ەركىن مەن ەرىك
پوەزد زاۋلاپ وتىرىپ پ. قالاسىنا كەلىپ توقتاي قالدى، باراتىن جەرىم وسى قالا بولعانسىن مەن دە چەمودانىمدى كوتەرىپ، پوەزدان ءتۇستىم. ادەمى جازدىڭ قوڭىر سالقىن تاڭعى جەلى اقىرىن عانا سوعىپ تۇردى.
مەن كوپتىڭ اراسىمەن كوزىمدى قىدىرتىپ، جولداسىمدى ىزدەدىم، ول مەنىڭ كوزىمە تەز كورىنە قويمادى. ستانسيا باسىنداعى قايناعان حالىق ءبىرى مەن ءبىرى سوقتىعىسىپ، كىسىگە جول دا بەرەتىن ەمەس، ايتسە دە نارسەلەرىمدى سۇيرەتىپ، ءبىر الاڭعا شىقتىم. جولداسىم دا ۇشىراسا كەتتى.
— اۋ، جاۋباسارمىسىڭ؟
— وي، سەن بەكبولاتپىسىڭ.
وسى سياقتى تاڭىرقاۋ ارالاس سوزدەرمەن ەكەۋمىز قۇشاقتاسا كەتتىك. كورىسپەگەنىمىزگە ون جىلدان اسا ۋاقىت بولعان ەكەن، ساعىنىپ قالىپپىز. ول ماعان قاراپ:— كەلگەنىڭ ءتىپتى جاقسى بولدى عوي، زامانداسىڭمەن ەكەۋمىز دەمالىس كەزىندە ساعان بارامىز با دەپ ءجۇر ەدىك، ءتىپتى جاقسى بولدى،— دەپ ءبىر ءسوزىن قايتا-قايتا ايتا بەردى. ماشيناعا وتىرىپ قالاعا تارتتىق، انە-مىنە دەگەنشە جاۋباساردىڭ ۇيىنە كەلىپ تە قالدىق. ءبىز ۇيگە كەلىپ كىردىك. جاۋباسار ۇي-ىشىمەن مەنى تانىستىردى. جايلاسىپ وتىردىق. الدەن ۋاقىتتا ءۇي يەسى جان-جاعىنا قاراپ:
— ويباي-اۋ، داۋرىعىپ ءجۇرىپ ۇمىتىپ كەتە جازداپپىز-اۋ، الگى، ءبىزدىڭ ەركىن مەن ەرىكتى،— دەدى.
«ە، مۇنىڭ ەكى بالاسى بار ەكەن عوي»،— دەپ ويلادىم مەن ىشىمنەن.
— كامەش! ولار قايدا كەتكەن؟
— جۇرگەن شىعار وسىندا.
— شاقىرشى مۇندا!
كامەش شاقىردى ما، الدە ءوزى كەلدى مە ونىسىن بىلگەنىم جوق، ايتەۋىر ەسىكتەن ءبىر جاس بالا مەن سارالا يت كىرىپ كەلدى. بالانىڭ بەت-اۋىزىنا كوزىم ءتۇسىپ كەتىپ ەدى، سالتاق-سالتاق ەكەن، جۇرەگىم اينىدى. «ياپىر-اي بۇل كىمنىڭ بالاسى بولدى ەكەن، اكە-شەشەسى بار بالا بولسا مۇنىڭ ءۇستى-باسىن نەگە جۋمايدى ەكەن»،— دەپ ويلادىم.
بۇل كەزدە بالانىڭ بىزدە ەشبىر ءىسى بولمادى، ءيتىنىڭ موينىنداعى شىنجىرىن تۇزەپ، بايلاپ جاتتى ما، الدە باسقا ءبىر ءىسى بولىپ جاتتى ما، ايتەۋىر ءيتتىڭ موينىنا جابىسىپ جاتتى.
— ەركىن، ەركىن!—دەدى اكەسى (وسىنىڭ بالاسى ەكەن). بالا اكەسىنىڭ شاقىرعانىنا جاۋاپ رەتىندە جاۋباساردىڭ بەتىنە باجىرايىپ ءبىر قارادى دا، سول بويىنشا ءيتىنىڭ قاسىندا تۇرا بەردى.
— مىنا كىسىمەن امانداسا عوي،— دەپ، اكەسى تاعى دا «ۇسىنىس» جاسادى. بالا سول تۇرعان ورنىنان قوزعالماستان قاتتى دا قالدى، اكەسى: «ءبىزدىڭ ەركىن دەگەن بالا وسى، ءوز ەركى بولماسا كىسىنىڭ سوزىنە ءومىرى قۇلاق اسپايدى، ءوزى ءبىر پرينسيپيالدى. وسى بالام گەروي بولادى، ەشكىمنەن قورقىپ سەلت ەتكەن ەمەس، اناۋ ءيتى ەرىك وزىمەن جاستى»،— دەپ، جاۋباسار بالاسىن، ماقتاپ الا جونەلدى. مەن اۋزىمدى اشىپ، كوزىمدى جۇمىپ دەگەندەيىن وتىردىم دا قالدىم. تەك بولعانى يت پەن بالاعا قايتا-قايتا قاراي بەرەمىن، سۇيتەمىن دە ءوز كوزىمە ءوزىم سەنبەيمىن.
— ياپىرماي، وسى بالا راس وسىنىڭ بالاسى ما ەكەن؟ عاجاپ!..
* * *
بالا جايىندا اڭگىمەلەسۋگە مۇرشامىز كەلمەدى، ءشاي ىشكەنىمىزشە بولماي-اق قىزمەت تايانىپ قالدى. ول دا، مەن دە ءوز جۇمىستارىمىزعا كەتىستىك. ۋاقاسى جوق، جاتا-جاستانا اڭگىمەلەسە جاتارمىز...
مەن قايتىپ كەلسەم، جولداسىم قىزمەتىنەن قايتقان جوق ەكەن. ۇيدە ءبىر جۇپىنىلاۋ كيىنگەن ايەل ءجۇر، تەگى وسى ءۇيدىڭ دومرابوتنيساسى بولسا كەرەك، قايتا-قايتا اس ۇيگە كىرىپ، شىعا بەرەدى. ۇيگە كەلىپ جايلاسىپ وتىردىم دا مەن بىرەر قاعازدارىمدى اقتارا باستادىم: بىرەر قاعازدى وقىپ بولا بەرگەنىمدە ەسىك اشىلدى، جالت قاراسام ەركىن مەن ەرىك ەكەن. مەن تومەن قاراپ قاعازىمدى وقي بەردىم. بالا مەنىڭ قاسىما كەلىپ، سوقتىعىڭقىراپ تۇردى. بىرەر قابات ەتەگىمنەن ۇستاپ تارتىپ-تارتىپ قويدى. مەن ويناپ تۇرعان شىعار دەپ ۇندەمەدىم. الدە مەنىڭ ۇندەمەگەنىمە اشۋلاندى ما، الدە بۇل كىسى ءتىپتى نە قىلسا دا ۇندەمەيتىن كىسى ەكەن دەپ قورتىندى شىعاردى ما، بالا ءبىر كەزدە قالتاما قولىن سالىپ-اق جىبەردى.
— ءاي بالا! ساعان نە كەرەك؟
— اقشا كەرەك.
— ونى قايتەسىڭ؟
— ماعان كەرەك.
— نەمەنەگە كەرەك؟
— ءتاتتى الىپ جەيمىن.
ۇساق بولسا بەرەيىنشى دەپ قالتامدى اقتاردىم، ۇساق اقشا جوق ەكەن.
— قاراعىم، ءقازىر ۇساق جوق ەكەن، كەيىن بەرەيىن.
— جوق، ماعان ءقازىر كەرەك.
— ە، ءقازىر قايدان الايىن مەن جوق نارسەنى، اۋلاق ءجۇر ءوزىڭ ءارى،— دەپ بالاعا كوزىمدى ەجىرەيتىپ ەدىم. ول سۇزەگەن بۇقا تارىزدەنىپ قاباعىن ءتۇيىپ كەتپەي تۇرىپ الدى.
— بەر دەيمىن.
— جوق.
— ەندەشە مەن ساعان يت قوسامىن.
— ءاي بالا، قوي، اكەڭ كەلگەنسىن ايتىپ جونىڭدى تىلدىرەرمىن. ءوزىڭ نەتكەن بەيباستاق بالاسىڭ، كەت ءقازىر قاسىمنان،— دەدىم مەن شىن اشۋلانىپ.
ويتكەنشە بولماي-اق بالانىڭ ەرىك دەگەن داۋسى شىقتى. ءيتتىڭ اتى يت ەمەس پە، كىمدى تىڭداسىن، ابالاپ كەلىپ مەنى باس سالماسى بار ما. ءولدىم، تالدىم دەگەندە سول ءۇي يەلەرىنىڭ جاردەمىمەن ءيتتىڭ تىرناعىنان ارەڭ قۇتىلدىم. سۋ جاڭا كوستيۋمدى يت تالاپ بىت-شىت قىلدى.
ءراسۋا بولعان قالپىممەن ورنىمنان تۇرەگەلدىم دە جولداسىما رەنجىدىم.
— مىنا بالاڭ جۇرگەن ءبىر تەنتەك قوي... وسىلاي كىسى بالا تاربيەلەي مە ەكەن...
اكەسى رەنجىدى. «ياپىر-اي، سىزگە قيىن بولدى-اۋ، وسى ءيتتىڭ (بالاسىن ايتقانى عوي) مىنەزى جامان دەپ مانا سىزگە ايتىپ كەتەرمىن دەپ ەدىم، تارس ەسىمنەن شىعىپ كەتكەنىن قاراشى. ءبىر ەلۋ-الپىس تيىن بەرە سالعانىڭىزدا بۇل بۇيتپەيتىن ەدى جانە ءبىر بەت بولعانسىن بەتىنەن قاقپايتىن ەدىك...»
مىنە، اكەسىنىڭ بار ايتقان ءسوزى. جاۋباساردىڭ ءوز بالاسى تۋرالى ماعان ايتقان ءسوزىن تىڭداپ وتىرعانىمدا دانىشپان اباي اقىننىڭ بالا تاربيەسى تۋرالى مىنا ءسوزى ەسىمە ءتۇستى:
«اۋەلى بالاڭدى ءوزىڭ الدايسىڭ. انە، ونى بەرەم، مىنە، مۇنى بەرەم»،— دەپ، باستاپ بالاڭدى الداعانىڭا ءبىر ءماز بولاسىڭ، سوڭىرا بالاڭ الدامشى بولسا كىمنەن كورەسىڭ؟
«بوقتا» دەپ بىرەۋدى بوقتاتىپ، «كاپىر قياڭقى، وسىعان تيمەڭدەرشى»،— دەپ، ونى ماساتتاندىرىپ تەنتەكتىككە ۇيرەتىپ قويىپ... «پالەنشەنىڭ بالاسى سەنى سىرتىڭنان ساتىپ كەتەدى»،— دەپ، ءتىرى جانعا سەندىرمەي جات مىنەز قىلىپ، وسى ما بەرگەن ءتالىمىڭ ءتالىمىڭ؟ وسى بالادان قايىر كۇتەسىڭ بە؟..»
وسى اباي ايتىپ وتىرعان بالا وسى ەركىن، اباي ايتىپ وتىرعان جامان اتا، انا ءبىزدىڭ جاۋباسارلار ەمەس نە؟
وقۋشى، سىزدەر دە بۇل حاتتى تەك قانا وقىپ شىقپاي، ميلارىڭىزعا جۇگىرتىپ، ويلاپ قاراڭىزدارشى! ءاربىر فاكتىسىن ءوز ماڭىڭىزدا بولعان، نە ءوزىڭىز كورگەن فاكتىلەرمەن سالىستىرىپ قاراڭىزشى، ەركىن سىقىلدى بالا ءسىزدىڭ ماڭايىڭىزدان دا تابىلىپ قالماس پا ەكەن؟
ەركىن ءقازىر 6 جاستا. مەن ونىڭ ۇي-ىشىمەن مەكتەپكە دەيىنگى تاربيە ماسەلەسى جونىندە سويلەسىپ، ونىڭ ەڭ ءبىر كۇردەلى ماسەلە ەكەنىن ايتتىم. سونى بىلە تۇرساق تا كوپشىلىگىمىز ەسكەرمەيمىز. بالامىزدىڭ كىممەن وينايتىنىن، قايدا جۇرەتىنىن كوبىنەسە بىلمەي قالامىز،— دەدىم. «الدىمەن ءوز بالاڭا جاقسى تاربيە بەرۋگە، ونان سوڭ سول جاقسى تاربيەمەن وسىرگەن بالاڭدى جاقسى تاربيەمەن وسكەن بالالارمەن ويناۋعا، جاماندىقتان ساقتاۋعا ءتيىستى ەمەسسىڭ بە»— دەدىم مەن جاۋباسارعا قاتتى كەيىپ.
— بالانىڭ بەتىنەن قاقپايمىز، قورعانشاق ەتپەيمىز دەپ...— دەدى ول، بالاسىنىڭ بۇزىق ەكەندىگىن مويىنداعان ادامشا.
— ارينە بالانى ەركىن وسىرگەن جاقسى. ال تەگىندە وسى ءبىز ەركىن ءوسىرۋ دەگەن ءسوزدىڭ شىن ماعىناسىنا تولىق تۇسىنەمىز بە وسى؟
— مەنىڭشە كوپشىلىگىمىز تولىق تۇسىنبەيمىز-اۋ،— دەيمىن.
— تۇسىنسەڭ ايتا قويشى، سەن قالاي تۇسىنەسىڭ؟
— ەركىن ءوسىرۋ، بەتكە قاقپاي، قاعاجۋ كورسەتپەۋ!
— جوق ولاي ەمەس، بالانى ەركىن ءوسىرۋ دەگەن ءسوز تولىق ماعىناسىندا ادامشىلىققا ۇيرەتۋ دەگەن ءسوز ەمەس پە؟
ادامشىلىق، ەرلىك دەگەن قاسيەتتەردىڭ ءبارى دە بارىپ تۇرعان ءتارتىپتى، بارىپ تۇرعان ونەگەلى، بارىپ تۇرعان سۇيكىمدى بالادان شىعاتىنىن ايتىپ جاتۋدىڭ كەرەگى بولماس دەيمىن.
You Might Also Like
-
اۆستريا — كەمەڭگەر عالىمدار مەن ايگىلى كومپوزيتورلاردىڭ، دارىندى سۋرەتشىلەر مەن ادەبيەتشىلەردىڭ وتانى عانا ەمەس، بۇل باي مادەني داستۇرلەرى زاماناۋي تەحنولوگيالارمەن استاسىپ جاتقان ەڭ كونە ەۋر...
