەدى. ەگەر اسپان اشىق، كۇنشۋاق بولسا، قۇستاردىڭ سايراعانى انىعىراق ەستىلىپ، ءتىپتى كوك ءشوپ ءيىسى ايقىن سەزىلە باستايدى، سول كەزدە كوكتەمدى اڭساعان كوڭىلىڭىز شارىقتاپ كەتەدى. الاڭنىڭ ءبىر شەتىن الا اربالار قاتار تۇزەپ تۇرادى. اكەلگەن جۇكتەرى كوپ ەمەس، قىرىققابات ەمەس، نوقات تا ەمەس، شىمشىقتار، سارىشىمشىقتار، بوزتورعايلار، سيىر قۇيرىق سارى شىمشىقتار، بورىك تورعايلار. بۇل قۇستاردىڭ ءبارى دە قولدان ولاق قۇراستىرا سالىنعان قاپاستاردا سەكەڭدەپ، دالادا بوس جۇرگەن باۋىرلارىنا قىزىعا قاراپ شىرىلداسىپ قويادى.
شىمشىقتار بەس تيىننان، سارىشىمشىقتار قىمباتىراق، ال باسقا قۇستاردىڭ باعاسىن ءبىلۋدىڭ ءوزى قيىن.
— مىنا بوزتورعايىڭا نە سۇرايسىڭ؟
بوزتورعايىنا نە سۇرايتىنىن ساتۋشىنىڭ ءوزى دە بىلمەيدى. ول جەلكەسىن قاسىپ، قۇداي اۋزىنا نە سالسا، سونى ايتا سالادى، نە ءبىر سوم دەيدى، نەمەسە ءۇش تيىن سۇرايدى، ونى ساۋدالاۋشىنىڭ تۇرىنە قاراي ايتادى. قىمبات قۇستار دا بار. انەبىر قاپاستا سالتاقتانىپ قالعان شىبىققا قوناقتاپ، ۇسقىنى قاشقان، قۇيرىعى ءتۇسىپ سەلدىرەگەن سيىر قۇيرىق سارىشىمشىق وتىر. ءتۇرى وتستاۆكاعا شىققان گەنەرال سياقتى بايسالدى، ماڭعاز، سالماقتى. قاپاستا وتىرعانىنا قايعىرمايدى، وعان باياعىدا-اق اياعىن شولتاڭ ەتكىزىپ ءبىر-اق سىلىككەن، كوگىلدىر اسپانعا دا بۇل كۇندە سەلقوس قارايتىن بولعان. ءوزى، ءسىرا، نەگە بولسا دا ىقىلاسسىز قارايتىن بولعاندىقتان ءپامدى قۇس دەگەن اتاققا يە بولسا كەرەك. بۇل قۇستى قىرىق تيىننان كەم بەرۋگە بولمايدى. وسىندا گيمنازيستەر، جۇمىسشىلار، ءساندى پالتولى جاس جىگىتتەر، توزىعى جەتكەن بورىك كيگەن، شالبارلارىنىڭ تىشقان جەگەننەن قالعانداي سىلىمتىرلەنگەن بالاقتارىن قايىرىپ العان قۇس قۇمارلار جەردىڭ بالشىعىن ايداپ، ەنتەلەسىپ، قۇستاردى توڭىرەكتەپ ءجۇر. ساتۋشىلار جاستار مەن جۇمىسشىلارعا قۇستىڭ ۇرعاشىسىن ەركەگى دەپ، بالاپانىن ۇلكەنى دەپ ساتا بەرەدى... ونداي ادامدار قۇس تانىمايدى. ال ناعىز قۇمارپازداردى الداي المايسىڭ. ونداي قۇس قۇمارلار قۇستى سونادايدان - اق تانىپ ايىرادى. سارىشىمشىقتىڭ اۋزىن اشىپ قاراپ، قۇيرىعىنىڭ قاۋىرسىنىن ساناپ الىپ: تاۋىق بالاپاندارى قاۋىرسىنى قاشقان ۇسقىنسىز باستارىن سوزىپ، بالشىقتان بىردەڭەلەردى شۇقىپ جەپ جاتىر. كوگەرشىن كوتەرىپ جۇرگەن بالالار، وسى كىسى كوگەرشىنگە قۇمار ەمەس پە ەكەن دەگەندەي، بەتىڭىزگە تەسىلە قارايدى.
— سولاي! ءسوز تابا الماي قالدىڭىز با! — دەيدى بىرەۋ اشۋلى داۋىسپەن. — اۋەلى كورىپ الىپ ايتپايسىز با! مۇنى كوگەرشىن دەۋگە بولا ما؟ بۇل كوگەرشىن ەمەس، ناعىز بۇركىت قوي.
ساماي ساقالىن وسىرگەن، مۇرتىن قىرعان، ۇزىن، ارىق، سىرت پىشىنىنە قاراعاندا مالاي ءتارىزدى، ءارى ناۋقاستى، ءارى ماس بىرەۋ قارداي اپپاق ءبىر قاندەندى بازارعا سالىپ ءجۇر. قولىنداعى كارى قاندەن قىڭسىلايدى.
— وسى جەكسۇرىندى سات دەپ جىبەرگەنى، — دەيدى مالاي ىزا ارالاس كۇلكىمەن، — بايبىشەمىز قارتايعان كۇنىندە، جەۋگە تاماق جوق، ەندى يت پەن مىسىقتارىن ساتىپ ءناپاقا تاۋىپ وتىرعان جايى بار. ءوزى قيماي جىلاپ، مۇنىڭ ارام تۇمسىعىنان سۇيەدى، سويتسە دە امالسىزدان سات دەپ جىبەردى. ولدا - بىلدە شىنىم! الىڭدار، مىرزالار! كوفە الۋعا اقشا كەرەك بولىپ تۇر.
ءبىراق ونىڭ ايتقانىنا ەشكىم دە كۇلمەيدى. جانىندا تۇرعان بالا ءبىر كوزىن سىعىرايتا وعان اياۋشىلىقپەن قارايدى.
بۇلاردىڭ بارىنەن دە بالىق ساۋداسى قىزىق. ونشاقتى مۇجىق قاتار وتىرىپ العان. ءارقايسىسىنىڭ الدىندا ءبىر - ءبىر شەلەك، ال شەلەكتەرىنىڭ ءىشى كىشكەنە تۇنەك توزاق سياقتى. جاسىل لاي سۋدا بىقىعان تابان بالىق، جىلان بالىق، ۇلۋ، تارباقا، مايدا شاباق تريتوندار. ءبىر اياعى سىنعان ءداۋ سۋ قوڭىزى تابان بالىقتىڭ ارقاسىنا ورمەلەپ شىعىپ، تارباقانىڭ ۇستىنە سەكىرىپ، تار سۋدىڭ بەتىندە تىنىم تاپپايدى. تارباقالار قوڭىزداردىڭ ۇستىنە، تريتوندار تارباقانىڭ ۇستىنە قاراي ورمەلەيدى. جان - دارمەن ولەرمەندىك قوي! قارا كوگىلدىر ءتۇستى قارا بالىقتارعا، باعالى بالىق بولعاندىقتان، ەرەكشە جاعداي جاسالعان: ولار ءجۇزىپ جۇرۋگە بولماعانىمەن دە، ونشا تىعىزدىق ەتپەيتىن بولەك ىدىسقا سالىنعان. تابان - بالىقتىڭ تورەسى عوي! بۇل ارام قاتقىردى قولدا باعىپ سەمىرتكەنمىن، اسىل تەكتىم! شەلەككە سالىپ ءبىر جىل باقساڭ دا ولمەيدى. وسى بالىقتاردى وسىدان ءبىر جەتى بۇرىن ۇستاپ ەدىم. پەرەرۆادان ۇستاعام، راقىمشىل مىرزام، سو جەردەن جاياۋ كەلدىم. تابان بالىقتار ەكى تيىننان، جىلان بالىق ءۇش تيىننان، مايدا شاباقتىڭ ونى ون تيىن، ارام قاتقىرىڭ! بەس تيىنعا مايدا شاباق الىڭىز. الدە قۇرت بەرۋگە بۇيىراسىز با؟
ساتۋشى شەلەكتەگى سۋعا قولىن سۇعىپ جىبەرىپ، دورەكى، كۇستى ساۋساعىمەن ۇلبىرەگەن مايدا شاباقتى نەمەسە قۇيتاقانداي تاباندى ۇستاپ الىپ كورسەتەدى. شەلەك جانىندا قارماق باۋى، تىلشە قارماق، شورتان قارماق جانە كۇن كوزىندە جارقىراپ قىزىل شاقا شۋالشاڭ قۇرتتار جاتىر.
قۇس اكەلگەن كولىكتەردىڭ، بالىق سالعان شەلەكتەردىڭ ماڭايىن توڭىرەكتەپ، باسىندا ەلتىرى كارتۋزى بار، تەمىر قۇرساۋلى كوزىلدىرىك كيگەن ەكى اياعىنا بەينە ەكى برونەنوسەستەي كالوش كيگەن ءبىر قۇمارپاز شال ءجۇر. بۇل، وسى بازارداعىلاردىڭ تىلىمەن ايتقاندا، "تيپ". قالتاسىندا كوك تيىنى جوق، سويتە تۇرا ءار نارسەنى ءبىر ساۋدالايدى، كۇيزەلەدى، كۇيىنەدى، ساتىپ الىپ جاتقان ادامدارعا اقىل ايتادى. باس-اياعى ءبىر ساعاتتىڭ ىشىندە بازارعا تۇسكەن بارلىق قويانداردى، كوگەرشىندەردى، بالىقتاردى باستان-اياق كورىپ شىعادى، ولاردىڭ ءارقايسىسىنىڭ تۇقىمىن، جاسىن، باعاسىن ايتىپ بەرەدى. سارىقاناتتارعا، تاباندارعا، مايدا شاباقتارعا بالاشا قىزىعىپ قارايدى. مىسالى، ءسىز ونىمەن انا تۇرعان سيىرقۇيرىق سارى شىمشىق جايىندا سويلەسىپ كورىڭىزشى، ونىڭ ايتقانىن ەشبىر كىتاپتان تاپپايسىز. سونىڭ ءبارىن سۇيسىنە، قۇمارلانا ايتادى، كەيدە ءوزىڭدى شيكى نادان ەكەنسىز عوي دەپ مىنەيدى. ال سارىقاناتتار مەن بورىك تورعايلار جايىندا، ەكى كوزىن شاراسىنان شىعارا ەجىرەيتىپ، ەكى قولىن ەربەڭدەتىپ، تىنباستان سويلەۋگە بار. بۇل ادامدى ترۋبادا تەك سۋىق تۇسكەن سوڭ عانا كورەسىز، ال جازدىگۇنى موسكۆادان باسقا جاققا كەتىپ، سىبىزعى تارتىپ بودەنە ۇستايدى، قارماق سالىپ بالىق اۋلايدى.
مىنە، تاعى ءبىر "تيپ" - سەرەيگەن ۇزىن بويلى، وتە ارىق، كوزىندە كوك كوزىلدىرىگى بار، ساقال-مۇرتىن قىرعان، باسىندا كوكاردالى فۋراجكاسى بار، باياعى زاماننىڭ ءپودياچيى سياقتانعان بىرەۋ. بۇل دا قۇمارپاز، ەداۋىر لاۋازىم يەسى گيمنازيا ءمۇعالىمى، ونى ترۋبانىڭ بايىرعى ادامدارىنىڭ ءبارى بىلەدى، قۇرمەتتەپ، تاعزىم ەتىپ قارسى الادى، وزىنە ەرەكشە ءبىر قوشەمەت كورسەتىپ، "ەسىمدىك تاقسىر" دەگەن ات تاعىپ الىپتى. بۇل ادام ءاردايىم سۋحاريەۆ مۇناراسى جانىنداعى بازارعا بارىپ كىتاپ قارايدى، ال ترۋباعا كەلگەندە جاقسى كوگەرشىن ىزدەيدى.
— راقىم ەتىڭىز! ءمۇعالىم مىرزا، ەسىمدىك تاقسىر، مىنا تۇرماندارعا1 كوز قيىعىڭىزدى ءبىر سالىڭىزشى! ەسىمدىك تاقسىر!
— ەسىمدىك تاقسىر! - دەپ جۇرت جان-جاعىنان شۋىلداسىپ جاتادى.
بۋلۆاردا جۇرگەن ءبىر بالا دا:
— ەسىمدىك تاقسىر! - دەپ جۇرتتىڭ ايتقانىن قايتالايدى.
ال "ەسىمدىك تاقسىردىڭ" قۇلاعى وسى لاۋازىمعا الدەقاشان-اق ۇيرەنىپ كەتسە كەرەك، قاباعىن ءتۇيىپ، ءتۇسىن سۋىتقان كۇيى، كوگەرشىندى ەكى قولىمەن الىپ باسىنان اسىرا كوتەرىپ، اينالدىرا قاراي باستايدى، وندايدا سىرىن بىلدىرمەيىن دەگەن ادامشا، قاتۋلانىپ قاباعىن تۇيە تۇسەدى.
ءسويتىپ، موسكۆانىڭ ترۋبا دەيتىن وسى تۇكپىرىندەگى، جاندىكتەردى ءبىر جاعىنان سونشالىقتى ەلجىرەي سۇيەتىن، ەكىنشى جاعىنان سونشالىقتى ازاپتايتىن ادامداردىڭ ءبىر مەزگىل ءومىرى وسىلاي شۋىلداسىپ، داۋرىعىسىپ ءوتىپ جاتادى، ال وسى الاڭنىڭ ءبىر جانىمەن ءوز بەتتەرىنشە كەتىپ بارا جاتقان ساۋدا ادامدارى مەن ءدىندار ادامدار بۇل جەردەگى حالىقتىڭ، مىنا بىقىعان الا-شۇبار بورىكتىلەردىڭ، كارتۋزدىلاردىڭ، سيليندرلەردىڭ نەگە ۇيمەلەپ جاتقاندارىمەن، نە جايلى داۋرىعىسىپ، نە ساتىپ جاتقاندارىمەن جۇمىستارى دا بولمايدى.
اۋدارعان ر.احمەدوۆ
You Might Also Like
-
كەرەمەتتەي كوڭىلدى كەشتە بىلدەي مەكەمەنىڭ شارۋاشىلىق جاعىن كۇيتتەيتىن كەرەمەتتەي ءبىر قىزمەتكەرى يۆان دميترييەۆيچ چەرۆياكوۆ ەكىنشى قاتارداعى كرەسلولاردىڭ بىرىندە "كورنيەۆيل قوڭىراۋلارىن" ءدۇر...
-
تامىز ايىنىڭ تىنىق ءتۇنى. جەر بەتىنەن باياۋ عانا كوتەرىلگەن تۇمان كوز كورەر جەردەگىنىڭ بارىنە بۋالدىر پەردەسىن جاپقان. كولكىگەن تۇمان اي جارىعىندا، بىرەسە تىنىش جاتقان شالقار تەڭىز سياقتانىپ، بىرەسە ...
