ومونيمدەر، كوپ ماعىنالى سوزدەر تۋرالى
قازاق ءتىلى
ساباق تاقىرىبى: ومونيمدەر، كوپ ماعىنالى سوزدەر تۋرالى
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋ باعدارلاماسى تالاپتارىنا ساي ءبىلىم الۋشىلاردىڭ لەكسيكا، ومونيمدەر جانە كوپ ماعىنالى سوزدەر تۋرالى العان بىلىمدەرىن ءىس تاجىريبەدە قولدانا الۋعا باعىتتاۋ.
ساباقتىڭ مىندەتتەرى:
بىلىمدىلىك: لەكسيكا تۋرالى مالىمەت بەرۋ، بىلىمدەرىن تەرەڭدەتۋ، ومونيم جانە كوپ ماعىنالى سوزدەر تۋرالى العان بىلىمدەرىن ءىس تاجىريبەدە قولدانا الۋعا ۇيرەتۋ.
دامىتۋشىلىق: لەكسيكالىق تالداۋ بارىسىندا قوسىمشا ادەبيەت جانە ت. ب. اقپارات كوزدەرىمەن جۇمىس جاساۋعا ۇيرەتۋ، لوگيكالىق ويلاۋ، تالداۋ، قورىتىندىلاۋ داعدىلارىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: ساباق بارىسىندا ءبىلىم الۋشىلاردى ەلجاندىلىققا، ۇجىمشىلدىققا تاربيەلەۋ. ءبىلىمدى، باسەكەگە قابىلەتتى، شىعارماشىل، سويلەۋ مادەنيەتى جوعارى جەكە تۇلعا قالىپتاستىرۋ.
ساباق ءتيپى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ
ساباق ءتۇرى: پراكتيكالىق
وقىتۋ تەحنولوگياسى: ستو، جاڭا تەحنولوگيالىق ءادىس - تاسىلدەر (توپتىق، شىعارماشىلىق ىزدەنىس ت. ب.).
ساباقتىڭ ءادىس - تاسىلدەرى: جەكە، توپتىق، جۇپتىق جۇمىستارى، جيناقتاۋ، سالىستىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، ءتۇسىندىرۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: وقۋلىق، ماقال - ماتەلدەر، سىزبا كەستەلەر ت. ب.
ساباقتىڭ تەحنيكالىق قۇرالدارى: ينتەربەلسەندى تاقتا، سلايد
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەت، پەداگوگيكا
ادەبيەتتەر ءتىزىمى:
1) ساعىندىق ۇلى ب. قازىرگى قازاق ءتىلى. لەكسيكولوگيا. ءى - ءبولىم. – الماتى، 2003.
2) ورازوۆ م. قازاق ءتىلىنىڭ سەمانتيكاسى. – الماتى، 1991.
3) قالييەۆ ب. ءسوز ماعىنالارىنىڭ نەگىزدەرى. – الماتى، 2002.
4) قالييەۆ ع. بولعانبايەۆ ءا. قازىرگى قازاق ءتىلىنىڭ لەكسيكولوگياسى مەن فرازەولوگياسى. – الماتى، 2003.
ساباقتىڭ قۇرىلىمدىق جوسپارى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
2. ساباقتى وزەكتەندىرۋ، موتيۆاسيالاۋ
3. ءۇي جۇمىسىن تەكسەرۋ
4. جاڭا ءبىلىم نەگىزدەرىن يگەرتۋ
5. ءبىلىم، بىلىك، داعدىنى بەكىتۋ
6. قورىتىندىلاۋ
7. ءبىلىم، ىسكەرلىك جانە داعدىنى باعالاۋ
8. ۇيگە تاپسىرما، ستۋدەنتتىڭ وزدىك جۇمىسىنا نۇسقاۋ
9. وقۋ ءىس - ارەكەت رەفلەكسياسى
ساباقتىڭ ءمودۋلى:
VI. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى. ءبىلىم الۋشى نازارىن ساباققا اۋدارۋ، وقۋ - قۇرالدارىن تۇگەندەۋ.
1. امانداسۋ
2. كەزەكشىنى تىڭداۋ
3. ساباق ماقساتىمەن تانىستىرۋ
ءىى. ساباقتى وزەكتەندىرۋ، موتيۆاسيالاۋ
قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ:
ءومىر - ماڭگى، ۋاقىت - مۇمكىن، ەلەس،
كەل، بولاشاق! ساۋىق قۇر كۇلكىڭە كوش!
ءبىر كۇن شىقسا، ءبىر كۇننىڭ باتۋى انىق،
ەكى كۇننىڭ تۇرۋى مۇمكىن ەمەس!- دەپ اقيىق اقىن مۇقاعالي جىرلاعانداي، ءسوز قۇدىرەتىنىڭ ءمانىن ءتۇسىنىپ، ادەمى دە ادەپتى، سۇلۋ دا ويلى سويلەي بىلۋگە ۇيرەنەيىك!
ارينە ادەبي سويلەۋدىڭ نەگىزگى بۇلاعى – كىتاپ. ەندەشە سەندەر، كىتاپتى جاي وقىپ قويماي، ونداعى ءسوز، سويلەمدەرگە نازار اۋدارىڭدار. قازىرگى ساتتەن باستاپ وسى ءسوزدىڭ سىرى ءوز قولدارىڭدا.
توپتاستىرۋ ءادىسى.
1. «لەكسيكا» تاقىرىبىنا بايلانىستى ويىڭىزعا كەلگەن سوزدەر مەن ءسوز تىركەستەرىن جازا بەرىڭىز. (توپپەن جۇمىس جۇرگىزىلەدى.)
2. بەرىلگەن ۋاقىت بىتكەنشە توپ يدەيالاردى توپتاستىرىپ جازادى.
توپ مۇشەلەرى ويىن قورىتىپ، جازعاندارىن تاقتاعا ىلەدى. ءار توپتىڭ ليدەرى شىعىپ، لەكسيكا تاراۋىنا قاتىستى سوزدەردىڭ انىقتاماسىن تولىق ايتىپ شىعادى.
ءىىى. ءۇي جۇمىسىن تەكسەرۋ
شىعارماشىلىق تاپسىرما. شاعىن ءماتىن قۇراستىرۋ: «مەن ماماندىعىمدى ماقتان تۇتامىن». ءماتىننىڭ ىشىندە ومونيم، سينونيم سوزدەر، ماقال - ماتەل مەن تۇراقتى ءسوز تىركەستەرى بولۋى ءتيىس
ءىV. جاڭا ءبىلىم نەگىزدەرىن يگەرتۋ
ءدارىس جوسپارى:
1. ءتىلتانىمداعى ومونيميا قۇبىلىسى تۋرالى تۇسىنىك. كوپ ماعىنالى سوزدەر مەن ومونيمدەردىڭ جاسالۋىنداعى ەرەكشەلىكتەر.
2. لەكسيكالىق ومونيمدەردىڭ جاسالۋى، تۇرلەرى. لەكسيكالىق ومونيمدەرگە ۇقساس تىلدىك قۇبىلىستار. سويلەۋ ارەكەتىندەگى قولدانىستىق ەرەكشەلىكتەرى.
ءسوز جانە ماعىنا
ءتىل - تىلدەگى سوزدەر دىبىستار تىركەسىنەن تۇرادى. دىبىستار تىركەسى بەلگىلى ءبىر زاڭدىلىقتار مەن ەرەجەلەرگە باعىنا تىركەسەدى. ءسوزدىڭ دىبىستىق جاعى ونىڭ سىرتقى بەينەسى بولسا، ماعىناسى – ىشكى مازمۇنى. بۇعان قاراپ بارلىق سوزدەردە ماعىنا بولادى دەۋگە دە بولمايدى. تىلدە ماعىناسىنان ايىرىلعان سوزدەر دە كەزدەسەدى. شىلاۋ، كومەكشى سوزدەردىڭ ناقتى ماعىنالارى جوق، تەك اتاۋىش سوزدەرمەن تىركەسىپ، ولارعا قوسىمشا ماعىنا ۇستەيدى.
ءسوز ماعىناسى – بەلگىلى ءبىر زات، قۇبىلىس، سان، ساپا، مولشەر، كولەم، شاما، قيمىل، ارەكەت تۋرالى تۇسىنىك بەرەتىن دىبىستار، قيمىل، ارەكەت تۋرالى تۇسىنىك بەرەتىن دىبىستاردىڭ جۇيەلى تىركەسى.
سوزدەردىڭ ماعىناسى – ءتىلدىڭ ۇزاق دامۋ كەزەڭدەرىنىڭ ناتيجەسى. ماعىنا وزگەرىپ، جاڭارىپ، جوعالتىپ تا وتىرادى. قازىرگى قازاق تىلىندە قولدانىلىپ جۇرگەن سوزدەردىڭ ءبىرقاتارى العاشقى ماعىناسىن ساقتاسا، ەندى بىرەۋلەرى قوسىمشا، ۇستەمە ماعىنالارمەن وزگەرگەن. سوزدەردىڭ بەرەتىن لەكسيكالىق ماعىنالارى، وزگەرۋ ەرەكشەلىكتەرى، شىعۋ تەكتەرى تۇسىندىرمە، ەتيمولوگيالىق، ديالەكتولوگيالىق سوزدەردە كورسەتىلەدى.
ءىV. ءبىلىم، بىلىك، داعدىنى بەكىتۋ
باقىلاۋ سۇراقتارى
1. لەكسيكا دەگەنىمىز نە؟
2. ومونيم سوزدەر
3. ومونيمدەر مەن كوپ ماعىنالى سوزدەردىڭ ايىرماشىلىعى
ستۋدەنتتەردىڭ اۋديتوريادا ورىندايتىن تاپسىرمالارى.
9 - تاپسىرما. عاسىرلار بويى قالىپتاسىپ، تۇلعاسى تۇراقتى سيپات العان فرازەولوگيالىق تىركەستەردىڭ، ماقال – ماتەلدەردىڭ قۇرامىن ورىنسىز وزگەرتىپ، ماقساتسىز اۋىستىرۋ ءتىلبۇزارلىققا اپارادى. قازىرگى كەزدە تۇراقتى تىركەستەردىڭ، فرازەولوگيزمدەردىڭ قۇرامىن ماقساتسىز بۇزىپ قولدانۋ باسپا ءسوز بەتتەرىندە، راديو، تەلەحابارلار تىلىندە دە ۇشىراسىپ وتىرادى. سولاردىڭ ءبىر ءتۇرىن تومەندە ارنايى كورسەتىپ وتىرمىز. تۇراقتى تىركەستەردىڭ بۇرىس (جول جاقسا) جانە دۇرىس نۇسقاسىن سالىستىرىپ، جازباشا تالداۋ جاساڭىز.
وتىرىكتى سۋداي ارالاستىردى – وتىرىكتى سۋداي ساپىردى.
تاسى تاۋعا دومالاعان – تاسى ورگە دومالاعان.
توسەك جاڭارتتى – توسەك جاڭعىرتتى.
اياقكيىم تار بولسا، دۇنيەنىڭ كەڭدىگىنەن نە پايدا – ءوز ەتىگىڭ بار بولسا، دۇنيەنىڭ كەڭدىگىنەن نە پايدا.
كۇن ءبىر جاۋسا، اعاش ەكى جاۋادى – كۇن ءبىر جاۋسا، تەرەك ەكى جاۋادى.
وتباسى شىرقىن ساقتاۋ ۇلكەن پارىز – وتباسى شىرقىن بۇزباۋ ۇلكەن پارىز.
جانىن شىتقا ءتۇيۋ – جانىن شۇبەرەككە ءتۇيۋ.
قىلتاسى قالتىراپ – تىزەسى قالتىراپ.
كولەڭكەسىنەن قالتىراعان – كولەڭكەسىنەن قورىققان.
جۇرەگىنە مۇزدى سۋ قۇيىپ جىبەرگەندەي – توبەسىنەن مۇزداي سۋ قۇيىپ جىبەرگەندەي.
مۇرتىن بالتا كەسپەيدى – مۇرتىن بالتا شاپپايدى.
ەلمەن كورگەن ۇلى توي – كوپپەن كورگەن ۇلى توي.
ابىرويىن ايرانداي اقتارىپ الدى – ابىرويىن ايرانداي توكتى.
جىبەك شىتتاي ۇلبىرەگەن – جىبەك ماتاداي ۇلبىرەگەن.
كوڭىلى قايىستى – قابىرعاسى قايىستى.
ءبىر اياعىن ەكى ەتىككە تىعىپ – ەكى اياعىن ءبىر ەتىككە تىعىپ.
الاقانداعى ايالىسى – الاقانداعى اياۋلىسى.
حابارىنا كىرىپ – شىقپادى – قاپەرىنە كىرىپ – شىقپادى.
كوزدىڭ جاۋھارىن الادى – كوزدىڭ جاۋىن الادى.
10 - تاپسىرما. ءسوز تىركەسى، فرازەولوگيزم جانە كۇردەلى سوزدەرگە ءۇش - ۇشتەن مىسال كەلتىرىڭىز. كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا كەرەكتى سوزدەردى قويىپ، ماقال – ماتەلدەردى كوشىرىپ جازىڭىز.
1. ايتۋشى اقىلدى بولسا،... دانا بولادى.
2. اقپاقۇلاققا ايتقان ءسوز اعىپ كەتەدى،... اتقان ءسوزدى قۇيىپ الادى.
3. ايتا بىلمەس...، تىڭداي بىلگەن قۇلاق ارتىق.
4. اتالى سوزگە... جاۋاپ قايىرادى.
5. بىلىمدىدەن شىققان ءسوز... بولسىن كەز.
6....... از سويلەپ، كوپ تىڭدايدى،
7. جىلقى جاقسىسى از وتتاپ، كوپ سۋسايدى.
8. سويلەۋگە ءسوز تاپتىم دا، تىڭداۋعا... تاپپادىم.
9. سۋ ساعاسى -...،
10. ءسوز ساعاسى – قۇلاق.
11. ءسوزىڭدى ايت...،
12. ايتىپ – ايتپاي نە كەرەك،
13. قۇلاعىنا ماقتا....
14. تىڭداۋشىسى بولماسا... جەتىم.
15. كەرەناۋ كەردەڭ، ءبىر....
كەرەكتى سوزدەر: بۇلاق، ءسوز، قۇيماقۇلاق، كىسى جاقسىسى، ارسىز، قۇلاق، تىڭداۋشى، ۇققانعا، كەرىم، تالاپتىعا، تىققانعا، اۋىزدان.
لەكسيكالىق تاقىرىپتارعا بايلانىستى دەڭگەيلىك تاپسىرمالار
II دەڭگەي
3. بەرiلگەن سوزدەردiڭ ءارقايسىسى ومونيم بولاتىنداي ەتiپ، سويلەم قۇراڭىزدار.
ەر، جاق، جارىق، قورىق، قوي، سىي، ءتۇس، قال، شاش، iرi.
III – دەڭگەي
1. سينونيمدەر قاتارىن تۇزە
ۇلگى: توبە شاشى تىك تۇردى، زارەسى ۇشتى، جۇرەگى تاس توبەسىنە شىقتى، قورىقتى، ۇرىكتى.
يت ولگەن جەر__________________________________________________
كوزدى اشىپ جۇمعانشا___________________________________________
جۇرەك جۇتقان__________________________________________________
III دەڭگەي
3. بەرiلگەن تiركەستەر قۇرامىنداعى سوزدەردi تۋرا جانە اۋىسپالى ماعىنا بiلدiرۋiنە قاراي ءبولiپ جازىڭدار:
1. جاقسى ءسوز، جاقسى ادام، جاقسى وي، جاقسى كۇن، جاقسى بالا، جاقسى ءومiر.
2. تەرەڭ ساي، تەرەڭ بiلiم، تەرەڭ قۇدىق، تەرەڭ سۋ، تەرەڭ سەزiم.
3. دولى داۋىل، دولى كۇش، دولى جەل، دولى ادام، دولى تەڭiز
II دەڭگەي.
1. تۇسىندىرمە سوزدىكتى پايدالانىپ، بەرىلگەن سوزدەردەن ومونيمدىك قاتار قۇراڭىز:
باقىر، باستاۋ، بۇرشاق، دانا، جاستىق، قاس، جاۋ، قىس، وت، جالىن، جار، قورىق، جاي، توي، توم، جىڭىشكە، بولىس، زاۋال، كەڭەس، باسپاق، ماقتا، اربا، ارنا، ەڭ، ەس، ساۋ، سور، شىم، جيرەن، كوش، جارۋ، سال، تاپ، ب ا ق، بي، قىرىق، سىي، قوي، شاش، نان، ءتىل، قۇلاق، كوز، قول، اياق.
2. ومونيمدەردi تاۋىپ، استىن سىزىڭىز.
امان بiر مەزگiلدە قاسەندi ەرتە شىقتى. شوگەل ەرتە تۇرىپ، شاي كەلگەنشە، ەرمەكبايمەن اڭگiمەلەسiپ وتىرعان. شابىن بيىل ورەسەن بiتiك. ونىڭ قاسىنداعى قالىڭ بەت، بiتiك كوز قازاق، جاس تا بولسا، اۋىر وتىرىپ، سولعىن امانداستى (ع. مۇستافين). ءۇستiندە قىزىل تورعىن شاپان، ومىراۋىندا التىن القا (ي. بايزاقوۆ). ءانiم بار العىس اتتى، ماحابباتتى، القا توپ الدىن كورگەن جەردە ايتىلار (ق. امانجولوۆ).
3. ماقال - ماتەلدەگى ايتىلماي تۇرعان ءسوزدى تاۋىپ، قاي سوزبەن انتونيمدىك ماعىنا قۇرايتىنىن ايتىڭىز.
قىس ارباڭدى سايلا،
... شاناڭدى سايلا.
ارقانىڭ ۇزىنى جاقسى،
اڭگىمەنىڭ... جاقسى.
دۇشپانعا تاستاي قاتتى بول،
... بالداي ءتاتتى بول.
جولداسى جاقسى جولدى بولار،
جولداسى... قولدى بولار.
اقىل - دوس، اشۋ -....
اقىماق ىشكەن - جەگەنىن ايتادى،... كورگەن - بىلگەنىن ايتادى.
III – دەڭگەي
1. مىنا سوزدەردiڭ ومونيمدiك ماعىنالارىن انىقتاپ، ءتۇسiنiك بەرiڭiز.
انا، ارا، ارنا، اسىق، باۋ، بiز، ەر، ەرiك، جارا، جاس، كۇل، مال، ماقتا، مiن، سان، جەڭ.
2. مىنا سوزدەردiڭ سينونيمiن وزدەرiڭiز ويلاپ تابىڭىزدار.
ابىروي، الاسا، جاقىن، قيىن، ۇلكەن، سابىرلى، وتە، تاماق، لاس، اقىل، قارت، سۇلۋ، ءزاۋلiم.
III دەڭگەي
3. قارامەن جازىلعان سوزدەردiڭ تۋرا نە اۋىسپالى ماعىنادا قولدانىلىپ تۇرعانىن اجىراتىپ، ەگەر اۋىسپالى ماعىنادا قولدانىلسا، ونىڭ تۋرا ماعىناسىن وزدەرiڭiز ويلاپ تابىڭىزدار.
پار ات ايداپ جاتقاندارعا ءوزiڭ باس - كوز بول. قاعازىڭىز مىقتى ەكەن، بوقا. بiراق iسiڭە مىقتى بول، شىراق. ول جاعىن سۇراي كورمە، اعاتاي، iشiمە مىقتاپ تۇيگەم. وسى دەنەدەگi ەسiل قايرات كوزi اشىق ادامعا بiتسە، تاۋ قوپارار ەدi. سەندەر بولساڭدار مىناۋ، وسىندايدا دۇرىستاپ قول ۇشىن دا بەرمەيسiڭدەر (ع. مۇستافين). وسى اشۋدىڭ الەگiمەن راۋشاننىڭ ءوتiنiشiنە ساڭىراۋ بولدى (ب. مايلين ).
III دەڭگەي
3. بەرiلگەن تiركەستەر قۇرامىنداعى سوزدەردi تۋرا جانە اۋىسپالى ماعىنا بiلدiرۋiنە قاراي ءبولiپ جازىڭدار:
1. جاقسى ءسوز، جاقسى ادام، جاقسى وي، جاقسى كۇن، جاقسى بالا، جاقسى ءومiر.
2. تەرەڭ ساي، تەرەڭ بiلiم، تەرەڭ قۇدىق، تەرەڭ سۋ، تەرەڭ سەزiم.
3. دولى داۋىل، دولى كۇش، دولى جەل، دولى ادام، دولى تەڭiز
تاپسىرما. بەرىلگەن ماقال - ماتەلدەردىڭ تاقىرىبىن انىقتاڭىزدار.
ولىمنەن ۇيات كۇشتى. ويناپ سويلەسەڭ دە، ويلاپ سويلە. تۇيەدەي بويىڭ بلعانشا، تۇيمەدەي ويىڭ بولسىن. ونەر الدى - قىزىل ءتىل. بىرلىك بولماي، تىرلىك بولماس. بىلەكتى ءبىردى جىعار، ءبىلىمدى مىڭدى جىعار. قىنا تاسقا بىتەدى، ءبىلىم باسقا بىتەدى. ەر نامىسى - ەل نامىسى. باسقا ەلدە سۇلتان بولعانشا، ءوز ەلىڭدە ۇلتان بول. جاقسىدا كەك جوق، كەكتىدە تەك جوق.
V. قورىتىندىلاۋ
اينالىم پاراقشاسىن تولتىرۋ
• ءبىلىم، ىسكەرلىك جانە داعدىنى باعالاۋ
توپ جۇمىسىن باعالاۋ
• ۇيگە تاپسىرما، ستۋدەنتتىڭ وزدىك جۇمىسىنا نۇسقاۋ
ومونيم، كوپ ماعىنالى ءسوز تاقىرىبىن وقۋ، جاتتىعۋ جۇمىسى
VIII. وقۋ ءىس - ارەكەت رەفلەكسياسى
«333» ءادىسى بويىنشا ساباقتى قورىتىندىلايمىز
ساباققا بەلسەندى قاتىسقان ءۇش ستۋدەنت
جاڭا تاقىرىپتان تۇيگەنى
كەلەسى ساباققا ءۇش ۇسىنىس
ومونيمدەر، كوپ ماعىنالى سوزدەر تۋرالى جۇكتەۋ
ساباق تاقىرىبى: ومونيمدەر، كوپ ماعىنالى سوزدەر تۋرالى
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋ باعدارلاماسى تالاپتارىنا ساي ءبىلىم الۋشىلاردىڭ لەكسيكا، ومونيمدەر جانە كوپ ماعىنالى سوزدەر تۋرالى العان بىلىمدەرىن ءىس تاجىريبەدە قولدانا الۋعا باعىتتاۋ.
ساباقتىڭ مىندەتتەرى:
بىلىمدىلىك: لەكسيكا تۋرالى مالىمەت بەرۋ، بىلىمدەرىن تەرەڭدەتۋ، ومونيم جانە كوپ ماعىنالى سوزدەر تۋرالى العان بىلىمدەرىن ءىس تاجىريبەدە قولدانا الۋعا ۇيرەتۋ.
دامىتۋشىلىق: لەكسيكالىق تالداۋ بارىسىندا قوسىمشا ادەبيەت جانە ت. ب. اقپارات كوزدەرىمەن جۇمىس جاساۋعا ۇيرەتۋ، لوگيكالىق ويلاۋ، تالداۋ، قورىتىندىلاۋ داعدىلارىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: ساباق بارىسىندا ءبىلىم الۋشىلاردى ەلجاندىلىققا، ۇجىمشىلدىققا تاربيەلەۋ. ءبىلىمدى، باسەكەگە قابىلەتتى، شىعارماشىل، سويلەۋ مادەنيەتى جوعارى جەكە تۇلعا قالىپتاستىرۋ.
ساباق ءتيپى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ
ساباق ءتۇرى: پراكتيكالىق
وقىتۋ تەحنولوگياسى: ستو، جاڭا تەحنولوگيالىق ءادىس - تاسىلدەر (توپتىق، شىعارماشىلىق ىزدەنىس ت. ب.).
ساباقتىڭ ءادىس - تاسىلدەرى: جەكە، توپتىق، جۇپتىق جۇمىستارى، جيناقتاۋ، سالىستىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، ءتۇسىندىرۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: وقۋلىق، ماقال - ماتەلدەر، سىزبا كەستەلەر ت. ب.
ساباقتىڭ تەحنيكالىق قۇرالدارى: ينتەربەلسەندى تاقتا، سلايد
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەت، پەداگوگيكا
ادەبيەتتەر ءتىزىمى:
1) ساعىندىق ۇلى ب. قازىرگى قازاق ءتىلى. لەكسيكولوگيا. ءى - ءبولىم. – الماتى، 2003.
2) ورازوۆ م. قازاق ءتىلىنىڭ سەمانتيكاسى. – الماتى، 1991.
3) قالييەۆ ب. ءسوز ماعىنالارىنىڭ نەگىزدەرى. – الماتى، 2002.
4) قالييەۆ ع. بولعانبايەۆ ءا. قازىرگى قازاق ءتىلىنىڭ لەكسيكولوگياسى مەن فرازەولوگياسى. – الماتى، 2003.
ساباقتىڭ قۇرىلىمدىق جوسپارى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
2. ساباقتى وزەكتەندىرۋ، موتيۆاسيالاۋ
3. ءۇي جۇمىسىن تەكسەرۋ
4. جاڭا ءبىلىم نەگىزدەرىن يگەرتۋ
5. ءبىلىم، بىلىك، داعدىنى بەكىتۋ
6. قورىتىندىلاۋ
7. ءبىلىم، ىسكەرلىك جانە داعدىنى باعالاۋ
8. ۇيگە تاپسىرما، ستۋدەنتتىڭ وزدىك جۇمىسىنا نۇسقاۋ
9. وقۋ ءىس - ارەكەت رەفلەكسياسى
ساباقتىڭ ءمودۋلى:
VI. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى. ءبىلىم الۋشى نازارىن ساباققا اۋدارۋ، وقۋ - قۇرالدارىن تۇگەندەۋ.
1. امانداسۋ
2. كەزەكشىنى تىڭداۋ
3. ساباق ماقساتىمەن تانىستىرۋ
ءىى. ساباقتى وزەكتەندىرۋ، موتيۆاسيالاۋ
قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ:
ءومىر - ماڭگى، ۋاقىت - مۇمكىن، ەلەس،
كەل، بولاشاق! ساۋىق قۇر كۇلكىڭە كوش!
ءبىر كۇن شىقسا، ءبىر كۇننىڭ باتۋى انىق،
ەكى كۇننىڭ تۇرۋى مۇمكىن ەمەس!- دەپ اقيىق اقىن مۇقاعالي جىرلاعانداي، ءسوز قۇدىرەتىنىڭ ءمانىن ءتۇسىنىپ، ادەمى دە ادەپتى، سۇلۋ دا ويلى سويلەي بىلۋگە ۇيرەنەيىك!
ارينە ادەبي سويلەۋدىڭ نەگىزگى بۇلاعى – كىتاپ. ەندەشە سەندەر، كىتاپتى جاي وقىپ قويماي، ونداعى ءسوز، سويلەمدەرگە نازار اۋدارىڭدار. قازىرگى ساتتەن باستاپ وسى ءسوزدىڭ سىرى ءوز قولدارىڭدا.
توپتاستىرۋ ءادىسى.
1. «لەكسيكا» تاقىرىبىنا بايلانىستى ويىڭىزعا كەلگەن سوزدەر مەن ءسوز تىركەستەرىن جازا بەرىڭىز. (توپپەن جۇمىس جۇرگىزىلەدى.)
2. بەرىلگەن ۋاقىت بىتكەنشە توپ يدەيالاردى توپتاستىرىپ جازادى.
توپ مۇشەلەرى ويىن قورىتىپ، جازعاندارىن تاقتاعا ىلەدى. ءار توپتىڭ ليدەرى شىعىپ، لەكسيكا تاراۋىنا قاتىستى سوزدەردىڭ انىقتاماسىن تولىق ايتىپ شىعادى.
ءىىى. ءۇي جۇمىسىن تەكسەرۋ
شىعارماشىلىق تاپسىرما. شاعىن ءماتىن قۇراستىرۋ: «مەن ماماندىعىمدى ماقتان تۇتامىن». ءماتىننىڭ ىشىندە ومونيم، سينونيم سوزدەر، ماقال - ماتەل مەن تۇراقتى ءسوز تىركەستەرى بولۋى ءتيىس
ءىV. جاڭا ءبىلىم نەگىزدەرىن يگەرتۋ
ءدارىس جوسپارى:
1. ءتىلتانىمداعى ومونيميا قۇبىلىسى تۋرالى تۇسىنىك. كوپ ماعىنالى سوزدەر مەن ومونيمدەردىڭ جاسالۋىنداعى ەرەكشەلىكتەر.
2. لەكسيكالىق ومونيمدەردىڭ جاسالۋى، تۇرلەرى. لەكسيكالىق ومونيمدەرگە ۇقساس تىلدىك قۇبىلىستار. سويلەۋ ارەكەتىندەگى قولدانىستىق ەرەكشەلىكتەرى.
ءسوز جانە ماعىنا
ءتىل - تىلدەگى سوزدەر دىبىستار تىركەسىنەن تۇرادى. دىبىستار تىركەسى بەلگىلى ءبىر زاڭدىلىقتار مەن ەرەجەلەرگە باعىنا تىركەسەدى. ءسوزدىڭ دىبىستىق جاعى ونىڭ سىرتقى بەينەسى بولسا، ماعىناسى – ىشكى مازمۇنى. بۇعان قاراپ بارلىق سوزدەردە ماعىنا بولادى دەۋگە دە بولمايدى. تىلدە ماعىناسىنان ايىرىلعان سوزدەر دە كەزدەسەدى. شىلاۋ، كومەكشى سوزدەردىڭ ناقتى ماعىنالارى جوق، تەك اتاۋىش سوزدەرمەن تىركەسىپ، ولارعا قوسىمشا ماعىنا ۇستەيدى.
ءسوز ماعىناسى – بەلگىلى ءبىر زات، قۇبىلىس، سان، ساپا، مولشەر، كولەم، شاما، قيمىل، ارەكەت تۋرالى تۇسىنىك بەرەتىن دىبىستار، قيمىل، ارەكەت تۋرالى تۇسىنىك بەرەتىن دىبىستاردىڭ جۇيەلى تىركەسى.
سوزدەردىڭ ماعىناسى – ءتىلدىڭ ۇزاق دامۋ كەزەڭدەرىنىڭ ناتيجەسى. ماعىنا وزگەرىپ، جاڭارىپ، جوعالتىپ تا وتىرادى. قازىرگى قازاق تىلىندە قولدانىلىپ جۇرگەن سوزدەردىڭ ءبىرقاتارى العاشقى ماعىناسىن ساقتاسا، ەندى بىرەۋلەرى قوسىمشا، ۇستەمە ماعىنالارمەن وزگەرگەن. سوزدەردىڭ بەرەتىن لەكسيكالىق ماعىنالارى، وزگەرۋ ەرەكشەلىكتەرى، شىعۋ تەكتەرى تۇسىندىرمە، ەتيمولوگيالىق، ديالەكتولوگيالىق سوزدەردە كورسەتىلەدى.
ءىV. ءبىلىم، بىلىك، داعدىنى بەكىتۋ
باقىلاۋ سۇراقتارى
1. لەكسيكا دەگەنىمىز نە؟
2. ومونيم سوزدەر
3. ومونيمدەر مەن كوپ ماعىنالى سوزدەردىڭ ايىرماشىلىعى
ستۋدەنتتەردىڭ اۋديتوريادا ورىندايتىن تاپسىرمالارى.
9 - تاپسىرما. عاسىرلار بويى قالىپتاسىپ، تۇلعاسى تۇراقتى سيپات العان فرازەولوگيالىق تىركەستەردىڭ، ماقال – ماتەلدەردىڭ قۇرامىن ورىنسىز وزگەرتىپ، ماقساتسىز اۋىستىرۋ ءتىلبۇزارلىققا اپارادى. قازىرگى كەزدە تۇراقتى تىركەستەردىڭ، فرازەولوگيزمدەردىڭ قۇرامىن ماقساتسىز بۇزىپ قولدانۋ باسپا ءسوز بەتتەرىندە، راديو، تەلەحابارلار تىلىندە دە ۇشىراسىپ وتىرادى. سولاردىڭ ءبىر ءتۇرىن تومەندە ارنايى كورسەتىپ وتىرمىز. تۇراقتى تىركەستەردىڭ بۇرىس (جول جاقسا) جانە دۇرىس نۇسقاسىن سالىستىرىپ، جازباشا تالداۋ جاساڭىز.
وتىرىكتى سۋداي ارالاستىردى – وتىرىكتى سۋداي ساپىردى.
تاسى تاۋعا دومالاعان – تاسى ورگە دومالاعان.
توسەك جاڭارتتى – توسەك جاڭعىرتتى.
اياقكيىم تار بولسا، دۇنيەنىڭ كەڭدىگىنەن نە پايدا – ءوز ەتىگىڭ بار بولسا، دۇنيەنىڭ كەڭدىگىنەن نە پايدا.
كۇن ءبىر جاۋسا، اعاش ەكى جاۋادى – كۇن ءبىر جاۋسا، تەرەك ەكى جاۋادى.
وتباسى شىرقىن ساقتاۋ ۇلكەن پارىز – وتباسى شىرقىن بۇزباۋ ۇلكەن پارىز.
جانىن شىتقا ءتۇيۋ – جانىن شۇبەرەككە ءتۇيۋ.
قىلتاسى قالتىراپ – تىزەسى قالتىراپ.
كولەڭكەسىنەن قالتىراعان – كولەڭكەسىنەن قورىققان.
جۇرەگىنە مۇزدى سۋ قۇيىپ جىبەرگەندەي – توبەسىنەن مۇزداي سۋ قۇيىپ جىبەرگەندەي.
مۇرتىن بالتا كەسپەيدى – مۇرتىن بالتا شاپپايدى.
ەلمەن كورگەن ۇلى توي – كوپپەن كورگەن ۇلى توي.
ابىرويىن ايرانداي اقتارىپ الدى – ابىرويىن ايرانداي توكتى.
جىبەك شىتتاي ۇلبىرەگەن – جىبەك ماتاداي ۇلبىرەگەن.
كوڭىلى قايىستى – قابىرعاسى قايىستى.
ءبىر اياعىن ەكى ەتىككە تىعىپ – ەكى اياعىن ءبىر ەتىككە تىعىپ.
الاقانداعى ايالىسى – الاقانداعى اياۋلىسى.
حابارىنا كىرىپ – شىقپادى – قاپەرىنە كىرىپ – شىقپادى.
كوزدىڭ جاۋھارىن الادى – كوزدىڭ جاۋىن الادى.
10 - تاپسىرما. ءسوز تىركەسى، فرازەولوگيزم جانە كۇردەلى سوزدەرگە ءۇش - ۇشتەن مىسال كەلتىرىڭىز. كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا كەرەكتى سوزدەردى قويىپ، ماقال – ماتەلدەردى كوشىرىپ جازىڭىز.
1. ايتۋشى اقىلدى بولسا،... دانا بولادى.
2. اقپاقۇلاققا ايتقان ءسوز اعىپ كەتەدى،... اتقان ءسوزدى قۇيىپ الادى.
3. ايتا بىلمەس...، تىڭداي بىلگەن قۇلاق ارتىق.
4. اتالى سوزگە... جاۋاپ قايىرادى.
5. بىلىمدىدەن شىققان ءسوز... بولسىن كەز.
6....... از سويلەپ، كوپ تىڭدايدى،
7. جىلقى جاقسىسى از وتتاپ، كوپ سۋسايدى.
8. سويلەۋگە ءسوز تاپتىم دا، تىڭداۋعا... تاپپادىم.
9. سۋ ساعاسى -...،
10. ءسوز ساعاسى – قۇلاق.
11. ءسوزىڭدى ايت...،
12. ايتىپ – ايتپاي نە كەرەك،
13. قۇلاعىنا ماقتا....
14. تىڭداۋشىسى بولماسا... جەتىم.
15. كەرەناۋ كەردەڭ، ءبىر....
كەرەكتى سوزدەر: بۇلاق، ءسوز، قۇيماقۇلاق، كىسى جاقسىسى، ارسىز، قۇلاق، تىڭداۋشى، ۇققانعا، كەرىم، تالاپتىعا، تىققانعا، اۋىزدان.
لەكسيكالىق تاقىرىپتارعا بايلانىستى دەڭگەيلىك تاپسىرمالار
II دەڭگەي
3. بەرiلگەن سوزدەردiڭ ءارقايسىسى ومونيم بولاتىنداي ەتiپ، سويلەم قۇراڭىزدار.
ەر، جاق، جارىق، قورىق، قوي، سىي، ءتۇس، قال، شاش، iرi.
III – دەڭگەي
1. سينونيمدەر قاتارىن تۇزە
ۇلگى: توبە شاشى تىك تۇردى، زارەسى ۇشتى، جۇرەگى تاس توبەسىنە شىقتى، قورىقتى، ۇرىكتى.
يت ولگەن جەر__________________________________________________
كوزدى اشىپ جۇمعانشا___________________________________________
جۇرەك جۇتقان__________________________________________________
III دەڭگەي
3. بەرiلگەن تiركەستەر قۇرامىنداعى سوزدەردi تۋرا جانە اۋىسپالى ماعىنا بiلدiرۋiنە قاراي ءبولiپ جازىڭدار:
1. جاقسى ءسوز، جاقسى ادام، جاقسى وي، جاقسى كۇن، جاقسى بالا، جاقسى ءومiر.
2. تەرەڭ ساي، تەرەڭ بiلiم، تەرەڭ قۇدىق، تەرەڭ سۋ، تەرەڭ سەزiم.
3. دولى داۋىل، دولى كۇش، دولى جەل، دولى ادام، دولى تەڭiز
II دەڭگەي.
1. تۇسىندىرمە سوزدىكتى پايدالانىپ، بەرىلگەن سوزدەردەن ومونيمدىك قاتار قۇراڭىز:
باقىر، باستاۋ، بۇرشاق، دانا، جاستىق، قاس، جاۋ، قىس، وت، جالىن، جار، قورىق، جاي، توي، توم، جىڭىشكە، بولىس، زاۋال، كەڭەس، باسپاق، ماقتا، اربا، ارنا، ەڭ، ەس، ساۋ، سور، شىم، جيرەن، كوش، جارۋ، سال، تاپ، ب ا ق، بي، قىرىق، سىي، قوي، شاش، نان، ءتىل، قۇلاق، كوز، قول، اياق.
2. ومونيمدەردi تاۋىپ، استىن سىزىڭىز.
امان بiر مەزگiلدە قاسەندi ەرتە شىقتى. شوگەل ەرتە تۇرىپ، شاي كەلگەنشە، ەرمەكبايمەن اڭگiمەلەسiپ وتىرعان. شابىن بيىل ورەسەن بiتiك. ونىڭ قاسىنداعى قالىڭ بەت، بiتiك كوز قازاق، جاس تا بولسا، اۋىر وتىرىپ، سولعىن امانداستى (ع. مۇستافين). ءۇستiندە قىزىل تورعىن شاپان، ومىراۋىندا التىن القا (ي. بايزاقوۆ). ءانiم بار العىس اتتى، ماحابباتتى، القا توپ الدىن كورگەن جەردە ايتىلار (ق. امانجولوۆ).
3. ماقال - ماتەلدەگى ايتىلماي تۇرعان ءسوزدى تاۋىپ، قاي سوزبەن انتونيمدىك ماعىنا قۇرايتىنىن ايتىڭىز.
قىس ارباڭدى سايلا،
... شاناڭدى سايلا.
ارقانىڭ ۇزىنى جاقسى،
اڭگىمەنىڭ... جاقسى.
دۇشپانعا تاستاي قاتتى بول،
... بالداي ءتاتتى بول.
جولداسى جاقسى جولدى بولار،
جولداسى... قولدى بولار.
اقىل - دوس، اشۋ -....
اقىماق ىشكەن - جەگەنىن ايتادى،... كورگەن - بىلگەنىن ايتادى.
III – دەڭگەي
1. مىنا سوزدەردiڭ ومونيمدiك ماعىنالارىن انىقتاپ، ءتۇسiنiك بەرiڭiز.
انا، ارا، ارنا، اسىق، باۋ، بiز، ەر، ەرiك، جارا، جاس، كۇل، مال، ماقتا، مiن، سان، جەڭ.
2. مىنا سوزدەردiڭ سينونيمiن وزدەرiڭiز ويلاپ تابىڭىزدار.
ابىروي، الاسا، جاقىن، قيىن، ۇلكەن، سابىرلى، وتە، تاماق، لاس، اقىل، قارت، سۇلۋ، ءزاۋلiم.
III دەڭگەي
3. قارامەن جازىلعان سوزدەردiڭ تۋرا نە اۋىسپالى ماعىنادا قولدانىلىپ تۇرعانىن اجىراتىپ، ەگەر اۋىسپالى ماعىنادا قولدانىلسا، ونىڭ تۋرا ماعىناسىن وزدەرiڭiز ويلاپ تابىڭىزدار.
پار ات ايداپ جاتقاندارعا ءوزiڭ باس - كوز بول. قاعازىڭىز مىقتى ەكەن، بوقا. بiراق iسiڭە مىقتى بول، شىراق. ول جاعىن سۇراي كورمە، اعاتاي، iشiمە مىقتاپ تۇيگەم. وسى دەنەدەگi ەسiل قايرات كوزi اشىق ادامعا بiتسە، تاۋ قوپارار ەدi. سەندەر بولساڭدار مىناۋ، وسىندايدا دۇرىستاپ قول ۇشىن دا بەرمەيسiڭدەر (ع. مۇستافين). وسى اشۋدىڭ الەگiمەن راۋشاننىڭ ءوتiنiشiنە ساڭىراۋ بولدى (ب. مايلين ).
III دەڭگەي
3. بەرiلگەن تiركەستەر قۇرامىنداعى سوزدەردi تۋرا جانە اۋىسپالى ماعىنا بiلدiرۋiنە قاراي ءبولiپ جازىڭدار:
1. جاقسى ءسوز، جاقسى ادام، جاقسى وي، جاقسى كۇن، جاقسى بالا، جاقسى ءومiر.
2. تەرەڭ ساي، تەرەڭ بiلiم، تەرەڭ قۇدىق، تەرەڭ سۋ، تەرەڭ سەزiم.
3. دولى داۋىل، دولى كۇش، دولى جەل، دولى ادام، دولى تەڭiز
تاپسىرما. بەرىلگەن ماقال - ماتەلدەردىڭ تاقىرىبىن انىقتاڭىزدار.
ولىمنەن ۇيات كۇشتى. ويناپ سويلەسەڭ دە، ويلاپ سويلە. تۇيەدەي بويىڭ بلعانشا، تۇيمەدەي ويىڭ بولسىن. ونەر الدى - قىزىل ءتىل. بىرلىك بولماي، تىرلىك بولماس. بىلەكتى ءبىردى جىعار، ءبىلىمدى مىڭدى جىعار. قىنا تاسقا بىتەدى، ءبىلىم باسقا بىتەدى. ەر نامىسى - ەل نامىسى. باسقا ەلدە سۇلتان بولعانشا، ءوز ەلىڭدە ۇلتان بول. جاقسىدا كەك جوق، كەكتىدە تەك جوق.
V. قورىتىندىلاۋ
اينالىم پاراقشاسىن تولتىرۋ
• ءبىلىم، ىسكەرلىك جانە داعدىنى باعالاۋ
توپ جۇمىسىن باعالاۋ
• ۇيگە تاپسىرما، ستۋدەنتتىڭ وزدىك جۇمىسىنا نۇسقاۋ
ومونيم، كوپ ماعىنالى ءسوز تاقىرىبىن وقۋ، جاتتىعۋ جۇمىسى
VIII. وقۋ ءىس - ارەكەت رەفلەكسياسى
«333» ءادىسى بويىنشا ساباقتى قورىتىندىلايمىز
ساباققا بەلسەندى قاتىسقان ءۇش ستۋدەنت
جاڭا تاقىرىپتان تۇيگەنى
كەلەسى ساباققا ءۇش ۇسىنىس
ومونيمدەر، كوپ ماعىنالى سوزدەر تۋرالى جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
مەنىڭ تۋعان اۋىل كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى نۇركەن ءابدىروۆتىڭ تۋعان اۋىلى. اۋىلدىڭ ورنالاسقان جەرىنىڭ تابيعاتى وتە باي. اينالاسى 4 - 5 شاقىرىمداي جەردە بيىك - بيىك تاۋلارمەن كومكەرىلگەن. اۋىلدىڭ ەكى جاع...
