InfoHub Logo

سونىمەن، كومپيۋتەردەگى وپەراسيالىق جۇيە دەگەنىمىز نە؟ وج – بۇل كومپيۋتەردە جۇمىس ىستەپ تۇرعان ەڭ ماڭىزدى بادارلامالىق جاساقتاما. ول جادىنى، پروسەسستەردى، بارلىق باعدارلامالىق جانە اپپاراتتىق جاساقتامالاردى باسقارادى. ياعني وج – ادام مەن كومپيۋتەر اراسىنداعى كوپىر دەۋگە بولادى. ويتكەنى وپەراسيالىق جۇيەسىز كومپيۋتەردىڭ ەش ءمانى جوق. 

وپەراسيالىق جۇيەنىڭ جۇمىسى
«كومپيۋتەر جۇكتەلىپ جاتىر»، «وپەراسيالىق جۇيە جۇكتەلىپ جاتىر» دەگەن سياقتى سوزدەردى ەستىگەن بولارسىزدار؟ كومپيۋتەردى قوسۋ تەتىگىن باسقاننان كەيىنگى پروسەسس وسىلاي تۇسىندىرىلەدى. ءبىر نەمەسە ەكى مينۋت الاتىن بۇل پروسەسس ءجۇرىپ جاتقاندا كومپيۋتەر بىرنەشە ماڭىزدى فۋنكسيالاردى اتقارىپ جاتادى: 
- بارلىق باعدارلامالار دۇرىس ىستەپ تۇرعان-تۇرماعانىن تەكسەرىپ شىعادى؛ 
- جاڭا جابدىقتىڭ پايدا بولعان-بولماعانىن تەكسەرەدى؛ 
- وپەراسيالىق جۇيە ىسكە قوسىلادى. 

وپەراسيالىق جۇيە ىسكە قوسىلعاننان كەيىن، ول كومپيۋتەردىڭ بارلىق باعدارلامالىق جانە اپپاراتتىق جاساقتامالارىن باسقارادى.

 

وپەراسيالىق جۇيەلەردىڭ تۇرلەرى
وپەراسيالىق جۇيەلەر ادەتتە ءسىز ساتىپ الىپ جاتقان كومپيۋتەرگە الدىن-الا ورناتىلىپ قويادى. كوپتەگەن ادام كومپيۋتەردى ورناتىلىپ قويىلعان وپەراسيالىق جۇيەمەن بىرگە ساتىپ الا سالادى، ءبىراق ەگەر قالاسا باسقاسىن قويا الادى. 
كومپيۋتەرگە ارنالعان ءۇش ەڭ تانىمال وپەراسيالىق جۇيە بار: Microsoft Windows، Apple Mac Os X جانە Linux.

زاماناۋي وپەراسيالىق جۇيەلەر قولدانۋشىنىڭ گرافيكالىق ينتەرفەيسىن (قگف، اعىل. GUI — Grafical user interface) پايدالانادى. GUI قولدانۋشىعا گرافيكالىق سۋرەت تۇرىندە ديسپلەيدە كورسەتىلگەن ەكرانداعى باتىرمالاردى (يكونكا، باتىرمالار، بەلگىلەر، مەنيۋ) تىشقان، پەرنەتاقتا مەن دجويستيك ارقىلى باسقارۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ياعني كومپيۋتەردە تىشقان، پەرنەتاقتا جانە ت.ب. ارقىلى وڭاي جۇمىس ىستەۋگە بولادى.

ءار وپەراسيالىق جۇيەنىڭ GUIء-ىنىڭ سىرت بەينەسى ءارتۇرلى، سوندىقتان ەگەر ءسىز باسقا وپەراسيالىق جۇيەگە كوشەتىن بولساڭىز، وندا جاڭا تانىس ەمەس وپەراسيالىق جۇيەگە ءبىراز ۋاقىت ۇيرەنۋ قاجەت بولادى. دەگەنمەن ولاردىڭ ءارقايسى پايدالانۋعا بارىنشا ىڭعايلى ەتىپ جاساقتالعان.

GUI  گرافيكالىق ينتەرفەيسى بولماي تۇرعان كەزدە، كومپيۋتەرلەر كوماندالىق جول ينتەرفەيسىنە يە بولاتىن. بۇل دەگەنىمىز، قولدانۋشى ەكرانعا ءبىر ءماتىن شىعارۋ ءۇشىن كومپيۋتەرگە كوماندا جازىپ وتىراتىن بولعان.

Microsoft Windows
Microsoft كومپانياسى Windows وپەراسيالىق جۇيەسىن 1980-جىلدارىڭ ورتاسىندا جاساپ شىعاردى. سودان بەرى Windowsء-تىڭ كوپتەگەن نۇسقالارى شىقتى، ءبىراق ولاردىڭ ىشىندە ەڭ تانىمالى – Windows 10 (2015 جىلى شىعارىلعان)، Windows 8 (2012)، Windows 7 (2009)، Windows Vista (2007)، مەن Windows XP (2001). Windows كوپتەگەن جاڭا كومپيۋتەرلەرگە الدىن-الا ورناتىلىپ قويىلادى جانە دە الەمدەگى ەڭ كوپ تارالعان وپەراسيالىق جۇيە بولىپ سانالادى. 
ەگەر ءسىز Windows وپەراسيالىق جۇيەڭىزدى سوڭعى نۇسقاسىنا جاڭارتقىڭىز كەلسە، وندا Windows-تىڭ سوڭعى شىققان Home Premium، Professional جانە Ultimate سياقتىلارىنىڭ ءبىرىن تاڭداي الاسىز. ءبىراق ورناتپاس بۇرىن قايسى سىزگە وڭتايلى بولاتىنىن زەرتتەپ الىڭىز.

وقۋعا كەڭەس بەرەمىز: Windows 10 قولدانۋشىلار جايلى مالىمەتتەردى قالاي جينايدى؟

 

Apple Mac OS X
Mac OS Apple كومپانياسى جاساپ شىعارعان وپەراسيالىق جۇيەلەر تىزبەگىنەن تۇرادى. ول Macintosh نەمەسە Mac جاڭا كومپيۋتەرلەرىنە الدىن الا ورناتىلعان بولادى. بۇل وپەراسيالىق جۇيەنىڭ سوڭعى نۇسقالارى OS X دەپ تانىمال. ناقتىلاپ ايتقاندا Yosetime (2014 جىلى شىعارىلعان)، Mavericks (2013)، Mountine Lion (2012)، Lion (2011)، جانە Show Leopard (2009). سونىمەن قاتار Mac OS X Server دەگەن دە بار، ول سەرۆەرلەرمەن جۇمىس ىستەۋگە ارنالعان. 
StatCounter Global Stats مالىمەتىنە سۇيەنسەك، 2014 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىنىڭ دەرەگى بويىنشا Mac OS X قولدانۋشىلارى وپەراسيالىق جۇيەلەر نارىعىنىڭ 9،5%-ىن قۇرايدى. بۇل Windows قولدانۋشىلارىنىڭ پايىزىنان الدەقايدا تومەن (90%-عا دەيىن). بۇنىڭ ءبىر سەبەبى Apple كومپيۋتەرلەرىنىڭ تىم قىمباتتىلىعىندا.

 

Linux
Linux — باستاپقى كودى اشىق وپەراسيالىق جۇيەلەر جيىنى. بۇل دەگەنىمىز، ولار موديفيكاسيالانا (وزگەرە) الادى جانە كەز كەلگەن ادام ونى الەم بويىنشا تاراتا الادى دەگەندى بىلدىرەدى. بۇل ونى Windows سياقتى باسقا وج-دەن قاتتى ەرەكشەلەيدى. ويتكەنى Windowsء-تى قۇراستىرۋشىسى عانا (Microsoft) وزگەرتە جانە تاراتا الادى. لينۋكستىڭ ارتىقشىلىعى، ونىڭ تەگىن ەكەنىندە جانە ونىڭ تاڭداۋعا مۇمكىندىك بولاتىن بىرنەشە نۇسقاسى بولادى. ءار نۇسقانىڭ سىرت بەينەسى وزگەشە بولادى، جانە ولاردىڭ ەڭ تانىمالى Ubuntu، Mint پەن Fedora.
Linux 1991 جىلى Linuxء-تىڭ نەگىزىن قالاعان لينۋس ءتورۆالدستىڭ قۇرمەتىنە اتالعان. 
StatCounter Global Stats جالپى ستاتيستيكالار مالىمەتىنشە، 2014 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىنىڭ دەرەگى بويىنشا، Linux قولدانۋشىلارى وپەراسيالىق جۇيەلەر نارىعىنىڭ 2%-ىن قۇرايدى. الايدا، باپتاۋلارىنىڭ جەڭىلدىگى مەن يكەمدىلىگىنىڭ ارقاسىندا كوپتەگەن سەرۆەرلەر Linux-تا جۇمىس ىستەيدى.

 

ءموبيلدى قۇرىلعىلارعا ارنالعان وپەراسيالىق جۇيەلەر
جوعارىدا ايتىپ وتكەن بارلىق وپەراسيالىق جۇيەلەر ۇستەل ۇستىلىك جانە نوۋتبۋك سياقتى ءپورتاتيۆتى كومپيۋتەرلەرگە ارنالعان. تەلەفون، سمارتفون، پلانشەتتىك كومپيۋتەرلەر مەن مر3-پلەەرلەر سياقتى ءموبيلدى قۇرىلعىلارعا ارنالىپ جاسالعان وپەراسيالىق جۇيەلەر بار، مىسالى، Apple، IOS، Windows Phone جانە Google Android. سۋرەتتەن IPad-تا جۇمىس ىستەيتىن Apple، IOS-تى كورە الاسىز.
ارينە، فۋنكسيونالدىلىعى جاعىنان ولار كومپيۋتەرلىك وپەراسيالىق جۇيەلەردەن الدەقايدا تومەن، ءبىراق ولار كوپتەگەن نەگىزگى تاپسىرمالاردى ورىنداي الادى. مىسالى، فيلمدەر قاراۋ، ينتەرنەتتە ۆەب-پاراقشالاردى اشۋ، قوسىمشالاردى، ويىنداردى ىسكە قوسۋ جانە ت.ب.

---