InfoHub Logo

جاس ۇلعايعاندا ادامدى ءارقيلى دەرت يەكتەي باستايدى ەكەن. كەسەل ودان بۇرىن دا كەلۋى مۇمكىن. سول، تارپا جابىسقان بەتى، الىپ تا كەتۋى مۇمكىن. ءبىراق مەن عۇمىرىمدا اۋىرىپ-سىرقاپ كورمەگەن ەدىم. شانشۋ-قاڭقۋ، تىماۋ-سىماۋ، ارينە، ەسەپ ەمەس. ەشقاشان ەمحاناعا جاتپاپپىن، ارنايى قارالىپ، اتاۋلى ەم-دوم الماپپىن. سودان با، سالماق تۇسىرمەسە دە، مازامدى كەتىرگەن، سىرت قاراعاندا تىم ەلەۋسىز، جانە تۇسىنىكسىز جاعداي مەن ءۇشىن مۇلدە كۇتپەگەن وقيعا بولىپ شىقتى. دۇنيەنىڭ بار سالماعىن كوتەرگەن عازيز باس ەمەس، بارلىق قۋانىش، قيىندىقتى قولقا تامىرىنان وتكىزگەن قايران جۇرەك تە ەمەس، مىنە، الپىس بىردەڭە جىل بويى جەر باسىپ كەلە جاتقان، زاماننىڭ ءزىلى مەن زۇلىمدىعى جانىشتاماعان، تىرشىلىكتىڭ مۇڭى مەن قايعىسى وكسىتپەگەن، ساناسىز، سەزىمسىز، كادىمگى ەكى اياق. وتىرسام — وزىمدىكى ەمەس سياقتى. تۇرسام، جۇرسەم، ۇيرەنشىكتى دەنەمدى كوتەرە الماي، شىتىناپ سىنىپ بارادى. دارىگەر... “دارىگەردىڭ قولىنا تۇسپە...” دەگەن ماتەلىم بار ەدى، تۇتقىنعا، بايلاۋعا تۇسۋگە اسىقپادىم، قازاقى ەم-دوم جاساۋعا كىرىستىم. سودان سوڭ، قىتايى نۇكتە ماسساج. شۇكىرانا، وڭالىپ قالعان سياقتىمىن. ءوزىم كەيىنگى ءبىر شىعارمامدا اجەپتاۋىر قالجىڭداسىپ العان ءاز-اعاڭ، ياعني قۇدىرەتتى ازىرەيىل اقساقال، قايتكەندە دە عۇزىرىندامىز عوي، مەنى سيراقتان تۇتپاۋعا ءتيىس ەدى. ايتايىن دەپ وتىرعانىم — سىرقات جايى ەمەس. سول سىرقات ورايىندا بالا-شاعانىڭ قالاي دۇرلىككەنى. مەنى سەكسەننەن بەرىدە ات باسىن تارتپايدى، ءتىپتى، ەشقاشان مويىپ اۋىرمايدى دەپ بىلگەن ۇل-قىزدارىم جاپۇر-جۇپىر بولىپتى. ۇلكەندى-كىشىلى نەمەرەلەرىمە دەيىن: “اتا، اياعىڭ قالاي، اۋىرما،” — دەپ سويلەيتىن بولدى. اينالدىرعان بەس-التى بالا عوي. نەبارى ون-ون بەس نەمەرە. بالا تىم قۇرسا جەتى-سەگىز بولمادى-اۋ دەپ قيالدايتىن ەدىم، نەمەرەلەردىڭ ۇزىن سانى جيىرمادان اسسا دەپ ارماندايتىن ەدىم، امال قانشا، جالعىز ايەلدىڭ بارىن تۇگەستىك، بۇگىنگى بالالار سول بەس-التاۋدىڭ ءوزىن كوپ كورەدى، ەندى مىنە، الدىڭعىلارى “كوكەلەپ”، كەيىنگىلەرى “اتالاپ” جاتقاندا وسى بارىڭا ءتاۋبا قىلادى ەكەنسىڭ.

قۇرىقتىڭ سۇلباسى بولماسا دا، كولەڭكەسى كورىنگەندە قاي-قايداعى ەسكە تۇسەدى. باعزىداعى اتاڭ مەن اجەڭ، كەيىنگى اكەڭ مەن شەشەڭ. بۇكىل وتكەن ءومىرىڭ. قيىندىعىڭ مەن كۇرەسىڭ. مەرەي مەن قۋانىشىڭ. وتە ۇزاق، تىم اۋىر جول، سونىمەن قاتار، مارحامات، مۇراتتى، يگىلىكتى كەشۋ. قايتكەندە دە عاپىل، وكىنىشىڭ جوق سياقتى. ارمان... بولسا — جاساپ ۇلگەرمەگەن ىستەرىڭ. ءبىراق جۇزگە كەلسەڭ دە تۇگەل اتقارىپ بىتپەسىڭدى شامالاپ، بۇگىنگى جەتكەنىڭە سالاۋات ايتاسىڭ. ال پەندەلىك تىرلىگىڭ... ول دا قاناعاتتانارلىق دارەجەدە ءوتىپتى. اۋەلدە سۇيگەن سۇلۋىڭدى الىپسىڭ. قىرىق بىردەڭە جىل قوساعىڭمەن قوسا اعارىپسىڭ. ءوز باۋىرىڭنان تاراعان بالا-شاعاڭ تۇگەل اياقتانعان. كەلەسى بۋىن — نەمەرەلەر اناۋ، شۇرقىراپ ءوسىپ جاتقان. بۇدان ارتىق نە كەرەك. ويلاپ تۇرسام، جالعاننىڭ شەكسىز قاسىرەتىمەن قوسا، ءفانيدىڭ تالاي قۋانىش، قىزىعىن دا باستان وتكەرگەن ەكەم.

ءيا. ويدى وي قۋادى. ارنەنى ەكشەپ وتىرعاندا، كەشە، وقىستان ەسىمە تۇسكەن. دۇنيەنى شايقاپ وتكەن، بار قىزىقتىڭ باسىن شالعان يساقان اعام.ءبىز سياقتى ءبىر قاتىنعا قاراپ قالماي، كەزەگىمەن ون جەتى ايەل الىپ ەدى. بارىمەن دە باقىتتى عۇمىر كەشتى. ءتورت جىل، ءۇش جىل، كوپشىلىگى تۋرا ءبىر جارىم، ەكى جىلدان. بارىمەن دە ءتاتۋ-تاتتى ايىرىلىستى. جۇرت بىلگەندە ەشبىر ايەل كوزگە بولسىن، سىرتتاي بولسىن، ارادا پالەنباي جىل وتكەندە بولسىن، يساقان اعاما ەشقانداي وكپە ايتپاپتى، كىنا ارتپاپتى.ءبارى دە مۇڭايا كۇلىپ وتىرىپ، قيماس ريزاشىلىقپەن ەسكە الادى ەكەن.

* * *

يساقان اعام بىزبەن اتالاس، جاماعايىن تۋىس. قىز الىسپاس جاقىن. بەرىدەن ساناعاندا، تۋ ۇستاعان جانباي-جارعىشتان تارايمىز. اتام ايتقان. جانە سىلقىم، سەرى ءىنىسىن ايرىقشا جاقسى كورەتىن. ال يساقان اعام مەنى جاقسى كورەدى. بالا اتاۋلىعا سۋىق دەيتىن. الدىنا المايدى، بەتىنەن سۇيمەيدى، ويناتىپ، كۇلمەيدى. ماعان عانا باسقاشا. قالتاسىندا الدەنەندەي ءبىر ءتاتتى، تىم قۇرسا سىقپا قۇرتى بولادى. جانە ۇيگە كىرىپ، مەنى كورىسىمەن موينىنا كوتەرىپ الادى. شاعىن بولمە ىشىندە شىر اينالىپ، ات بولىپ جەلەدى، توردەگى تەكەمەت ۇستىنە جاتا قالىپ، ارقاسىنا وتىرعىزىپ، تۇيە بولىپ، ءتورت اياقتاي، ىرعاتىلىپ جۇرەدى. نەمەسە، مەنى ستول باسىنداعى كىشكەنتاي قۇراق كورپەگە وراپ، الديلەپ وتىرىپ ولەڭ ايتادى. مەن ءقازىر ۇلكەنمىن، جاسىم توعىزعا شىقتى، سوندا دا يساقان اعاممەن كىشكەنتاي بالا بولىپ ويناۋ قىزىق ەدى. ءبىراق كەيىنگى كەزدە كورىنبەي كەتكەن. تاڭەرتەڭ ەرتەمەن كەلدى. ۇيدە ۇلكەندەردەن اجەم عانا قالعان. سودان سوڭ، ساباققا تۇستەن كەيىن باراتىن مەن.

يساقان اعام ەسىكتەن يمەنشەكتەي كىردى. “اسسالاۋ...” — دەپ سالەم بەردى. ءسوزىنىڭ اياعىن جۇتىپ قويعان. مەن وقىپ وتىرعان كىتابىمدى تاستاي سالا، الدىنان شىعىپ، قوس قولداپ امانداستىم. قازاندىق ماڭىندا جۇرگەن اجەم، قىرىنداعان قالپى، بۇرىلىپ قارامادى. يساقان اعام ەكىنشى قايتارا، بۇل جولى انىقتاپ، “ەسەنسىز بە، جەڭەشە!..” — دەپ، كوتەرىڭكى امانداستى دا، ءتور الدىنداعى، تاڭعى داستارقانى تولىق جينالىپ بولماعان دوڭگەلەك ستول باسىنا سىلق ەتىپ، مالداس قۇرىپ وتىرا كەتتى. “سەنىكى ءجون، جەڭەشە، — دەدى. — ۇرىس ماعان. سوك. جەر-جەبىرىمە جەت. مۇمكىن، سەن ۇرىسقان سوڭ ەگىل-تەگىل جىلاپ الارمىن...” “ءاليماننىڭ وبالىن كوز جاسىڭمەن جۋا المايسىڭ... — دەدى اجەم وزىندە بولماعان قاتقىل اۋەزبەن. — ە-ە، سال-جىگىت... — دەپ ءسال بوگەلدى. تەرىس قاراپ، جاۋلىعىنىڭ ۇشىمەن كوزىن ءسۇرتتى. — بەۋ، جالعان... ەل اڭىز قىلىپ ايتاتىن ەدى عوي. قوزى-كورپەش — بايانداي، ارماندا كەتىپ بارا جاتقان. ءبىراق ەكەۋىڭ قوسىلدىڭ. ەندى مىنە... İءشىڭ قالاي ورتەنبەس...” يساقان اعام تومەن قاراپ، تۇقىرا بەردى. ءبىر قىزارىپ، ءبىر سۇرلاندى. “تاعدىر... تاعدىر عوي، جەڭەشە...” — دەدى بار بولعانى. اجەم سول سالعىرت قالپىندا شاي شىعاردى. داستارقانعا ءبىر ۋىس قۇرت، بەس-التى باۋىرساق تاستادى. مەن دە بۇگىنگى كىتاپتى ءبىرجولا جاۋىپ قويىپ، داستارقان باسىنا، يساقان اعامنىڭ وڭ تىزەسىن جاناي وتىردىم. اجەم كۇرسىنىپ بارىپ، ەكەۋىمىزگە شاي قۇيدى. يساقان اعاما ۇلكەن كارلەن كەسە، ماعان كىشكەنتاي شىنى كەسە. “بەس جىل، سارعايىپ تۋرا بەس جىل كۇتتى...” — دەدى وزىنە دە شاي قۇيىپ جاتىپ. “ءۇش جىل،” — دەدى يساقان اعام تومەن قاراعان قالپى. “بەس جىل، — دەدى اجەم. — سوعىس باستالار جازدا ۇيلەنبەك ەدىڭدەر. ارى سوزدىڭ، بەرى سوزدىڭ. ودان سوڭ مايدان. ەندى مىنە...” “بەس جىل... — دەدى يساقان اعام. — كۇتتى...” “وبال بولدى...” — دەدى اجەم. “مەنىڭ وبالىمدى ويلادىڭ با، جەڭەشە؟ — دەدى كەنەت يساقان اعام ەڭسەسىن جازىپ. — مەن سودان سوڭ... تۋرا ءتورت جىل كۇتتىم عوي. ۇزاق ءتورت جىل...” اجەم دە باسىن كوتەردى. سول قولىمەن اۋزىن باستى. كوزى باقىرايىپ كەتكەن. “سولاي، جەڭەشە، — دەدى يساقان اعام تومەن قاراپ. مانادان بەرى الدىندا قوزعاۋسىز تۇرعان شايدان ءبىر ۇرتتادى. — ەندى جاڭادان... جاس قىز الام... ءيا، جەڭەشە، اليمامەن قىزعىلىقتى عۇمىر كەشتىك. بەس جىل ويدا، تۇستە. ءتورت جىل بىرگە تۇرمىستا. ءتاتۋ-تاتتى، ماحاباتتى... اقىرى... وسىلاي بولدى. كەلىنىڭ... بۇرىنعى كەلىنىڭ ەشقانداي كىنا قويا المايدى. مەنىڭ دە وكپەم جوق. تاعدىر، جازمىش سولاي ەكەن...”

بۇگىنگى اڭگىمەنىڭ ءمانىسىن، ودان بۇرىنعى جاعداياتار ءجونىن كەيىننەن عانا ەستىپ، كوڭىلگە ءتۇيدىم. وزىمشە بايىپتاپ، تاعى ءبىراز نارسەنىڭ سىرىن ۇقتىم...

يساقان اعام مەن كورگەن كەزدىڭ وزىندە كەلبەتتى جىگىت ەدى. ەڭسەلى، يىقتى، كەۋدەلى، قىر مۇرىن، بيىك قاباق، قارا كوز، قىزىل شىرايلى. ەر كوڭىلدى، ءمارت. اشىق، جايدارى. اقىلدى، ۇستامدى. بار ايىبى وقىماعان دەسەتىن. شىندىعىندا، ول كەزدە ءبىزدىڭ اۋىلدا قالادان وقۋ بىتىرگەن كىسى نەكەن-ساياق. ارنايى ءبىلىم السا، ۇلكەن قىزمەتتە جۇرەر ەدى دەگەنى عوي. بiراق قازىرگى قىزمەتى دە وسال ەمەس. اۋداندىق اقشا بولىندە ىستەيدى. سوعىستان بۇرىن، ءتىپتى، باستىق ەكەن. ەسەپ-شوتقا جۇيرىك بولعان عوي. بىردەن كوتەرىلگەن. جۇمىستا سىيلى، جۇرتقا جاعىمدى. مىنە، ءاليما تاتەم ەكەۋى سول كەزدە جاراستىق تاۋىپتى. يساقان اعام جيىرمادا، ءاليما تاتەم ون جەتىگە جاڭا تولعان ەكەن. مەن كورگەن، كەلىنشەك تۇسكەن كەزىنىڭ وزىندە اسا كورىكتى ەدى. قوس ءورىم شاشى قىلتاسىنان اسادى. ۇشكىل تۇمسىق، ادەمى تۋفلي، قىناما بەل جاسىل قامزول. قىستا بيىك وكشە، ۇزىن قونىشتى بىلعارى ەتىك، كوك جاعالى پالتو كيىپ، باسىنا اق ءتۇبىت ءشالى سالاتىن. نە كيسە دە ۇناسىمدى، اسەم كورىنەتىن. ال ءوزى... ءالى كۇنگە كوز الدىمدا. قالىڭ، جىڭىشكە، يمەك قاس، كىشكەنتاي قىر مۇرىن، سۇيىرلەنە بىتكەن بالعىن يەكتى قاراتورى. مولدىرەگەن بادامشا كوزىندە ۇنەمى مۇڭ تۇنىپ تۇراتىن. ءتىپتى، جادىراپ كۇلىپ، كوڭىلدەنگەن كەزدەرىنىڭ وزىندە. مۇڭدى ەركەلىك، نازدى كۇلكى. سۇلۋدىڭ وزگەشە ءبىر سۋرەتى ەكەن.

يساقان اعام ەكەۋى قىز-جىبەك پەن تولەگەندەي، بىردەن تابىستى دەيدى. قايدا بارسا جۇبى جازىلمايدى. ءبىرىنسىز ءبىرى تۇرا المايدى. الايدا، ارالارى تازا، اعا مەن قارىنداستاي كەلىستى ەكەن. ءساتتى كۇنى نەكەلەسىپ قوسىلماق. قىزدىڭ كامەلەتكە تولۋىن عانا كۇتسە كەرەك. اقىرى توي كەشىنە ەكى اپتا قالعاندا سوعىس باستالادى. يساقان اعام اسكەر جاسىندا. كوپ ۇزاماي مايدانعا كەتۋگە ءتيىس. قىزدىڭ بازىنا، تىلەگىنە قاراماستان، ۇيلەنۋ كۇنىن كەيىنگە شەگەرەدى. ءبىر اي وتەدى، ءبىر جىل وتەدى، ەكىنشى جىل جەتەدى. سوعىسقا اتتانعان جىگىتتەر باۋداي ءتۇسىپ، قاتارىنان، قىناداي قىرىلىپ جاتىر، قارا قاعاز كۇزگى جاپىراقتاي، كۇن قۇرعاتپاي كەلىپ جاتىر. ال يساقان اعام قىزمەت ورايىنا بايلانىستى، ايدان ايعا قالا بەرسە كەرەك. ارينە، ۋاقىتشا. اقىر ءتۇبى كەتەرى انىق. “مەن سەنى باسىڭا جاۋلىق سالار-سالماستان جەسىر قالدىرعىم كەلمەيدى،” — دەپتى يساقان اعام. “سەن ولسەڭ، كوپ ۇزاماي مەن دە ولەم،” — دەيدى ءاليما تاتەم. “قىز قالپىڭدا قالاسىڭ، ولمەيسىڭ،” — دەيدى يساقان اعام، الدە قالجىڭ، الدە شىنى. “ولمەسەم، ءومىر بويى تۇل وتەم، — دەيدى ءاليما تاتەم. — ۇيىڭە كىرگىزىپ كەت...” “مەندە ءۇي جوق،” — دەيدى يساقان اعام. شىنىندا دا، اكە-شەشەسى قايتقان، ءوزى اتادان جالعىز، نەمەرەلەس اعا-جەڭگەسىمەن بىرگە تۇرادى ەكەن. “وسى قالپىڭدا كۇت، — دەيدى. — ەگەر... قارالى حابار كەلسە، سوعىس بىتكەنشە كۇدەرىڭدى ۇزبە... جانە جارتى جىل. سودان سوڭ باقىتىڭدى تاپ.” “مەنىڭ باقىتىم بىرەۋ-اق!..” — دەيدى ءاليما تاتەم. اقىرى، يساقان اعامنىڭ دا مايدانعا اتتاناتىن كەسىمدى كۇنى جەتەدى. ءاليما تاتەم ەكەۋى اماندىقتا كورىسەرىنە نىق سەنىمدە، جارقىن جۇزبەن قوشتاسادى. ءبىراق يساقان اعام اياعى كەمتار تۋىپ، اسكەرگە جاراماعان، كوكىرەگى اشىق قۇربىلارىنىڭ بىرىنە ءاليما تاتەمە ارناپ شىعارعان ولەڭىن ۇيرەتىپ كەتىپتى. مەنەن تەرىس حابار جەتسە، وزىنە ايتىپ بەرەسىڭ دەپ. قۇرداس جىگىتتىڭ ىشىنە سىيماسا كەرەك. يساقان اعامنىڭ ءىزى سۋىماستان-اق جۇرت اراسىنا تاراپ كەتەدى. سودان ءبىز ەس بىلگەندە، ءتىپتى، ەر جەتكەندە، كۇنى كەشەگە دەيىن ءبىزدىڭ اۋىلداعى جيىن، تويلاردا ايتىلىپ ءجۇردى. ءسوزى دە، اۋەنى دە وزگەشە، سىرلى، مۇڭدى ءان ەدى. “سەن شالقار داريادا ەركىن شومعان التىن بالىق ەدىڭ. ءوزىڭ قالاپ، مەنىڭ قولىما ءتۇستىڭ. ءسۇيىندىم، تاماشالادىم. ءسۇيدىم، مەيىرلەندىم. ايالاپ، الپەشتەسەم دە، قيانات جاسامادىم. ءبىراق تاعدىر ماڭگى بىرگە بولۋعا جازباپتى. ەندى باقىتىڭ اشىلسىن... قاپيادا ايرىلىستىق، قاپادا وتپە..” ءيا. ءولىم دەگەن ءسوز جوق، ءبىراق ماحاباتتىڭ ازا جىرى. جىگىت مايداننان امان-ەسەن ورالادى، عاشىقتار ساعىنىسىپ قوسىلادى، اقىر ءتۇبى قاپيادا ايرىلىسادى.

سويتكەن يساقان اعام ارادا اي وتپەي، جاسى ون سەگىزگە جاڭا تولعان، اسىقتاي ويناپ تۇرعان، كۇلىمكوز، قىزىل ەرىن تاعى ءبىر سۇلۋدى قۇشتى. ءۇشىنشى جىلعا قاراعاندا ونى دا تاستادى. ءۇشىنشى ايەلىن الدى. ەكى جىلعا ارەڭ جەتتى. سودان باستاپ سالقام سەرى يساقان اعامنىڭ جاڭا ءبىر ايەل الۋى، ونى كوپ ۇزاماي تاعى تاستاۋى، جانە كەزەكتى ءبىر قىزعا قۇرىق سالۋى — ۇيرەنشىكتى وقيعاعا اينالعان. ءيا، ايتپاقشى، ءۇشىنشى مە، ءتورتىنشى مە، بەتى اشىلماعان قىزدان سوڭ، ەسىك كورگەن جاس كەلىنشەكتەن دە تارتىنبايتىن بولدى. اۋدانداعى الدەبىر ۇلكەن قىزمەتكەردىڭ بالالى قاتىنىن بۇزىپ العان. ۇزاعىراق، ەكى جارىم جىلعا تاقاۋ تۇردى. ارينە، توياتى باسىلعان سوڭ ونى دا تاستادى. ءبىر عاجابى، بۇل كەزدە وتىزدى ورتالاسا دا، بۇدان بۇرىن نەشە ايەل العان بايانسىز اتاعى بولسا دا، يساقان اعام ءسوز سالعان قىز-قاتىن اتاۋلىنىڭ ەشقايسى دا بەتىن تەرىسكە بۇرماسا كەرەك. وتىزىڭىز نە، قىرىقتى ەڭسەرگەن شاعىندا. جەتىنشى مە، التىنشى ما رەتتە، سەمەيدەن ينستيتۋت ءبىتىرىپ كەلگەن اپ-ادەمى مۇعاليما قىزعا ۇيلەندى. ەندى توقتايدى دەسكەن كولدەنەڭ جۇرت. توقتاپتى. بۇل جولى تولىق ەكى جىلعا. كەلەسى قىز، كەلەسى كەلىنشەك اسىعا كۇتىپ تۇر ەكەن.

ال اتى اڭىزعا اينالعان، انگە، جىرعا قوسىلعان ءاليما جەڭەشەم... يساقان اعام قايىرا ءسوز سالىپتى دەسەتىن. ءتورتىنشى ايەلدىڭ تۇسىندا، نەمەسە بەسىنشىنىڭ قارساڭىندا. ويناپ-كۇلمەك ەمەس، يىن نيەتىمەن. قايتا قوسىلايىق دەسە كەرەك. ءاليما تاتەم تولقىپ، جۇمسارىپ بارىپ، تاس بولىپ قاتىپتى. ءبىزدىڭ ماحابباتىمىز ولگەن. مىنا مەن — قۇرى دەنە. ولەكسەمدى سۇيرەتىپ، قايتا ورالسام دا، بۇرىنعىداي بولمايمىز. اۋەلگىسى راس بولسا، ەرتە مە، كەش پە، قايرىلىپ ءبىر سوعار دەۋشى ەدىم... ريزامىن، قوش دەيدى. كوپ ۇزاماي، ول دا كۇيەۋگە شىققان. ەشقايدا كەتكەن جوق. وسىندا، اۋدان ورتالىعى سارتەرەكتە. مەن جەتىنشى كلاستا وقيتىن ەدىم. كۇزدە اۋىلداعى اجەم ولگەن، ءوزىم كىسى ۇيىندە تۇرام، جارىمكوڭىل ءارى اشقۇرساق دەگەندەي. الدەقالاي، ەسىگىنىڭ الدىنان ءوتىپ بارادى ەكەم. داۋىستاپ توقتاتىپ الدى. باۋىرىنا باسىپ، بەتىمنەن ءسۇيدى. “اجەڭە بارا المادىم، الدى جارىق بولسىن!..” — دەگەن. كوزى قايمىجىق جاس ەكەن. مەنىڭ اجەمدى عانا ەمەس، ءوزىنىڭ وتكەنىن دە ەسىنە الىپ تۇرعانداي. “ۇيگە كىر!” كىردىم. بەسىكتە باقىرىپ جىلاپ، بالپاناقتاي ۇل جاتىر ەكەن. ءاليما تاتەم “ءقازىر، ءقازىر، قۇلىنىم، ءقازىر، ءقازىر...” — دەپ ءجۇرىپ، شەشىپ، قولىنا الدى. “مىنە، سەنىڭ اعاڭ،— دەدى. — تۋىسقان اعاڭ. جارعىش-جاكەمنىڭ تۇياعى...” ءسۇي دەدى دە، قارا كوزدەرىنەن مونشاقتاي ۇزىلگەن جاسىن ارەڭ تيىپ، كىشكەنتايىن قۇيرىعى جالاڭاش قالپىندا ءبىر يىعىنا اسقان كۇيى، ماعان اس قامداعان. ءبىر تال مايلى قابىرعا. قالعانى سول بولسا كەرەك، ءۇش-تورت باۋىرساق. مەنىڭ تاماعىمنان ءنار وتپەدى. جارعىش-جاكەسى، ياعني جانباي اتام قايدا، ءاليما تاتەمنىڭ، ياعني بۇرىنعى جەڭگەمنىڭ قازىرگى قوساعى مۇلدە باسقا رۋ، ءتىپتى، سىرتتان كەلگەن، بوتەن كىسى. يساقان اعامنان تۋسا، ايتقانىنداي، ماعان شىن ءىنى بولار ەدى... ءسويتىپ وتىرعاندا كۇيەۋى كەلدى. ۇلكەن مانساپتى — رايكومدا نۇسقاۋشى بولىپ ىستەيدى دەيتىن. تاناۋى قۋسىرىلعان، سازبەت، اقسۇر كىسى ەكەن. ءوزى جاپ-جاس. ءوزى سونشاما كەكىرت. ماعان بىردەن-اق ۇناتپاي قاراعان. مەن مايلى قابىرعانى سىدىرماعان، جالعىز باۋىرساق جەگەن كۇيىمدە، راقمەت ايتىپ، شىعىپ كەتتىم. ەندى قايىرا بۇل ءۇيدىڭ اۋلاسىنان اينالىپ وتەتىن بولدىم. ءوزىمنىڭ جۇرەگىم اۋىرماس ءۇشىن. ءبىر زامانداعى باقىتتى جەڭگەمنىڭ كوز جاسىن كورمەس ءۇشىن.

ۋاقىت العا جىلجىپ وتە بەردى. مەن ەرجەتتىم. مەكتەپ ءبىتىردىم، ۋنيۆەرسيتەتكە ءتۇستىم. اسپيرانتۋرانى ءتامامدادىم. ۇيلەندىم. قىزمەتكە ارالاستىم. ادەبيەتشى، جازۋشى رەتىندە تانىلدىم. قالادا تۇرام. ءبىراق اۋىلدان مۇلدە قول ۇزبەگەم. ەكى جىل، تورت-بەس جىلدا ورالىپ سوقپاي قويمايسىڭ. الداعى اقساقالدار، كوزتانىس اعالاردى كورەسىڭ. كورمەسەڭ سۇراستىراسىڭ. اناۋ قايتىس بولعان. اناۋ الىستاعى بالاسىنا كوشكەن. ءبارى دە زاڭدى، تابيعي. يساقان اعامنىڭ دا ءبولمىس-بىتىمى، ءومىر كەشۋى ۇيرەنشىكتى، ادەپكى قالپىندا. ءمان، ءجونىن سۇراعاندا بىرەۋلەر كوڭىلدەنە كۇلەدى، ەندى بىرەۋلەر باس شايقاپ، قولىن سىلتەيدى. ءبىر بارعانىمدا توعىزىنشى ايەلىمەن تۇرىپ جاتىر ەكەن. كەلەسىدە ون ەكىنشى، الدە ون ءۇشىنشى ايەل. سوڭعى جولى ون ءتورتىنشى، الدە ون بەسىنشىگە جەتىپتى. مەن سۇراستىرعان، ءجون-جوباسىن بىلەتىن اعايىندار كەيدە ءوزارا داۋلاسىپ قالادى. ءبىرى ون بەسكە تولعان جوق دەسە، ەكىنشىلەرى جيىرماعا تاقاتىپ قويادى. اعاڭ جيىرما بەستەن بەرىدە توقتامايدى دەپ قاعىتادى مەنى. ەكى-ۇش رەت ءوزىن دە، جۇزبە-جۇز كوردىم. ۇلكەن ۇيگە، الىستان كەلگەن باۋىرىنا ارنايى سالەمدەسكەن. كەيىنگى كەلىسىندە اڭگىمەمەن اجەپتاۋىر وتىردى. كەڭ ماڭدايىنا قوسارلى ءاجىم ءتۇسىپتى، جيرەن شاشىنا قىلاۋ كىرگەن. ءبىراق ءوڭى قايتپاعان. بويى تىپ-تىك. تولىق تا، ارىق تا ەمەس. بىتىمىندە تاكاپپار بەكزاتتىق بار. وتىرىسى كەربەز، ءسوزى بايىپتى. مەنىڭ بار جازعانىمدى قاداعالاپ وقىپ جۇرەدى ەكەن. ءبىزدىڭ اۋلەت ەجەلدەن بيلىككە، سوزگە بەيىم بولدى. پالەن اتاڭ بي ەدى. تۇگەن اتاڭ باتىر ەدى. پالەن اقىن، تۇگەن شەشەن... وسى جاڭا زاماندا ۇلكەن جازۋشى بىزدەن شىقپاعاندا كىمنەن شىعۋى كەرەك ەدى دەپ، ءوزىن دە كوتەرمەلەپ، مەنى دە مارقايتىپ كەتكەن. اقىرى ءبىر كۇنى الماتىدان، ارنايى ىزدەپ تاپتى.

كەشقۇرىم ەدى. اقساقال بوساعادان اتتاسىمەن، ابىر-سابىر بولىپ قالدىق. شاي قايناتىلدى، ەت اسىلدى. مەن وتكەن-كەتكەندى سۇراستىرىپ وتىرمىن. يساقان اعام ءبىزدىڭ ۇيەلمەلى-سۇيەلمەلى، ءۇپىر-شۇپىر بالالارعا كوزى جاساۋراي قاراپ قويادى. “ءماشاللا، ءتاۋبا، — دەيدى اندا-ساندا. — ءتىپا، ءتىپا، تىل-كوزدەن ساقتاسىن!” كىسى جاتىرقامايتىن ءبىزدىڭ تەنتەكتەر دە، اتالارىڭ دەگەن سوڭ، ءبىرى الدىنا وتىرىپ، ءبىرى موينىنا ءمىنىپ، ءماز-مايرام. ءبىزدىڭ داستارقان مول، ءبىراق ۇيدە ىشىمدىك بولمايتىن، دۇكەن اتاۋلى جابىلىپ قالعان، اجەپتاۋىر قىسىلىپ ەدىك، اقساقال تاتىپ المايدى ەكەن. جاسىمدا اۋەستىگىم بولعان جوق، ەندى قۇداي ساقتاسىن دەيدى. ەسكىلىكتى اڭگىمەدەن باسقا نە كەرەك. كەڭ، كوڭىلدى وتىرىس بولدى. اقىرى، جاتۋعا كەلگەندە، ءبىزدىڭ ۇيدەگى كەلىنى توسەك قامدادى. ول كەزدەگى پاتەرىمىز ميكرواۋداندا، حالىق تىلىندە “راسپاشونكا” —“يتكويلەك” اتالاتىن، شاعىن ءۇش بولمە. تورگى بىرەۋى — مەنىڭ جۇمىس كابينەتىم، قوس قابىرعا تولعان كىتاپ. ەكىنشى بولمەدە — ءبىز، بالالاردىڭ ەڭ كىشىسىمەن. ەرەسەكتەرى جىلجىمالى ديۆاندى جازىپ، زالعا جاتادى. ەندى بۇگىنشە تۇگەلىمەن وزىمىزگە كوشىرمەكپىز. اقساقال بىردەن-اق ديۆاندى كەڭ ۇيگە ەمەس، كىتاپتى شاعىن كابينەتكە، جەر توسەككە جاتۋدى قالادى. مەنىڭ ىقشام جازۋ ستولىمدى القاپ، قاتار-قاتار ءتىزىلىپ تۇرعان ادەمى كىتاپتاردىڭ ءتۇبىن سيپالاپ، مەيىرلەنە جىميىپ، ازعانا تۇرعان. سودان سوڭ، الماتىعا ارنايى كەلگەن بۇيىمتايىن ايتتى. عىلىم اكادەمياسىنا تاپسىرماق ەسكىلىكتى ءبىراز ءسوز بار ەكەن. باياعى زامان اقىندارىنىڭ ولەڭدەرى، ايتىس، داستاندارى. ەل اۋزىنداعى ءارقيلى اڭگىمەلەر. ەشبىر كىتاپقا شىقپاعان ەجەلگى جىرلار. تالاي نارسەنى قۇر جىبەرىپ الىپپىن، دەيدى. كەۋدەسى كەنىش قاريالاردىڭ كوبىسى كەتىپ قالدى. سوڭعى ونشاقتى جىلدا عانا ەس كىرىپ، ەلدەن جيناپ-تەرگەنىم.

بۇل كەزدە مەن عىلىم اكادەمياسىندا قىزمەت اتقاراتىن ەدىم. ادەبيەت-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ قولجازبا جانە ارحيۆ بولىمىنە الىپ باردىم. ءبولىم باستىعى — بەلگىلى عالىم، جاسى ۇلكەن ارىپتەس، اۋەلى ماعان راقمەت ايتتى، سودان سوڭ اقساقالعا ريزاشىلىق ءبىلدىردى. اپارعان مول دۇنيەسىن تۇگەل تىزىمدەپ، تىركەپ، قول قويىپ، قول قويعىزىپ الدى. تيەسىلى تيىن-تەبەنى كەلەر اپتادا دەگەن. “مەن اقشا قۋىپ كەلگەن جوق ەدىم، — دەدى يساقان اعام اششى جىميىپ. — بەرىپ جاتساڭدار — راقمەت. ال ەندى مىنا... ەڭ قۇندى، ەڭ قاجەتتى دۇنيەنى ىسىرىپ قويدىڭىز، سول اقشانى وزدەرىڭە تولەسەم، الار ما ەدىڭىز؟ الدە ەشكىمگە كەرەگى جوق پا؟..” “كەرەك، — دەدى ءبولىم باستىعى جەڭىل كۇرسىنىپ. — بۇدان ءدال ون بەس جىل بۇرىن قۋانا-قۋانا قابىلدار ەدىك. ءقازىر تيىم سالىنعان. اشا بەرە قايتا جاپتى. ۋاقىتى كەلەر...” “ال مەنىڭ ۋاقىتىم ءوتىپ بارادى...” — دەدى يساقان اعام تۇڭىلگەن كەيىپتە، مۇنداعى الدەكىمدەردىڭ دوكتورلىق ديسسەرتاسياسىنان دا جۋان، مۇقابالانىپ تۇپتەلگەن، قالىڭدىعى ءتورت ەلى، كەتپەكتەي قولجازبا-كىتاپتى، كەشەدەن بەرى ارقالاپ جۇرگەن، كونەتوز سارى پورتفەلىنە قايتادان سالىپ جاتىپ. شامالاسام دا، نە ەكەنىن سۇراعام جوق. ءارى بوتەن كىسى الدىندا بەيساۋات ءسوز كوبەيىپ كەتەر دەگەم.

سىرتقا شىققان سوڭ، قاباعى كىربەڭ يساقان اعام وقىس كوڭىلدەندى. “بازارعا اپارساڭ، — دەدى. — جۇمىسىڭنىڭ جاعدايى قالاي ەدى؟” “ەركىن، — دەدىم مەن. — ءجۇرىڭىز. كوك بازار عوي؟ تاكسي ۇستايىق.”

قاتار-قاتار جەمىستەن كوز تۇنادى. شابدالى، ورىك. المۇرت، انار، ءجۇزىم. المانىڭ نەشە اتاسى: اقشىل، جاسىل، سارعىش، كۇرەڭ، قىزىل. ءتۇرلى ءتۇستى جەمىس تۇيەتايلانا قالانعان ەڭ ادەمى سورەلەر قاتارىن ءبىر اينالىپ شىقتىق. ەكىنشى اينالىپ بارىپ، القىزىل اپورتقا توقتادىق. “ەڭ جاقسىسى — وسى قىزدىڭ الماسى،” — دەدى يساقان اعام. “ءيا، وسى كوك بازارداعى ەڭ جاقسى الما — مەنىكى،” — دەدى جەمىس يەسى سىقىلىقتاي كۇلىپ. دوڭگەلەك بەت، تانا كوز، جاس كەلىنشەك ەكەن. مەن جان-جاعىما قارادىم. ءبارى دە جاقسى. ال مىناۋ المالار — ارتىق تا، كەم دە ەمەس، وزگەلەرمەن قارايلاس كورىندى. كەلىنشەكتىڭ تارتىمدىلىعى بولماسا. “قوناققا ما؟ — دەپ سۇرادى. — قانشا الاسىزدار؟” “قوناق ەمەس، سىيلى كەلىنگە، — دەدى يساقان اعام. — نەمەرەلەرگە، — دەدى سودان سوڭ ماعان قاراپ. — كەشە قۇرقول باردىم عوي. اتالارىڭنان سالەمدەمە دەپ اپار.” “ءوي، اعا، نەسىنە اۋرە بولدىڭىز، الما بار عوي،” — دەدىم مەن. “اتا بولىپ قالدىڭىز با، نەمەرەلەر دە بار ما؟” — دەپ سۇرادى ويناقى كەلىنشەك. مەن يساقان اعاما قارادىم. اتا دەرلىكتەي ەمەس، جاپ-جاس. بەتىن از-ماز قوراسان سەكپىلى شالعان، قىرىقتىڭ ار جاق، بەر جاعىنداعى قايراتتى ەركەك. جاسى... شىن جاسى ەلۋدىڭ جۋان ورتاسىندا بولسا كەرەك. “مەندە ءبارى دە بار، قالقام، — دەدى يساقان اعام. — بەس كيلا. سالىپ الاتىن سەبەت، دوربا بىردەڭە تابىلا ما؟” “تابىلادى. بىزدە دە ءبارى بار،” — دەدى كەلىنشەك قاباعىنىڭ استىنان ۇرلانا قاراپ، قورجىن تارازىنىڭ تاباقتى باسىنا المالارىن سالىپ جاتىپ. تىرناقتارى بوياماسىز، ساۋساقتارى سۇيرىكتەي ەكەن، ەزىپ، جانىشىپ المايىن دەگەندەي، جەمىستەردىڭ توق بۇيىرىنەن، شىناشاعى جازىلعان باس بارماق، ورتان قولمەن عانا، ەپتەپ ۇستاپ، سانىمەن قالاپ قويىپ جاتىر. “ءبارى بار، جىگىت تە بار ما؟” — دەپ سۇرادى يساقان اعام. “وي، اتاسى...” — كۇلە بەرە شاشالىپ قالدى. “ماي قاپ،” — دەدى يساقان اعام. “ايتقانىڭىز كەلسىن... وي، اعاسى-اۋ، ءقازىر ءجونى ءتۇزۋ جىگىت بار ما. تۇگەل نارەنجىك، جالقاۋ، القاش...” “ءبارى ەمەس شىعار، — دەدى يساقان اعام. — ەگەر اڭداۋسىزدا سەندەي سۇلۋ قىزعا سونداي ءبىر بوزوكپە ۇشىراسىپ قالعان بولسا، نەسىنە ءومىرىڭدى توزدىراسىڭ...” “ءوزىم دە قۋىپ جىبەردىم،” — دەدى كەلىنشەك ءسال-پال تومەنشىكتەپ. “سوندا وسى المانى ءوزىڭ ءوسىردىڭ بە؟” “ءوزىم ءوسىردىم، — دەدى كەلىنشەك. — كارى شەشەم بار قولىمدا. نە قايىر، قاراقشى بولعاننان وزگە. ءبىراق ءتاۋبا، — دەدى. — سول قارايىپ وتىرعانىنىڭ ءوزى داتكە قۋات.” “باسقا ءبىر قۋات تاعى كەرەك، ءالى جاسسىڭ،” — دەدى يساقان اعام. كەلىنشەك تومەن قارادى. “مىنەكيىڭىز، — دەدى باسىلىڭقى اۋەزبەن. — بەس كيلادان استى. ەڭ جاقسىلارىن تاڭداپ بەردىم،” — دەدى سودان سوڭ جىميا كۇلىپ. “اتىڭ كىم؟” — دەپ سۇرادى يساقان اعام. ءاميانىن اشىپ، ءىرى اقشا شىعاردى. “الما.” “الما وسىرەسىڭ، اتىڭ الما، المادان دا ءتاتتىسىڭ،” — دەدى يساقان اعام. كەلىنشەكتىڭ بەتىنىڭ ۇشى لىپ ەتە ءتۇستى. ۇلكەن، قارا كوزدەرىن تايدىرماي، تىكە قاراعان. ەرنى جۇقا، قىپ-قىزىل ەكەن. بوياۋى ەمەس، تابيعي قالپى.

“اللا جار بولسىن، — دەدى يساقان اعام مەنى بازاردان شىعارىپ تۇرىپ. — اعاڭنىڭ ءومىرى ءوتتى وسىلاي. كەلىن ادەمى ەكەن. كورىكتى عانا ەمەس، كەلىستى. باقىتىڭنىڭ باعاسىن ءبىل، جانىم...” ەپەتەيسىز قۇشاقتاپ، باۋىرىنا باستى. “ەندى... ەلگە قايتاسىز عوي. ءازىر قايتپاساڭىز، ۇيگە ءجۇرىڭىز...” “راقمەت، قاراعىم، — دەدى يساقان اعام مۇڭايىپ. — مەنىڭ كوشەرىمدى — جەل، قونارىمدى ساي بىلەدى... حوش، — دەدى سودان سوڭ كەۋدەسىن كەرىپ. — مەن الگى الماعا قايتا بارايىن. تىم ءتاۋىر كورىندى،” — دەدى كۇرسىنىپ.

بۇدان سوڭ الاس-قاپاس زاماندا يساقان اعاممەن قايىرا جۇزدەسپەدىم. ءبىراق ورتاق اعايىندار ارقىلى اڭگىمەسى جەتىپ جاتقان. ەلدەن ءبىرجولا كەتىپتى. وسى الماتى توڭىرەگىندە، الدەبىر اۋىلدا تۇرادى. جاڭا، جاس ايەل العان. ونىسى ۇيرەنشىكتى نارسە. ايتۋعا تۇرمايتىن. ءسوز — بۇل نەشىنشى ايەلى جانە ونىمەن قانشا وتاسادى دەگەن توڭىرەكتە عانا وربىگەن. دەسە دە، يساقان اعامنىڭ بۇدان سوڭعى جاعدايىنان بەيحابار قالىپ ەدىم.

اقىرى، ارادا شامامەن ونشاقتى جىل وتكەندە وقىس حابار جەتتى. يساقان اعام دۇنيە سالىپتى. ايتقاندايىن، وسى الماتىنىڭ ىرگەسىندەگى پالەن دەگەن اۋىلدا. قالاداعى، تەلەفون ارقىلى حابارلاسىپ، ءمان-جايدى بىلدىرگەن اعايىنداس، جەرلەس ءۇش-تورت كىسىمەن بىرگە توپىراق سالۋعا بارعان ەدىم.

قارالى جەڭگەمدى بىردەن تانىدىم. باياعى كوك بازارداعى المالى كەلىنشەك. ارينە، تولىققان، ەگدە تارتقان، كوپ جىلاعان سياقتى، بەت-اۋزى ىسىڭكى، ءبىراق ءوڭى قايتپاعان، جەر ورتاسىنا جاڭا كەلگەن ساليقالى بايبىشە. بارلىق ءراسىمىن اتقارىپ بولعان سوڭ، ازالى داستارقان باسىندا وتىرعان، بەرىسى الماتى، ارىسى بۇلعىرتاۋدان كەلگەن اعايىنعا قاراتا سويلەپ ەدى. “يسەكەڭ جارىقتىق ەكەۋىمىز تۋرا توعىز جىل تۇرمىس قۇردىق... — دەدى. — باقتىم، قاقتىم. ول دا مەنى الپەشتەپ ءوتتى. — جەڭگەمىز اجەپتاۋىر بوساڭسىپ، كوزىنە جاس الدى. — ءالى دە جۇرە تۇرسا كەرەك ەدى. الپىس بەس دەگەن نەمەنە. كولدەنەڭنەن كەلگەن جامان اۋرۋ الىپ كەتتى... ءبىراق اعالارىڭنىڭ شاڭىراعى قۇلادى دەپ ويلاماڭدار. بۇل اۋىلداعى الىس-جاقىن المانىڭ ءۇيى دەمەيدى، يساقاننىڭ ءۇيى دەيدى. جولدارىڭ تۇسكەندە ات باسىن بۇرىپ، كەلىپ تۇرىڭدار. الىستاعى اعايىنعا وكپە جوق، جاقىنداعى قايىندارىما ايتىپ وتىرمىن. تىم قۇرسا قىرقىنا كەلىپ قايتىڭدار. ەڭ سوڭعى پارىز بولسىن،” — دەدى.

مەجەلى ۋاقىتىندا قىرقىنا باردىق. اۋىلداعى جالپى جۇرت كەشكىلىككە حابارلانعان ەكەن. تۇسكى داستارقان بىزگە — الماتىلىق ەكى-ۇش كىسى جانە جەڭگەمىزدىڭ جاقىن تۋىستارى — نەبارى ونشاقتى ادامعا عانا جاسالىپتى. جەڭگەمىز كوتەرىلىپ، وڭالىپ قالعان ەكەن. جارقىلداپ كۇلمەگەنمەن، ەركىن وتىردى. ءارقيلى اڭگىمەنىڭ شەتىن شىعارعان.

“اعالارىڭنىڭ جاعدايىن بىلەسىڭدەر عوي، — دەدى بىزگە قاراتا. — ماعان دەيىن ون التى ايەل العان ەكەن. مەن — ون جەتىنشى بولدىم. رەكورد. ون جەتىنشى بولعانىم عانا ەمەس. اۋەلگى ون التىنىڭ ارقايسىمەن نەبارى ەكى، اسسا ءۇش جىل عانا وتاسادى ەكەن. مەنىمەن تۋرا توعىز جىل تۇرمىس قۇردى.”

“ءسىز ەندى، باقىتىڭىزعا قاراي، سوڭىنان كەزدەستىڭىز عوي،” — دەدى ءبىزدىڭ جىگىتتەردىڭ ءبىرى، ءازىل-شىنى ارالاس.

“ولاي دەپ ايتپا، قاينىم، — دەدى جەڭگەمىز. — مەن كەسە-كولدەنەڭنەن كەزدەسپەسەم، تاعى دا تورت-بەس ايەلدىڭ باسىنا سۋ قۇيار ەدى. مەن... مەنى العاشقى ايەلىنە ۇقساتاتىن ەدى. تۇرپات-تۇلعام ەمەس. ءسىرا، مىنەزىم، سويلەگەن ءسوز، ءجۇرىس-تۇرىسىم. ءبىر-اق رەت شىن عاشىق بولدىم، دەيتىن. سول اۋەلگى جەڭگەلەرىڭە. ال مەنى... ونداي عاشىق بولماسا دا، تىم جاقسى كوردى...”

“اعامىزدا ارمان جوق ەكەن،” — دەدىم مەن.

“ارمان... ارمانى بولدى عوي، جارىقتىقتىڭ. ءبىر پەرزەنت... ءبىر نارەستە كورمەي كەتتى. — جەڭگەمىز تومەن قاراپ، كۇرسىنىپ الدى. سودان سوڭ كوزى جارق ەتىپ، جادىراي كۇلگەن. — مەنەن كىنا جوق، — دەدى. — ءبىر شيكىوكپە كوتەرگەن ەدىم، بۇرىن، الگى... اعالارىڭ كەزدەسپەي تۇرعاندا، شەتىنەپ كەتكەن. ەندى ءبىر نارەستە كەرەك-اق ەدى. مەنەن كىنا جوق. اعالارىڭدى قالاعا، كۇشتى دارىگەرگە اپارىپ تەكسەرتتىم... — جەڭگەمىز باياۋ كۇرسىندى. — قايراتى قايتپاعان ەدى. ءبىراق پەرزەنت سۇيە المايدى ەكەن. سالبىراپ ۇيگە كەلدىك. يسەكەڭ تىم جابىرقاۋ. “جارار، — دەدىم مەن. — جاڭا ءبىلدىڭ بە. ماعان بالاسىز-اق ءبىر ءوزىڭ جەتەسىڭ. ال ساعان... مىنا مەن بارمىن، ءتاۋبا ايتپايسىڭ با!.. جاماعايىن تۋىستارىڭ جوق ەمەس، تۇقىمىڭ قۇرىمايدى،” — دەيمىن. “مەنىڭ قايعىم باسقاشا، — دەدى مارقۇم. — بۇل جاعىن... بۇرىن دا سەزگەم، بىلگەم. ءتورتىنشى، الدە بەسىنشى ايەلدەن سوڭ... اۋەلدەن بىلسەم، اليماشپەن ايرىلىسپايتىن ەدىم عوي...” — دەپ كوزىنە جاس الدى. ءسۇيىپ قوسىلعان، قىزداي العان العاشقى ايەلى دە. “ءجون، — دەدىم مەن. — نەگە سول ءتورتىنشى، بەسىنشى ايەلمەن توقتامادىڭ؟” “قاناعات تاپپادىم، — دەدى. — ءاليمانىڭ قۇشاعى... قايدا. ءاليمامدى اڭسادىم...” سوندا اعالارىڭ جاڭا ءبىر ءاليما قاشان كەزدەسەدى دەپ، ءوڭدى ايەل اتاۋلىنى سۋداي ساپىرىپ، ۇشىپ، قونىپ جۇرە بەرگەن عوي. ەلۋدىڭ جۋان ورتاسىندا ۇزىن سانىن ون التىعا جەتكىزگەن. سودان، — دەدى، ەندى مەنى يەگىمەن نۇسقاپ، — مىنا وقىمىستى قاينىم ءوزى باستاپ اكەپ، مەنىمەن تابىستىردى عوي، كوك بازاردا...”

“ءوزىڭىز دە بىردەن ءۇيىرىلىپ ءتۇستىڭىز عوي، جەڭەشە،” — دەدىم مەن كۇلىپ.

“سونداي جىگىت... سونداي ەركەكتىڭ قولىن قانداي ايەل قاعار،” — دەدى جەڭگەمىز سىپايى جىميىپ.

ءبىز قۇران باعىشتاپ، ريزا-حوش ايتىسىپ اتتاناردا الما جەڭگەمىز مەنىڭ قولىما ىشىنە الدەبىر ەسكى قاعازدار تولتىرىلعان كەنەپ دوربا ۇستاتتى. “اعاڭنىڭ اماناتى،” — دەگەن. ۇيگە كەلگەندە قاراسام، قۇندى، كونە باسىلىمدى بىرنەشە كىتاپ: “باقىرعان”، “سوفى اللايار”، “ءبىرجان-سارا ايتىسى”، “ايقاپتىڭ” بەس-التى سانى، ابايدىڭ 1923 جىلعى جيناعى، جانە شاكەرىم قاجىنىڭ قالىڭدىعى ءتورت ەلى، قولمەن جازىلىپ، مۇقابالانىپ تۇپتەلگەن ۇلكەن توپتاماسى ەكەن. ەسىمە ءتۇستى — باياعىدا، اكادەميادا قابىل كورمەگەن وزگەشە مۇرا. كىتاپتاردى قايدا جۇرسە دە قاستەرلەپ ساقتاعان، قولجازبانى قانشاما جىل بويى قۇراپ، جيناقتاعان. ارتىندا قالعان بار بەلگىسى — وسى عانا بولدى. جانە اكادەميا ارحيۆىندەگى تاعى ءبىر نۇسقالار. جانسىز، ءتىلسىز ءولى قاعاز. پالەنشە-ەكەڭ جيناپ، تاپسىرىپتى — تەك شارتتى بەلگى عانا.

ادام ءتىرى ۇرپاعىمەن مىڭ جاسايدى دەيدى. ۇرپاقسىز كەتكەن، ءبىر پەرزەنتتىڭ زارپىنان ون جەتى ايەل العان يساقان اعامنىڭ اتى وشپەسىن، بار كەيپىندە مەنىڭ جازۋىممەن بىرگە جاساسىن دەپ، وسى اڭگىمەنى ولمەس تاڭباعا ءتۇسىردىم.

---