بالانىڭ رۋحاني-ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتارعا كوزقاراسىن قالىپتاستىرۋ جولدارى
ەلىمىزدىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگى رەفورما جاس ۇرپاقتىڭ ءارقايسىسىنىڭ جەكە تۇلعا رەتىندە قالىپتاسۋىندا ماڭىزدى ماسەلەلەردى شەشۋدىڭ ءتۇرلى جولدارىن قاراستىرۋدى كوزدەيدى. ءار جاس وركەننىڭ ازامات بولىپ قالىپتاسۋىن قامتاماسىز ەتەتىن قوعامداعى نەگىزگى دە، جاۋاپتى سالا، ول – ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى.
قوعام ءومىرىنىڭ بارلىق سفەرالارىندا تەرەڭ وزگەرتۋلەر جۇرۋدە، سونىڭ ىشىندە كەلەشەك ۇرپاقتىڭ رۋحاني-ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتارىن قالىپتاستىرۋ دا وزەكتى ماسەلە بولىپ تۇر.
پرەزيدەنتىمىز ن.ءا.نازاربايەۆتىڭ 2005 جىلدىڭ 19 اقپانىنداعى «قازاقستان ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك جانە ساياسي جەدەل جاڭارۋ جولىندا» اتتى حالىققا جولداۋىندا ەلىمىزدى ودان ءارى جاڭارتۋ مەن دەموكراتيالاندىرۋ ءۇشىن قازاق حالقىنىڭ مورالدىق جانە رۋحاني قۇندىلىقتارىن ودان ءارى دامىتا بەرۋگە اسا كوڭىل ءبولۋ قاجەتتىگىن باسا ايتقان.
زامان تالابىنا ساي ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى ءوزىنىڭ باسىم باعدارىن جەكە تۇلعانىڭ رۋحاني-ادامگەرشىلىك تۇرعىدان كەمەلدەنۋىنە اۋدارا باستادى. دەر كەزىندە ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتارى قالىپتاسپاسا، بۇل قاسيەتتەر ادام دامۋىنا تەك كەدەرگى بولىپ قانا قويماي، سونىمەن قاتار جاسوسپىرىمدىك شاقتا بالا دامۋىندا الەۋمەتكە قارسى مىنەز-قۇلىقتىڭ بولۋىنا اسەرىن تيگىزەدى.
تاربيەنىڭ نەگىزگى ماقساتى – دەنى ساۋ، ۇلتتىق سانا سەزىمى ويانعان، رۋحاني ويلاۋ دارەجەسى بيىك، مادەنيەتتى، پاراساتتى، ار-وجدانى مول، ەڭبەكقور، بويىندا باسقا دا يگى قاسيەتتەر قالىپتاسقان ۇرپاق تاربيەلەۋ. جاس ۇرپاقتىڭ بويىنا ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى ءسىڭىرۋ اتا-انا مەن ۇستازداردىڭ باستى مىندەتى. ءار ادام ادامگەرشىلىكتى كۇندەلىكتى تۇرمىس تىرشىلىگىنەن، ءوزىن قورشاعان تابيعاتتان بويىنا سىڭىرەدى. كورنەكتى پەداگوگ ۆ.سۋحوملينسكيي «ەگەر بالاعا قۋانىش پەن باقىت بەرە بىلسەك، ول بالا سولاي بولا الادى» دەگەن.
ءبىز بالا تاربيەسىنە وڭ ىقپال جاساي وتىرىپ، ونىڭ تابيعاتىن وياتامىز. بالامەن جۇرگىزىلەتىن ءاربىر ءىستى قاراپايىم، ءارى شەشىمى بار ءىس دەپ قاراۋىمىز كەرەك. بالالىق شاعىنىڭ قىزىقتى بولۋىن ەسكەرگەنىمىز ءجون. بۇل بالا بويىندا ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتاردى قالىپتاستىرۋدىڭ بىردەن-بىر جولى.
وسىعان سايكەس سوڭعى جىلدارى «بوبەك» قورىنىڭ پرەزيدەنتى س.ا.نازاربايەۆانىڭ «ءوزىن-وزى تانۋ» ادامگەرشىلىك-رۋحاني ءبىلىم بەرۋ جوباسى جەكە تۇلعانىڭ رۋحاني-ادامگەرشىلىگىن دامىتىپ، قالىپتاستىرۋدىڭ ءتيىمدى جولىن كورسەتۋدە.
بۇل باعدارلامانىڭ مىندەتى – بالانى رۋحاني-ادامگەرشىلىك تاربيەنىڭ مازمۇنىن قۇرايتىن قايىرىمدىلىق، سۇلۋلىق، دوستىق، باقىت، سۇيىسپەنشىلىك سياقتى قۇندىلىقتارعا باۋلۋ؛
بالاعا ءوزىنىڭ قايتالانبايتىن جەكە ەرەكشەلىگىن، وزىندىك ورنى بار ادام ەكەندىگىن سەزىندىرۋ
بالانىڭ بويىنداعى جاقسى ادەتتەرىن ساقتاپ، جامان ادەتتەردەن بويىن اۋلاق ۇستاۋعا ۇيرەتۋ؛
كۇندەلىكتى بىرلەسە اتقاراتىن ىس-ارەكەتتەر بارىسىندا بالالاردىڭ بويىندا ءوزىنىڭ قۇربىلارىمەن ادامگەرشىلىك قارىم-قاتىناس جاساۋ، ولارمەن ساناسۋ جانە جاناشىرلىق سەزىمدەرىن دامىتۋ؛
جەر بەتىندە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان بارلىق جاندى-جانسىز دۇنيەنىڭ ومىرلىك قۇندىلىعىن ءتۇسىنۋ جانە سەزىنۋ؛
مەن ءوز تاربيە جۇمىستارىمدا «ءوزىن-وزى تانۋ» باعدارلاماسىنىڭ كەيبىر ادىس-تاسىلدەرىن مىسالى: «شاتتىق شەڭبەرى»، «تىڭدايىق - ويلانايىق»، «وينايىق»، «سەرگىتۋ ءساتى»، «اڭگىمەلەسەيىك» دەگەن تاسىلدەردى قولدانا وتىرىپ، بالا بويىنا ادامگەرشىلىك تاربيەسىن ەگۋگە تىرىسامىن.
«شاتتىق شەڭبەرى» ءراسىمىن وتكىزۋ ارقىلى بالالاردىڭ بارلىعىن قاتىستىرا وتىرىپ، ساباقتى قانداي كوڭىل-كۇيدە ورىندايتىندارىن باقىلاۋ، وي جۇيەلىلىگىنە بالانىڭ ويىن تۇراقتاندىرۋ، ويلارىن جيناقتاپ، ءبىر ارناعا توعىستىرىپ الۋ.ءمۇعالىم بالالارمەن بىرگە امانداسىپ، تاقپاق وقىپ، ءان ايتاتىن، جىلى سوزدەر سىيلايتىن ماڭىزدى شەڭبەر بولىپ تابىلادى.
«تىڭدايىق - ويلانايىق» اتتى ۇيىمداستىرۋ ءتۇرى بۇل - ومىردەگى جاعداياتتار، شىعارماداعى كەيىپكەرلەر مەن ومىردەگى ادامدار اراسىنداعى قارىم-قاتىناستى سالىستىرۋ. اتادان قالعان اسىل سوزدەردى تۇسىندىرە وتىرىپ بالالاردىڭ بويىنا ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى ءسىڭىرۋ.
ويىندار – بالانىڭ پسيحيكالىق ۇردىستەرىنىڭ، ويلاۋ، ەستە ساقتاۋ، قابىلداۋ،قيال دامۋىنا كومەكتەسەدى.
ءبىز جاس وسكىندەردى ادامگەرشىلىككە باعىتتاۋ ماقساتىندا ويىندار ۇيىمداستىرۋ ارقىلى ولاردى قيىنشىلىقتان قورىقپاۋعا، ماقساتقا جەتۋدە بارلىق كۇش-جىگەرىن جۇمساۋعا، قۇربىلارىنا قولعابىس جاساۋعا تاربيەلەيمىز. وسى ارقىلى بالا وزىنە باعا بەرۋمەن قاتار بەلسەندىلىگى دە ارتادى.
قاي زاماندا بولماسىن ادامزات الدىندا تۇراتىن ۇلى مۇرات - مىندەتتەردىڭ ەڭ باستىسى - ءوزىنىڭ ءىسىن، ءومىرىن جالعاستىراتىن سالاۋاتتى، سانالى ۇرپاق تاربيەلەۋ.ۇرپاق تاربيەسى – كەلەشەك قوعام تاربيەسى. سول كەلەشەك قوعام يەلەرىن جان-جاقتى جەتىلگەن، اقىل-پاراساتى مول، يماندى، مادەني - عىلىمي ءورىسى وزىق ەتىپ تاربيەلەۋ –ءبىزدىڭ دە قوعام الدىنداعى بورىشىمىز.
ءسوز سوڭىن «ىسىڭىزگە، ەڭبەگىڭىزگە، وقۋىڭىزعا ناعىز ادامگەرشىلىكپەن كىرىسسەڭىز ءسوز جوق، جەڭىسكە جەتەسىزدەر» دەگەن قانىش ساتبايەۆتىڭ سوزىمەن اياقتاعىم كەلەدى.
قوعام ءومىرىنىڭ بارلىق سفەرالارىندا تەرەڭ وزگەرتۋلەر جۇرۋدە، سونىڭ ىشىندە كەلەشەك ۇرپاقتىڭ رۋحاني-ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتارىن قالىپتاستىرۋ دا وزەكتى ماسەلە بولىپ تۇر.
پرەزيدەنتىمىز ن.ءا.نازاربايەۆتىڭ 2005 جىلدىڭ 19 اقپانىنداعى «قازاقستان ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك جانە ساياسي جەدەل جاڭارۋ جولىندا» اتتى حالىققا جولداۋىندا ەلىمىزدى ودان ءارى جاڭارتۋ مەن دەموكراتيالاندىرۋ ءۇشىن قازاق حالقىنىڭ مورالدىق جانە رۋحاني قۇندىلىقتارىن ودان ءارى دامىتا بەرۋگە اسا كوڭىل ءبولۋ قاجەتتىگىن باسا ايتقان.
زامان تالابىنا ساي ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى ءوزىنىڭ باسىم باعدارىن جەكە تۇلعانىڭ رۋحاني-ادامگەرشىلىك تۇرعىدان كەمەلدەنۋىنە اۋدارا باستادى. دەر كەزىندە ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتارى قالىپتاسپاسا، بۇل قاسيەتتەر ادام دامۋىنا تەك كەدەرگى بولىپ قانا قويماي، سونىمەن قاتار جاسوسپىرىمدىك شاقتا بالا دامۋىندا الەۋمەتكە قارسى مىنەز-قۇلىقتىڭ بولۋىنا اسەرىن تيگىزەدى.
تاربيەنىڭ نەگىزگى ماقساتى – دەنى ساۋ، ۇلتتىق سانا سەزىمى ويانعان، رۋحاني ويلاۋ دارەجەسى بيىك، مادەنيەتتى، پاراساتتى، ار-وجدانى مول، ەڭبەكقور، بويىندا باسقا دا يگى قاسيەتتەر قالىپتاسقان ۇرپاق تاربيەلەۋ. جاس ۇرپاقتىڭ بويىنا ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى ءسىڭىرۋ اتا-انا مەن ۇستازداردىڭ باستى مىندەتى. ءار ادام ادامگەرشىلىكتى كۇندەلىكتى تۇرمىس تىرشىلىگىنەن، ءوزىن قورشاعان تابيعاتتان بويىنا سىڭىرەدى. كورنەكتى پەداگوگ ۆ.سۋحوملينسكيي «ەگەر بالاعا قۋانىش پەن باقىت بەرە بىلسەك، ول بالا سولاي بولا الادى» دەگەن.
ءبىز بالا تاربيەسىنە وڭ ىقپال جاساي وتىرىپ، ونىڭ تابيعاتىن وياتامىز. بالامەن جۇرگىزىلەتىن ءاربىر ءىستى قاراپايىم، ءارى شەشىمى بار ءىس دەپ قاراۋىمىز كەرەك. بالالىق شاعىنىڭ قىزىقتى بولۋىن ەسكەرگەنىمىز ءجون. بۇل بالا بويىندا ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتاردى قالىپتاستىرۋدىڭ بىردەن-بىر جولى.
وسىعان سايكەس سوڭعى جىلدارى «بوبەك» قورىنىڭ پرەزيدەنتى س.ا.نازاربايەۆانىڭ «ءوزىن-وزى تانۋ» ادامگەرشىلىك-رۋحاني ءبىلىم بەرۋ جوباسى جەكە تۇلعانىڭ رۋحاني-ادامگەرشىلىگىن دامىتىپ، قالىپتاستىرۋدىڭ ءتيىمدى جولىن كورسەتۋدە.
بۇل باعدارلامانىڭ مىندەتى – بالانى رۋحاني-ادامگەرشىلىك تاربيەنىڭ مازمۇنىن قۇرايتىن قايىرىمدىلىق، سۇلۋلىق، دوستىق، باقىت، سۇيىسپەنشىلىك سياقتى قۇندىلىقتارعا باۋلۋ؛
بالاعا ءوزىنىڭ قايتالانبايتىن جەكە ەرەكشەلىگىن، وزىندىك ورنى بار ادام ەكەندىگىن سەزىندىرۋ
بالانىڭ بويىنداعى جاقسى ادەتتەرىن ساقتاپ، جامان ادەتتەردەن بويىن اۋلاق ۇستاۋعا ۇيرەتۋ؛
كۇندەلىكتى بىرلەسە اتقاراتىن ىس-ارەكەتتەر بارىسىندا بالالاردىڭ بويىندا ءوزىنىڭ قۇربىلارىمەن ادامگەرشىلىك قارىم-قاتىناس جاساۋ، ولارمەن ساناسۋ جانە جاناشىرلىق سەزىمدەرىن دامىتۋ؛
جەر بەتىندە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان بارلىق جاندى-جانسىز دۇنيەنىڭ ومىرلىك قۇندىلىعىن ءتۇسىنۋ جانە سەزىنۋ؛
مەن ءوز تاربيە جۇمىستارىمدا «ءوزىن-وزى تانۋ» باعدارلاماسىنىڭ كەيبىر ادىس-تاسىلدەرىن مىسالى: «شاتتىق شەڭبەرى»، «تىڭدايىق - ويلانايىق»، «وينايىق»، «سەرگىتۋ ءساتى»، «اڭگىمەلەسەيىك» دەگەن تاسىلدەردى قولدانا وتىرىپ، بالا بويىنا ادامگەرشىلىك تاربيەسىن ەگۋگە تىرىسامىن.
«شاتتىق شەڭبەرى» ءراسىمىن وتكىزۋ ارقىلى بالالاردىڭ بارلىعىن قاتىستىرا وتىرىپ، ساباقتى قانداي كوڭىل-كۇيدە ورىندايتىندارىن باقىلاۋ، وي جۇيەلىلىگىنە بالانىڭ ويىن تۇراقتاندىرۋ، ويلارىن جيناقتاپ، ءبىر ارناعا توعىستىرىپ الۋ.ءمۇعالىم بالالارمەن بىرگە امانداسىپ، تاقپاق وقىپ، ءان ايتاتىن، جىلى سوزدەر سىيلايتىن ماڭىزدى شەڭبەر بولىپ تابىلادى.
«تىڭدايىق - ويلانايىق» اتتى ۇيىمداستىرۋ ءتۇرى بۇل - ومىردەگى جاعداياتتار، شىعارماداعى كەيىپكەرلەر مەن ومىردەگى ادامدار اراسىنداعى قارىم-قاتىناستى سالىستىرۋ. اتادان قالعان اسىل سوزدەردى تۇسىندىرە وتىرىپ بالالاردىڭ بويىنا ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى ءسىڭىرۋ.
ويىندار – بالانىڭ پسيحيكالىق ۇردىستەرىنىڭ، ويلاۋ، ەستە ساقتاۋ، قابىلداۋ،قيال دامۋىنا كومەكتەسەدى.
ءبىز جاس وسكىندەردى ادامگەرشىلىككە باعىتتاۋ ماقساتىندا ويىندار ۇيىمداستىرۋ ارقىلى ولاردى قيىنشىلىقتان قورىقپاۋعا، ماقساتقا جەتۋدە بارلىق كۇش-جىگەرىن جۇمساۋعا، قۇربىلارىنا قولعابىس جاساۋعا تاربيەلەيمىز. وسى ارقىلى بالا وزىنە باعا بەرۋمەن قاتار بەلسەندىلىگى دە ارتادى.
قاي زاماندا بولماسىن ادامزات الدىندا تۇراتىن ۇلى مۇرات - مىندەتتەردىڭ ەڭ باستىسى - ءوزىنىڭ ءىسىن، ءومىرىن جالعاستىراتىن سالاۋاتتى، سانالى ۇرپاق تاربيەلەۋ.ۇرپاق تاربيەسى – كەلەشەك قوعام تاربيەسى. سول كەلەشەك قوعام يەلەرىن جان-جاقتى جەتىلگەن، اقىل-پاراساتى مول، يماندى، مادەني - عىلىمي ءورىسى وزىق ەتىپ تاربيەلەۋ –ءبىزدىڭ دە قوعام الدىنداعى بورىشىمىز.
ءسوز سوڭىن «ىسىڭىزگە، ەڭبەگىڭىزگە، وقۋىڭىزعا ناعىز ادامگەرشىلىكپەن كىرىسسەڭىز ءسوز جوق، جەڭىسكە جەتەسىزدەر» دەگەن قانىش ساتبايەۆتىڭ سوزىمەن اياقتاعىم كەلەدى.
You Might Also Like
-
قازاق حالقىنىڭ پاتشا ۇكىمەتىنىڭ وتارشىلدىق ساياساتىنا قارسى
-
«ءبىر سارىندى جانە ءبىر باعىتتا ۇزاق جۇرگىزىلگەن ىس-ارەكەت بالا ومىرىنە شەكسىز زيانىن تيگىزەدى. سوندىقتان، اسىرەسە باستاۋىش سىنىپتاردا وقىتۋ بارىسىندا ءارتۇرلى وقىتۋ ادىستەرى مەن فورمالارىن الماستىرا ...
