InfoHub Logo

1.كىمدە-كىم حالقىنان الماسا ءتالىم،
ونى ۇيرەتە الماس ەشبىر ءمۇعالىم.
ج.بالاساعۇن.
***********
2.باسقالاردى ۇيرەتە ءجۇرىپ ءبىز ءوزىمىز ۇيرەنەمىز.
سەنەكا.
***********
3.ەشتەڭە تۋرالى سۇرامايتىن ادام ەشتەڭە ۇيرەنبەيدى.
ت.فۋللەر.
***********
4.ءوزىڭدى قاراپايىم جىلى لەبىزىڭمەن سيلاتا بىلمەسەڭ، قۇر قاتالدىقتان تۇكتە شىقپايدى.
ا.پ.چەحوۆ.
************
5. «مەن ەش ۋاقىتتا ءوز وقۋشىلارىما ەش نارسە ۇيرەتپەيمىن ~ تەك قانا ولاردىڭ وقۋى ءۇشىن جاعداي جاراتامىن»
البەرت ەينشتەين
****************
6."حالىقتىڭ كەمەلىنە كەلىپ وركەندەپ ءوسۋى ءۇشىن ەڭ الدىمەن ازاتتىق پەن ءبىلىم قاجەت".
شوقان ءۋاليحانوۆ.
***************
7.ادامدى تاربيەلەۋ – دەمەك ونىڭ ەرتەڭگى قۋانىشقا يە بولاتىن كەلەشەك جولىن تاربيەلەۋ.
ا.س. ماكارەنكو
*************
8.«ءمۇعالىم ءىسى سىرتتاي قاراپايىم بولعانمەن – تاريحتاعى ەڭ ۇلى ءىستىڭ ءبىرى"
ك.د.ۋشينسكيي
*************
9.قۇت بەرەكەڭ- اتاڭ قىمبات،
ايمالايتىن اناڭ قىمبات.
مەيىرىمدى اپاڭ قىمبات.
اسقار تاۋىڭ- اكەڭ قىمبات.
قازىبەك بي
*************
10.بiر ءارiپ ۇيرەتكەنگە 40 جىل سالەم بەر.
*************
11.ۇستاز – اناڭداي ۇلى.
**************
12.ۇستاز ۇستاز ەمەس ءوز شاكiرتi ۇشiن كۇيمەسە،شاكiرت شاكiرت ەمەس ءوز ۇستازىن سۇيمەسە.
**************
13.انا مەيiرiمiمەن ۇستاز مەيiرiمi ەگiز.
*************
14.ۇستازى جاقسىنىڭ ۇستامى جاقسى.
************
15.مەكتەپ –كەمە،بiلiم – تەڭiز. بارار جەرگە تەز جەتەمiز.
**************
16.انا ءتىلى حالىق بولىپ جاسالعاننان بەرى جان دۇنيەسىنىڭ ايناسى، ءوسىپ-ونىپ، تۇرلەنە بەرەتىن، ماڭگى قۇلامايتىن بايتەرەگى .
جۇسىپبەك ايماۋىت ۇلى
***********
17.انا ءتىلىڭ – اسىلىڭ، ونى بىلمەگەن – ماسىلىڭ.
قادىر مىرزا ءالى
*************
18…ال ەكىنشى باقىتىم – ءتىلىم مەنىڭ
تاس جۇرەكتى تىلىممەن تىلىمدەدىم.
كەي-كەيدە دۇنيەدەن تۇڭىلسەم دە،
قاسيەتتى تىلىمنەن تۇڭىلمەدىم…
مۇقاعالي ماقاتايەۆ
****************
19.ادامنىڭ ادامدىق، ۇلتتىڭ ۇلتتىق ەڭ جوعارعى قاسيەتى – ءتىل وتكىرلىگى مويىماسىن، ءتىل سۇلۋلىعى كەمىمەسىن!
عابيدەن مۇستافين
****************
20.انا تىلىنەن ايىرىلعان ادام ءوز حالقى جاساعان مادەني مۇرانىڭ بارىنەن قۇرالاقان قالادى.
عابيت مۇسىرەپوۆ
***************
21.بۇل داۋىردە ءوز ءتىلىن، ادەبيەتىن بىلمەگەن، قادىرلەمەگەن ادام تولىق ءماندى ينتەلليگەنت ەمەس دەۋگە دە بولادى. سەبەبى، ول قاندايلىق ماماندىق ءبىلىمى بولسا دا، رۋحاني وي تاربيەسىندە سىڭار جاق ازامات بولادى.
مۇحتار اۋەزوۆ
****************
22.انا ءتىلى – جۇرەكتىڭ تەرەڭ سىرلارىن، باسىنان كەشكەن داۋىرلەرىن، قىسقاسى، جاننىڭ بارلىق تولقىندارىن ۇرپاقتىن-ۇرپاققا جەتكىزىپ ساقتاپ وتىراتىن قازىنا…
جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ
****************
23.ءتىل — جۇرتتىڭ جانى. تىلىنەن ايىرىلعان جۇرت — جويىلعان جۇرت.
حالەل دوسمۇحامەد ۇلى
***************
24.انا ءتىلىن ۇمىتقان ادام ءوز حالقىنىڭ وتكەنىنەن دە، بولاشاعىنان دا قول ۇزەدى.
عابيت مۇسىرەپوۆ
*************
25.قازاق مەكتەبىندەگى بالا كەلەشەكتە قاي ماماندىققا بارام دەسە دە، ەڭ الدىمەن ءوزىنىڭ انا ءتىلىن، ادەبيەتىن ءسۇيۋى شارت.سول ءسۇيۋدى ورتا مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتاعان سوڭ دا، ماماندىق، ءبىلىم بەرەتىن جوعارى مەكتەپكە اۋىسقاندا دا اسىل قاسيەتىندەي ساقتاۋى كەرەك.
مۇحتار اۋەزوۆ
*************
26.بۇل داۋىردە ءوز ءتىلىن، ادەبيەتىن بىلمەگەن، قادىرلەمەگەن ادام تولىق ءمىندڭ ينتەلليگەنت ەمەس دەۋگە بولادى. سەبەبى ول قاندايلىق ماماندىق ءبىلىمى بولسا دا رۋحاني، وي تاربيەسىندە سىڭارجاق ازامات بولادى.
مۇحتار اۋەزوۆ
**************
27.ءتىلىڭدى جوعالتۋ،سۋ قاراڭعى كوزسىز قالعانىڭنان دا وتكەن قاسىرەت.
جالاۋ مىڭبايەۆ
************
28. «ءتىل – ءار حالىقتىڭ كەشەگى ءجۇرىپ وتكەن جولىن، بۇگىنگە جالعاسقان عۇمىرىنىڭ ەرتەڭگە اپارار مۇددەسىن بەينەلەۋشى،ياعني بار تاريحىنىڭ كۋاگەرى، دەرەكتى كوزى»
س. امانجولوۆ
************
29. “ۇلتتىڭ ءتىلى — سول ۇلتتىڭ جانى، جان-دۇنيەسى. ول جۇرەكتى سوقتىرتىپ تۇرعان قان تامىرى سياقتى. ەگەردە قان تامىرى جابىلىپ قالسا، جۇرەك تە سوعۋىن توقتاتپاي ما؟”
مۇحتار اۋەزوۆ
************
30.الەم ادەبيەتىندەگى ايگىلى ءجۇز كىتاپتى ەمىن-ەركىن بار بوياۋىمەن توگىلتىپ تۇسىرەتىن ءتىل – قۋاتتى ءتىل، قازاق ءتىلى – سونداي ءتىل.
نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ
***********
31.ءسوز سايىستا جەڭىلگەن دە ءبىر – ءتىلى كەسىلگەن دە ءبىر.
توقسارى
***********
32.ادامنىڭ ادامشىلىعى – اقىل، عىلىم، جاقسى اتا، جاقسى انا، جاقسى قۇربى، جاقسى ۇستازدان بولادى.ادام بالاسى ادام بالاسىنان اقىل، عىلىم، ار، مىنەز دەگەن نارسەلەرمەن وزادى.
*************

33.جۇمىسى جوقتىق،
تاماعى توقتىق،
ازدىرار ادام بالاسىن.
اباي
*************
34.ءتىل جۇرەكتىڭ ايتقانىنا كونسە، جالعان شىقپايدى.
************
35.اقىلمەن ويلاپ بىلگەن ءسوز،
بويىنا جۇقپاس، سىرعانار.
ىنتالى جۇرەك سەزگەن ءسوز،
بار تامىردى قۋالار.
اباي
*************
36.ءبىلىپ ايتقان سوزگە قۇن جەتپەيدى،
تاۋىپ ايتقان سوزگە شىن جەتپەيدى.
ءوزىڭ بىلمەسەڭ، بىلگەندەردەن ۇيرەن،
ۇيرەنگەننەن ەشتەڭەڭ كەتپەيدى.
تولە بي
***********
37.ەل باستاۋ قيىن ەمەس،
قوناتىن جەردەن كول تابىلادى.
قول باستاۋ قيىن ەمەس،
شاباتىن جەردەن ەل تابىلادى.
شارشى توپتا ءسوز باستاۋدان قيىندى كورگەم جوق.
بۇقار جىرا
************
38.انا ءتىلى – حالىق بولىپ جاسالعاننان بەرى جان دۇنيەسىنىڭ ايناسى، ءوسىپ-ونىپ، تۇرلەنە بەرەتىن، ماڭگى قۇلامايتىن بايتەرەگى.
جۇسىپبەك ايماۋىت ۇلى
**************
39.كىسىنىڭ كوركى - ءجۇز،
ءجۇزدىڭ كوركى - كوز،
ويدىڭ كوركى - ءتىل،
ءتىلدىڭ كوركى - ءسوز.
****************
40.“ ادامدى ءجون بiلەتiن دانا دەپ بiل،
Iستەرiن جالقاۋ جاننىڭ شالا دەپ بiل.
قۇر جاسى ەلۋلەرگە كەلسە-داعى،
بiلiمسiز سونداي جاندى بالا دەپ بiل”-
*************
41.جومارتتىق پەن مارتتىك. بۇلاردىڭ نەگىزىندە ءۇش نارسە بار: ءبىرى – ءوز ايتقان ءسوزىڭدى ءوزىڭ ورىنداۋ؛ ەكىنشىسى — ادىلدىك پەن تۋرالىققا نۇقسان كەلتىرمەۋ؛ ءۇشىنشىسى — قايىرىمدىلىقتى ەسىڭە ۇستاپ ۇمىتپاۋ. ەگەر مارتتىك پەن جومارتتىق جولىندا جۇرمەك بولساڭ، ءار ۋاقىتتا ءۇش نارسەدەن ساقتانعايسىڭ: كوزدى — جامان نازاردان، قولدى — جامان ىستەن، ءتىلدى — جامان سوزدەن.
قابۋسنامادان
*******************
42.ءتىل – جۇرتتىڭ جانى. تىلىنەن ايىرىلعان جۇرت – جويىلعان جۇرت.
حالەل دوسمۇحاممەد ۇلى
***************

43.كورىنەدى تىلدەن تۇيسىك، ءبىلىم دە،
بىلە بىلسەك جارىلقاۋشى – تىلىندە.
***************
44.بىلىمسىزدەر تىلىنە بەرىك بولسىن،
ءبىلىمدىنىڭ تىلىنە ەرىك بولسىن.
*******************

45.ادامعا ەكى نارسە تىرەك تەگى:
ءبىرى — ءتىل، ءبىرى — ءدىلىڭ جۇرەكتەگى.
**************
46. ءتىل – ەلشىنىڭ قىلىشى، ءتىل قىلىشتان دا وتكىر.
*****************
47.ەلدىكتىڭ وزەگى – بىلىك، كىلتى – ءتىل، قادىر-قاسيەتى – كىسىلىك.
ءجۇسىپ بالاساعۇن
**************
48.يگى ءىستىڭ باسى – ءتىل، تاربيە باسى – ءتىل.
ماحمۇد قاشقاري
**************
49.ادەپ باسى — ءتىل.
*************
50.ەردىڭ ءجۇزىن كۇيدىرەتىن نارسە –– ءتىل.
احمەت يۇگىنەكي
*************
51.قازاقتىڭ ءتىلى سونشالىقتى مول. لاكين قازاقتىڭ تىلىمەنەن قانداي كىتاپ بولسا دا جازۋعا بولادى. قازاق ءتىلى مۇنشالىقتى جاتىق ءام انىق بولار ەدى، ەگەر دە ءبىزدىڭ قازاقتار اڭعارىپ، بوتەن ءتىل ارالاستىرماستان ىلگەرى باستىرىپ سويلەسە.
ىبىراي التىنسارين
*************
52.اقىلمەن ويلاپ بىلگەن ءسوز
بويىڭا جۇقپاي سىرعانار.
ىنتالى جۇرەك سەزگەن ءسوز
بار تامىردى قۋالار.
**************
53.ءتىل جۇرەكتىڭ ايتقانىنا كونسە، جالعان شىقپايدى. اقىلدىڭ ءتىلىن السا، جۇرەك ۇمىت قالادى.
***********
53.شەشەننىڭ ءتىلى
شەبەردىڭ ءبىزى.
اباي قۇنانباي ۇلى
************
54.ۇلتتىڭ ساقتالۋىنا دا، جوعالۋىنا دا سەبەپ بولاتىن نارسەنىڭ ەڭ قۋاتتىسى – ءتىل. ءسوزى جوعالعان جۇرتتىڭ ءوزى دە جوعالادى، ءوز ۇلتىنا باسقا جۇرتتى قوسامىن دەگەندەر اۋەلى سول جۇرتتىڭ ءتىلىن ازدىرۋعا تىرىسادى.
احمەت بايتۇرسىن ۇلى
*************
55.ءتىلدىڭ مىندەتى — اقىلدىڭ اڭداۋىن اڭداعانىنشا، قيالدىڭ مەڭزەۋىن مەڭزەگەنىنشە، كوڭىلدىڭ ءتۇيىن تۇيگەنىنشە ايتۋعا جاراۋ.
“ورىسشا وقىعاندار ورىس ءسوزىنىڭ جۇيەسىنە داعدىلانىپ ۇيرەنگەن، نوعايشا وقىعاندار نوعاي ءسوزىنىڭ جۇيەسىنە داعدىلانىپ ۇيرەنگەن. قازاق سوزدەرىن الىپ، ورىس يا نوعاي جۇيەسىمەن تىزسە، ارينە، ول ناعىز قازاقشا بولىپ شىقپايدى. سونداي كەمشىلىك بولماس ءۇشىن ءار جۇرت بالاسىن اۋەلىندە ءوز تىلىندە وقىپ، ءوز تىلىندە جازۋ-سىزۋ ۇيرەتىپ، ءوز ءتىلىنىڭ جۇيەسىن ءبىلدىرىپ، جولىن تانىتىپ، بالالار ابدەن داعدىلانعاندىعىن كەيىن باسقاشا وقىتا باستايدى. ءبىز دە ءتىلىمىز بۇزىلماي ساقتالۋىن تىلەسەك، وزگەلەرشە اۋەلى انا تىلىمىزبەن وقىتىپ، سونان سوڭ باسقاشا وقىتۋعا ءتيىسپىز”
احمەت بايتۇرسىن ۇلى
*****************
56.ءوز تىلىمەن سويلەسكەن، ءوز تىلىمەن جازعان جۇرتتىڭ ۇلتتىعى ەش ۋاقىتتا ادامى قۇرىماي جوعالمايدى.
احمەت بايتۇرسىن ۇلى
***************
57.بالام دەگەن جۇرت بولماسا، جۇرتىم دەيتىن بالا قايدان بولسىن.
احمەت بايتۇرسىن ۇلى
**************
58.ءبىلىم – ءبىر قۇرال. ءبىلىمى كوپ ادام قۇرالى ساي ۇستا سىقىلدى، نە ىستەسە دە كەلىستىرىپ ىستەيدى.
احمەت بايتۇرسىن ۇلى
******************
59.بالا باستاۋىش مەكتەپتە بار ءپاندى تەك انا تىلىندە عانا وقۋى كەرەك.
احمەت بايتۇرسىن ۇلى
*************
60.ءتىل – جۇرتتىڭ جانى. تىلىنەن ايىرىلعان جۇرت – جويىلعان جۇرت.
**************
61.“ءبىزدىڭ تاجىريبەمىزدە قازاق ءتىلى — باي ءتىل. تەك سوزدەرى عىلىم جولىنا سالىنىپ رەتتەلمەگەن ءتىل. قازاق ءتىلى عىلىم جولىنا سالىنىپ رەتتەلسە، ەشبىر جۇرتتىڭ تىلىنەن كەم بولاتىن ەمەس، بۇعان يلانۋىمىز كەرەك”.
**************
62.انا ءتىلىن ءبىلىپ تۇرىپ، بوتەنشە جاقسى سويلەسەڭ، بۇل – ءسۇيىنىش. انا ءتىلىن بىلمەي تۇرىپ، ورىسشا جاقسى سويلەسەڭ، بۇل – كۇيىنىش.
حالەل دوسمۇحاممەد ۇلى
***************
63.سۇيەمىن تۋعان ءتىلدى — انام ءتىلىن،
بەسىكتە جاتقانىمدا-اق بەرگەن ءبىلىم!
شىر ەتىپ جەرگە تۇسكەن مينۋتىمنان
قۇلاعىما سىڭىرگەن تانىس ءۇنىن.
سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆ
***************
64.انا ءتىلى قايناعان قاننىڭ، قينالعان جاننىڭ، تولعانتقان كوڭىلدىڭ، لۇپىلدەگەن جۇرەكتىڭ سىعىندىسى، وندا ءدام دە، ءمان دە بولۋ كەرەك.
سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆ
************
65.“قازاق ءتىلى باي، تازا ىرگەلى جۇرت ءتىلى دەپ ءبارىمىز دە ايتامىز… ءبىراق قۇر باي، تازا دەۋمەن ءتىلىمىز وزدىگىنەن ساقتالىپ، ادەبيەتىمىز ءوربىپ كەتە الا ما؟ قاي جۇرتتىڭ ءتىلى بولسا دا ءتۇۋ باسىندا بىزدىكى سەكىلدى تازا دا، باي بولعان. ءبىراق ولار كورشى جۇرتتاردىڭ ءسوزى قوسىلا-قوسىلا، جۇرە بۇزىلعان. ءبىزدىڭ قازاق ءتىلى بۇرىن ىلعالسىز تازا بولسا دا، بۇل كەزدە باسقا جۇرتتارمەن ارالاسا باستادىق، باسقا جۇرتتاردىڭ وقۋىن وقىدىق… ءبىر جاعى بۇحار، ءبىر جاعى مەككە، مەدينە، ستامبۇلداردىڭ دا وقىپ قايتقاندارىمىز بار. سولاردىڭ ءبارى ەلگە نوعايشىلاپ، ارابشىلاپ، سارتشىلاپ قايتىپ ءجۇر. بۇلاردىڭ سويلەگەن سوزىندە، جازعان حاتىندا شەت جۇرتتاردىڭ ءتىلى اڭقىپ تۇر… قازاق ءتىلىن ساقتايمىز، بالالارىمىزدى قازاقشا بولسىن دەگەندە بۇلاردىڭ ءبارىنىڭ نەگىزى “ءتىل قۇرالى” ەكەنىن ۇمىتپاسقا كەرەك”.
ءمىرجاقىپ دۋلاتوۆ
*************
66.“قازاق تىلىنەن اسىل، قازاق تىلىنەن باي ءتىل جوق. سول اتا-بابانىڭ ءتىلى بولعان قازاق ءتىلىن وسى كۇنگى قازاقتىڭ جالعىزى بىلمەيدى. ەگەر قازاق ءتىلىن بىلسە، ءدىن دە وسىندا، ءعىلىم-بىلىم دە وسىندا. سولاي بولعانى ءۇشىن بۇرىنعى وتكەن اتا-بابالارىمىز ءبارى جاقسى بولىپ، اۋليە بولىپ ءوتتى”، “دۇنيەدەگى ەڭ اسىل ءتىل — اراب ءتىلى، ودان كەيىن تۇرىك ءتىلى، تۇرىك ءتىلىنىڭ ىشىندەگى گاۋھارى — قازاق ءتىلى”.
ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەي ۇلى
*************
67.“ءتىل — ادام جانىنىڭ ءتىلماشى. ءتىلسىز ۇلت، تىلىنەن ايىرىلعان ۇلت بولىپ جاساي الماق ەمەس، ونداي ۇلت قۇرىماق. ۇلتىنىڭ ۇلت بولۋى ءۇشىن ءبىرىنشى شارت — ءتىلى بولۋى. ۇلتتىڭ ءتىلى كەمي باستاۋى ۇلتتىڭ قۇري باستاعانىن كورسەتەدى. ۇلتقا تىلىنەن قىمبات نارسە بولماسقا ءتيىستى. ءبىر ۇلتتىڭ تىلىندە سول ۇلتتىڭ جەرى، تاريحى، تۇرمىس، مىنەزى ايناداي اشىق كورىنىپ تۇرادى. قازاق تىلىندە قازاقتىڭ سارى سايران دالاسى بىرەسە جەلسىز تۇندەي تىمىق، بىرەسە قۇيىنداي ەكپىندى تاريحى، سارى دالادا ۇدەرە كوشكەن تۇرمىسى، اسىقپايتىن، ساسپايتىن سابىرلى مىنەزى — ءبارى كورىنىپ تۇر. قازاقتىڭ سارى دالاسى كەڭ. ءتىلى دە باي. وسى كۇنگى تۇرىك تىلدەرىنىڭ ىشىندە قازاق تىلىنەن باي، ورالىمدى، تەرەڭ ءتىل جوق. تۇرىك تىلىمەن سويلەيمىز دەگەن تۇرىك بالالارى كۇندەردە ءبىر كۇن اينالىپ قازاق تىلىنە كەلمەكشى، قازاق ءتىلىن قولدانباقشى. كۇندەردە ءبىر كۇن تۇرىك بالالارىنىڭ ءتىلى بىرىكسە، ول بىرىككەن ءتىلدىڭ نەگىزى قازاق ءتىلى بولسا، ءسوز جوق، تۇرىك ءتىلىنىڭ كەلەشەك تاريحىندا قازاق ۇلتى ءقادىرلى ورىن الماقشى. كەلەشەكتىڭ وسىلاي بولۋىنا ءبىزدىڭ يمانىمىز بەرىك”.
************
68.ۇلت ءۇشىن تىلىنەن قىمبات ەش نارسە جوق.
ماعجان جۇمابايەۆ
*************