InfoHub Logo

اقمولا وبلىسى، بۋراباي اۋدانى
№9 مەكتەپ-گيمنازياسىنىڭ
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
ۋالييەۆا گۋلنار مەيرامبەك قىزى

عىلىمي-ادىستەمەلىك ازىرلەمە
«وقۋشىلاردىڭ بىرلەسكەن ىس-ارەكەتتەرىن ۇيىمداستىرۋ ارقىلى سىني ويلاۋ داعدىلارىن دامىتۋ»

 

مازمۇنى:
I. كىرىسپە

وقىتۋدىڭ تيىمدىلىگى ارقىلى ءبىلىم ورتاسىن قۇرۋ
(ءتۇيىندى ماسەلەنىڭ كوكەيتەستىلىگى).

II. اناليتيكالىق ءبولىم

ادىستەمەلىك-تەوريالىق العىشارتتار
III. پراكتيكالىق ءبولىم

1. وقۋشىلاردىڭ بىرلەسكەن ىس-ارەكەتتەرىن ۇيىمداستىرۋ ارقىلى سىني ويلاۋ داعدىلارىن دامىتۋ

2. سىني تۇرعىدان ويلاۋدى ۇيرەتە وتىرىپ،  شىنايى باعالاۋعا توسەلدىرۋ

IV. قورىتىندى
ناتيجەگە باعىتتالعان ءبىلىم

V. پايدالانىلعان ادەبيەتتەر

Vءى. ادىستەمەلىك نۇسقاۋ

I. كىرىسپە
وقىتۋدىڭ تيىمدىلىگى – تۇلعاعا باعدارلانۋىندا
(ءتۇيىندى ماسەلەنىڭ كوكەيتەستىلىگى)

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.نازاربايەۆتىڭ «قازاقستان ءوز دامۋىنداعى جاڭا سەرپىلىس جاساۋ قارساڭىندا» اتتى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا: قازاقستاننىڭ الەمدەگى باسەكەگە بارىنشا قابىلەتتى 50 ەلدىڭ قاتارىنا كىرۋ جانە ءاربىر ادامعا ءومىر بويى ءبىلىم الۋى ءۇشىن جاعداي تۋعىزۋىمىز كەرەك دەلىنگەن. قازىرگى قوعام ءوزىنىڭ ءىس–ارەكەتىنە ءوزى باسشىلىق جاساپ، شۇعىل شەشىم قابىلداي الاتىن تۇلعانى قاجەت ەتەدى. ونداي تۇلعالاردى وقىتۋدىڭ جاڭا تەحنولوگيالارى ناتيجەسىندە قالىپتاساتىنىن سوڭعى جىلدارداعى تاجىريبەلەر كورسەتىپ وتىر. وقۋشى مەن ءمۇعالىم اراسىنداعى ىنتىماق-تاستىق، تۇسىنىستىك، سىيلاستىققا نەگىزدەلۋى وقۋشىنىڭ ىزدەنۋشىلىگىن دامىتۋ - قازىرگى وقىتۋ جۇيەسىنىڭ باعىت الاتىن وزەكتى ماسەلەلەرى. جاڭا پەداگوگيكالىق تەحنولوگيالار تۇلعانىڭ ويلاۋ جۇيەسىن قالىپتاستىرۋدى، ءار ءتۇرلى جاعداياتتاردا ناقتى شەشىمدەر قابىلداي بىلۋگە ۇيرەتۋدى ماقسات ەتەدى دەسەك، بۇل پەداگوگيكالىق ۇستانىمدار - ءبىلىم بەرۋدى جاڭارتۋدىڭ نەگىزگى وزەگى. قازىرگى دامۋ كەزەڭدەگى باستى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى – مەكتەپتەگى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە وقىتۋ ءۇردىسىن تەحنولوگيالاندىرۋ. وسىعان وراي وقىتۋدىڭ ءار ءتۇرلى تەحنولوگيالارى جاسالىپ، مەكتەپ تاجىريبەسىنە ەنگىزىلۋدە. جاڭا تەحنولوگيالاردى ىس-جۇزىنە ەنگىزۋ وندىرىستىك جانە الەۋمەتتىك ومىرگە جاڭا مازمۇن كىرگىزەتىن، بولاشاققا قاتىستى جاڭا مىندەتتەر قويىپ، شەشە بىلەتىن شىعارماشىلىق اقىل-وي قابىلەتى بار ادامدى قاجەت ەتەدى. مەملەكەتتىڭ دامۋىنا – اقىل-وي جانە شىعارماشىلىق الەۋمەتتىڭ ءرولى وراسان زور. وسى ورايدا ءوزىمنىڭ اتقارىپ جاتقان جۇمىستارىما ناقتىراق توقتالا كەتسەم، ساباعىمدا تەك ءبىلىم بەرۋدى ويلاستىرىپ قويماي، بالالاردىڭ جەكە باستارىنىڭ قاسيەتتەرىن، قابىلەتتەرىن دامىتۋدىڭ جولدارىن ويلاستىرامىن. شاكىرتتەرىمنىڭ جازۋ مەن ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋدا الدىمەن كوڭىل-كۇيىنىڭ كوتەرىڭكى بولۋىنا كوڭىل بولەمىن. وقۋشىمەن جاقسى قارىم-قاتىناستا، تۇسىنۋشىلىك جاعىن ەستە ۇستايمىن. مەنىڭ بالاعا دەگەن ىقىلاسىم، وقۋشىنىڭ ءوز ىسىنە دەگەن سەنىمىن وياتادى.

كورنەكتى پەداگوگ ۆ.ا.سۋحوملينسكيي: «ساباق وقۋشىلاردىڭ ينتەللەكتۋالدى ومىرىندە قۇر عانا ساباق بولىپ قويماس ءۇشىن، ول قىزىقتى بولۋ كەرەك. وسىعان قول جەتكەندە عانا مەكتەپ وقۋشىلار  ءۇشىن رۋحاني ءومىردى تىلەگەن وشاعىنا، ءمۇعالىم وسى وشاقتىڭ قۇرمەتتى يەسى مەن ساقتاۋشىسىنا، كىتاپ-مادەنيەتتىڭ باعا جەتپەس قازىناسىنا اينالادى» - دەپ ايتقان ەكەن. ولاي بولسا، قىزىقتى ساباقتار – ءمۇعالىمنىڭ اشقان جاڭالىعى، وزىندىك قول تاڭباسى، ادىستەمەلىك ىزدەنىسى، كوتەرىلگەن بەلەسى، ابىروي اتاعى، ماقسات–مۇراتى. باستاۋىش سىنىپتىڭ ءار ساباعىندا وقۋشىلاردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىنە ساي ءتۇرلى ويىن ەلەمەنتتەرىن جاڭا تەحنولوگيالاردى پايدالانا وتىرىپ، ساباقتى بەلگىلى ءبىر ماقساتپەن وقۋشىنىڭ ويلاۋ قابىلەتىن دامىتاتىنداي ەتىپ ۇيىمداستىرامىن. سوندىقتان مەنىڭ دە باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى رەتىندە الدىما قويعان باستى ماقساتىم - وقۋشىلاردىڭ بىرلەسكەن ىس-ارەكەتتەرىن ۇيىمداستىرۋ ارقىلى سىني سىني ويلاۋ داعدىلارىن دامىتۋ.
 

II. اناليتيكالىق ءبولىم
ادىستەمەلىك-تەوريالىق العىشارتتار
 
«قوعام نەعۇرلىم تانىلعان سايىن، تەك ءوزىنىڭ بولاشاعىنا جاقسى ىقپال ەتەتىن داستۇرلەردى عانا ساقتاپ، ولاردى ۇرپاقتان-ۇرپاققا بەرۋدەگى جاۋاپكەرشىلىگىن سوعۇرلىم تانيتىن بولادى. مەكتەپ - وسى ماقساتقا جەتۋدەگى بىردەن-بىر باستى قۇرال». [دجون ديۋي، 2000]

الەمدەگى پەداگوگيكا مەن ادىستەمە سالاسىنداعى جاڭالىقتار بىزگە جات ەمەس. وزىندىك ىس-تاجىريبەمدە الدىما قويعان ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن، وقۋشىنى قىزىقتىراتىن، ونىڭ جەكە تۇلعالىق قابىلەتىن ارتتىرىپ، شىعارماشىلىق ىس-ارەكەتىن جۇزەگە اسىرۋعا پايداسى تيەتىن ەڭ ءتيىمدى ءادىس - تاسىلدەردى تاڭداپ، وقۋ ءۇردىسىن جاڭاشا ۇيىمداستىرۋدى كوزدەدىم. ەڭ ءتيىمدىسىن تاڭداعاندا، باستى نازاردا ۇستاعانىم - وقۋشىنىڭ وزىندىك ىس-ارەكەتى ارقىلى ماقساتىنا جەتۋى. قازىرگى تاڭدا ءمۇعالىم-ۇيىمداستىرۋشى، باعىت بەرۋشى. الىس جانە جاقىن شەتەلدىك عالىمدار مەن پەداگوگتاردىڭ جاڭاشىل ىزدەنىستەرىمەن تانىسىپ، ءبىلىم بەرۋ تەحنولوگيالارىنىڭ ەلەمەنتتەرىن وزىندىك ىس-تاجىريبەمدە قولدانىپ ءجۇرمىن.  سولاردىڭ ىشىندە وقۋ ۇردىسىندە وقۋشىنىڭ ىقتيمال مۇمكىندىگىنىڭ تولىق ىسكە اسۋىنا، تۇلعانىڭ جان-جاقتى جالپى دامۋىنا باعىتتالعان ل.ۆ زانكوۆ، د.ب. ەلكونين، ۆ.ۆ.داۆىدوۆتىڭ «دامىتا وقىتۋ تەحنولوگياسى». سونىمەن قاتار جەكە تۇلعانىڭ ىسكەرلىك، شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىنىڭ دامۋىنا ىقپال ەتىپ، ءمۇعالىم مەن وقۋشىنىڭ ورتاق ناتيجەلى تابىستارىنا جەتەلەيتىن جەتى مودۋلدەردى ءار ساباعىمدا جۇزەگە اسىرىپ كەلەمىن. ال بۇل ساۋاتتىلىقتىڭ العاشقى باسپالداعى مەكتەپتەن باستالادى. الايدا، وسى جەتى مودۋلدە قاراستىرىلعان يدەيالار  ساباقتا پايدالانىلاتىن جەكەلەنگەن ستراتەگيالار مەن تاسىلدەر سياقتى ءوزارا بايلانىستا بولادى. وقۋشىلار ءوزىنىڭ تۇسىنىگىن وزىندىك زەرتتەۋلەرى مەن الەۋمەتتىك ءوزارا بايلانىسقا سايكەس قۇراتىن بەلسەندى ءبىلىم الۋشىلار بولىپ تابىلادى. مەكتەپتە وقىتۋدى ۇيىمداستىرۋ ساباقتار وتكىزۋ ارقىلى جۇرگىزىلسە، ول ساباقتى ارينە جاقسى دارەجەدە كورسەتەتىن جاڭا ءادىس - تاسىلدەر بولماق. وقۋدىڭ دامۋى بارىسىندا ءمۇعالىم قولداۋىنىڭ ءتۇرى مەن دەڭگەيى وزگەرىپ وتىرادى، سونىمەن بىرگە تۇرتكى بولۋ، باعىتتالۋشىلىق دامۋدىڭ تۇجىرىمدامالىق نەگىزدەرىنىڭ تيىمدىلىگىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا تۇرلەنەدى. ءمۇعالىمنىڭ وقۋشى جەتىستىگىنە دەگەن جىلى ىقىلاسى دا قولداۋدىڭ ءبىر ءتۇرى بولىپ تابىلادى. ال بۇل جاعدايلار ىس-ارەكەتتەر نەگىزىندە ءوزى-وزى رەتتەۋدىڭ العاشقى قادامىندا تۇرعان وقۋشىلار ءۇشىن وتە قاجەت. بالا بويىنداعى اشىلماي تۇنىپ جاتقان شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋدا، ولاردىڭ بىلىمگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن ودان ءارى جەتىلدىرىپ، ساباقتى تولىقتاي مەڭگەرۋىن قامتاماسىز ەتۋ ءار ءمۇعالىمنىڭ قاجىرلى ەڭبەگى مەن شەكسىز ىزدەنىسىن قاجەت ەتەدى.

III. پراكتيكالىق ءبولىم
1.وقۋشىلاردىڭ بىرلەسكەن ءىس- ارەكەتتەرىن ۇيىمداستىرۋ ارقىلى سىني ويلاۋ داعدىلارىن دامىتۋ     

وقۋ باعدارلامانىڭ باستى ەرەكشەلىگى – وقۋشىلار ىنتىماقتاسا وتىرىپ، جۇمىس ىستەيدى. جالپى پراكتيكالىق زەرتتەۋ جۇمىسىمەن اينالىسۋ كەزەڭىندە جەتى ءمودۋلدىڭ ءبىرى — سىني تۇرعىسىنان ويلاۋ ءمودۋلىن تاڭدادىم. نەگە سىني ويلاۋ تابىستى تىرشىلىك ارەكەتى بولىپ تابىلادى؟ سەبەبى، باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىن وقىتۋدا ءتيىمدى ادىستەردى پايدالانۋ ارقىلى وقۋشىنىڭ بىلىمگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋعا، تەرەڭ ويلاۋ قابىلەتىنىڭ بەلسەندىلىگىن قالىپتاستىرۋعا بولادى. بۇعان دەيىن وقۋشى ءمۇعالىم مەن وقۋلىققا عانا باعىناتىن تىڭداۋشى عانا ەدى، ەندى ول سىني تۇرعىدان ويلانىپ، ءوز ويىن دالەلدەي الاتىن تۇلعاعا اينالدى. بۇل تەحنولوگيا – وقۋ مەن ۇيرەنۋگە ارنالعان قۇرىلعى. سىنىپ وقۋشىلارى توپپەن، جۇپپەن جۇمىس ىستەۋ ارقىلى ءوزارا پىكىرلەسىپ، ەڭ ۇتىمدى جاۋاپتى تاۋىپ ايتۋعا ۇيرەنەدى. توپقا بەرىلگەن سۇراققا تىنىمسىز ىزدەنە وتىرىپ، ءار وقۋشى ءوز ويىن ەركىن ايتۋعا، ونى دالەلدەپ، قورعاي بىلۋگە مۇمكىندىك الادى. سوندىقتان ستو باعدارلاماسى قازىرگى ۋاقىتتا مۇعالىمدەر قاجەت ەتەتىن باستى تەحنولوگيالاردىڭ ءبىرى دەپ ويلايمىن. سىني تۇرعىسىنان ويلاۋ ءمودۋلىن مەكتەپتە قولدانۋ ماڭىزدى ءرول اتقارادى. سىني تۇرعىسىنان ويلاۋ – باقىلاۋدىڭ، تاجىريبەنىڭ، ويلاۋ مەن تالقىلاۋدىڭ ناتيجەسىندە الىنعان اقپاراتتى ويلاۋعا، باعالاۋعا، تالداۋعا جانە سينتەزدەۋگە باعىتتالعان پاندىك ءتاسىل. سىني تۇرعىدان ويلاۋ مودەلى كوڭىل بولۋگە تۇرارلىقتاي، ويتكەنى جوبانىڭ نەگىزىندە جاتقان وزگەرىس ۇلگىسى ءتۇرلى مادەنيەتتىڭ ىشىندەگى مىڭداعان كلاستارداعى شىناي جانە ۇزاق ەلەۋلى وزگەرىستىڭ قوزعاۋشى كۇشى رەتىندە دالەلدەنىپ وتىر. كوپتەگەن مەكتەپتەردە وزگەرىستىڭ ءتيىمدى ۇلگىسىنىڭ جوقتىعىنان ولار العا جىلجي الماي كەلگەندە سىني ويلاۋ  مۇعالىمدەردىڭ قۇندىلىعى مەن وقۋشىلاردىڭ ءرولىن ءوز تاجىريبەلەرىندە تانىتاتىن كاسىبي دامۋ پروسەسى ارقىلى ناعىز وزگەرىس ەنگىزەدى. (مۇعالىمگە ارنالعان  نۇسقاۋلىق. 44-بەت) ال سىني تۇرعىدان ويلاۋ سىنىپ ءۇشىن ماڭىزدىلىعى قىزىعۋشىلىعىن وياتىپ، ولاردىڭ سىني تۇرعىدان ويلاۋ داعدىلارىن دامىتادى. وقۋشىلاردىڭ بويىندا باقىلاۋ، تالداۋ، ينتەرپرەتاسيا، قورىتىندى جاساۋ داعدىلارى قالىپتاسادى، ىزدەنۋشىلىك قابىلەتى ارتادى، ءوزارا تالدايدى، ىنتىماقتاسقان تۇردە جۇمىس جاساي بىلەدى، وقۋعا دەگەن ىنتاسى ارتادى. مۇعالىمدەردىڭ جانە كەلەشەكتە وقۋشىلاردىڭ سىني تۇرعىسىنان ويلاۋىن دامىتۋ كوزقاراسىندا ءوز ءپانىن وقىتۋ جولدارى، ادىستەرى مەن نىساندارى تۋرالى كاسىبي ويلاۋىنىڭ قالىپتاسۋىنا باعىتتالعان كۋرس رەتىندە قولعا الىنىپ وتىر. بۇل باعدارلامانىڭ باستى ماقساتى ستراتەگيالاردى ۇيرەتۋگە قاراعاندا، ستراتەگيالاردىڭ ساباعىمىزدا قويىلعان ماسەلەنى ناتيجەلى شەشۋ قاجەتتىلىگى. سونداي-اق بۇرىنعىداي ءمۇعالىم تۇسىندىرمەيدى، تەك باعىت بەرەدى. ال وقۋشى ءوزى ىزدەنەدى جانە ساباق ۇستىندە  تاقىرىپتى ءبىر — بىرىنە تۇسىندىرەدى. سىني تۇرعىدان ويلاۋدىڭ نەگىزدەرىن باستاۋىش سىنىپ بالالارىمەن جۇمىس بارىسىندا، قاجەتتى داعدىلاردى دامىتۋ ماقساتىندا ءبىلىم بەرۋدىڭ ەرتە كەزەڭىنەن دامىتۋعا بولادى. بۇل جولداعى ەڭ وڭتايلى ءتاسىل - بالالاردىڭ جەكە باسىنىڭ تاجىريبەسىندەگى دالەلدەرگە ءمان بەرۋگە  ىنتالاندىرۋ. بىزدە بالالاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن وياتىپ، ولاردىڭ سىني تۇرعىدان ويلاۋ داعدىلارىن دامىتۋ ءۇشىن قولدانۋعا بولاتىن، الەمنىڭ ءتۇرلى بولىكتەرىندەگى جانە تاريحتىڭ ءتۇرلى كەزەڭدەرىندەگى تۇرمىس سالتى تۋرالى مىسالدار جەتكىلىكتى. سىني تۇرعىدان ويلاۋ ءمانماتىندى ەسەپكە الا وتىرىپ، باقىلاۋ مەن تىڭداۋ ارقىلى دالەلدەر جيناستىرۋ جانە شەشىم قابىلداۋ ءۇشىن تالاپقا ساي ولشەمدەردى قولدانۋ سياقتى داعدىلاردى قاراستىرادى. سوندىقتان وقۋشىلارعا باقىلاۋ، تالداۋ، قورىتىندى جاساۋ جانە ينتەرپرەتاسيالاۋ داعدىلارىن دامىتۋعا مۇمكىندىك جاساۋ كەرەك. (مۇعالىمگە ارنالعان نۇسقاۋلىق. 47-بەت) وقىتۋ جۇمىسى كەزىندە ءمۇعالىم الدىنا پروبلەما قويىپ، ونى شەشۋدىڭ ماقساتى مەن مىندەتىن بەلگىلەيدى. سىني تۇرعىدان ويلاۋدىڭ قۇرىلىمىن جاساپ جانە قاي ساتىدا قانداي ادىستەردى قولدانۋ تيىمدىلىگىن ويلانا وتىرىپ جوسپار جاسايدى. قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ ساتىسى وقۋشىلاردى قالاي قىزىقتىرۋعا بولادى دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرەتىندەي جوسپار قۇرادى. ماعىنانى تانۋ ساتىسى وقۋشىنىڭ ءبىلىمىن قالىپتاستىرۋ دەڭگەيىندە ونى زەرتتەۋ، تالداۋ، جاۋاپ تابۋ ءۇشىن جەتكىلىكتى ماتەريالدار جيناقتايدى. وي تولعانىس جاڭا الىنعان ءبىلىمدى ايقىندايتىن جانە ۇشتايتىن دەڭگەيدە وقۋشىدا شەشىم قابىلداي الاتىن مۇمكىندىك الادى. مۇعالىمدەر ساباقتان كەيىن وقۋشىلارمەن بولعان ماسەلەلەر مەن سۇراقتاردى نەمەسە ساباق جۇيەسىندە كەزدەسۋى مۇمكىن بولاتىن قيىندىقتاردى انىقتاۋ ءۇشىن جينالادى. تىنىمسىز ىزدەنىس، زەرتتەۋ، ىس-ارەكەت ءوز ناتيجەسىن بەرە باستايدى. ۇزدىكسىز ارەكەت، ۇزبەي بىرلەسە وقۋ، ويلانۋ، ىزدەنۋ، دامۋ جاقسى ناتيجە بەرەدى. قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ، ماعىنانى تانۋ، وي تولعانىس ستراتەگياسى تومەندەگى ارەكەتتەردى ورىنداۋعا ارەكەتتەيدى.

- وي ارەكەتىن بەلسەندى ەتۋ؛
- تالقىلاۋعا قاتىسۋ؛
- يدەيالار مەن مالىمەتتەردى بىرىكتىرۋ؛
- ويلاۋدىڭ سالدارىن ويعا ءتۇيىپ، سول سالداردى ءوز جاۋاپكەرشىلىگىنە الۋ؛
- جەكە وزگەرىستى جىگەرلەندىرۋ؛
- الدىن-الا قالىپتاسقان سەنىمدەرگە جاڭا مالىمەت ءتارىزدى وي جۇگىرتۋ؛
- ءتۇرلى پىكىرلەرگە قۇرمەتپەن جاۋاپ قايىرۋ؛
- وزدەرىنىڭ سۇراقتارىن قويۋ؛.
- ءوز پىكىرلەرىن قۇراستىرىپ ءبىلدىرۋ؛
- سىني تۇرعىسىنان جانە يكەمدى ويلاۋ؛
(س.مەرسەيتوۆا. «وقىتۋ ىزدەنىس رەتىندە» )

ءوز سىنىبىمەن ساباق بارىسىندا مىنا ماقساتپەن جۇمىس جاسادىم. سىني ويلاۋدىڭ قانداي تۇرلەرىن قولدانۋعا بولادى؟ سىني ويلاۋ - وزىدىك ويلاۋ. سىني ويلاۋ–سۇراق قويۋدان جانە شەشىمىن تالاپ ەتەتىن پروبلەمالاردى ايقىنداۋدان باستالادى. وقۋشى ءوزى سۇراق قويىپ، شەشىمىن ءوزى ايقىندايدى.
سىني ويلاۋ - الەۋمەتتىك ويلاۋ، بىرلەسە وقىتۋ يدەياسى. مىسالى، «ۆەنن دياگرامماسى»  ءادىسىن پايدالانۋ كەزىندە سالىستىرىپ  وتىرعان  قۇبىلىستىڭ ورتاق جانە جەكە ەرەكشەلىگىن انىقتاپ، بەلگىلەپ بەردى. وتىلگەن تاقىرىپ بويىنشا ءبىلىمىن وزەكتەندىردى. توپ ىشىندە ءوز ويلارىن ايتىپ، سىني تۇرعىدا تالداتادى.
                                 
    

№1 سۋرەت
«اسسوسياسيا» ءادىسىن پايدالانعاندا سىزبانى كورنەكىلىكپەن كورسەتە وتىرىپ بىلىمدەرىن ۇسىندى. بەرىلگەن تاپسىرما بويىنشا ءوزارا تۇيىندەمە جاساي ءبىلدى. «ءبۇۇ» سىزبا ءادىسى بويىنشا جۇمىس جاساعاندا بۇرىنعى ءبىلىمىن جاڭا بىلىم-مەن ۇشتاستىرا الدى. ءماتىندى ءوز بەتىنشە ءتۇسىنۋ پروسەسىن باسقارا الدى. ماتىندەگى پروبلەمالارعا سۇراق قويا ءبىلدى. جاۋابىن بەلگىلەپ، ءوزارا تۇجىرىم جاسادى. مىسالى، 1-سىنىپتا دۇنيەتانۋدان جاڭا ساباق باستاماس بۇرىن ءار توپقا تۇقىمنىڭ پايدا بولۋ جولىن جازۋدى تاپسىردىم. ءار توپ وسى تاپسىر-ماعا سىني ويلاي وتىرىپ، دايىندالۋ ءتاسىلىن جازىپ، ءار توپتان 1 وقۋشى شىعىپ ءتۇسىندىرىپ ءوتتى. وسىدان كەيىن وقۋشىلار بۇگىنگى ساباقتىڭ تۇقىم مەن جەمىسكە قاتىستى ەكەنىن ءمۇعالىم ايتپاي-اق سىني ويلاي وتىرىپ ۇقتى. «گاللەرەياعا ساياحات» ءادىسىن قولدانۋ كەزىندە بەرىلگەن اقپارات بويىنشا ءوز ەلەستەتۋىن تانىستىرا ءبىلدى. وزگەلەردىڭ پىكىرىن تىڭدادى. بىر-بىرىنە سۇراق قويىپ، اقپاراتتى تۇجىرىمدادى. ءوزارا تالقىلاپ، اقپارات جايلى تۇسىنىگىن كەڭەيتتى. العان اسەرىن كەسكىنگە جازىپ، سىنىپ قابىرعاسىنا ءىلدى. سىنىپتاستارى ونى ارالاپ وقىپ شىعىپ، پىكىرىن جازىپ كەتتى. سودان كەيىن توپ بولىپ قابىرعا گازەتىنە جازىلعان پىكىرلەردى تالقىلاپ، قورىتىندى جاسادى. وقۋشىلار تاقىرىپ بويىنشا ءوز ومىرلەرىنە تىكەلەي قاتىسى بار ناقتى پروبلەمالاردى ايقىنداي ءبىلدى. وقۋشىلار وزدىگىنەن جاڭا مالىمەتتى جان-جاقتى قاراستىرىپ، تالقىعا سالدى، پىكىر الماستى، وي جارىستىردى. سوڭىندا ءار وقۋشى وزدەرىنىڭ  ويلارىن قورىتىندىلاپ، رەفلەكسيا جازدى.

№2 سۋرەت

وقۋشىلارمەن وي ءبولىسۋ وزگە تۇيىق وقۋشىلاردىڭ قاتارلاستارىمەن بىرىگە وتىرىپ تاپسىرمانى تىڭداي ءبىلۋىنىڭ ارقاسىندا ونىڭ ەڭ از دەگەندە ءتىل بايلىعى ارتتى، وي قورى كەڭەيدى. جاڭا ساباق تۋرالى وزىندىك پىكىر قالىپتاستى. وقۋشىلار قىزىقتى بولجامدار تارقاتۋعا بەلسەنە كىرىسىپ، وي الماسۋدى قولدانۋ ارقىلى يدەيالاردى جاقسى قۇرا ءبىلدى. ال توپپەن جۇمىس كەزىندە ساباق تارتىمدى ءوتتى. وقۋشىلار بىرلەسكەن تۇردە بەلسەندى ارالاسۋعا تىرىستى. ارينە باستاپقى كەزدە شۋ كوپ بولدى. مەن عانا بىلەمىن دەگەن جەكە بەلسەندىلەر شىقتى. ءبىراق بۇل ءتاسىلدىڭ ماقساتىن ءمۇعالىم تۇسىندىرە وتىرىپ، تاپسىرمالار بەرگەن كەزدە وقۋشىلار بىرتە-بىرتە ىنتىماقتاستىققا ۇيرەنە باستادى. ءاربىر وقۋشى ۇيرەنگەنى مەن ءوز ءبىلىمى تۋرالى تۇسىنىكتەرىن ورتاعا سالىپ، بىرلەسە تالقىلاپ، قارالعان ماسەلە بويىنشا وي تولعاۋىنا مۇمكىندىك جاسادى. تومەندەگى دياگراممادا كورسەتىلدەي 7 مودۋلدەردى ساباقتا قولدانۋدا نەگىزىندە جاڭا ادىس-تاسىلدەردى پايدالانا وتىرىپ، وتكىزىلگەن ساباقتار ناتيجەسى بويىنشا وقۋشىلاردىڭ سويلەۋ قابىلەتى، سۇراققا جاۋاپ بەرۋ قابىلەتى، ءماتىندى سيپاتتاۋ قابىلەتى، سۇراق قويا ءبىلۋ قابىلەتى، تانىس ماتەريالدى مەڭگەرۋ قابىلەتى ءبىرشاما كورسەتكىشتەرگە جوعارىلادى. وسىلايشا ءبىز وقۋشىلاردىڭ گرامماتيكالىق، لەكسيكالىق، فونەتيكالىق ءبىلىم دەڭگەيلەرىنىڭ وزگەرگەندىگىنە كوز جەتكىزدىم. وسى جاسالعان زەرتتەۋ بارىسىندا بايقاعانىم، وقۋشىلاردىڭ باسىم بولىگى ءاربىر ساباقتا قولدانىلىپ وتىراتىن ءادىس–تاسىلدەردىن ءاردايىم جاڭارىپ وتىرعانى جانە ولاردىڭ ءوز ويلارىن ەركىن ايتۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن ادىستەردىڭ قولدانىلعانىن قالايتىنىن اڭعاردىم. بۇرىنعى  وقۋشى تىڭداۋشى، ورىنداۋشى بولسا، ال قازىرگى وقۋشى –  وزدىگىنەن ءبىلىم ىزدەيتىن جەكە تۇلعا ەكەندىگىنە ەرەكشە ءمان بەرۋىمىز كەرەك. ءوزىمنىڭ ادەتتەگى وقىتۋ ىس-تاجىريبەمدە ءداستۇرلى ساباقتىڭ ادىستەرىن وزگەرتتىم، توپتا جۇمىس ىستەي الدىم. ۇيرەنۋگە جانە العان ءبىلىمىمدى كۇندەلىكتى جۇمىسقا قولداندىم، باسقا مۇعالىمدەرگە بىلگەنىمدى ۇيرەتتىم جانە ساباعىنا قولداندىردىم.

بۇل ۇدەرىسكە باستاۋىش سىنىپتىڭ بالالارى قاتىستى. بۇل ءادىس وقۋشىلاردىڭ ءوز بەتىنشە ىزدەنۋىنە، جاقسى ناتيجەگە جەتۋىنە، بىرىگىپ وقىپ ۇيرەنۋىنە ۇلكەن سەپتىگىن تيگىزدى. 4 سىنىپ وقۋشىلارى اراسىنان ەكى بالانىڭ قابىلەتىنىڭ دامۋ ناتيجەسىن زەرتتەدىم. وقۋشىنىڭ ءوزى ساباقتى سىني ويلاۋ ارقىلى وقۋىنا سەنىم ارتىپ، توپ ىشىندە جانە قاتارلاستارىنىڭ اراسىندا ويىن بولىسە بىلۋگە، ىنتىماقتاستىقتا جۇمىس اتقارۋعا يتەرمەلەۋ كەرەكتىگىنە نازار اۋداردىم. سەبەبى، يسمايلوۆ رۋستام تۇيىق وقۋشى بولاتىن. وزدىگىنەن ساباققا كىرىسىپ كەتە المايتىن. تەك جەتەلەۋمەن عانا تاپسىرمانى ورىندايتىن. ال توپپەن جۇمىس ىستەگەندە وقۋشىنىڭ وزىنە دەگەن سەنىمدىلىگى ارتتى. مۋسينا نازگۇل سۇراققا تولىق جاۋاپ بەرەدى. ءبىراق دالەلدەۋ، پىكىر ايتۋ دەگەنگە جوق. ءبىلىمى تەك وقۋ ماتەريالىمەن شەكتەلەتىن. بەرىلگەن تاپسىرمانى ورىنداۋىندا وقۋلىقپەن شەكتەلمەي جان-جاقتى ىزدەنۋدىڭ ارقاسىندا سىنىپتاستارىنىڭ الدىندا بەدەلى ارتتى. ەكى دەڭگەيدەگى زەرتتەگەن وقۋشىلارىمنان سۇحبات الدىم. ءمۇعالىمنىڭ باعالاۋ كريتەرييى، ساۋالناما بەرۋى، وقۋشى قابىلەتىنىڭ دامۋى ماقساتىندا قويىلعان تەست جۇمىستارىن پايدالانۋ ارقىلى وقۋشىنىڭ وقۋعا دەگەن قوزعالىسىن اڭعاردىم، زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ ناتيجەسىن شىعاردىم. انا ءتىلى ساباعىنىڭ تاقىرىبىنا قاتىستى تابىس كريتەرييىن تولتىردىم. ماتىنگە بايلانىستى سۇراققا جاۋاپ بەرۋ كەزىندە يسمايلوۆ رۋستامعا جەتەلەۋشى سۇراق كەرەك ەتەتىنىن اڭعاردىم. ماتىندەگى كەيىپكەرلەر جانە وقيعالار تۋرالى پىكىرىن ءبىلدىرىپ، تالداي الاتىن دارەجەگە جەتكەنىن كوردىم. جاقسى وقيتىن مۋسينا نازگۇل سۇراققا تولىق جاۋاپ بەرىپ، دالەلدەي الۋ قابىلەتىنە كوتەرىلگەنىن بايقادىم. ساۋالناما الۋ كەزىندە ءبىلىم دەڭگەيى جوعارى وقۋشىلار توپتىق جۇمىستا ۇندەمەيتىن وقۋشىلاردىڭ قاتىسقانىن جازعان. توپپەن ورىنداعان جۇمىستار وقۋشىلارعا ۇناعان. كەيىن توپتا ارالاسىپ وتىرعاندى قالايتىندارىن ستيكەرگە جازدى. توپتا بارلىعى ءوز پىكىرلەرىن ورتاعا سالاتىندارىن، كەيبىر وقۋشىلاردىڭ ەرەكشە بەلسەندى قاتىساتىندىعىن، كەيبىر وقۋشىلاردىڭ وزىندىك مەنى ويانعانىن جازعان. سىنىپ بولمەسىندەگى وزگەرىستەر: توپ ەرەجەسى، رەفلەكسيا جازاتىن بۇرىش، پارتالاردىڭ ورنالاسۋى، ۇزدىك شىعارماشىلىق جۇمىستار دا وقۋشىلارعا كوپ اسەرىن تيگىزدى. بۇل وقۋشىلاردى زەرتتەگەن سەبەبىم، وقۋشىلاردىڭ وقۋ بارىسىنداعى العا جىلجۋ دەڭگەيىن كورگىم كەلدى. 4 سىنىپتىڭ وقۋشىلارىمەن ادەبيەتتىك وقۋ پانىنەن ج.جابايەۆتىڭ «مەنىڭ ءومىرىم» اڭىمەسىن وتتىك. جالپى ساباقتىڭ ماقساتى: ج.جابايەۆتىڭ ومىرىمەن، شىعارماشىلىعىمەن تانىستىرۋ. بۇل ساباقتا  مەن  وقۋشىلاردىڭ كوڭىل  كۇيلەرىن  كوتەرۋدەن باستاپ، جىل مەزگىلدەرىنە  بايلانىستى 4-توپقا ءبولدىم. وقۋشىلار وزدەرىنىڭ اراسىنان توپ باسشىلارىن سايلاپ الدى. وتكەن ساباقتا كەلىسپەۋشىلىك  تۋدىرىپ وتىرعان 4ء-شى توپ وقۋشىلارىن  ءار توپتارعا  ءبولىپ  وتىرعىزدىم. جالپى ساباقتا مەن  مەن توپتىق جۇمىسىن، كۋبيزم ستراتەگياسىن، اقت-نى، سىني ويلاۋدى مودۋلدەرىن پايدالاندىم. مەرسەر [2005] قۇرداستار توبىنداعى ءوزارا قارىم-قاتىناس وقۋدا ماڭىزدى ءرول  اتقاراتىنىن كورسەتتى. وقۋشىلاردىڭ وي قوزعاۋىنا ج.جابايەۆ كىم؟ دەپ اسسوسياسيا قۇرعىزدىم. بۇل ساباقتا ەنجار وقۋشىم، يسمايلوۆ رۋستامنىڭ اشىلعاندىعىن بايقادىم. بالا ءوز توبىمەن بىرگە ارەكەت جاساي وتىرىپ، توپ الدىندا بەرىلگەن تاپسىرمالارىن قورعاي الدى. وقۋشىلاردىڭ ساباققا دەگەن قۇلشىنىستارىن ارتۋ ماقساتىندا  سد-ديسكتان ق.ساعىرباي ۇلىنىڭ «اداي »كۇيىن تىڭداتىپ ءوتتىم.

- وسى كۇيدى تىڭداعاندا قاداي اسەردە بولدىڭدار؟
- بۇل كۇيدى تىڭداعاندا كوزەرىڭە نە ەلەستەتە الدىڭدار؟
- كۇيدەن قانداي اسەر الدىڭدار؟ دەپ وقۋشىلارعا وي تاستادىم. ءار وقۋشىنىڭ ويىن سۇرادىم. وقۋشىلار قىزىعۋشىلىقتارىن تانىتا وتىرىپ، ءوز ويلارىن ايتتى. توپتا وتىرعان وقۋشى كاليجانوۆ ەرناز مەنىڭ كوز الدىما ەرتە كەزدەگى قيىن قىستاۋ زامان، جايلاۋداعى جورعا اتتاردىڭ شابىسى، مالداردىڭ ورىستەگى كەزى كوز الدىما ەلەستەدى دەپ ءوز ويىن ايتتى. وسى تاپسىرمانى ورىنداۋ بارىسىندا ۇندەمەي وتىرعان وقۋشىم، جاقسىلىقوۆا ءايبيبىنىڭ ويىن سۇراعانىم-دا ەش جاۋاپ بەرگەن جوق. سەبەبى وقۋشى كۇيدى كوپ تىڭدامايتىندىعىن ايتتى.
نە وزگەرتەر ەدىم: الداعى ۋاقىتتا وسى وقۋشىعا سىني ويلاۋعا ءبىر شاما تاپسىرمالاردى ءجيى بەرۋ. وقۋشىلارمەن بىرلەسە سەرگىتۋ ءساتىن جاساپ وتتىك. ءوزارا وقىتۋ ستراتەگياسى بويىنشا ماتىنمەن مىناداي جۇمىستار جۇرگىزدىم.

1. ءماتىندى بولىككە ءبولدىم.
2. وقۋشىلار  ورنىن بەلگىلەيدى.
3. 1 وقۋشى  ءمۇعالىم ءرولىن ورىندايدى.

وسىلاي ءماتىندى تالقىلايدى. بۇل جولى دا اتى اتالىپ كەتكەن وقۋشىلار كوشباسشىلىق تانىتىپ، توپتىق جۇمىستى ءوز قولدارىنا الدى.1-توپ پەن 2-توپ وقۋشىلارى سالماقتىلىق تانىتتى. ال 2-توپ توپتىڭ وقۋشىلارى ءماتىندى بولىكتەرگە ءبولۋ كەزىندە  دۇرىس بولە الماي، ءبىرىنىڭ ويىن تىڭداماي رەنجىسە باستادى. مەن ولارعا توپ ەرەجەسىن ۇنەمى ەستەن شىعارماۋ كەرەك دەپ ەسكەرتىپ وتىردىم.نە وزگەرتكىم كەلدى: بارلىق وقۋشىلاردىڭ ساباق بارىسىندا جانە توپتا جۇمىس جاساۋ كەزىندە ايتقان ويلارى قۇندى ەكەندىگىن ءار وقۋشىنىڭ سانا سەزىمىنە جەتكىزۋ. وسى جۇمىس بارىسىندا  3-توپ اراسىنان مۋسينا نازگۇل ءمۇعالىم ءرولىن جاقسى ورىنداپ، وزگە وقۋشىلارعا نىق سۇراقتارىن قويا ءبىلدى. بارنس [1971] سىنىپتا ءتىل قانشا قولدانىلسا، وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم الۋىنا سونشالىقتى اسەر ەتەتىنىن ايتقان. وسى ماقساتتا سىني ويلاۋعا بايلانىستى ءار توپتاعى وقۋشىلارعا ج.جابايەۆقا حات جازدىردىم. وسى تاپسىرما بويىنشا حاتى ەرەكشە بولعان وقۋشىم، تەمەربەكوۆا جۇلدىزدىڭ حاتى وتە اسەرلى بولدى. اقىن اتا مەن ءسىزدى كورمەسەم دە ۇستازىم كورسەتكەن پورترەت ارقىلى كوز الدىما ەلەستەتىپ وتىرمىن. بۇگىن مەن ءسىزدىڭ ءومىرىڭىز جايلى كوپ ءبىلدىم. سىزدەي جان ءارقاشان بىزبەن بىرگە دەپ جازىپتى. باعالاۋ كەزىندە وقۋشىلارعا ەڭ ءبىرىنشى جۇپتىق، كەيىن توپتىق  باعالاۋلارىن  جۇرگىزدىم.ءۇي تاپسىرماسىن بەرىپ وقۋشىلار كۇندەلىكتەرىنە جازىپ الدى. ساباقتىڭ سوڭىندا قاي تاپسىرمانى ورىنداۋ قيىندىق تۋعىزعاندىعى تۋرالى جانە قانداي تاپسىرما وزدەرىنە  ۇناعاندىقتارىن سمايليكتەرگە جازىپ، فليپچارت بەتىنە جاپسىردى. وقۋشىلار ءوز تاراپىنان كەلەسى ساباقتار دا وسىلاي ءوتسىن دەگەن ويلارىن ايتتى. ساباق سوڭىندا قول جەتكەزگەن ناتيجەلەرىم:

-    وقۋشىلار ادەبيەتتىك پانىنە باسا نازار اۋدارادى؛

-    توپتىق تاپسىرمالادى جاقسى ورىنداۋعا بەيىمدەلدى؛

-    سوزدىك قورلارى مولايىپ، سىني ويلاۋلارى جاقساردى؛

-    جۇپتىق. توپتىق باعالاي الۋعا ۇيرەنەدى؛
      
قولدانىلعان رەسۋستار: ورتا مەرزىمدى جوسپار، قىسقا مەرزىمدى جوسپار، وقۋشىلاردى سىني تۇرعىدان ويلاۋدى دامىتۋ جونىندەگى ساباق جوسپارلاۋ جونىندەگى پريزەنتاسياسى، ساۋالنامالار، پوستەرلەر. بۇل رەسۋستاردىڭ ەرەكشەلىگى وقۋشىلاردىڭ ساباققا دەگەن ىنتاسى ارتادى، بەلسەندىلىكپەن جۇمىس جاسايدى، ءوزارا ءبىلىمىن جەتىلدىرەدى. وزگەرىستى ەنگىزگەن سەبەبىم، وقۋشىنى سىني ويلاي بىلۋگە ۇيرەتۋ. ءاربىر وقۋشىلارىمنىڭ ءبىلىم جەتىستىكتەرى ساباق بارىسىندا عانا ەمەس، مەكتەپىشىلىك وليمپيادا، جانە اۋداندىق عىلىمي جوبالار دا كورىنىپ جاقسى جەتىستىكتەرگە يە.

№	وقۋشىنىڭ  ءاتى-جونى	سىنىبى	ءىس-شارا اتاۋى	ناتيجەسى	مەرزىمى
1	دۋلاتوۆا جانەل	4	اۋداندىق عىلىمي جوبا	3 ورىن	2008-2009 جىل
2	جۋمانوۆا ارۋجان	4	اۋداندىق عىلىمي جوبا	2 ورىن	2010-2011 جىل
3	تەميربەكوۆا  جۋلدۋز	4	مەكتەپىشىلىك وليمپيادا	2 ورىن	2010-2011 جىل
4	جۋمانوۆا ارۋجان	4	مەكتەپىشىلىك وليمپيادا	3 ورىن	2010-2011 جىل
5	تاكۋلين راۋان	4	مەكتەپىشىلىك وليمپيادا	1 ورىن	2010-2011 جىل

 

2. سىني تۇرعىدان ويلاۋدى ۇيرەتە وتىرىپ، شىنايى باعالاۋعا توسەلدىرۋ                                

باعدارلاماداعى تاجىريبەنى تۇرلەندىرۋ جانە سىني تۇرعىدان ويلاۋ تاقىرىبى بويىنشا وقۋشىلاردى سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ ءۇشىن ساباق جوسپارىنىڭ قۇرىلىمىن ساقتاي وتىرىپ، قاي ساتىدا قانداي ادىستەردى قولدانۋ تيىمدىلىگىن ويلانا وتىرىپ، ءمۇعالىم جوسپار جاسادى. سول جاساعان جوسپارى بويىنشا جانە توپپەن جۇمىس كەزىندە تۇسىرىلگەن ساباعىنان ۇزىندىلەردى بەينە جازباعا ءتۇسىرىپ وتىردىم. سىني تۇرعىدان وقىتۋ مەن وقۋدى باعالاۋ ۇدەرىسىنەن ساباقتا ءفورماتيۆتى باعالاۋدى، ءوزارا باعالاۋ جانە ءوزىن-وزى باعالاۋدى قولداندىم. وقۋشى بويىنداعى وزگەرىستەردى كورۋ ءۇشىن باقىلاۋ كەستەسىن پايدالاندىم. ىس-ارەكەتتى زەرتتەۋ تاقىرىبى بويىنشا زەرتتەۋ ناتيجەلەرىنە تالداۋ جۇرگىزىپ، دياگرامما جاسادىم. جالپى سىنىپتىڭ ساباقتى مەڭگەرگەنىن قالاي باعالادىم دەگەن سۇراققا كەلەر بولسام، شىنىندا دا سىنىپتى باعالاۋدا كوپ جاقسى اسەرلەرى بولدى. مىسالى: وسىعان دەيىن 1 ساباقتا 7 نەمەسە 8 وقۋشىنى باعالاي الاتىن بولسا، ەندى تولىق سىنىپتىڭ وقۋشىلارىنا ءوز باعالاۋلارىن قامتىدى. ءببۇ كەستەسى ارقىلى جۇمىس جۇرگىزدى. ءار وقۋشى سىزىلعان كەستەنى تولتىردى. ساباققا قالاي قاتىسىپ وتىرعانىنىڭ، جۇپتا، توپتا قالاي جۇمىس جاساپ وتىرعانىن ءمۇعالىم «باقىلاۋشى» رەتىندە ءجۇرىپ اڭعارىپ، جانە ولاردىڭ ءارقايسىسىنىڭ قيمىلدارى مەن ارەكەتتەرىن باعالاۋ قاعازىنا ءتۇرتىپ وتىردىم. ساباق سوڭىندا وقۋشىلارمەن بىرگە باعالاۋدى بىرگە تالقىلادىق. ءببۇ كەستەسى بويىنشا باعالاۋ كريتەرييلەرىن بىلاي دەپ الدىم:
بارلىق باعانداعى كارتوچكالاردى تولتىرۋ — 1 بالل
جوعارعى دەڭگەيدەگى 2 سۇراقتىڭ قويىلۋى – 3 بالل
وقۋشىنىڭ دالەلدەر كەلتىرۋ شەبەرلىگى — 4 بالل

وسى تۇرعىدا بالالارعا جۇپتارىن باعالاۋدى ۇسىندىم جانە وزدەرىنەن «وسى كريتەرييلەرگە الىپ قوسارلارىڭىز بار ما؟»، – دەپ سۇرادىم. سوندا ولار: توپتاعى ىنتىماقتاستىق ءۇشىن – 1 بالل، توپتىڭ ەرەجەسىن ساقتاۋ – 1 بالل قوساتىندارىن ايتىپ كەتتى.
مەن ولاردىڭ ءوتىنىشىن قابىلداپ، اياعىندا 10 بالدىق كريتەريي قىلىپ الدىم. سوندا وقۋشىنىڭ جيناعان ۇپايلارى تومەندەگى شكالامەن بەس بالدىق جۇيەگە ۇلاستى.
«5» – 8-10 بالل؛
«4» - 5-7 بالل؛
 «3» –4-6 بالل؛
«2» - 1-3 بالل
وسىلاي جاساعان سىنىپتى باعالاۋىمدا العاشقى كەزدە قيىندىقتار تۋىندادى، ويتكەنى ۋاقىتتىڭ تاپشىلىعى جانە باعالاۋدى تەك وسىعان دەيىن ءمۇعالىم جۇرگىزىپ كەلسە، ەندى بالالاردىڭ وزدەرى قاتىسىپ وزدەرىنىڭ جۇمىستارىن باعالاعان ولارعا ەداۋىر اۋىرلاۋ ءتيدى. سونىمەن قورىتىندىسىندا 20 وقۋشىنىڭ 2ء-ى «5»، 5 – ءى «4» دەگەن باعا الىپ، 13- ءى «3»- كە قورعادى. كەيبىر ساباعىندا «ءوزىڭدى باعالا» دەگەن قيىندىلارىن تاراتىپ وتىردى. ول قيىندىلاردا: «بۇگىنگى ساباقتان نە ءتۇسىندىڭىز؟»، بۇگىنگى تۇسىنىگىڭىزدى قانشاعا باعالار ەدىڭىز؟ (وتە جاقسى، جاقسى، ورتاشا، تومەن) وسى باعانى نەلىكتەن تاڭداڭىز؟» دەگەن سۇراقتار بەرىلدى

ءوزىڭدى باعالا:

بۇگىنگى ساباقتان نە ءتۇسىندىڭىز؟	باتىر تۋرالى مالىمەت الدىم
بۇگىنگى تۇسىنىگىڭىزدى قانشاعا باعالار ەدىڭىز؟	جاقسى
وسى باعانى نەلىكتەن تاڭدادىڭىز؟	ءالى ويىمدى تولىق قورىتا العانىم جوق

باعالاۋ پاراقتارىن تولتىرار الدىندا وقۋشىلارعا شىنشىل بولۋعا، جانە ناعىز ويىنداعى ءادىل باعانى قويۋعا شاقىردى، جانە ولار جازىپ جاتىرعاندا ءوزىنىڭ وقۋشىلاردى باعالاۋ قاعازدارىن تولتىرىپ وتىردى. ويتكەنى ءمۇعالىم وقۋشىلار باعانى وزدەرىنىڭ سىني كوزقاراستارىمەن بەرگەنىن جانە وزدەرىنىڭ ناقتىلى وي–پىكىرلەرىن بەرگەنىن قالادى. ەندى «جۇبىڭدى باعالا» قيىندىلارى تارقاتىلدى.

جۇبىڭدى باعالا:

جۇبىڭنىڭ تۇسىنىگىن قانشاعا باعالار ەدىڭىز؟	ورتاشا
وسى باعانى نەلىكتەن تاڭدادىڭىز؟	جاڭا ساباققا قاتىستى سۇراقتارعا تولىق جاۋاپ بەرە المادى. تىنىش وتىرا المادى.

وقۋشىلاردىڭ بەرگەن كريتەرييلەرىنە توقتالىپ وتسەم، مۋسينا نازگۇل جۇبى ءتولباسى ەرداۋلەتكە «ەرداۋلەتكە مەن بۇگىن «ورتاشا» دەگەن باعا قويار ەدىم. سەبەبى: ول ساباق بارىسىندا تىنىش وتىرا المادى. توپتىڭ ەرەجەسىن بۇزدى. مەنىڭ وي جيناۋىما بوگەت بولدى. سوڭىندا جاڭا ساباققا قاتىستى سۇراقتارعا تولىق جاۋاپ بەرە المادى.» دەپ قورىتىندىلاعان. ال، مۋسينا نازگۇل يسمايلوۆ رۋستامدى، «جاقسى» دەپ باعالايمىن. ول بارىمىزگە بىلمەگەنىمىزدى ءتۇسىندىردى، سۇراقتارعا دۇرىس جاۋاپ بەردى» دەپ باعا بەرگەن. بۇل جەردەن مەن وقۋشىلارىمنىڭ ءبىر – بىرىنە سىني كوزبەن قاراي العانىن ءشۇباسىز سەزىندىم. وقۋشىلار باعالاۋدى اياقتاعان سوڭ ولاردىڭ جازعان پاراقتارىن جيناپ الىپ، ءوزىمنىڭ باعالاۋىممەن سالىستىرىپ وتىردىم. وقۋشىلار مەن ءمۇعالىم باعالاعان جۇمىس شىندىققا جاناساتىنىن اڭعاردىم.

باعالاۋ
سىنىبى: 4 سىنىپ

اتى- ءجونى	ءوزىنىڭ باعاسى	جۇبىنىڭ قويعان باعاسى	ءمۇعالىمنىڭ قويعان باعاسى	قورىتىندى باعا
جۋمانوۆا ارۋجان	5	5	5	5
ءتولباسى ەرداۋلەت	4	3	3	3
يسمايلوۆ رۋستام	4	5	4	4

11 ساۋالناما:
ءاتى-جونى: يسمايلوۆ رۋستام

ساباق ۇنادى ما؟    نەسىمەن ۇنادى؟	ۇنادى. بىرىگىپ جۇمىس جاساعانىمىز جانە ويىمىزدى ورتاعا سالعانىمىز ۇنادى.
تاپسىرما كەزىندە قيىندىقتار بولدى ما؟	جوق. سەبەبى، انالار تۋرالى ولەڭ، اڭگىمەلەردى كوپتەپ وقيتىنمىن.
بۇگىنگى كوڭىل-كۇيىڭىز قانداي؟	وتە تاماشا. توبىمىزبەن سۇراققا، تاپسىرماعا قىزۋ كىرىسىپ، بەرىلگەن تاپسىرمانى قورعاپ شىقتىق.

وقۋ ۇدەرىسىندە ىس-ارەكەتتەرمەن ىقپال ەتۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ بەلگىلى ءبىر دامۋ ساتىسىنان كەلەسى دامۋ دەڭگەيىنە جەتۋ كورسەتكىشى.

1 كەستە: 2ء-شى ساباق ناتيجەسى

№	وقۋشىنى زەرتتەۋ كريتەرييلەرى	رۋستام	ارۋجان	نازگۇل
		1-وقۋشى (تومەن دەڭگەي)	2-وقۋشى (ورتا دەڭگەي)	3-وقۋشى (جوعارى دەڭگەي)
1	وقۋشىنىڭ ساباققا قىزىعۋشىلىعى	ارتتى	ويىن ايتا الدى	دالەلدەپ ەملەلەرىمەن ايتا الادى
2	بەلسەندىلىگى	جاقسى	جاقسىدان جوعارى	جوعارى
3	تاپسىرمالاردى ورىنداۋداعى جاۋاپكەرشىلىگى	باياۋ قابىلدايدى، ءبىراق ىنتاسى بار.	ءوز بەتىمەن ورىنداي الادى	سەبەپ-سالدارىن، ويىن جەتكىزە الادى.
4	وقۋشى جاۋابىنىڭ ناقتىلىعى مەن تولىقتىعى	تولىق	ناقتى جاۋاپ بەرەدى	بولجاي وتىرىپ جاۋاپ بەرەدى
5	وقۋشىنىڭ ويلاۋ دەڭگەيىن باقىلاۋ	ورتاشا	جاقسى	جوعارى
6	وقۋشىنىڭ ءوز كوزقاراسىن دالەلدەپ جەتكىزە ءبىلۋى	جەتەلەۋدى قاجەت ەتەدى	سۇراقتان اۋىتقىمايدى	دالەلىمەن جەتكىزەدى
7	وقۋشىنىڭ ءوز قابىلەتىن كورسەتە ءبىلۋى	جاقسى	جاقسىدان جوعارى	جوعارى
8	وقۋشىنىڭ ويلاۋىنا كەدەرگى كەلتىرەتىن جاعدايلار	شۋ	ورتاعا كىرىسىپ كەتە الماۋى	وزىمشىلدىگى
9	وقۋشى مەن ءمۇعالىمنىڭ ءوزارا تۇسىنىستىگى	كومەك كۇتەدى	دوستىق قاتىناستا	تەڭ دارەجەدە ۇستايدى
10	وقۋشىنىڭ سىنىپتاستارىمەن ءوزارا ىنتىماقتاستىعى	ورتاعا تارتۋدى قاجەت ەتەدى	ارالاسىپ وتىرادى	ۇيىمداستىرۋشىلىق قابىلەتى جوعارى

 

مىسالى: ادەبيەتتىك وقۋ پانىنەن ف. وڭعارسىنوۆانىڭ  «ويۋلار» ولەڭىن وتكەندە بەرىلگەن تاپسىرمانى توپپەن ورىنداۋ كەزىندە وقۋشىلار بىر-بىرىنە ءتۇسىندىرىپ، ءبىرىن–ءبىرى تولىقتىرىپ وتىردى. جاڭا تاقىرىپتى وقۋشىلار مەنىڭ كومەگىنسىز جان-جاقتى اشا ءبىلدى. بۇل ءادىس وقۋشىلاردىڭ ءوز بەتىنشە ىزدە-نۋىنە، جاقسى ناتيجەگە جەتۋىنە، بىرىگىپ وقىپ ۇيرەنۋىنە ۇلكەن سەپتىگىن تيگىزدى.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ويۋلار.ف.وڭعارسىنوۆا
ساباقتىڭ ماقساتى:

ا) اقىن ف.وڭعارسىنوۆانىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى جايلى تۇسىنىك بەرۋ. ولەڭنىڭ مازمۇنىن، قۇرىلىسىن مەڭگەرتە وتىرىپ، اۆتور  شەبەرلىگىن تانىتۋ.                                     
ءا) وقۋشىلاردى اۋىزشا جانە جازباشا سويلەۋدە ءوز ويلارىن ادەبي تىلمەن ورنەكتەي بىلۋگە توسىلەدىرۋ، سىني ويلاۋىن دامىتۋ. ولەڭدى ءتۇسىنىپ، مانەرلەپ، بىلۋگە داعدىلاندىرۋ.
ب) ىزدەنىمپازدىققا، ەڭبەكسۇيگىشتىككە باۋلۋ.                                   
ساباقتىڭ ءتۇرى: بەكىتۋ ساباعى
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق-جاۋاپ، توپتاستىرۋ، سالىستىرۋ، وي- قوزعاۋ، تالداۋ، جيناقتاۋ، كورنەكىلىك
قۇرال-جابدىق: اكت، ۆيدەوروليكتەر
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سلايد، قيما-قاعادار، فليپچارت، ماركەر
ءپانارالىق بايلانىس: بەينەلەۋ ونەرى، قازاق ءتىلى، ساز
بارىسى:
ءى.ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
وقۋشىلار نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
ا) توپقا ءبولۋ [ءۇش ءتۇرلى تاجدەر ارقىلى]
ءا) پسيحولوگيالىق احۋال
قايىرلى كۇن دوستىم،
قايىرلى كۇن بولسىن.
سارسەنبىنىڭ ءساتى،
ساتتىلىككە تولسىن.
بۇگىن الار باعامىز،
كىلەڭ بەستىك بولسىن.
ءىى.وتكەندى قايتالاۋ
ءا.دۇيسەنبييەۆتىڭ «ارداقتى انا» ولەڭىن سۇراق- جاۋاپ ارقىلى سۇراۋ.
- انانىڭ قاس قاباعىنا قاراۋ دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
- انانى بارلىق ادامدار نەگە قۇرمەتتەيدى؟
- ولەڭ نەشە جولدان، نەشە شۋماقتان قۇرالعان؟
ءىىى.جاڭا ساباق
1. قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ. م.ماقاتايەۆتىڭ سوزىنە جازىلعان ءا. تىنالييەۆتىڭ
 «فاريزاجان» ولەڭىن مانەرلەپ ايتقىزۋ.
2. وي قوزعاۋ.
- ءان كىمگە ارنالعان ەكەن؟
ءيا، بالالار، بۇگىن ءبىز فاريزانىڭ «ويۋلار» اتتى ولەڭىنەن تانىسامىز [داپتەرگە كۇندى، تاقىرىپتى جازعىزۋ]
- ەندەشە، فاريزا كىم؟
- ول تۋرالى وتكەن تاقىرىپتار بويىنشا نە بىلەسىڭدەر؟
- ءار توپ  ءوز ويلارىن ماركەرمەن فليپچارت بەتىنە تۇسىرەدى؟ [توپپەن قورعاۋ]
[ۇپاي سانىن بەرۋ]
وقۋلىقپەن جۇمىس
- ولەڭدى ءار توپ ىشتەي وقىپ شىعادى.
- شۋماق بويىنشا داۋىستاپ، تىزبەكتەي وقىتۋ.
- ولەڭنىڭ ءار جولىن ءتۇسىندىرۋ ماعىناسىن اشۋ.
- سۇراقتارعا جاۋاپ الۋ.
- تەكەمەت  ويۋلارىن كورگەندە اقىندا قانداي جىلى سەزىمدەر تۋدى؟
- اقىن تۇرىنەن نەگە اجەسىنىڭ ساۋساقتارىن كورگەندەي بولدى؟
- وزدەرىڭ قانداي ويۋ تۇرلەرىن بىلەسىڭدەر؟
[ۇپاي سانىن بەرۋ]
فليپچارتپەن جۇمىس جاساۋ
- ءار توپقا فليپچارت بەتىنە جازىلعان ولەڭنىڭ ءار شۋماعى  تاراتىلادى.
- ولەڭگە تالداۋلار جاساتۋ. [توپپەن قورعاۋ]
ويۋلار
ءتۇرىن-اي تەكەمەتتىڭ! اسىل قانداي! [3 بۋناق، 11 بۋىن]
ءۇڭىلدىم ءۇنسىز عانا باسىمدى الماي. [3 بۋناق]
«كەلە عوي، قوشاقانىم [2 بۋناق]
وزىمە!»- دەپ، [1 بۋناق]
اجەم كەپ سيپاعانداي شاشىمنان جاي....[3 بۋناق]
اڭساۋمەن كۇنىم ءوتتى قانشا مەنىڭ، [3 بۋناق  11 بۋىن]
جەلباۋدا،باسقۇردا ما اڭساۋ ەمىم. [3 بۋناق]
اجەمنىڭ كوزىندەي بۇل ويۋلاردى، [3 بۋناق]
تابا الماي دالا كەزىپ شارشاپ ەدىم. [3 بۋناق]
ەلەستەپ كوز الدىما ءسان شاقتارىم، [3 بۋناق،  11 بۋىن]
كەلگەندەي قۇلاعىما اڭساتقان ءۇن. [3 بۋناق]
تۇرىنەن تەكەمەتىڭ كورىپ تۇرمىن، [3 بۋناق]
اجەمنىڭ تارامىستى ساۋساقتارىن.[3 بۋناق]
[ف.وڭعارسىنوۆا] «ويۋلار» ولەڭى 4 تارماق، 3 بۋناقتى، 11 بۋىندى ەتىپ قۇراستىرىلعان.
[ۇپاي سانىن بەرۋ]

1 ۆيدەو: «عاجايىپستانعا ساياحات»  بۇل مۋلتفيلمدە نە تۋرالى ايتىلعان-دىعى  جايىندا وقۋشىلاردان سۇراپ ءوتۋ.
- بالالار ءبىز دە ويۋلار جايىندا كوپ بىلەمىز عوي؟ ەندەشە ءوز توپتارىڭمەن اقىلداسا وتىرىپ، ءوز قالاعان ويۋلارىڭدى Paint پەن سالىپ بوياڭدار.
[ۇپاي سانىن بەرۋ]
داپتەرمەن جۇمىس جاساۋ
سوزدىك جۇمىسىن جۇرگىزۋ:
جەلباۋ، باسقۇر - كيىز ءۇيدىڭ ويۋلى جابدىقتارى.
سىني ويلاۋعا قوسىمشا تاپسىرما:
2 ۆيدەو: كورەي كينوسى «جۋمون حانزادا»
سۇراقتارعا جاۋاپ الۋ
- بۇل ۆيدەوروليكتەن نە تۇسىندىڭدەر؟
- قانداي ويۋلار بەينەلەنگەن؟
- قانداي قورىتىندى شىعارار ەدىڭ؟
سۇراقتار:
1. بۇل ۆيدەوروليكتەن نە تۇسىندىڭدەر؟
2. باسقا ۇلتتار دا ءبىزدىڭ ويۋلارىمىزدى پايدالانا ما؟ بۇل دۇرىس پا؟
3. جۋمون كينوسىنان قازاقتىڭ ويۋلارىن كورگەن دە قانداي ويعا كەلدىڭدەر؟
ءۇش توپ وسى سۇراقتار بويىنشا ءوز توبىنىڭ اتتارىنا بايلانىستى جاۋاپ بەرەدى.
ءىۇ.ۇيگە تاپسىرما:
1 توپ: ولەڭدى جاتتاۋ
2 توپ: ف.وڭعارسىنوۆانىڭ كەز- كەلگەن ولەڭىن جاتتاۋ
3 توپ: قاعازعا ويۋ سالىپ قيۋ
ءۇ.باعالاۋ: جيناقتىق باعالاۋ ارقىلى ءۇش توپ ءبىر-بىرىن باعالايدى. كريتەرييلەردى باسشىلىققا الا وتىرىپ.
رەفلەكتيۆتى بايلانىس:نە ءبىلدىم؟ نە بىلگىم كەلەدى؟
وقۋشىلاردى باعالاۋ پاراعىن مىناداي ۇلگىدە جاسادىم.
ءاتى-جونى: يسمايلوۆ رۋستام

№	باعالاۋ كريتەرييى	وتە جاقسى	جاقسى	ورتاشا
1	دىبىستى دۇرىس ايتۋى			+
2	مازمۇنىن جەتكىزۋى		+
3	سوزدىك قورى			+
4	ءماتىندى مەڭگەرۋى			+
5	وزىنە قىزمەت كورسەتۋى		+
6	وقۋ ارەكەتىنە كوزقاراسى
7	مۇعالىممەن جانە دوستارىمەن قارىم-قاتىناسى

 

2012 وقۋ مەن وقىتۋ بارىسىندا 4 سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ 2 ساباعىن سالىستىرۋ كەزىندە 2013 وقۋ جىلىندا مىناداي ناتيجەگە قول جەتكىزدىم: 50%-دان 54%-عا، 52%-دان -58%-عا. ويتكەنى سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ تەحنولوگياسىن پايدالانعان ساباقتاردى ءداستۇرلى ساباقتارمەن سالىستىرعاندا، ءبىلىم ساپاسىنىڭ وسكەندىگىن بايقادىم. وسى جاسالعان ەكسپەريمەنت بارىسىندا بايقاعانىم، وقۋشىلاردىڭ باسىم بولىگى ءاربىر ساباقتا قولدانىلىپ وتىراتىن ادىس-تاسىلدەردىن ءاردايىم جاڭارىپ وتىرعانى جانە ولاردىڭ ءوز ويلارىن ەركىن ايتۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن ادىستەردىڭ قولدانىلعانىن قالايتىنىن ءبىلدىم. ءوزىم جوسپارلاعان وزگەرىستى ەنگىزە الدىم. وقۋشىلار بۇرىنعى العان بىلىمدەرى مەن اسەرلەرىنە ەنىپ، جاڭا بىلىمگە مازمۇن قالاپ، ىزدەنگەن جۇمىستارى ارقىلى وزدىگىنەن مالىمەت تابا ءبىلدى جانە ورىندالۋى كەرەك تاپسىرمالار جونىندەگى جەكە جانە توپتىق تۇسىنىكتەرى قالىپتاستى. سونىمەن قاتار وقۋشىنىڭ جاڭا يدەيا مەن مالىمەتتەردى جيناقتاۋعا جانە ونى وزىندەگى جاڭا ساباق نەگىزىمەن ۇشتاستىرۋىن ىسكە اسىرىپ وتىردىم. وقۋشىلار ءۇشىن ساباققا قاتىسۋداعى العاشقى قادامىن جاساتتىم. ساباقتى باسقاراتىن تالقىلاۋ، كىتاپ وقۋ، ينتەرنەت جەلىسىنەن ىزدەنۋ، ەلەكتروندى وقۋلىقپەن جۇمىس جۇرگىزۋ ارقىلى سىني ويلاۋ ستراتەگياسىنىڭ ادىس-تاسىلدەرىن ىسكە اسىردىم. بۇل باعدارلامانى ساباقتا قولدانۋ بارىسىندا قاشىپ، وقۋعا تالاپتانبايتىن، ءبىلىمنىڭ قاجەت ەكەنىن ەسكەرمەيتىن، قۇندى اقپاراتتاردى ەنجار قابىلدايتىن وقۋشىلار، اسىرەسە ۇلگەرىمى ورتاشا دەڭگەيدەگى وقۋشىلاردىڭ ساباققا ىنتاسى وزگەرەدى. ال ۇزدىكتەر مەن وقۋ ەكپىندىلەرىنىڭ كوپشىلىگى نە جازالانباۋ ءۇشىن نە ماداقتاۋ ءۇشىن، نە وزگەلەردەن جوعارىراق بولۋ ءۇشىن وقىپ كەلسە، ەندى قىزىقتى اقپاراتتاردى ءوز بەتىنشە ىزدەپ تاۋىپ، وزگەلەرمەن وي بولىسۋگە اسىعاتىن بولدى. مۇنىڭ ءبارى ولاردىڭ تابىسقا ءجيى جەتىپ، ءوز كۇشىنە سەنۋىنىڭ ارقاسىندا بولىپ جاتقان وزگەرىستەر ەكەنىن ءتۇسىندى. اتالعان تەحنولوگيالار ارقىلى وتەتىن وقۋ ءۇردىسى وقۋشىنىڭ جاڭاشا ويلاۋ قابىلەتىن قالىپتاستىرىپ، شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتىپ، قالىپتاسۋلارىنا جول اشادى. ساباقتىڭ تارتىمدى ءوتۋى، ۇتىمدى تاسىلدەردى قولدانا ءبىلۋ بۇگىنگى مۇعالىمنەن ىزدەنىستى تالاپ ەتەدى. بەلگىسىزدىكتەن بەلگىلىگە قاراي  جۇرەتىن اقپاراتتى جانە تاقىرىپتىڭ نەمەسە يدەيانىڭ ماڭىزدىلىعى  جونىندە شەشىم قابىلداۋدى قولداندىم. بۇل بالانىڭ قابىلەتىن كەڭەيتىپ، نە تۇسىنگەنىن انىقتايدى. وقىپ ىزدەنىپ بولعان سوڭ بالالار تۇسىنگەندەرىن ءوز سوزدەرىمەن جەتكىزىپ بەرۋگە ۇيرەندى. توپپەن جۇمىس كەزىندە وقۋشىلار ىنتىماقتاستىقپەن جۇمىس جاساي بىلۋگە، ءوزارا جانە ءوزىن-وزى باعالاي ءبىلۋدى ۇيرەندى. وقۋشىلار اراسىندا پىكىرلەسۋ، اڭىمەلەسۋ، وي ءبولىسۋ ارقىلى ساباققا دەگەن قىزىعۋشىلىق ارتتى، ءبىلىم بەرۋدى قيىنداتاتىن قيىندىقتار مەن تۇسىنبەستىكتەردى انىقتالدى. 4 سىنىپ وقۋشىلارىنا ساباق بەرۋ بارىسىندا، بارلىق وقۋشىلارىدىڭ وقۋ ۇدەرىسى كەزىندەگى دامۋىن ساۋالناما، ساباق كەزىندەگى وقۋشىلاردىڭ ءوزارا نەمەسە ءوزىن-وزى باعالاۋ، سۇحبات جۇرگىزۋ دالەلدەمەلەرىم ارقىلى دەرەكتەر جيناي الدىم. باستاپقى كەزدە ءوزىن-وزى باعالاۋدىڭ قيىندىعى بولدى. مەن عانا بىلەمىن، ول بىلمەيدى دەگەن جاۋاپتار بولدى. ءوزى تۋرالى پىكىرلەرىن باسقاشا قابىلدادى. ساباقتىڭ ماقساتىن بىرتە-بىرتە ءتۇسىنىپ، ءوزىن باسقالارمەن سالىستىرىپ، مەن دەگەن تۇسىنىگى، ءبىز دەگەن تۇسىنىككە الماستى. ويلارىن  ورتاعا  سالۋعا قالىپتاستى. سوندا  وقۋشىنىڭ جيناعان ۇپايلارى تومەندەگى شكالامەن بەس بالدىق جۇيەمەن جۇزەگە استى.

«5» - 8-10 بالل؛
«4» - 5-7 بالل؛
«3» - 4-6 بالل؛
«2» - 1-3بالل

ناتيجەسىندە وقۋشىلاردىڭ باعالاۋى مەن ءمۇعالىمنىڭ باعالاۋىن سالىستىرىپ، ورتاق باعا شىعارىلدى. بۇل جۇمىستىڭ شىندىققا جاناساتىنىن اڭعاردىم.
قورىتىندىسىندا 2 وقۋشى - «5»، 5 وقۋشى - «4»، 13 وقۋشى - «3»،  باعاسىنىڭ دارەجەسىن كورسەتىپ بەردى. وسىلاي بىرنەشە ساباقتىڭ دالەلدەمەلەرىن جيناقتاپ، دەرەكتەر ارقىلى دياگرامما جاساپ قويدىم. دەرەكتەردى جيناۋ ءادىسىم جوسپارلاعانداي ناتيجە بەردى. بۇرىنعى وتىلگەن ساباق پەن قازىرگى وتىلگەن ساباق اراسىنداعى وقۋشىلاردىڭ دامۋ دەڭگەيىندە العا جىلجۋ بولدى. ونى وقۋشىلاردىڭ ءداستۇرلى ساباق نەگىزىندە العان بىلىمدەرىنىڭ كورسەتكىشى مەن ەكسپەريمەنت ناتيجەلەرىنىڭ كورسەتكىشىنەن كورۋگە بولادى.

ءداستۇرلى وقىتۋ بويىنشا وقۋشىلاردىڭ  ءبىلىم ساپاسىنىڭ كورسەتكىشى:
ويلاۋ قابىلەتى 17%، سۇراق قويۋ 19%، سۇراققا جاۋاپ بەرۋ 18%، ءماتىندى مەڭگەرۋ 26%، سيپاتتاۋ 20% كورسەتكىشىن كورسەتتى.

7 ءمودۋلدى قولدانىپ وقىتۋداعى وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم ساپاسىنىڭ كورسەتكىشى:
ويلاۋ قابىلەتى 19%، سۇراق قويۋ 19%، سۇراققا جاۋاپ بەرۋ 19%، ءماتىنىدى مەڭگەرۋ 27%، سيپاتتاۋ 20% كورسەتكىشىن كورسەتتى. زەرتتەۋ ناتيجەلەرىن ءار وقۋشىمەن مىنا تاقىرىپتاعى كورسەتكىشتەر ارقىلى باعالادىم. بۇل جۇمىستىڭ ارتىقشىلىعى بۇكىل سىنىپتىڭ دا، ءۇش دەڭگەيدەگى وقۋشىنىڭ دا دامۋ دەڭگەيىن انىقتاۋعا بولادى. سىنىپتىڭ بەلگىلى ءبىر دامۋ ساتىسىنان كەلەسى دامۋ دەڭگەيىنە جەتۋىنىڭ ناتيجەسىنىڭ كورسەتكىشىن شىعاردىم. 4 سىنىپ دامۋ دەڭگەيىنىڭ كورسەتكىشى: وسى 4 سىنىپتان ءۇش دەڭگەيدەگى ءۇش وقۋشىنىڭ دامۋ دەڭگەيىن زەرتتەۋ كەزىندە ورتا جانە تومەنگى دەڭگەيدەگى وقۋشىلارىمدا العا جىلجۋ بولدى. تومەنگى دەڭگەيدەگى ورتاشا وقيتىن رۋستام بۇرىنعىداي ەمەس ول دا ساباق ايتىپ، وزىندىك جاۋاپتارىن ايتاتىن بولدى. بۇرىن تۇيىق جانە ءوز ويىن ايتا المايتىن. ال ورتا دەڭگەيدەگى جاقسى وقيتىن  جۋمانوۆا ارۋجان بەرىلگەن سۇراققا دالەلدەمەلەرمەن جاۋاپ بەرۋگە تىرىسقانىن، ءوز ويىن اشىق ايتا باستاعانىن كوردىم. بۇرىن تەك تاقىرىپتىڭ سۇراقتارىنا عانا تولىق جاۋاپ بەرەتىن، وقۋلىقتاعى بەرىلگەن تاپسىرمانى تولىق ورىنداپ كەلەتىن. ال جالپى 4 سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ وقۋ ۇدەرىسىندە ىس-ارەكەتتەرمەن ىقپال ەتۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ دامۋىن زەرتتەۋ ناتيجەلەرى جاقسى قورىتىندى بەردى. تاجىريبەمە ەنگىزگەن وزگەرىستەرىمنىڭ ىشىنەن باعالاۋ كريتەرييىنىڭ باسقاشا ۆاريانتتارىن ەنگىزگىم كەلەدى. جالپى ءوزىن-وزى باعالاۋدىڭ ساپالىق مازمۇنىن دا وزگەرتكىم كەلەدى. بالا ساباققا قىزىعۋ ءۇشىن ادىس-تاسىلدەردى دە وزگەرتىپ وتىرعان دۇرىس ەكەنىنە كوزىم جەتتى. وقۋ بارىسىندا وقۋشىلارعا جاڭا تاقىرىپ بويىنشا بىر-بىرىنە مارتەبەسى جوعارى، تومەن  سۇراق قويدىرۋدى ۇيرەتكىم كەلەدى. الداعى ۋاقىتتا وسى ءتاسىلدى پايدالانسام با دەپ وتىرمىن. بۇل وقۋشىنىڭ ىزدەنۋشىلىك، ءارى زەرتتەۋشىلىك قابىلەتىن ارتتىرار ەدى. ءاربىر ساباق بەرۋ كەزىندەگى جاڭا ويلاردى جازىپ وتىرامىن. سونىڭ توڭىرەگىندەگى جاڭا تۋعان ويلاردى تاعى دا ءتۇرتىپ قويامىن كەلەسى ساباعىما قانداي وزگەرىس ەنگىزۋىمە بولاتىنىن جوسپارلاپ وتىرامىن جانە ول وزگەرىس وقۋشىلارعا قالاي اسەر ەتەتىنى جايلى ويىمدى تاعى دا ءتۇرتىپ الامىن. ادىس-تاسىلدەردى جوسپارىما قاراي قالاي ىڭعايلاپ وزگەرتۋىمە بولاتىنىن سارالاپ، ءوز شىعارماشىلىعىمدى جاساۋعا كىرىسەمىن. وقۋشىلارعا قانداي دا بولماسىن اقپاراتتى وزدىگىنشە يگەرىپ، ءوز ومىرىنە جاراتا الاتىن امبەباپ تاسىلدەردى ۇيرەتۋىم كەرەك.

IV. قورىتىندى
ناتيجەگە باعىتتالعان ءبىلىم   
الداعى ۋاقىتتا وسى وزگەرىستەردى ەنگىزۋدى جالعاستىرىپ، ءبىرىنشى سىنىپ، وقۋشىلارىنا دا ءبىرشاما قولدانىپ ءجۇرمىن. سەبەبى، سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ مودەلى كوڭىل بولۋگە تۇرارلىقتاي، ىس-تاجىريبە بارىسىندا وقۋشىلار مەن مۇعالىمدەر اراسىندا ەلەۋلى وزگەرىستىڭ قوزعاۋشى كۇشى ەكەنىنە كوزىم جەتتى. وقىتۋ مەن وقۋدىڭ سىني تۇرعىدان ويلاۋ مودەلى ءبىلىم ساپاسىن ارتتىرۋعا كوپ كومەگىن تيگىزەدى دەپ ويلايمىن. بۇگىنگى وقىتۋ وقۋشى قابىلەتى، ونى جان-جاقتى دامىتۋ، دامۋ ارەكەتتەرىن ۇيىمداستىرۋدىڭ قاجەتتىگىن دالەلدەپ وتىر. ءبىزدىڭ ارەكەتىمىز – بالانىڭ ساباق ۇستىندەگى ارەكەتىن ۇيىمداستىرۋ، ارەكەت ناتيجەسىن بايقاۋ، قابىلەتىمەن ەركىن اتقارا الاتىن ءىسى، سونىڭ ناتيجەسىندەگى تۇجىرىمىنا كوز جەتكىزۋ. بۇل وزگەرىستى تاجىريبە الماسۋ ءۇشىن جانە ودان ءارى دامىتۋ ءۇشىن ۇنەمى مۇعالىمدەرمەن كەڭەس جۇرگىزىپ وتىرامىن، ارىپتەستەرىمنەن ادىستەمەلىك كومەك الىپ وتىرامىن. ساباقتان تىس ۋاقىتتا ترەنينگ وتكىزىپ وتىرۋدى قولدانامىن. وسى ءادىس–تاسىلدەردى ۇنەمى قولدانساق جاقسى ناتيجەگە قول جەتكىزۋگە بولاتىنىنا سەنىمدىمىن. مۇعالىمدەرمەن ىنتىماقتاستىققا بىرلەسە جۇمىس جاساساق، ۋاقىتتى باعالاساق تالاي جۇمىستار جاساۋعا بولادى. باسقا ادامداردىڭ تاجىريبەسىنە وسى تاسىلدەرمەن وزگەرىس ەنگىزۋگە كومەك بەرۋ ءۇشىن باسقا ادامدارمەن جۇمىس ىستەيمىن. سەبەبى، وزگەرىس پروسەسىنە قاتىساتىن بارلىق جاقتاردىڭ جوعارى دەڭگەيدەگى سەنىمدىلىك پەن قۇرمەت، قىزمەتتەستىك پەن مىندەتتىلىكپەن انىقتالعان كەزدە عانا وزگەرىستىڭ جۇزەگە اساتىنى تۇسىنىكتى جايت. ال بۇل تالاپتى ورىنداۋ ءۇشىن ءمۇعالىم كوپ ىزدەنىپ، زامان تالاپتارىنا ساي بىلىمگە يە بولىپ، الەم جاڭالىقتارىمەن دە تانىس بولۋى كەرەك. قورىتا ايتقاندا، شاكىرتتەرىمە ءبىلىمدى سانالى مەڭگەرتىپ، ونى ءوز دەڭگەيىندە  ازاماتتىق ومىرلىك قاجەتتىلىگىنە اينالدىرۋ – مەنىڭ ۇستاز رەتىندەگى ساۋلەلى مۇراتىم. وزگەنى ءوسىرۋ ءۇشىن ءوزىمىز دە ىزدەنىپ، رۋحاني بيىكتەي ءتۇسۋ قاجەتتىلىگى – مەنىڭ مۇعالىمدىك مىندەتىم.
   
ءداستۇرلى وقىتۋ بويىنشا وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم ساپاسىنىڭ كورسەتكىشى

ويلاۋ قابىلەتى - 17%،
سۇراق قويۋ - 19%،                                                      ءماتىندى مەڭگەرۋ - 26%،
سۇراققا جاۋاپ بەرۋ - 18%،                                        سيپاتتاۋ - 20%

7 ءمودۋلدى قولدانىپ وقىتۋداعى وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم ساپاسىنىڭ كورسەتكىشى

ويلاۋ قابىلەتى - 19%،
سۇراق قويۋ - 15%،                                                     ءماتىندى مەڭگەرۋ - 27%،
سۇراققا جاۋاپ بەرۋ -19%،                                       سيپاتتاۋ - 20%

وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم ساپاسىن بالدىق جۇيەمەن باعالاۋ كورسەتكىشى

2 وقۋشى - «5» -  1%
5 وقۋشى - «4» -  25%
13 وقۋشى - «3»  - 65%
ساپالىق كورسەتكىش: 26%

جىل اياعىندا ءداستۇرلى وقىتۋ مەن مودۋل ارقىلى وقىتۋدى سالىستىرعانداعى وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم ساپالارىنىڭ كورسەتكىشى

ءۇ. پايدالانىلعان ادەبيەتتەر

1. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.نازاربايەۆتىڭ قازاقستان حالقىنا جولداۋى، 2006ج.
2. «اقپاراتتىق-كوممۋنيكاسيالىق تەحنولوگيالار قۇرالدارىن قولدانۋ ادىستەمەسىنىڭ تيىمدىلىگى مەن ەكسپەريمەنت مازمۇنى» باستاۋىش مەكتەپ №1، 2009 ج
3. «مۇعالىمگە ارنالعان نۇسقاۋلىق». /كىرىسپە/  4 بەت
4. «مۇعالىمگە ارنالعان نۇسقاۋلىق»/.قالاي وقۋ كەرەكتىگىن ۇيرەنۋ/   68 بەت
5. «مۇعالىمگە ارنالعان نۇسقاۋلىق». /قالاي وقۋ كەرەكتىگىن ۇيرەنۋ/  69 بەت
6. «سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ تەحنولوگياسى» كوكشەتاۋ – 2004ج
7. «سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ ارقىلى وقىتۋدىڭ تيىمدىلىگى» باستاۋىش مەكتەپ №4، 2009ج
8. «اقپاراتتىق قاتىناستىق تەحنولوگيا ارقىلى باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ اۋىزەكى ءتىل بايلىقتارىن دامىتۋدى باسقارۋ» باستاۋىش مەكتەپ №12، 2008ج

ءۇى.ادىستەمەلىك نۇسقاۋ

1. الەمدىك ءبىلىم كەڭىستىگىندەگى ىزدەنىستەر مەن ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگى جاڭاشىلدىققا ساي تالىم-تاربيە بەرۋدىڭ ۋاقىت تالابى ەكەندىگىن ۇعىنۋ قاجەت.
2.تۇلعانى جان-جاقتى جەتىلدىرۋدە وقىتۋ مەن تاربيە تەحنولوگياسىن جەتە ءبىلۋ، مەڭگەرۋ، بىلىكتىلىكتى ارتتىرۋ - ءمۇعالىم ماقساتىنىڭ باستاۋ كوزىنە اينالۋى ءتيىس.
3. بالا بىلىمدىلىگىنىڭ دەڭگەيى ءمۇعالىمنىڭ ساباقتى ءوتۋ شەبەرلىگى مەن ادىس-تاسىلدەرىنىڭ ۇتىمدىلىعى، جان-دۇنيە، سەزىم كەڭىستىگىنىڭ ۇيلەسىمدىلىگى ساي كەلگەندە عانا جوعارى بولاتىندىعىن بىلگەن ءجون.
4. 7-مودۋلدەر بويىنشا وتكىزگەن ساباقتاردى  ىس-تاجىريبەگە ەنگىزە وتىرىپ، ونىڭ تاسىلدەرىن ساباقتا ءتيىمدى پايدالانۋ ناتيجەگە اكەلەتىنىن باستى نازاردا ۇستاعان ءجون.
5. تاقىرىبى دا، فورماسى دا ەركىن ويلاۋ مەن شىعارماشىلىققا باعىتتالعان ساباقتاردا اقپاراتتىق تەحنولوگيا، ينتەراكتيۆتى تاقتا  مۇمكىندىكتەرىن كەڭىنەن قولدانۋدى كوزدەۋ ارقىلى ناتيجەگە جەتەلەۋگە تالپىنۋ قاجەت.
6. ءاربىر ءپان بويىنشا قازاق تىلىندە ەلەكتروندى وقۋ-ادىستەمەلىك كەشەندەر دايىنداۋ جۇمىستارىن جانداندىرۋ قاجەت.
7. وقۋشىلاردىڭ اقپاراتتىق دۇنيەتانىمدارىن كەڭەيتۋگە ارنالعان ءداستۇرلى ەمەس ساباق تۇرلەرىن ۇيىمداستىرۋ جانە وسى باعىتتا سىنىپتان تىس جۇمىستاردى جانداندىرۋ قاجەت.
8. وقۋشى مەن ءمۇعالىمنىڭ ەڭبەگى ناتيجەگە باعىتتالعاندا عانا جاڭا ساپاعا يە بولاتىندىعىن ۇعىنۋ قاجەت.

---