InfoHub Logo

2008-2009 جىلدارى شىمكەنتتە تۇرىپ جاتتىم. ۇلكەن ۇل سوندا ورتا مەكتەپتە وقيتىن. مەكتەپتەگى اتا-انالار جينالىسىنا ءجيى شاقىراتىن. بالالاردىڭ تاربيەسىنە جاۋاپتى، جاسى 50-لەر شاماسىنداعى اقمارال ەسىمدى مامان بولدى. جينالىستا ءبىراز پروبلەمانى بىرگە تالقىلاپ، ءجيى كورىسىپ تۇردىق. ءبىر كۇنى سول مەكتەپتە ءبىر وقۋشى سۋيسيدتەن قايتىس بولدى. گورونو ءدۇر سىلكىندى. اقمارال اپاي مەنى مەكتەپكە شاقىرىپ: ءبىزدى جان-جاقتان قىسىپ جاتىر. سۋيسيدپەن كۇرەسۋگە كومەكتەسسەڭىز. مەنىڭشە، ءسىز وسى سالادا ءبىراز نارسە بىلەتىن سياقتىسىز. ءبىر بالانىڭ ءومىرىن بولسا دا قۇتقارىپ قالۋعا كومەكتەسىڭىز،- دەدى.
مەن كەلىستىم. راسىندا دا سول كەزدە ۆيكتور فرانكلدىڭ كىتاپتارىن وقىپ جۇرگەم. بۇل-ۇلى مانگە ۇمتىلۋ ارقىلى، ادام ومىرىنە رۋحاني ماعىنا بەرىپ، تىرشىلىككە دەگەن قۇمارلىقتى وياتاتىن عاجاپ ءىلىم ەدى.
— جاقسى مەن لەكسيا وقىپ بەرەيىن. ءبىراق شارتىم بار.
— ايتىڭىز.
— لەكسياعا 14 -15 جاس ارالىعىنداعى وقۋشىلاردى عانا جينايسىز. ۇلكەن سىنىپتىڭ وقۋشىلارىن قويا تۇراسىز.
— نەگە؟
— كەيىن ايتام. مەن ازىرشە وسى لەكسيالاردىڭ قانشالىقتى جەمىستى بولارىن تەكسەرىپ كورگىم كەلەدى.
— قالاۋىڭىز بولسىن. ءبىراق، بولاشاقتا جوعارعى سىنىپتاردى دا ءبىر قامتىپ وتسەڭىز.
— كەلىستىك.
كەلىسكەن كۇنى مەكتەپكە كەلدىم. زالعا سەگىزىنشى سىنىپتىڭ تورتەۋىن ءبىر-اق قامادى. ۋ-شۋ. 14-15 اراسىندا ويناقشىپ تۇرعان جاسوسپىرىمدەر. مەنى ەرتىپ جۇرگەن مۇعaءلىم دە لەكسيانىڭ ءساتتى بولارىنا كۇماندانىپ، بالالارعا بۇيىرا سويلەپ، تىنىشتاندىرىپ جاتتى. (شىنى كەرەك — كوبىنە لەكسياعا كەدەرگى جاسايتىن وقۋشىلار ەمەس، باقىراۋىق ۇستازدار ەدى.) Oل: بۇلارعا ءسىزدىڭ تاقىرىپ اۋىر ەمەس پە؟ بۇلار ءالى تىم بالا عوي؟ - دەپ الاڭداپ تۇردى. بالالار تار جەرگە تىعىلىپ، كوبەيىپ العان سوڭ ءبىزدى باسىنىپ، قالاي بولسا سولاي سويلەپ، شۋلاپ جاتتى. بالالاردىڭ نازارىن بىردەن اۋدارۋ ءۇشىن مەن: «1939 جىلى اۆستريانىڭ ۆەنا قالاسىندا مىناداي قىزىق وقيعا بولادى» دەپ زور داۋىسپەن باستاپ كەتتىم. زالدىڭ جارتىسى بىردەن ەلەڭ ەتە قالدى. ارى قاراي اڭگىمەنى قىزدىرا ءتۇسىپ، ۆيكتور فرانكلدىڭ وسۆەنسۋم تۇرمەسىنە قالاي ءتۇسىپ، كونسلاگەردىڭ توزاعىنان قالاي امان شىققانىن بارىنشا شىنايى بەينەلەپ ايتا بەردىم. ول تۇرمەدە جاتىپ، ومىردەن ابدەن تۇڭىلگەن، ەرتەڭگى كۇنگە دەگەن ينەنىڭ جاساۋىنداي دا ءۇمىتى قالماعان ادامداردى سۋيسيدكە جىبەرمەي الىپ قالعان ساتتەرىن ەرەكشە ىقىلاسپەن ايتتىم. 10 مينۋتتان سوڭ-اق زال سىلتەدەي تىندى. ولار فاشيستەر كەزىندەگى كونسلاگەردەگى سۇمدىق وقيعالاردى قۇمارتا تىڭداعانىمەن ءسوزدىڭ ءتۇيىنى قاي جاققا قاراي بارا جاتقانىن اڭداي الماي وتىردى.
مەن كونسلاگەر توزاعىن اياقتاماي جاتىپ، فرانكلدىڭ ەڭ كوپ قوياتىن سۇراعىن ولارعا قويدىم:
— بالالار، سەندەر نە ءۇشىن ءومىر سۇرەسىڭدەر؟
ولار ءۇنسىز وتىرىپ قالدى. بىرەۋى: - قالاي نە ءۇشىن؟ ءوزىمىز ءۇشىن، — دەدى. مەن سۇراقتى جەڭىلدەتىپ:
- سەندەردى ەرتەڭگە ومىرگە قۇمار ەتىپ، ەلىكتىرىپ تۇراتىن نە زات؟ كەش باتقاندا ەرتەڭگى تاڭنىڭ اتۋىن نە ءۇشىن اڭساپ جاتاسىڭ؟-دەدىم.
— ونشا ۇقپادىق،- دەدى بىرەۋى.
«مىسالى بىلاي: ادامدى ومىرگە عاشىق ەتەتىن زاتتىڭ تۇراقسىز ەكەنىن ءبىرىنشى رەت 9 جاسىمدا بايقادىم. ول كەزدە وعان ءمان بەرىپ، تەرەڭىنە بويلاعام جوق. سەبەبى، كەلەسى قىزىق مەنى ىلەستىرىپ الا جونەلدى. التى جاسىمدا اسىققا سۇمدىق قۇمار بولدىم. ساقانى ءشيىرىپ اتقاندا 5-6 مەتر جەردەگى اسىقتار «شارت» ەتىپ ۇشىپ تۇسەتىن. سول كەزدە مەنىڭ ومىرگە عاشىق بولعانىم-اي! ساقانىڭ «سارت» ەتىپ سوعىساتىن ءساتىن قايتالاۋ ءۇشىن بۇكىل كۇشىمدى سارقا جۇمساۋشى ەدىم. بارلىق ساقاعا ادامشا ات قويىلدى. قوس قالتانى اسىققا تولتىرىپ، ارعى اۋىلدىڭ بالالارىمەن «ومپى» ويناۋ- ءوز الدىنا بولەك اڭگىمە. ۇتقان اسىعىڭدى قايدا تىعارىڭدى بىلمەي ابىگەرگە تۇسەسىڭ. سول كەزدە مەنىڭ ەڭ جەك كورەتىن ءساتىم — كۇننىڭ باتاتىن كەزى ەدى. كوز بايلانىپ، اسىقتار كورىنبەي باستاعاندا كوڭىل-كۇيىم جەر بولاتىن. امال جوق، ۇيىڭە قايتاسىڭ. شارشاپ كەپ قۇلاعان سوڭ، كوزىم ىلىنگەنشە ەرتەڭگى تاڭدى اتىرا الماي جاتام. ەگەر مەنەن سول كەزدە بىرەۋ: «بالاقاي، سەن نە ءۇشىن ءومىر سۇرەسىڭ؟ ءومىردىڭ ءمانى نە؟» دەپ سۇراسا، مەن ول سۇراققا ويلانباي جاۋاپ بەرەر ەدىم.
«قالاي نە ءۇشىن؟ سونداي دا سۇراق بولا ما؟ اسىق ءۇشىن! ءومىردىڭ قىزىعى اسىقتا. ءبىز اسىق ويناۋ ءۇشىن جارالعانبىز» دەر ەدىم. مەن ءتورتىنشى سىنىپقا وتكەندە قىزىق سەزىمدى باستان كەشتىم. مەنى ومىرگە ىنتىق قىلعان اسىقتار ۇيدە شاشىلىپ جاتتى. جۇرەكتى ورتەپ تۇراتىن باياعى ساقا دا سۇيكىمسىز سۇيەكتەي كورىندى. الىپ ويناۋعا بيتتەي دە قۇلقىم بولمادى. ىشتەي وزىمە ءوزىم تاڭقالدىم. ءبىراق، ارينە ومىردەن ءتۇڭىلىپ، وزىمە قول سالعام جوق. ونىڭ ورنىن فۋتبول باستى. ونىمەن اۋىرماعان بالا جوق شىعار. ساباقتا قوڭىراۋ سوعىلسا دالاعا اتىپ شىعىپ، دوپتى بىر-ەكى رەت تەۋىپ بارىپ، ساباققا قايتا كىرمەسەك ءومىر توقتاپ قالاتىنداي سەزىلەتىن. ول كەزدە دە مەنىڭ ەڭ جەك كورەتىن ساتىم-كۇن باتاتىن كەز بولدى. ابدەن قاراڭعى باتىپ، دوپ كورىنبەي قالعانشا دالاقتاپ جۇگىرە بەرۋشى ەدىك. توسەكەكە قۇلاي سالا ءبىرىنشى ويلايتىنىڭ: «قاشان تاڭ اتادى؟ ەرتەڭ قاشان بولادى؟ ەرتەڭ كۇشتى گول سوعام». ءسويتىپ جاتىپ ۇيىقتاپ كەتەسىڭ.

1986 جىلعى مەكسيكاداعى الەم چەمپيوناتىن بىتكەنشە تۇنىمەن ۇيىقتاماي كورىپ شىقتىم. سسسر سول جىلى بەلگيادان 3-4 بوپ ۇتىلعاندا قايعىرعانىم-اي! ومىردەن ءمان كەتىپ، ەشتەڭەگە كوڭىلىم سوقپاي توسەك تارتىپ جاتىپ تا قالدىم. بەلگياعا بولىسقان فرەدريكسون دەگەن سۋديانىڭ اتىن جاتتاپ الىپ، ابدەن قارعادىم. ول كەزدە دە مەن «ءومىردىڭ ءمانى نە؟ نە ءۇشىن ومىرگە عاشىقسىڭ؟» دەسە جاۋابىن ويلانباي بەرۋگە دايىن ەدىم. «ءبىز فۋتبول ويناۋ ءۇشىن بۇل دۇنيەگە كەلدىك». (سوندا فۋتبولدى قاتىرىپ تا وينامايمىن!)

امال نەشىك، تابيعاتتىڭ قالاۋى بولدى. جاس 15-تەن اسقان سوڭ ءبىز فيزيولوگيالىق تۇرعىدا ءپىسىپ جەتىلە باستادىق. فۋتبولدان دا ءمان كەتتى. البەتتە، ومىردەن ەشكىم تۇڭىلگەن جوق. كلاستاعى جىگىتتەر باستارى قوسىلسا قىزدار جايلى عانا ايتاتىن زامان باستالدى. بۇرىندارى اقشا جيناپ، جارىس ۇيىمداستىراتىن ليدەرلەر، ەندى وتىرىس پەن تۋعان كۇن ۇيىمداستىراتىن بولدى. سۆەتتى ءوشىرىپ، قىزدارمەن ۆالس بيلەۋ ءومىردىڭ مانىنە اينالدى. بارلىق جىگىتتەر سول ءساتتى باستان كەشۋ ءۇشىن ەرتەڭگى ومىرگە سۇمدىق عاشىق ەدى. اۋىلدىڭ بۇل قىزىعى دا ارتتا قالىپ، ستۋدەنتتىك شاق باستالدى. شىن عاشىقتى ىزدەيتىن كەزەڭ ەندى كەلدى. كەزىكتى دە. ەسى-دەرتىڭ — سول قىز. سول ءۇشىن عانا ءومىر سۇرەسىڭ. كورىنگەن جەرگە سونىڭ اتىن عانا ويىپ جازعىڭ كەپ، ءوزىڭدى- ءوزىڭ بيلەي الماي جۇرگەنىڭ. ءومىردىڭ ەڭ سوڭعى ءمانى وسى دەپ ويلادىم. «ارمان بار ما جىگىتتە، سۇيگەندى العان» دەپ ولەڭدەتىپ تە قوياسىڭ. كۇن سايىن ۇيىقتاۋ- ازاپ. ەرتەڭگى كۇندى بولدىرا الماي شىدامىڭ تاۋسىلىپ ولە جازدايسىڭ. بۇل جاستا دا بىرەۋ «ءومىردىڭ ءمانى نە؟ نە ءۇشىن ءومىر سۇرگىڭ كەلەدى؟ نەگە ەرتەڭدى بولدىرا الماي جاتىرسىڭ؟» دەپ سۇراسا جاۋابىن ويلانباستان بەرەر ەدىم. عاشىق كەزىڭدە ءولىم تۋرالى وي ميعا كىرىپ تە شىقپايدى. سەبەبى، ومىرگە ىنتىق ەتىپ تۇرعان ادامىڭ بار. سوعان قولىڭ جەتكەنشە ءبىر ساتكە دە بوساڭسۋعا بولمايدى. اقىرى، بۇل قۋانىشقا دا قول جەتتى. بالا-شاعا دا كوپ كۇتتىرمەدى. قىسقاسى، جاسىم 32-گە جەتپەي مەندە اتاق تا، ءۇي دە، كولىك تە، ابىروي دا، جۇمىس ءتا-بارى بولدى. ءبىراق ءومىر سۇرۋگە دەگەن قۇمارلىق كەرىسىنشە سولعىن تارتتى. ءبىرىنشى رەت 9 جاسىمدا اسىقتان سۋىعان ءساتىم ەسكە ءتۇستى. سول كەزدە دە تاپ وسىنداي كۇي كەشىپ ەدىم. سىرتتان قاراعان ادامعا قىزىعاتىنداي-اق تىرشىلىگىم بار. ءبىراق، ارى قاراي نە ءۇشىن جانىمدى سالىپ، مۇرنىمنان قان كەتكەنشە ەڭبەكتەنۋ كەرەكتىگىن تۇسىنبەدىم. وسىعان دەيىن ومىرگە عاشىق ەتكەن فاكتورلاردىڭ ءبارى ۇيرەنشىكتى نارسەگە اينالدى. جۇمىستان شارشاپ كەپ، توسەككە قۇلايسىڭ. ءبىراق باياعىداي «قاشان تاڭ اتادى؟» دەگەن دەگبىر جوق. كەرىسىنشە، «ەرتەڭگى كۇن بولماسا ەكەن. كۇن بارىنشا كەشىگىپ شىقسا ەكەن. ءتۇن كەتپەي تۇرىپ الساي عوي» دەپ تىلەيسىڭ. ءبىرىنشى رەت كەشتى ساعىناتىن كۇي كەشتىم. بۇگىنگى كۇن ءبىتتى-اۋ اقىرى! جۇمىستىڭ بىتكەنى راس پا وتىرىك پە؟ — دەيسىڭ تاۋسىلىپ. تىرشىلىك توقتاپ قالعانداي، ءومىر بار قىزىعىن سارقىپ تاۋىسقانداي سەزىلىپ تۇرادى. مۇنداي سۇرىقسىز، ءمان-ماعىناسىز تىرشىلىكپەن 70-80 جاسقا بارۋ دەگەن ازاپ بوپ كورىندى. ءبىرىنشى رەت ءولىم تۋرالى ويلار پوزيتيۆكە اينالدى. «مەن ءولىپ قالسام نە بولادى؟» دەپ ويلايسىڭ. «ەشتەڭە دە بولمايدى. ءتىرى قالعاندار جانتالاسىپ تىرشىلىگىن قيىندىقپەن بولسىن جالعاپ كەتە بەرەدى» دەگەن جاۋاپ الاسىڭ. ايتا كەتەيىن- «بالا شاعاڭ ءۇشىن ءومىر ءسۇر. ولاردى ءوسىرىپ قىزىعىن كورەسىڭ. ءالى نەمەرە باعاسىڭ. نەمەرە بالادان دا ءتاتتى بولادى» دەگەن سىڭايداعى كەڭ تاراعان كوزقاراس ماعان شابىت بەرگەن جوق. ونسىز دا مەن ونداي قىزىقتىڭ ورتاسىندا ارمانسىز ءجۇرىپ جاتتىم. توي-تومالاق، بارىس-كەلىس، ءارالاس-بارى دە بولدى. ءبارىبىر، ولار ۋاقىتشا ەدى. ونداي قىزىقتار «لاپ» ەتەدى دە، ارتىنشا قايتا باسىلادى. كوپ ۇزاماي ەستەن شىعىپ كەتەدى. وسە كەلە ۇلدىڭ ۇياعا، قىزدىڭ قياعا كەتەتىنى دە كورىنىپ تۇردى. كارل گۋستاۆ يۋنگتىڭ تىلىمەن ايتقاندا جان شىركىن «عارىشتىق ماعىناسى بار» ءبىر زاتتى اڭسادى دا تۇردى.

رۋحاني ىزدەنىس وتىزدان اسقان سوڭ ەرەكشە ۇدەدى. دۇكەننەن «دۋحوۆنىي مير چەلوۆەكا» دەگەن كىتاپ ساتىپ الدىم. اسىقپاي پاراقتاپ وتىرىپ: «چەلوۆەك ۆ پويسكاح سمىسلا» دەگەن ءبولىمدى كوزىم شالدى. كوكتەن ىزدەگەنىم جەردەن تابىلدى. ۆيكتور فرانكل مەن ونىڭ قالىپتاستىرعان «لوگوتەراپيا» عىلىمى تۋرالى تۇڭعىش رەت تانىستىم. ەرتەسىنە ونىڭ ءبىر كىتابىن ينتەرنەتتەن تاۋىپ الىپ، باس الماي وقىپ شىقتىم. جاعداي جاقسارىپ، ءبارى دە ورنىنا كەلە باستادى. البەتتe، پەرىشتە بوپ كەتكەن جوقپىن. پەندەشىلىك قاتەلىكتەردى جاساپ، ءارتۇرلى جاعىمسىز جانجالدارعا كيلىگىپ ءجۇردىم. ءبىراق ونداي وقيعالاردى ءومىردىڭ زاڭدى بولىگى دەپ قابىلدادىم. ەسەسىنە ەستى تەز جيناپ، ەڭسەنى تەز تىكتەپ الاتىن شەبەرلىك پايدا بولدى. ءبىرىنشى رەت ەرتەڭگى كۇندى اسىعا كۇتەتىن ءحالىمدى اقىرى تاپتىم. ەندى قۇداي 100 جىل عۇمىر بەرسە دە قورىقپايمىن دەپ ويلادىم».
وسى كەزدە زالداعى بالالار: «- اعاي ايتىڭىز. ول نە نارسە؟ ءبىز دە تاپقىمىز كەلەدى ۇلى ءماندى. ولگەنشە ومىرگە عاشىق قىلاتىن قانداي زات؟ فرانكلدىڭ بەرگەن جاۋابىن ايتساڭىزشى»،- دەپ شۋلاي جونەلدى. قاسىمداعى باقىلاۋشى ءمۇعالىم تاڭ قالدى. 14 جاسار بالالاردىڭ «ءومىردىڭ ءمانى» دەگەن اۋىر تاقىرىپتى تۇسىنگەنى بىلاي تۇرسىن، ءماندى تابۋعا دەگەن تالپىنىسى ونى ەسىنەن تاندىردى. لەكسيا بىتكەن سوڭ دا جاپ-جاس بالالار مەنى قورشاپ الىپ، سۇراقتاردى جاۋدىرىپ جاتتى.
بۇل لەكسيا وقۋشىلارعا ەمەس — جاسى ۇلكەن مۇعالىمدەرگە ارنالعانداي اسەر قالدىردى. ول ۇستازدار بولمەسىنە جەتكەنشە: — ءبىزدىڭ ومىردە نە ماعىنا بار؟ الاتىنىڭ ەلۋ مىڭ ايلىق. ونى دا اناعان-مىناعان جيناپ، ىرىڭ-جىرىڭ قىلادى. وزىمىزشە ۇلىمىز بەن قىزىمىزعا اقىل ايتىپ ۇرسامىز. ءبىزدى تىڭدايتىن بالا دا كورىنبەيدى. ايتەۋىر، «جوقتان جاقسى عوي» دەپ مەكتەپكە سالپىلداپ كەلىپ، سۇيرەتىلىپ قايتامىز» دەپ وزىمەن ءوزى سويلەسىپ كەلە جاتتى.

اۆتورى: سانجار كەرىمباي

دەرەككوز: http://degdar.kz/؟p=1239

جالعاسى

---