ون ساۋساعىنان ونەر تامعان قازاق ارۋلارى
اتىراۋ قالاسى، ەركىنقالا سەلوسى،
ەركىنقالا بالالار ساز مەكتەبىنىڭ
حالىق ءانى تەرمە ماماندىعىنىڭ ءمۇعالىمى
يديروۆا جادىرا سامات قىزى
«ون ساۋساعىنان ونەر تامعان قازاق ارۋلارى»
قىزعا قىرىق ۇيدەن تىيىم
1 ماقساتى: قازاق قىزىنىڭ بويىنداعى ۇلتتىق داستۇرىمىزگە ساي ادەپتىلىك، كورىكتىلىك، ەپتىلىك، يناباتتىلىق، كىشىپەيىلدىلىك، سۇلۋلىق ت. ب جان - جاقتى ۇلتتىق قاسيەتتەرىن تانىتا ءبىلۋ؛
قازاق حالقىنىڭ ادەپ - عۇرپى ارقىلى قىز بالا تاربيەسىنە ءتان قاسيەتتەردى بويىنا ءسىڭىرۋ؛
ءجاسوسپىرىم قىز بالانىڭ بويىنا ۇلتتىق رۋحتى ءسىڭىرۋ؛
سالت - ءداستۇردى ۇمىتپاي، جالعاستىرا بىلۋگە باۋلۋ؛
ناعىز قازاق ارۋىنا ساي قىلىقتاردى مەڭگەرتۋ؛
جان - جاقتى ءبىلىمدى، ۇشقىر ويلى بولۋعا تاربيەلەۋ؛
ۇلتتىق قولونەردى دارىپتەۋ؛
2 ساحنانى بەزەندىرۋ، كورنەكىلىگى: گازەت سۋرەتتەر، ناقىل سوزدەر، ماقال - ماتەلدەر، ورنەكتەلگەن شارلارمەن بەزەندىرۋ.
وتكىزىلۋ بارىسى:
1 تانىستىرۋ (ۇيىرمەنى جانە ارۋلاردى)
2 ءان ونەرى
3 سۇراق – جاۋاپ (سالت – داستۇرگە قاتىستى)
4 بي ونەرى (قازاق ءبيى)
5 كانە، جاس سۋرەتشى: بەينەلە، ويلان - تاپ:
كومپوزيسيا قۇراستىرۋ (اپليكاسيا نەمەسە پاننو)
6 مىڭ بۇرالعان بيشىلەر (بي ونەرى)
7 ءسقو «ويۋ - ورنەك وي ايتار» (ويۋ - ورنەك تۋرالى قىسقاشا ماعلۇمات)
8 ءسان ۇلگىسى « مەن ديزاينەر بولسام»
9 قورىتىندى
1 - جۇرگىزۋشى:
قايىرلى كۇن قادىرمەندى ۇستازدار، ارداقتى اتا - انالار جانە وقۋشىلار!
قازاق حالقى «قىز» دەگەن ءسوزدىڭ ءوزىن ادەمىلىكتىڭ، ادەپتىلىكتىڭ، يناباتتىلىقتىڭ، سۇلۋلىقتىڭ بەلگىسى دەپ تانىعان.
حالقىمىزدىڭ حالىق اۋىز ادەبيەتىندە كوپتەگەن اقىندارىمىز قىزعا دەگەن كوپتەگەن كەرەمەت سۋرەتتەمەلەر بەرگەن.
سونداي - اق قىز بالانىڭ ۇقىپتىلىعىن، شەبەرلىگىن، سۇيكىمدىلىگىن، جانىنىڭ نازىكتىگىن، ونەر، بىلىمگە بەيىم تۇراتىنىن جوعارى باعالاپ، ونىڭ ول قاسيەتتەرىن بەينەلى سوزدەر ارقىلى ەرەكشە كورسەتكەن. مىسالى: «قىزدىڭ جيعان جۇگىندەي»، «قىزدىڭ تىككەن كەستەسىندەي»، «قىز – ەلدىڭ كوركى، گۇل - جەردىڭ – كوركى»، «جاقسى قىز - جاعاداعى قۇندىز»، «قىزى بار ءۇيدىڭ قىزىعى بار»
2 - جۇرگىزۋشى:
قىز ەمەس، قىزدىڭ اتى - قىزىل التىن،
كورىنەر تۋعان ايداي ءجۇزى جارقىن.
ۇلكەننىڭ الدىن كەسىپ ءسوز سويلەمەس،
حالقىنىڭ ساقتاي بىلگەن ىزگى سالتىن.
قىز بالا - بويجەتكەن، كەلىن، انا،
ءبارى دە دەر كەزىندە دارا تۇلعا،
ۇرپاعىڭنىڭ ويلاساڭ بولاشاعىڭ،
قىزدى سىيلا، جاماعات، قىزدى سىيلا.
1 - جۇرگىزۋشى:
ءبىز قىزدىڭ بويىنان نەنى كورگىمىز كەلەدى: نازىكتىك پەن سۇلۋلىقتى، ۇياڭدىق پەن يناباتتىلىقتى، سىپايلىقتى، ادەمىلىك پەن ۇيالشاقتىقتى، ونەرلىك پەن ىسكەرلىكتى، شەبەرلىك پەن اق نيەتتىلىكتى، اقكوڭىل قاسيەتتەردى.
سونىمەن، بۇگىنگى الدارىڭىزدا ونەر كورسەتەتىن سۇلۋ بويجەتكەندەر وسى باعا جەتپەس اسىل قاسيەتتەردىڭ بارلىعىن دالەلى! ناقتىراق ايتساق، «بەينەلەۋ ونەرى» جانە «شەبەر قولدار» ۇيىرمەسىنىڭ: سانالارى سەرگەك، ويلارى وزىق، تۇلا بويلارىن كيەلى ونەر كەرنەپ، جان - جاقتارىن نۇرعا بولەپ جۇرەتىن، ورتالىقتىڭ ايناسى ىسپەتتى، ناعىز قازاق ارۋ قىزدارىنىڭ ونەرىن تاماشالاۋعا قوش كەلدىڭىزدەر!
الدىمەن ۇيىرمەنى جانە الدارىڭىزدا ونەر كورسەتەتىن ارۋلارىمىزدى قىسقاشا تانىستىرا كەتكەن ءجون بولار:
الەمدەگى بار جاقسىنى جيىپ – اپ،
بەينەلەيمىز قىلقالاممەن ارۋلاپ.
ءتۇرلى – ءتۇستى ماتا – ءجىپتى قيىپ – اپ،
كەستەلەيمىز سان قيلى قىپ، ويۋلاپ.
تابيعاتتىڭ سۇلۋلىعىن ىرعاقتاپ،
تاۋ – تاستارىن، گۇل – جوتاسىن ايقىنداپ.
تۇسىرەمىز قاعىلعان كەنەپ ماتاعا،
الۋان – ءتۇرلى مايلى بوياۋ كۇشىمەن.
كورەمىز ءبىز باسقانىڭ، كورە الماعان تۇستارىن،
سەزىنەمىز جۇرەكپەن جەر شارىنىڭ قىر – سىرىن.
تۋىندىنى جاسايمىز قيالمەنەن شارىقتاپ،
بولاشاقتا ونەرمەن بىرگە ۇشامىز قالىقتاپ!!!
1 ساباعىن دا مەڭگەرگەن،
جاقسىلىقتى ءجون كورگەن.
اتا - اناسى اققايشاعا
ادەمى ەسىم تەڭگەرگەن.
2 ءان سالۋعا جالىقپايدى،
شارشامايدى ول ءسىرا، ءبىر،
گۇلمەرەيدىڭ سان ونەرىن
سىرىن تەرەڭ ۇعا ءبىل.
3 الار ءدايىم بەستىگىن،
اققۇبا قىز كەسكىنىن.
بويشاڭ ءبىزدىڭ بوتاگوز،
ۇياڭداۋ دەپ ەستىدىم.
4 ساباعى ىلعي ۇزدىك - ءتى،
شىعارسا ەسەپ ىزعىپتى.
ارامىزدا باقىتگۇل
ءوزى باياۋ قىز ءتىپتى.
5 ىنكار ارۋ ونەرلى،
يگەرگەن بار ونەردى.
جولىڭ بولسىن ىڭكارجان،
بار ونەردى توك ەندى!
2 - جۇرگىزۋشى:
قازاق حالقىندا «قىز – ەلدىڭ كوركى، گۇل – جەردىڭ كوركى» دەگەن ماقال بار. ماقالدىڭ ءمانى قىز بالانىڭ نازىكتىگىن، سۇيكىمدىلىگىن، سالتقا بەرىكتىگىن كورسەتەدى.
ولاي بولسا، الدىمەن بارشا قىزعالداق قىزدارىمىزعا ارنالعان ءان: قازاق قىزى
ورىندايتىندار: قىزدار توبى
1 - جۇرگىزۋشى:
قازاقتا ۇل بالاعا اۋىر جۇمىستاردى، ياعني سىرتتاعى جۇمىستاردى جۇكتەگەن.
2 - جۇرگىزۋشى:
ال قىز بالاعا توسەك جيناۋ، ءۇي جيناۋ، اس ازىرلەۋ، شاي كۇيۋ - جالپى ءۇيدىڭ ىشىندەگى جۇمىستاردى جۇكتەگەن.
1 - جۇرگىزۋشى:
وسى ىستەردىڭ بارلىعىن قىز بالاعا ەرتە جاستان ۇيرەتىپ وتىرعان. ولاي بولسا قىزداردىڭ ونەرىن تاماشالايىق. اس ازىرلەۋ، شاي قۇيۋ، توقىما توقۋ، ويۋ - ورنەك، توسەك جيناۋ.
سونىمەن، بۇل ءبولىمىمىز «ويۋ - ورنەك وي ايتار» دەپ اتالادى. وسى جولى قىزدارىمىزدىڭ باس بارماعىن ءيىلتىپ، ءار ورنەكتى ناقىشىنا كەلتىرە ويىپ، ەجەلدەن ۇلتتىق توسەنىش سانالاتىن تەكەمەت ۇستىندە ورنالاستىرۋ شەبەرلىگىن تاماشالاپ، ۇلتتىق ويۋ - ورنەكتىڭ شىعۋ تاريحى مەن تۇرلەرى جايلى ماعلۇمات الايىق!
2 - جۇرگىزۋشى: ارۋ قىز دا ونەرلى،
يگەرگەن بار ونەردى.
جولىڭ بولسىن، ارۋ قىز،
ونەرىڭدى توك ەندى.
ساحنادا: ءبيشى قىزدار!
«قازاق ءبيى»
ەركىنقالا بالالار ساز مەكتەبىنىڭ
حالىق ءانى تەرمە ماماندىعىنىڭ ءمۇعالىمى
يديروۆا جادىرا سامات قىزى
«ون ساۋساعىنان ونەر تامعان قازاق ارۋلارى»
قىزعا قىرىق ۇيدەن تىيىم
1 ماقساتى: قازاق قىزىنىڭ بويىنداعى ۇلتتىق داستۇرىمىزگە ساي ادەپتىلىك، كورىكتىلىك، ەپتىلىك، يناباتتىلىق، كىشىپەيىلدىلىك، سۇلۋلىق ت. ب جان - جاقتى ۇلتتىق قاسيەتتەرىن تانىتا ءبىلۋ؛
قازاق حالقىنىڭ ادەپ - عۇرپى ارقىلى قىز بالا تاربيەسىنە ءتان قاسيەتتەردى بويىنا ءسىڭىرۋ؛
ءجاسوسپىرىم قىز بالانىڭ بويىنا ۇلتتىق رۋحتى ءسىڭىرۋ؛
سالت - ءداستۇردى ۇمىتپاي، جالعاستىرا بىلۋگە باۋلۋ؛
ناعىز قازاق ارۋىنا ساي قىلىقتاردى مەڭگەرتۋ؛
جان - جاقتى ءبىلىمدى، ۇشقىر ويلى بولۋعا تاربيەلەۋ؛
ۇلتتىق قولونەردى دارىپتەۋ؛
2 ساحنانى بەزەندىرۋ، كورنەكىلىگى: گازەت سۋرەتتەر، ناقىل سوزدەر، ماقال - ماتەلدەر، ورنەكتەلگەن شارلارمەن بەزەندىرۋ.
وتكىزىلۋ بارىسى:
1 تانىستىرۋ (ۇيىرمەنى جانە ارۋلاردى)
2 ءان ونەرى
3 سۇراق – جاۋاپ (سالت – داستۇرگە قاتىستى)
4 بي ونەرى (قازاق ءبيى)
5 كانە، جاس سۋرەتشى: بەينەلە، ويلان - تاپ:
كومپوزيسيا قۇراستىرۋ (اپليكاسيا نەمەسە پاننو)
6 مىڭ بۇرالعان بيشىلەر (بي ونەرى)
7 ءسقو «ويۋ - ورنەك وي ايتار» (ويۋ - ورنەك تۋرالى قىسقاشا ماعلۇمات)
8 ءسان ۇلگىسى « مەن ديزاينەر بولسام»
9 قورىتىندى
1 - جۇرگىزۋشى:
قايىرلى كۇن قادىرمەندى ۇستازدار، ارداقتى اتا - انالار جانە وقۋشىلار!
قازاق حالقى «قىز» دەگەن ءسوزدىڭ ءوزىن ادەمىلىكتىڭ، ادەپتىلىكتىڭ، يناباتتىلىقتىڭ، سۇلۋلىقتىڭ بەلگىسى دەپ تانىعان.
حالقىمىزدىڭ حالىق اۋىز ادەبيەتىندە كوپتەگەن اقىندارىمىز قىزعا دەگەن كوپتەگەن كەرەمەت سۋرەتتەمەلەر بەرگەن.
سونداي - اق قىز بالانىڭ ۇقىپتىلىعىن، شەبەرلىگىن، سۇيكىمدىلىگىن، جانىنىڭ نازىكتىگىن، ونەر، بىلىمگە بەيىم تۇراتىنىن جوعارى باعالاپ، ونىڭ ول قاسيەتتەرىن بەينەلى سوزدەر ارقىلى ەرەكشە كورسەتكەن. مىسالى: «قىزدىڭ جيعان جۇگىندەي»، «قىزدىڭ تىككەن كەستەسىندەي»، «قىز – ەلدىڭ كوركى، گۇل - جەردىڭ – كوركى»، «جاقسى قىز - جاعاداعى قۇندىز»، «قىزى بار ءۇيدىڭ قىزىعى بار»
2 - جۇرگىزۋشى:
قىز ەمەس، قىزدىڭ اتى - قىزىل التىن،
كورىنەر تۋعان ايداي ءجۇزى جارقىن.
ۇلكەننىڭ الدىن كەسىپ ءسوز سويلەمەس،
حالقىنىڭ ساقتاي بىلگەن ىزگى سالتىن.
قىز بالا - بويجەتكەن، كەلىن، انا،
ءبارى دە دەر كەزىندە دارا تۇلعا،
ۇرپاعىڭنىڭ ويلاساڭ بولاشاعىڭ،
قىزدى سىيلا، جاماعات، قىزدى سىيلا.
1 - جۇرگىزۋشى:
ءبىز قىزدىڭ بويىنان نەنى كورگىمىز كەلەدى: نازىكتىك پەن سۇلۋلىقتى، ۇياڭدىق پەن يناباتتىلىقتى، سىپايلىقتى، ادەمىلىك پەن ۇيالشاقتىقتى، ونەرلىك پەن ىسكەرلىكتى، شەبەرلىك پەن اق نيەتتىلىكتى، اقكوڭىل قاسيەتتەردى.
سونىمەن، بۇگىنگى الدارىڭىزدا ونەر كورسەتەتىن سۇلۋ بويجەتكەندەر وسى باعا جەتپەس اسىل قاسيەتتەردىڭ بارلىعىن دالەلى! ناقتىراق ايتساق، «بەينەلەۋ ونەرى» جانە «شەبەر قولدار» ۇيىرمەسىنىڭ: سانالارى سەرگەك، ويلارى وزىق، تۇلا بويلارىن كيەلى ونەر كەرنەپ، جان - جاقتارىن نۇرعا بولەپ جۇرەتىن، ورتالىقتىڭ ايناسى ىسپەتتى، ناعىز قازاق ارۋ قىزدارىنىڭ ونەرىن تاماشالاۋعا قوش كەلدىڭىزدەر!
الدىمەن ۇيىرمەنى جانە الدارىڭىزدا ونەر كورسەتەتىن ارۋلارىمىزدى قىسقاشا تانىستىرا كەتكەن ءجون بولار:
الەمدەگى بار جاقسىنى جيىپ – اپ،
بەينەلەيمىز قىلقالاممەن ارۋلاپ.
ءتۇرلى – ءتۇستى ماتا – ءجىپتى قيىپ – اپ،
كەستەلەيمىز سان قيلى قىپ، ويۋلاپ.
تابيعاتتىڭ سۇلۋلىعىن ىرعاقتاپ،
تاۋ – تاستارىن، گۇل – جوتاسىن ايقىنداپ.
تۇسىرەمىز قاعىلعان كەنەپ ماتاعا،
الۋان – ءتۇرلى مايلى بوياۋ كۇشىمەن.
كورەمىز ءبىز باسقانىڭ، كورە الماعان تۇستارىن،
سەزىنەمىز جۇرەكپەن جەر شارىنىڭ قىر – سىرىن.
تۋىندىنى جاسايمىز قيالمەنەن شارىقتاپ،
بولاشاقتا ونەرمەن بىرگە ۇشامىز قالىقتاپ!!!
1 ساباعىن دا مەڭگەرگەن،
جاقسىلىقتى ءجون كورگەن.
اتا - اناسى اققايشاعا
ادەمى ەسىم تەڭگەرگەن.
2 ءان سالۋعا جالىقپايدى،
شارشامايدى ول ءسىرا، ءبىر،
گۇلمەرەيدىڭ سان ونەرىن
سىرىن تەرەڭ ۇعا ءبىل.
3 الار ءدايىم بەستىگىن،
اققۇبا قىز كەسكىنىن.
بويشاڭ ءبىزدىڭ بوتاگوز،
ۇياڭداۋ دەپ ەستىدىم.
4 ساباعى ىلعي ۇزدىك - ءتى،
شىعارسا ەسەپ ىزعىپتى.
ارامىزدا باقىتگۇل
ءوزى باياۋ قىز ءتىپتى.
5 ىنكار ارۋ ونەرلى،
يگەرگەن بار ونەردى.
جولىڭ بولسىن ىڭكارجان،
بار ونەردى توك ەندى!
2 - جۇرگىزۋشى:
قازاق حالقىندا «قىز – ەلدىڭ كوركى، گۇل – جەردىڭ كوركى» دەگەن ماقال بار. ماقالدىڭ ءمانى قىز بالانىڭ نازىكتىگىن، سۇيكىمدىلىگىن، سالتقا بەرىكتىگىن كورسەتەدى.
ولاي بولسا، الدىمەن بارشا قىزعالداق قىزدارىمىزعا ارنالعان ءان: قازاق قىزى
ورىندايتىندار: قىزدار توبى
1 - جۇرگىزۋشى:
قازاقتا ۇل بالاعا اۋىر جۇمىستاردى، ياعني سىرتتاعى جۇمىستاردى جۇكتەگەن.
2 - جۇرگىزۋشى:
ال قىز بالاعا توسەك جيناۋ، ءۇي جيناۋ، اس ازىرلەۋ، شاي كۇيۋ - جالپى ءۇيدىڭ ىشىندەگى جۇمىستاردى جۇكتەگەن.
1 - جۇرگىزۋشى:
وسى ىستەردىڭ بارلىعىن قىز بالاعا ەرتە جاستان ۇيرەتىپ وتىرعان. ولاي بولسا قىزداردىڭ ونەرىن تاماشالايىق. اس ازىرلەۋ، شاي قۇيۋ، توقىما توقۋ، ويۋ - ورنەك، توسەك جيناۋ.
سونىمەن، بۇل ءبولىمىمىز «ويۋ - ورنەك وي ايتار» دەپ اتالادى. وسى جولى قىزدارىمىزدىڭ باس بارماعىن ءيىلتىپ، ءار ورنەكتى ناقىشىنا كەلتىرە ويىپ، ەجەلدەن ۇلتتىق توسەنىش سانالاتىن تەكەمەت ۇستىندە ورنالاستىرۋ شەبەرلىگىن تاماشالاپ، ۇلتتىق ويۋ - ورنەكتىڭ شىعۋ تاريحى مەن تۇرلەرى جايلى ماعلۇمات الايىق!
2 - جۇرگىزۋشى: ارۋ قىز دا ونەرلى،
يگەرگەن بار ونەردى.
جولىڭ بولسىن، ارۋ قىز،
ونەرىڭدى توك ەندى.
ساحنادا: ءبيشى قىزدار!
«قازاق ءبيى»
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
