وقۋشىنىڭ وي-بەلسەندىلىگىن دامىتۋ
«ءبىر سارىندى جانە ءبىر باعىتتا ۇزاق جۇرگىزىلگەن ىس-ارەكەت بالا ومىرىنە شەكسىز زيانىن تيگىزەدى. سوندىقتان، اسىرەسە باستاۋىش سىنىپتاردا وقىتۋ بارىسىندا ءارتۇرلى وقىتۋ ادىستەرى مەن فورمالارىن الماستىرا وتىرىپ قولدانۋ كەرەك.
باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ بىلۋگە دەگەن ىنتاسى مەن مۇمكىندىگىن تولىق پايدالانۋ جانە ولاردى وقۋ ۇردىسىندە ۇزدىكسىز دامىتىپ وتىرۋ ساباق بارىسىندا العان بىلىمدەرىن پراكتيكادا قولدانۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن ويىن تۇرلەرىن پايدالانۋ كەرەك.
ءوز ساباعىنا بارلىق وقۋشىلاردى تارتا ءبىلۋ، بەلسەندىلىگىن وياتا ءبىلۋ، ءمۇعالىمنىڭ كورسەتكىشى، سوندىقتاندا مەن ءوز ساباقتارىمدا ويىن ەلەمەنتتەرىن قولدانۋ ارقىلى بالالار ۇيرەنەدى، ءبىلىم الادى جانە جەكە تۇلعانىڭ مۇمكىندىكتەرىن تاربيەلەۋگە، ەرەكشەلەۋگە كومەكتەسەدى.
ينتەراكتيۆتى ويىن - جاتتىعۋ ارقىلى تانىمدىق قىزىعۋشىلىقتى ۇنەمى جاڭا نارسەلەرمەن تانىسۋ ءۇشىن بەلگىسىزدىك الدىنداعى قورقىنىشتى جەڭە ءبىلۋ، تىنىش جاعدايدان شىعۋعا وقۋشىنىڭ ءوزىن-وزى يتەرمەلەۋگە جول اشادى.
ويىنعا قويىلاتىن تومەندەگى ادىستەمەلىك تالاپتاردى ەسكەرىپ، ورىنداپ وتىرۋدى كوزدەيمىن.
1.ويىننىڭ ماقساتى ناقتى قويىلىپ، كەرەكتى كورنەكىلىكتەر مەن ماتەريالداردى الدىن-الا دايىندايمىن.
2. ويىنعا كىرىسەر الدىندا ونىڭ جۇرگىزىلۋ ءتارتىبىن وقۋشىلارعا ابدەن تۇسىندىرەمىن.
3. ويىنعا سىنىپتاعى بالالاردىڭ تۇگەل قاتىسۋىن قامتاماسىز ەتەمىن.
4. ويىننىڭ ءجۇرۋ بارىسىندا بالانىڭ تۇگەل قاتىسۋىن قاداعالاۋمەن قاتار، ولاردىڭ دۇرىس شەشىم قابىلداي ءبىلۋىن، ويلانۋىنا، ءوز ويىن ەركىن ورتاعا سالۋىنا دالەلدەر كەلتىرە سويلەۋىنە قولايلى جاعدايلار جاسايمىن.
ويىن تۇرلەرىنىڭ ماتەريالدارى ساباقتىڭ تاقىرىبى مەن مازمۇنىنا نەعۇرلىم سايكەس الىنسا، ونىڭ تانىمدىق، تاربيەلىك ماڭىزى دا ارتا تۇسەدى. ونى ءتيىمدى پايدالانۋ ساباقتىڭ اسەرلىلىك تانىمدىلىعىن كۇشەيتەدى، وقۋشىنىڭ ساباققا ىنتاسى مەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرادى.
ءداستۇرلى «كىم كوپ بىلەدى؟» ءسوز جالعاستىرۋ، «ءار ارىپتەن ءبىر ءسوز» سوزدىك قورىن مولايتۋعا، «ويلان تاپ» ءسوز ماعىناسى تۋرالى ۇعىمدارىن كەڭەيتۋگە «توپتاي ءبىل» ءوي-ورىسىن كەڭەيتۋگە «نە وزگەردى؟» ءتۇبىر مەن قوسىمشا ەرەكشەلىكتەرىن ايىرۋعا ت.ب. ويىنداردى قولدانۋ.
پىكىرلەر تاسقىنى.
ماقساتى: ديۆەرەنتتىك ويلاۋ مەن بىرىگىپ جۇمىس ىستەۋدى دامىتۋ.
ۋاقىتى 7-8 مينۋت.
بارىسى: سىنىپ 3-4 ادامنان تۇراتىن توپتارعا بولىنەدى. ءار توپقا 1 زاتتىڭ اتى بەرىلەدى، مىسالى: كورپە، باۋ، بور ت.ب. 2 مينۋت ىشىندە باسقا توپتىڭ ويىنا كەلمەيتىندەي ۇشەۋىن ىرىكتەپ الۋ.
توپتاردىڭ تاڭداۋىن تالقىلاۋ.
ناتيجەسىندە: قيالداۋعا، شىعارماشىلىق ويلاۋدى دامىتۋعا، توپپەن جۇمىس ىستەۋگە ۇيرەتەتىن جاتتىعۋ. قاراپايىم زاتتاردى ءارتۇرلى جاعدايدا قولدانۋعا بولاتىنىن تۇسىنەدى.مىسالى، باۋ زاتتاردى بايلاۋعا عانا ەمەس، بايلاپ ءپىشىن كەلتىرۋگە، ويىنشىق، شاشباۋ، القا، بىلەزىك، گۇل قۇراۋ ت.ب.
بايلانىستىرىپ كور.
ماقساتى. بىر-بىرىمەن بايلانىسى جوق زاتتاردى بايلانىستىرۋ.
ۋاقىتى: 7 مينۋت
ءار وقۋشىعا 5-تەن قاعاز، قالام.
بارىسى: بالالارعا ءار قاعازعا ءبىر ءسوز جازۋعا تاپسىرما بەرىلەدى. ءار ءسوز تومەندەگىدەي توپتاردان بولۋى ءتيىس.
1. تابيعي زات.
2. جاساندى زات.
3. جانۋار.
4. سەزىم.
5. قالاۋلى بولاشاق
وسى توپتارعا جاتاتىن كەز-كەلگەن ءسوزدى جازۋعا بولادى.ول قاعازدىڭ ءبىر جاعىنا جازىلادى دا، وقۋشىلار ءسوز جازعان جاعىن تەرىس قاراتىپ، قاعازداردى پارتاعا قويادى. 2 وقۋشى تاڭداپ الىنادى. ولار وزدەرىنىڭ تابيعي زات جازىلعان قاعازدارىن اشادى. 10 سەكۋند ىشىندە ولار ەكەۋىنىڭ اراسىنداعى ەڭ كەمىندە ءبىر بايلانىسىن تابۋ كەرەك. ەگەر تابا الماسا، باسقا وقۋشىلار كومەكتەسە الادى، بىرلەسە جۇپتاسىپ جازىپ بەرەدى. بۇل ارەكەتتى ابدەن ۇيرەنىپ العان سوڭ، تابيعي زات پەن سەزىم، جاساندى زات پەن جانۋاردىڭ اراسىنداعى بايلانىستى بىلەدى.
مۇنداي تاپسىرمالار شىعارماشىلىق دامىعان ويلاۋدى قاجەت ەتەدى، سوندىقتان بالانىڭ بارلىق جاۋابى قابىلدانادى. بۇل جەردە قولايلى شەشىم ەمەس، شىعارماشىلىق ويدى، قابىلەتتى دامىتۋ باستى رول الادى.
«بۇل قالاي وزگەرگەن؟» ويىنى دىبىستار مەن ارىپتەردىڭ ايتىلۋ جانە جازىلۋ ەرەكشەلىكتەرىن وقۋشىلارعا مەڭگەرتۋ ءۇشىن جۇرگىزىلەدى. ويىن بارىسىندا ءسوز ىشىندەگى ارىپتەردىڭ دۇرىس جازىلۋىنا، ءبىر ءارىپتىڭ وزگەرۋىنەن ءسوزدىڭ باسقا ماعىناعا اۋىسىپ كەتەتىندىگىنە وقۋشىلاردىڭ نازارىن اۋدارۋعا بولادى.
ءور-ور،ءسۇر-سۇر، تەرەك-زەرەك، ءتور-تور، ءسان-سان، كول-شول-تول.
«كىم كوپ بىلەدى؟» ويىنى ارقىلى سوزدەردىڭ ماعىناسىن اجىراتقىزۋعا بولادى.
ويىن ءتارتىبى: وقۋشىلار «مۇعالىمدەر» جانە «وقۋشىلار» بولىپ ەكىگە بولىنەدى. «مۇعالىمدەر» ءارتۇرلى ماعىناسى بار سوزدەردى اتايدى، ال «وقۋشىلار» وسى سوزدەردىڭ ماعىناسىن تۇسىندىرەدى.
مىسالى: 1.ارا-جاندىك، ارا-قۇرال
2.الما-جەمىس، الما-قيمىل
«ويلان تاپ» ويىنى ارقىلى ءسوز ماعىناسى تۋرالى بەرىلگەن ۇعىمداردى بەكىتۋگە بولادى.
ويىن ءتارتىبى: ءمۇعالىم ءبىر ءسوزدى اقىرىن عانا ايتادى. وقۋشىلار سوزگە ماعىناسى قاراما-قارسى ءسوزدى تابادى. مىسالى: ءمۇعالىم «ۇزىن» دەسە، وقۋشى «قىسقا» دەيدى. وسى ءتارىزدى ءمۇعالىم ماندەس ءسوزدىڭ بىرەۋىن اتاسا، وقۋشى سول سوزگە ماعىناسى جۋىق ەكىنشى ءسوزدى اتاۋى ءتيىس. مىسالى: ءمۇعالىم «وتان» دەسە، وقۋشى «تۋعان جەر»، «ەل»، «اتامەكەن» دەيدى. ويىن وسىلاي جالعاسا بەرەدى. كوپ ءسوز ويلاعان وقۋشى جەڭىمپاز اتانادى.
«توپتاي ءبىل» ويىنىن الاتىن بولساق، بۇل وقۋشىلاردىڭ ءوي-ورىسىن كەڭەيتىپ، زاتتاردى بەلگىلى ءبىر تاقىرىپ بويىنشا توپتاي بىلۋگە، ولاردىڭ نە ءۇشىن قاجەتتىگىن اجىراتۋعا، قاتەسىز جازۋعا داعدىلاندىرادى. مىسالى: ءسابىز، قيار، تۇيە، جىلقى ت.ب. سوزدەر بەرىلەدى. وقۋشىلار بۇل سوزدەردى توپتاپ جازادى.
ءسابىز،قيار،كارتوپ - كوكونىستەر.
بۇگىنگى كۇنى باستاۋىش ساتىدا بەرىلەتىن بىلىمگە قويىلاتىن تالاپ جوعارى بولىپ وتىر، سوندىقتان دا «ءبىلىم كوزى - باستاۋىشتا» ەكەنىن ەسكەرە وتىرىپ، بالا ءبىلىمىنىڭ ساپالىلىعىن ارتتىرۋ ءۇشىن وقۋشىلاردىڭ تانىمدىلىق بەلسەندىلىگىن ارتتىرىپ، قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ كەرەك.
باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ بىلۋگە دەگەن ىنتاسى مەن مۇمكىندىگىن تولىق پايدالانۋ جانە ولاردى وقۋ ۇردىسىندە ۇزدىكسىز دامىتىپ وتىرۋ ساباق بارىسىندا العان بىلىمدەرىن پراكتيكادا قولدانۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن ويىن تۇرلەرىن پايدالانۋ كەرەك.
ءوز ساباعىنا بارلىق وقۋشىلاردى تارتا ءبىلۋ، بەلسەندىلىگىن وياتا ءبىلۋ، ءمۇعالىمنىڭ كورسەتكىشى، سوندىقتاندا مەن ءوز ساباقتارىمدا ويىن ەلەمەنتتەرىن قولدانۋ ارقىلى بالالار ۇيرەنەدى، ءبىلىم الادى جانە جەكە تۇلعانىڭ مۇمكىندىكتەرىن تاربيەلەۋگە، ەرەكشەلەۋگە كومەكتەسەدى.
ينتەراكتيۆتى ويىن - جاتتىعۋ ارقىلى تانىمدىق قىزىعۋشىلىقتى ۇنەمى جاڭا نارسەلەرمەن تانىسۋ ءۇشىن بەلگىسىزدىك الدىنداعى قورقىنىشتى جەڭە ءبىلۋ، تىنىش جاعدايدان شىعۋعا وقۋشىنىڭ ءوزىن-وزى يتەرمەلەۋگە جول اشادى.
ويىنعا قويىلاتىن تومەندەگى ادىستەمەلىك تالاپتاردى ەسكەرىپ، ورىنداپ وتىرۋدى كوزدەيمىن.
1.ويىننىڭ ماقساتى ناقتى قويىلىپ، كەرەكتى كورنەكىلىكتەر مەن ماتەريالداردى الدىن-الا دايىندايمىن.
2. ويىنعا كىرىسەر الدىندا ونىڭ جۇرگىزىلۋ ءتارتىبىن وقۋشىلارعا ابدەن تۇسىندىرەمىن.
3. ويىنعا سىنىپتاعى بالالاردىڭ تۇگەل قاتىسۋىن قامتاماسىز ەتەمىن.
4. ويىننىڭ ءجۇرۋ بارىسىندا بالانىڭ تۇگەل قاتىسۋىن قاداعالاۋمەن قاتار، ولاردىڭ دۇرىس شەشىم قابىلداي ءبىلۋىن، ويلانۋىنا، ءوز ويىن ەركىن ورتاعا سالۋىنا دالەلدەر كەلتىرە سويلەۋىنە قولايلى جاعدايلار جاسايمىن.
ويىن تۇرلەرىنىڭ ماتەريالدارى ساباقتىڭ تاقىرىبى مەن مازمۇنىنا نەعۇرلىم سايكەس الىنسا، ونىڭ تانىمدىق، تاربيەلىك ماڭىزى دا ارتا تۇسەدى. ونى ءتيىمدى پايدالانۋ ساباقتىڭ اسەرلىلىك تانىمدىلىعىن كۇشەيتەدى، وقۋشىنىڭ ساباققا ىنتاسى مەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرادى.
ءداستۇرلى «كىم كوپ بىلەدى؟» ءسوز جالعاستىرۋ، «ءار ارىپتەن ءبىر ءسوز» سوزدىك قورىن مولايتۋعا، «ويلان تاپ» ءسوز ماعىناسى تۋرالى ۇعىمدارىن كەڭەيتۋگە «توپتاي ءبىل» ءوي-ورىسىن كەڭەيتۋگە «نە وزگەردى؟» ءتۇبىر مەن قوسىمشا ەرەكشەلىكتەرىن ايىرۋعا ت.ب. ويىنداردى قولدانۋ.
پىكىرلەر تاسقىنى.
ماقساتى: ديۆەرەنتتىك ويلاۋ مەن بىرىگىپ جۇمىس ىستەۋدى دامىتۋ.
ۋاقىتى 7-8 مينۋت.
بارىسى: سىنىپ 3-4 ادامنان تۇراتىن توپتارعا بولىنەدى. ءار توپقا 1 زاتتىڭ اتى بەرىلەدى، مىسالى: كورپە، باۋ، بور ت.ب. 2 مينۋت ىشىندە باسقا توپتىڭ ويىنا كەلمەيتىندەي ۇشەۋىن ىرىكتەپ الۋ.
توپتاردىڭ تاڭداۋىن تالقىلاۋ.
ناتيجەسىندە: قيالداۋعا، شىعارماشىلىق ويلاۋدى دامىتۋعا، توپپەن جۇمىس ىستەۋگە ۇيرەتەتىن جاتتىعۋ. قاراپايىم زاتتاردى ءارتۇرلى جاعدايدا قولدانۋعا بولاتىنىن تۇسىنەدى.مىسالى، باۋ زاتتاردى بايلاۋعا عانا ەمەس، بايلاپ ءپىشىن كەلتىرۋگە، ويىنشىق، شاشباۋ، القا، بىلەزىك، گۇل قۇراۋ ت.ب.
بايلانىستىرىپ كور.
ماقساتى. بىر-بىرىمەن بايلانىسى جوق زاتتاردى بايلانىستىرۋ.
ۋاقىتى: 7 مينۋت
ءار وقۋشىعا 5-تەن قاعاز، قالام.
بارىسى: بالالارعا ءار قاعازعا ءبىر ءسوز جازۋعا تاپسىرما بەرىلەدى. ءار ءسوز تومەندەگىدەي توپتاردان بولۋى ءتيىس.
1. تابيعي زات.
2. جاساندى زات.
3. جانۋار.
4. سەزىم.
5. قالاۋلى بولاشاق
وسى توپتارعا جاتاتىن كەز-كەلگەن ءسوزدى جازۋعا بولادى.ول قاعازدىڭ ءبىر جاعىنا جازىلادى دا، وقۋشىلار ءسوز جازعان جاعىن تەرىس قاراتىپ، قاعازداردى پارتاعا قويادى. 2 وقۋشى تاڭداپ الىنادى. ولار وزدەرىنىڭ تابيعي زات جازىلعان قاعازدارىن اشادى. 10 سەكۋند ىشىندە ولار ەكەۋىنىڭ اراسىنداعى ەڭ كەمىندە ءبىر بايلانىسىن تابۋ كەرەك. ەگەر تابا الماسا، باسقا وقۋشىلار كومەكتەسە الادى، بىرلەسە جۇپتاسىپ جازىپ بەرەدى. بۇل ارەكەتتى ابدەن ۇيرەنىپ العان سوڭ، تابيعي زات پەن سەزىم، جاساندى زات پەن جانۋاردىڭ اراسىنداعى بايلانىستى بىلەدى.
مۇنداي تاپسىرمالار شىعارماشىلىق دامىعان ويلاۋدى قاجەت ەتەدى، سوندىقتان بالانىڭ بارلىق جاۋابى قابىلدانادى. بۇل جەردە قولايلى شەشىم ەمەس، شىعارماشىلىق ويدى، قابىلەتتى دامىتۋ باستى رول الادى.
«بۇل قالاي وزگەرگەن؟» ويىنى دىبىستار مەن ارىپتەردىڭ ايتىلۋ جانە جازىلۋ ەرەكشەلىكتەرىن وقۋشىلارعا مەڭگەرتۋ ءۇشىن جۇرگىزىلەدى. ويىن بارىسىندا ءسوز ىشىندەگى ارىپتەردىڭ دۇرىس جازىلۋىنا، ءبىر ءارىپتىڭ وزگەرۋىنەن ءسوزدىڭ باسقا ماعىناعا اۋىسىپ كەتەتىندىگىنە وقۋشىلاردىڭ نازارىن اۋدارۋعا بولادى.
ءور-ور،ءسۇر-سۇر، تەرەك-زەرەك، ءتور-تور، ءسان-سان، كول-شول-تول.
«كىم كوپ بىلەدى؟» ويىنى ارقىلى سوزدەردىڭ ماعىناسىن اجىراتقىزۋعا بولادى.
ويىن ءتارتىبى: وقۋشىلار «مۇعالىمدەر» جانە «وقۋشىلار» بولىپ ەكىگە بولىنەدى. «مۇعالىمدەر» ءارتۇرلى ماعىناسى بار سوزدەردى اتايدى، ال «وقۋشىلار» وسى سوزدەردىڭ ماعىناسىن تۇسىندىرەدى.
مىسالى: 1.ارا-جاندىك، ارا-قۇرال
2.الما-جەمىس، الما-قيمىل
«ويلان تاپ» ويىنى ارقىلى ءسوز ماعىناسى تۋرالى بەرىلگەن ۇعىمداردى بەكىتۋگە بولادى.
ويىن ءتارتىبى: ءمۇعالىم ءبىر ءسوزدى اقىرىن عانا ايتادى. وقۋشىلار سوزگە ماعىناسى قاراما-قارسى ءسوزدى تابادى. مىسالى: ءمۇعالىم «ۇزىن» دەسە، وقۋشى «قىسقا» دەيدى. وسى ءتارىزدى ءمۇعالىم ماندەس ءسوزدىڭ بىرەۋىن اتاسا، وقۋشى سول سوزگە ماعىناسى جۋىق ەكىنشى ءسوزدى اتاۋى ءتيىس. مىسالى: ءمۇعالىم «وتان» دەسە، وقۋشى «تۋعان جەر»، «ەل»، «اتامەكەن» دەيدى. ويىن وسىلاي جالعاسا بەرەدى. كوپ ءسوز ويلاعان وقۋشى جەڭىمپاز اتانادى.
«توپتاي ءبىل» ويىنىن الاتىن بولساق، بۇل وقۋشىلاردىڭ ءوي-ورىسىن كەڭەيتىپ، زاتتاردى بەلگىلى ءبىر تاقىرىپ بويىنشا توپتاي بىلۋگە، ولاردىڭ نە ءۇشىن قاجەتتىگىن اجىراتۋعا، قاتەسىز جازۋعا داعدىلاندىرادى. مىسالى: ءسابىز، قيار، تۇيە، جىلقى ت.ب. سوزدەر بەرىلەدى. وقۋشىلار بۇل سوزدەردى توپتاپ جازادى.
ءسابىز،قيار،كارتوپ - كوكونىستەر.
بۇگىنگى كۇنى باستاۋىش ساتىدا بەرىلەتىن بىلىمگە قويىلاتىن تالاپ جوعارى بولىپ وتىر، سوندىقتان دا «ءبىلىم كوزى - باستاۋىشتا» ەكەنىن ەسكەرە وتىرىپ، بالا ءبىلىمىنىڭ ساپالىلىعىن ارتتىرۋ ءۇشىن وقۋشىلاردىڭ تانىمدىلىق بەلسەندىلىگىن ارتتىرىپ، قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ كەرەك.
You Might Also Like
-
ەلىمىزدىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگى رەفورما جاس ۇرپاقتىڭ ءارقايسىسىنىڭ جەكە تۇلعا رەتىندە قالىپتاسۋىندا ماڭىزدى ماسەلەلەردى شەشۋدىڭ ءتۇرلى جولدارىن قاراستىرۋدى كوزدەيدى. ءار جاس وركەننىڭ ازامات بولىپ قال...
