اتامنىڭ اماناتى
— Ex... ex... ەي... ەي. كىم بارسىڭ... شىق... بەرى... جار-جاعالاۋدىڭ ماڭى كۇڭىرەنىپ كەتتى. بىتىرا وق تيگەندەي شۇرق-شۇرق تەسىك ۇيالاردى اينالا ۇشقان قۇستار ۇلان-ازار شۋ كوتەردى. كينوفيلمدەگى كورەتىن قۇس بازارىنان اۋسايشى.
— ءبو.. لە.. .ن.. .تاي... Me.. .ن جاقسى ءيى.. .ءى.. .ر.. .م تاپ.. تىم.. .م... بەرى... ءى.... كە...ەە...لل.
— جا...ر...ايدى...
قارماعىمدى اسىعىس جيناپ، داۋىس شىققان جاققا قاراي جونەلدىم.
قۇلاما جار بايتۋلاق الابىنا ءتۇس اۋا كەلىپ جەتتىك. ءبارىن بۇلدىرگەن اتام. ەرتەڭگىسىن الا بيەنى قالاقتى ارباعا جەگىپ، شالعى قايراعىشتى ورىن-ورىڭدارىنا بايلاستىرىپ، بيداي كوجە قۇيىلعان تورسىقتى قورجىنعا سالىپ، ورنىمىزدان قوزعالعاندا ول:
— ءاي،بالام. ادام جاسىندا ءبىر، قارتايعاندا ءبىر بالا. مەن سەنى بايتۋلاق بابامنىڭ قونىسىنا اپارامىن، — دەپ اڭگىمە باستاعان.
— بۇل دۇنيەدە كىندىك كەسىپ، كىر جۋعان تۋعان جەردەن ارتىق نە بار؟ ءبىر كورىپ قايتايىن.
اتامنىڭ ىشكى ەسەبى تۇگەل. اناۋ ءبىر كۇنى شاي ۇستىندە: — جارىقتىق بابام تۇسىمە ەنىپ ءجۇر، — دەپ كۇڭك ەتكەن.
ەندىگى ويى بەيىتىنە بارىپ قۇران وقىپ قايتۋ.
قالا بەردى مالدىڭ ءشوبىن ويلاپ، شابىندىق جەر تاڭداۋ دا ەسىندە. مۇندايدا كورشىدەگى جىلپوس توكەن قالا ما.
— اتاتاي، مەن دە بارايىنشى. كوكيىرىمنىڭ ول تۇسىندا لاقتاي سازاندار بار. ناعىز عاجاپ مەكەن عوي، — دەپ جابىسسىن. اتام كونە كەتتى.
بايتۋلاق بابانىڭ بەيىتى وتكەن كۇننىڭ بەلگىسى بوپ، ايدالادا، توبەنىڭ ۇستىنە ورىن تەۋىپتى. سۇيىرلەنە بىتكەن توبەسى ءمۇجىلىپ ىشىنە ءتۇسىپ، ومىرايىپ تۇر. ەل جىلقى قۇيرىعىنىڭ قىلىن بالشىقپەن ارالاستىرىپ قۇيعان دەسەدى. ءبىراق ۋاقىت ءوز دەگەنىن جاساپتى. اتام بيەنى دوعارىپ بوپ، تىزەرلەي وتىرىپ، قۇران وقىپ بىتكەنشە توكەن ەكەۋمىز ازەر شىدادىق.
— اتا، اتا بالىق ۇستاۋعا كەتتىك، — دەدىم.
— تۋھ، ءيتتىڭ كۇشىكتەرى-اي. بۇلار نە ۇعار. ءاي، قۇرت-قۇمىرىسقا، باقا-شاياننان اۋلاق. جاردى دا بايقاندار، — دەپ اتام داۋىستاپ قالا بەردى. ەندى مىنە توكەن جەردەن جەتى قاپ التىن تاپقانداي شاقىرىپ الەك. جاردىڭ تۇيىقتالار تۇسىنان وڭعا بۇرىلعان وزەن تۇبەك اينالىپ جازىققا شىعا ارناسى كەڭەيىپ سالا بەرىپتى. نۋ قامىس، بەي - بەرەكەت وسكەن قالىڭ تال. توكەن قاي تۇستا جۇر ەكەن. قالىڭنىڭ ىشىنە قالاي عانا جۇرەكسىنبەي كىردى. ناعىز تاس جۇرەك. جىلدار بويى ادام اياعى باسپاعان بۇل مەكەندە قانشاما جۇمباق تىرشىلىك بار. ءيىر- ءيىر، ءتىلىن جالاڭداتىپ ىسىلدايتىن جىلان ەكەش جىلاندى ايتساڭشى... يش-اي. ءتۇسى نەتكەن سۋىق ەدى. اتتاپ-بۇتتاپ توبەنىڭ باسىنا شىقتىم. الدە بۇل جەر وردالى جىلاڭدار پاتشالىعى ما ەكەن؟ بىردە-بىرىنە جولاماعان ءجون. ولتىرسەڭ تىرىلەرى سەنەن قايتكەن كۇندە دە ءوشىن الادى. اپام ءسوزىنىڭ جالعانى جوق. تۋھ، نە دەپ كەتتىم؟
— ەح...ەي...قايدا...ا...ا...ءجۇرسى...ڭ؟ توكەننىڭ داۋىسى بۇل جولى جاقىن جەردەن ەستىلدى.
— ...م...ى....ن....ن...ا ج...ەر ع ا ج ا ..پ. تە...ەز ج ە ە ت! تايپاقتاۋ جەرمەن تومەن قاراي سىرعي جونەلدىم.
ۇيرەتىلمەگەن تايداي ورعيمىن. قالىڭ نۋ جار تابانىنا قۇلاعان توپىراققا ءىلىندىم-اۋ. ەكى-ۇش جەردەن بەتىمدى قامىس ءتىلىپ اشىپ بارادى. بارىنەن دە سارى ماسا تويىمسىز. جەمتىككە ۇيمەلەگەن قۇزعىنداي. بەت اۋزىم دومبىعىپ سالا بەردى. بيىكتىگى ون بەس-جيىرما مەتردەي جار ۇستىنە قۇلاپ كەتەردەي كۇجىرەيىپ تۇر. زارە جوق. جار ەتەگىن جاعالاي كەتكەن جالعىز ءىز. مىنە، بيىككە قاراي كوتەرىلىپتى. توكەن داۋىستاماسا ەكەن. ايتپەسە، ماڭايدىڭ ءبارى جاڭعىرىعىپ، جار قۇلاپ... كىزىقتى قارا. سونادايدان توكەن كورىندى. قارا ۇڭگىر. بايتۋلاق باتىردىڭ مەكەنى. ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ قارتتارىنىڭ اۋزىنان سۋى قۇرىپ «سوناۋ جاۋگەرشىلىك زاماندا»دەپ باستالاتىن سان ءتۇرلى اڭگىمەلەرىنىڭ كەيىپكەرى.
جوڭعارلار ەلدى شاۋىپ، قاندى قىرعىن شاقتا، بايتۋلاق باتىر ەل-جۇرتىن وسى ۇڭگىرگە جاسىرىپتى.
— ءاي، بولەنتاي، ءجۇر. ءۇيىرلى جىلقى سيىپ كەتەتىندەي، ءشوپ، تۇيەقارىن، ءشيدىڭ ۇياسى تورلاعان قاراڭعى جەرى قالىڭ، قورقايىن دەدىم.
— بالىعىڭ قايسى؟ ول ساسار ەمەس. ول سۇق ساۋساعىن شوشايتىپ.
— سەن ارتامانىراق سال، كوپىرشىگەن تىمىق يىرىممەن قاشقان بالىق ساعان بارادى. قالتقىسى قالقيادى.
— سالدەن سوڭ ءىشىم پىستى. ەكەۋمىز بىر-بىرىمىزگە قارادىق.
— مەن اقىماق ەكەنمىن، — دەدى ەندى توكەن تىلگە كەلىپ.
— جار استىنا بالىق جولامايدى. توبەدەن توپىراق قۇلايتىنى انىق. ءيىرىمنىڭ تىمىقتىعىن كورىپ الداندىم. كەتەيىك.
— الگى لاقتاي سازاندارىڭ قايدا؟
— تۋ، وسى سەنىڭ ءتىلىڭدى كەسىپ الار ما ەدى. سەن-اق اۋلا سولاردى، — دەدى توكەن.
جار استىندا قالۋعا جۇرەك قايدا؟ توكەننىڭ سوڭىنان ىلەستىم. ءيىن-يىن جاردى ارالاي ءجۇرىپ، دوڭگە دە شىقتىق.
— اتام ءالى مۇندا ءجۇر عوي. تۇبەگىنە بارماپتى، — دەدىم. توكەن باسىن جەردەن جۇلىپ الدى.
— سەن بالا سياقتىسىڭ، بولەنتاي، — دەدى توكەن.
— اتاڭ بۇل جەرگە ءشوپ شاباتىن جەر ىزدەپ كەلگەن جوق. اتا جۇرتىن ساعىندى.
— ساعىنعانى قالاي. تۇك تۇسىنبەيسىڭ بە؟ الگىندە الاڭداماسىن دەپ بالىققا تەز كەتىپ قالدىم.
— سوق، وتىرىكتى.
— سەنبەسەڭ، ەر سوڭىمنان. توكەن شالبارىنىڭ بالاعىن ءتۇسىرىپ، قارماعىن وراپ قالتاسىنا سالدى.
بەيىتكە تۇستاپ كەلگەندە، اتام قۇبىلا بەتتەگى كوپ مولاعا قاراي بەت الدى. ءبىزدى بايقاماعان سياقتى. توكەن سىبىر ەتتى.
— اتاڭدى سىرتىنان باقىلايىك. كوپ بەيىتتى ارالاي ءجۇرىپ، اتام بىلتىرعى جىلى قايتقان نەمەرە اعاسى كوكتايدىڭ بەيىتىنە بۇرىلدى. ءبىر ءسات تىزەرلەي وتىرىپ قۇران وقىدى. «اللاھۋاكبار» دەپ بەت سيپاعاندا، ءبىز دە قوسىلدىق. ورنىنان تۇرىپ بەيىتتىڭ ەسىگىن اشىپ كوردى دە جەردەن ءبىر ۋىس توپىراق الىپ ۋاتىپ شاشتى. سالدەن سوڭ كوكتاي اتامنىڭ بەيىتىنە قايتا ورالدى. ەندى ءبىر ساتتە ەسىك پەن توردەي جەردەگى بوس الاڭدى ارى-بەرى ادىمداي ويقاستادى.
— اتام نە ىستەپ جۇر؟ — دەيمىن توكەنگە سىبىرلاپ.
— كىم ءبىلىپتى؟ — دەيدى ول.
ودان ءارى شىداۋعا ءداتىم شىدامادى. سالىپ ۇرىپ وكپە تۇستان شىعا كەلدىم.
— اتا، نە ىستەپ ءجۇرسىڭ؟ — دەدىم داۋىستاي ءۇن قاتىپ. اتام ەندى عانا ادىمداي بەرگەن، قالت توقتادى دا، ۇرلىق قىلعان ادامداي ىڭعايسىزدانىپ كۇبىجىكتەي مىڭگىرلەدى.
— جاي،— دەدى سونان سوڭ. — قۇيىن بوپ ۇشىپ كەلدىڭ بە، تۇگە.
— بالىقتار تۇسكى ۇزىلىسكە شىعىپ كەتىپتى، — دەدى قالجىڭداعان توكەن.
— سولاي دەڭدەر. ال مەن مىنا جەردى ارى-بەرى ويقاستاۋمەن ءجۇرمىن. دۇنيە شىركىن بۇگىن باردا ەرتەڭ جوق، — دەدى كۇرسىنگەن اتام. توكەن ەكەۋمىز ەلەڭ ەتىپ، اتاما جاقىنداي تۇستىك. قاباعى قاتۋلى، ويلى ءپىشىن. بوزاڭ تارتقان مۇرتىنىڭ تۇگى تىكىرەيىپ كەتىپتى.
— وسى جاتقانداردىڭ دەنى كەشە عانا كوز كورگەن، ءتىل قاتىسقان جاندار ەدى. قۇداي ءجونى. توپىراق بۇيىردى، — دەدى اتام سوزگە كەلىپ. الگى جار دەگەندە جالعىز ۇل، قالا-قالا دەپ جەر تەپكىلەپ، اقىرى دەگەنگە جەتتى. وسى جەرگە تالاي رەت ەرتىپ كەلىپ ەم.
— ءعازيزدى مە؟ — دەيمىن اتاما.
— ءيا، سونى. ىڭعايىمدى ءتۇسىنىپ ۇزاماس دەپ ەم. ەل وزگەردى، زامان باسقا. ۋھ...
— اتا، اتا. ماعان ايتىڭىز. مەن ءبارىن تۇسىنەمىن، — دەيمىن اتاما جانىم اشىپ. ول اپ-ساتتە ءوڭى جىلىپ ماعان بۇرىلدى.
— قۇلىنىم، ءتۇبى سەنەن ءبىر نارسە شىعادى. تىلىڭنەن اينالدىم، — دەدى اتام ەڭكەيىپ ماڭدايىمنان ءسۇيىپ.
— تۇسىنگەنىڭ دۇرىس. عازيز سياقتى شۋ قاراقۇيرىق، باسىڭ اۋعان جاققا تارتىپ كەتىپ جۇرمەيسىڭ بە؟
— بەسقايناردان ەشقايدا كەتپەيمىن، اتا، — دەيمىن. اتام ويلانىپ قالدى. اڭ-تاڭمىن.
— وندا ساعان ايتار اتاڭنىڭ اماناتى بار. مىنا توكەن دوسىڭ كۋا، — دەدى اتام سابىرلى قالىپتا، ماعان بۇرىلىپ.
— بوگەلمەڭىز، اتا، — دەدى توكەن جانىپ ءتۇسىپ.
— ءاي، بالالار-اي. مىنا اتاڭ اۋىلدان الشاق جاتقان بايتۋلاق جەرىندە نەسى بار دەپ ويلايسىڭ.
اينالشىقتاپ شىقپاي جۇرگەن جوقپىن با؟ — دەدى ول اڭگىمەسىن جالعاستىرىپ. - ادام دەگەن دۇنيەگە كەلىپ كەتەر قوناق. بۇگىن بالا، ەرتەڭ جىگىت. ودان ارىدا ەل اعاسى، اۋىل اقساقالى. سونان سوڭ و دۇنيەنىڭ ەنشىسى.
اتامنىڭ ءسوز توركىنىن تۇسىنبەي توكەن ەكەۋمىز اڭ-تاڭبىز. اسىعار ەمەس. شىدامىمىز تاۋسىلىپ بارادى.
— ارى قاراي، اتا، — دەيمىن جەدەلدەتىپ.
— اسىقپا، بالام. اسىعىس ءتۇبى وكىنىش، — دەپ اتام تيىپ تاستادى.
— ايت دەسەڭ ايتايىن. ارى-بەرى سەندەلگەنىمدى كورىپ تاڭدانعان دا شىعارسىڭدار. ءبىراق، مەن ءوزىمنىڭ قۇتتى ورنىمدى بەلگىلەپ ءجۇرمىن. ءيا، سولاي بالام. اتام ءسال بوگەلدى. تۇڭعيىق جۇمباققا تاعى تىرەلدىك.
— اتاڭ ماڭگىلىك ەمەس. ەرتەڭگى كۇنى كوز جۇمىپ كەتسەم، مىنا كوكتايدىڭ جانىنا جەرلەڭدەر. بۇل ساعان امانات، بالام.
— اتا، اتا سەن ولمەيسىڭ. جاماندىقتى شاقىرماڭىز،— دەپ موينىنا اسىلا كەتتىم. اتام كۇلىمسىرەدى.
— سەنىڭ ءامىرىڭدى ورىندار-اق ەدىم. وعان امال قايسى. ءومىردىڭ زاڭى عوي، بالام. ءقازىر ولسەم دە ارمانىم جوق. سەندەر بارسىڭدار. تۋعان جەردىڭ توپىراعى بۇيىرماي، تالاي بوزداق ءدامى بىتكەن جەردە سۇيەگى قۋراپ قالدى ەمەس پە؟ پاۋ، دۇنيە-اي.
ءبارىمىز ءۇنسىز كۇيى، اربا تۇرعان جەرگە بەتتەدىك. اتام ەندىگى ءسات ماعان قۋانىشتى كورىندى. ىڭىلداپ ءجۇرىپ بيەنى جەگىپ، ءبىزدى جەردەن تىك كوتەرىپ اپارىپ، الگىندە عانا شاپقان جاس ءشوپتىڭ ۇستىنە قوندىرا سالدى.
— ءاۋ، الگى لاقتاي سازاندارىڭ قايدا؟ — دەدى توكەنگە بۇرىلىپ.
ماعان اتامنىڭ سىرى ەندى بەلگىلى ەدى. ءشوپتى سىلتاۋ ەتىپ، بايتۋلاقتىڭ ماڭايىنا ەكى ايدىڭ بىرىندە سابىلاتىنىنا دا سەبەپ بار ەكەن. كۇن ۇزىن اتا جۇرتىمەن ساعىنىسىن كورىسىپ، سىرلاسىپ قايتاتىن سياقتى. تۋعان جەردىڭ توپىراعى دەپ تەبىرەنۋى سوندىقتان شىعار.
— اتاتاي، اماناتىڭ ورىندالادى. تەك ازىرگە ولمەي مەنىڭ جانىمدا جۇرە تۇرشى، — دەپ داۋىستاعىم كەپ كەتتى. سوناۋ قيىردا بايتۋلاق الابى قاراۋىتىپ قالىپ بارادى.
You Might Also Like
-
شىركىن، توبە قۇيقاڭدى شىمىرلاتىپ، جىلى سويلەپ جىلاندى ىنىنەن ەرىكسىز شىعاراتىن، تاس جار الماسا دا باس جاراتىن، سۇيەكسىز بولعانمەن سۇيەكتەن وتەتىن قاسيەتىڭنەن اينالدىم، ءتىلىم! ۇلتتىڭ سۇيەنەتىن تامىر...
-
جاس ۇلعايعاندا ادامدى ءارقيلى دەرت يەكتەي باستايدى ەكەن. كەسەل ودان بۇرىن دا كەلۋى مۇمكىن. سول، تارپا جابىسقان بەتى، الىپ تا كەتۋى مۇمكىن. ءبىراق مەن عۇمىرىمدا اۋىرىپ-سىرقاپ كورمەگەن ەدىم. شانشۋ-قاڭق...
