وشاق
«اكەم، وي، اكەم، وي!» — زيراتقا بارعانداردان بۇرىن ۇيگە جەتىپ، التى ەركەك كىندىكتى ءبىر تۋعان باۋىرلار — كولىكتەن وكىرىپ تۇستىك. ىشكەرىدەن تاعى ءبىر قۇرساقتان تۋعان اپكە-قارىنداستارىمىز — ءتورت قىزدىڭ جوقتاۋ ارالاس جىلاعانى ءبىزدىڭ ۇنىمىزگە قوسىلىپ، اۋىلدى جاڭعىرتىپ، الىس-جاقىنداردىڭ جۇرەك-جۇلىنىن ارالاپ ءوتىپ جاتىر...
ادەتتە، مەن — ۇلكەن بالاسى، اكەمدى ءبىزدىڭ اۋىلدىقتاردىڭ سالتى بويىنشا «اعا» دەپ اتاپ، الپىس جىلدان بەرى «اكە» دەگەن ءسوزدى اۋزىما الماي كەلسەم دە، بۇل جولى «اكەلەتىپ» كەلدىم. العاش رەت«اكەلەگەنىمدى» ەندى كەلمەسكە كەتكەن مارقۇم اكەم ەستىگەن جوق...
اڭىرايىپ اشىلعان داربازادان كىرگەننەن-اق جاساۋراعان كوزىم اكەم وتىراتىن تاپشانعا ءتۇستى. ءقازىر عانا ءبىز اكەمنىڭ سۇيەگىن قۇلقايىر باسقان مولالار اراسىنا جاسىرىپ، ءقابىرىن دۇڭكيتىپ، ۇستىنە ەشقاشان، ەشكىمنىڭ كومەگىمەن شىعا المايتىن قىلىپ توپىراقتى توبە قىپ ءۇيىپ قايتساق تا، اكەم باياعى ورنىندا — داربازادان كىرەبەرىستەگى ۇيرەنشىكتى ورنىندا وتىرعانداي تاپشانعا قارادىم. تاپشاننىڭ ءۇستى قاڭىراپ بوس تۇر...
حالىقتا «ات قارتايسا ەسەكپەن دوس بولادى، ادام قارتايسا توسەكپەن دوس بولادى» دەگەن ەسكىدەن كەلە جاتقان ءسوز بولسا دا، اكەم توسەكپەن دوس بولمادى، ەپتەپ تۇرىپ كەلىپ وسى ساكىگە وتىرا قالعىسى كەلەتىن.
اكەمنىڭ قاڭىراپ قالعان ساكىسىن كورگەندە كوزىمدى جۇمدىم، مۇزداي دەم بە، ۇرەي مە، الدە ءبىر وكسىك پە — ايتەۋىر، بەيمالىم بىردەمەنى كەۋدەدەن شىعاردىم دا، «اكەم-اۋ، اكەم، ەندى قايدان تابايىن...»، — دەپ تاعى تورت-بەس مارتە قايتالاپ وكىرىپ الدىم. «قوي، ەندى» دەگەندەي بولدى بىرەۋ. ارتىمنان وكشەلەي كەلگەن، ءقازىر عانا بەيىتتەگى اكەمنىڭ جاڭادان پايدا بولعان ءقابىرىن اينالىپ تۇرعان كوپشىلىك اپىر-توپىر ۇيگە كىرىپ، وقىلعان قۇرانعا قول جايىپ، مەنى قاپسىرا قۇشاقتاپ قۇلاعىما سىبىرلاپ كەتە بەردى:
«سابىر ەت!»، «جاقسى كىسى ەدى!»، «پەندەلىك قوي!»، «اكەڭنىڭ توپىراعى تورقا بولسىن!»، «بەكەم بول!»، «ەندى ۇلكەنى رەتىندە ارتىڭداعىلارعا باس-كوز بول!»
— كەلىڭىزدەر، شايعا كىرىڭىزدەر!
— شاي ىشىڭىزدەر؟
— ىشكەرىگە! — جاقىن تۋىستارىم كەلگەندەرگە وسىلاي دەسە دە، ۇيگە ەشكىم كىرە قويعان جوق.
اياعى ۇزىلمەگەن قاز-قاتار تىزىلگەن قۇران وقىتۋعا كەلگەندەر بىزگە ءبىر كورىنىپ، قۇراننان قىسقا سۇرە وقىلعان سوڭ بەت سيپاسىپ، داربازادان شىعىپ كەتە بەردى. مەن تانىعاندار، تانىماعاندار بار، اكەسىنە، تۋىستارىنا ۇقساتىپ «بالەنشەنىڭ بالالارى عوي» دەپ شىرامىتقاندار بار.
اكەم ولاي-بۇلاي بوپ كەتسە، اقىرى سولار كەلەر، سولار كىرىپ شاي ىشەر دەپ ەسكى ءۇيدى بۇزىپ، جاڭاسىن تۇرعىزدىق ەمەس پە؟.. بۇلار نەگە كىرمەيدى سوندا؟ نەگە ءۇيدى بۇزىپ، باسقاسىن سالدىق ەكەن؟ اقىرى ءبىر جىل قويا تۇرساق بولار ەكەن، ا؟ اعايىندار دا: «اكەلەرىڭ جاسارىن جاساپ، اسارىن اسادى، ۇيلەرىڭ ەسكىردى، جامان ايتپاي — جاقسى جوق...»، — دەپ قويماعان سوڭ ون اعايىندى باۋىر ورتادان ەسكى ءۇيدى بۇزىپ، اناۋ قورانىڭ بۇرىشىنان ءبىر جاڭاسىن سالىپ تاستادىق...
سول ءبىر جىل بۇرىن بۇزىلىپ كەتكەن ەسكى ءۇيدىڭ ورنىنا قارادىم. ورنى جىم-جىلاس. تاس ارالاس توپىراقپەن تەگىستەلگەن جەردىڭ بەتىن ءشوپ باسقان. توپىراق اراسىندا ەسكى وشاقتىڭ ورنى قالىپتى تەك. ءتۇتىن ىستاعان كۇيەلەش تاستارىنان تانىدىم، سول وشاقتى. ءبىزدىڭ وشاقتى...
***
ون اعايىندىنىڭ ىشىندە ۇيەلمەلى-سۇيەلمەلى ۇش-تورتەۋىمىز تەتەلەس وستىك. وشاقتى اينالىپ وتىراتىنبىز. وشاق — ءبىزدىڭ ءومىرىمىزدىڭ وزەگى ەدى. تاڭ اتپاي انامىز ەرەسەكتەۋلەردى الىپ تەمەكى كەسۋگە كەتىپ، اپامىز سيىر ساۋۋعا كىرىسكەندە اكەم قولىنداعى كەسەسىمەن جانىنا بارادى. جالعىز بالاسىنىڭ جاقىنداعانىن يىسىنەن تانيتىن اپام سيىرىن قويا سالىپ، ءسۇتتىڭ بەتىن ۇرلەپ-ۇرلەپ جىبەرىپ، قىل-قىبىرى بولسا تەرىپ، ۇلىنا — ءبىزدىڭ اكەمىزگە كەسەسىن شۇپىلدەتە تولتىرىپ جاڭا ساۋىلعان سۇتتەن قۇيىپ بەرەدى. ۇنەمى اسقازانى اۋىراتىن اكەمنىڭ دەرتىنە تەك وسى ءسۇت قانا داۋا بولعان سياقتى، ءبارىمىز ونىڭ ءسۇت ىشكەنىنەن كوز الماي تەلمىرىپ قاراپ تۇراتىنبىز.
سودان اكەمنەن قالعان ءسۇت استىنا تەزەك سالىپ وت جاعا باستاعان قارا قازانعا قۇيىلادى، ءبىز ءسۇتتىڭ استىنداعى وتتى كۇشەيتىپ، قاراپ وتىرامىز. بەتى شىمىرلاي باستاعاندا ارالاستىرىپ، تاسىتىپ جىبەرمەي ساپىرا بەرەمىز، پىسكەندە باسقا ىدىسقا قۇيىپ الامىز. سول وشاقتان الىستاماي ءسۇت ماشيناعا تارتىپ، قايماعى مەن ءسۇتىن اجىراتىپ الامىز. ماشينادان سورعالاپ اققان قايماقتى جەگىمىز كەلىپ تامسانىپ تۇرساق تا، ماي جاسايمىز دەپ ساۋساق تيگىزبەيمىز. تەك ءسۇت تارتىلىپ بولعان كەزدە عانا ءسۇت ماشينانىڭ تاباقتارىن تالاسىپ-تارماسىپ جالاپ-جۇقتاپ تازالاپ قويامىز. بىزگە ريزا بولعان اكەم جۇمىسىنا — تەمەكى اتىزعا كەتەدى.
جازدىڭ شىلىڭگىر اپتابىندا سول وشاققا اتالا قايناتامىز. قىز دەمەي، ۇل دەمەي وشاققا قازان اسىپ، ماي سالىپ، ۇننان تالقان قۋىرىپ، ۇستىنە سۋ قۇيىپ، مۇقيات ارالاستىرىپ تۇرىپ، اتالا قايناتۋدى ءبارىمىز ۇيرەنىپ العانبىز. ىستىقتا سۋسىن، سۋىقتا اۋقات بولاتىن بۇل اتالا سول تەمەكى ەگۋدەن باستاپ تەمەكى ورۋعا دەيىن وسى وشاقتا دايىندالادى. وزگەشە اقتاس، نەمەسە ارتىلما دەگەن تاۋ ەتەكتەرىندە ءشوپ شابۋ باستالعاندا، بيداي القابىنداعى كومبايننان قالعان سابان ماساقتا ءار جۇمىسشىنىڭ جانىنان وسى اتالا تابىلادى. اكەممەن ءشوپ ورۋعا ءبىز دە كەتەمىز. سالقىندا بىر-ەكى شالعى جول ءجۇرىپ وتكەن سوڭ اكەم بىزگە قاراپ: «ەندى دەمالىڭدار، اتالا ءىشىپ، قىرت كەكىرىپ، قاراعاننىڭ كولەڭكەسىنە جاتا قالىڭدار، ايتپەسە الىپ كەلگەن كىتاپتارىڭدى وقىڭدار»، — دەيدى دە، ءوزى جانىندا جۇرگەن اتالاسىن ارىرەكتە شالعى سەرمەپ جۇرگەن قۇرداستارى — بۇرقان اعا ما، مامرازاق اعا ما، جيەنباي اعا ما، اتازاق اعاعا ما — ايتەۋىر سولارعا قاراي الا جونەلەدى. بىرەۋىنە ىشكىزىپ، ەكىنشىسىنە ءوتىپ تە كەتەدى. اكەم ولاردىڭ جاندارىنا بارا بەرمەسە، ولاردى الاڭ ەتپەسە ەكەن دەيمىز، ال كەشكى سالقىن تۇسە باستاعاندا «كەتەيىك پە» دەپ قايتىپ كەلەدى...
سول وشاق — مىنە. اكەم ءسۇيىپ ىشەتىن اتالا قايناعان وشاق، اكەم اركىمگە بارىپ ماقتاۋىن جەتكىزىپ ىشكىزىپ كەلەتىن اتالا قايناعان وشاق... وشاقتىڭ ءىزى تۇر. اكەم جوق... اتالا جاساعان ادامدار جوق... اكەم اتالاسىن ماقتاپ ىشكىزەتىن كىسىلەر دە جوق...
وشاقتىڭ جوعارعى جاعىندا قارلىعاشتىڭ ۇياسى بولاتىن. جىلدا قىستا بۇزىلىپ قالادى دا، كوكتەم شىعا ايىر قۇيرىق قارلىعاشتار قايتادان ۇيا سالۋمەن ابىگەرلەنەتىن.
سول قۇستار كەيدە اياق استىنان شىر-پىر بولىپ شىرىلداپ قويا بەرەتىن. انام نەمەسە اپام: «كەلدى، اناۋ تاعى كەلدى!» — دەپ اتتان سالادى. «بار، تەز تويعىن ناعاشىڭدى شاقىر، ول جوق بولسا ءنۇرديندى شاقىرىپ كەل!» — دەيتىن وندايدا اكەم ۇل بالالارىنىڭ بىرىنە قاراپ. قايسىمىز بولساق تا دەرەۋ شاۋىپ كەتەمىز. قالعانىمىز، توبەگە اسىلىپ، قارلىعاشتىڭ ۇياسىنا ءوز ۇيىنە بارا جاتقانداي سۋماڭداپ يرەلەڭدەپ ورمەلەگەن قارا شۇبار جىلاننان كوز الماي باعىپ تۇرامىز. تويعىن ناعاشىم، نەمەسە نۇردين اعاي، ياكي كوشەدەن ءوتىپ بارا جاتقان ءبىز شاقىرىپ كەلگەن ءبىر كىسى قاقپادان كىرەر-كىرمەستەن، ىلمەك تاياق دايىنداپ تۇرامىز. اكەمنىڭ جانىندا ىلەسىپ ءجۇرىپ ءقازىر ولەتىن جىلاندى كومەتىن جەر دە ازىرلەيمىز. جىلاننىڭ يرەلەڭدەگەن ولىگى كەلگەندە جەردى شۇقىرلاپ قازىپ، شىعىپ كەتەتىندەي كورىپ نىعىزداپ كومىپ تاستايمىز. بۇنىمەن قويماي، كەيىن تاعى ءبىر جىلان پايدا بولادى....
جاز ءبىتىپ، كۇز باستالعاندا وشاقتىڭ داۋرەنى تاعى كەلەدى. جۇگەرى سوبىقتارى پىسەدى. اكەم كەلەرگە ءۇيدىڭ ارتىندا وسكەن جۇگەرىنى ارالاپ جۇگىرىپ، جۇگەرى سوبىعىنىڭ كوك شاپانىن ءبىر جەردەن تەسىپ، دانەگىنە جەتكەندە باس بارماقتىڭ تىرناعىن باتىرىپ كورەمىز، ءسۇت شىقپاسا، ءالى كوك ەكەن دەپ كەيىنگە قالدىرىپ، ءسۇتتى شىققاندارىن جيناپ الىپ وشاقتىڭ باسىنا اكەلىپ ءتىزىپ قويامىز. كانشا ادام بولساق، سونشا سوبىق اكەلەمىز. اكەمنىڭ توڭىرەگىنە تىزىلە قالامىز. اكەم سوبىقتاردى الدىمەن شوققا قاقتاپ، كۇيدىرمەي، اراسىنان بىر-ەكەۋىن بابىنا كەلتىرىپ ءپىسىرىپ بەرەدى. كىمدىكى ءبىرىنشى دايىن بولسا دا، ءبولىسىپ جەيمىز. كەيىن تاماق تا دايىن بولىپ، وتتىڭ قىزۋى قايتقاندا، «جۇرىڭدەر ەندى تاماققا» دەيتىن ەدى، سودان وشاقتاعى قولامتاعا جۇگەرى سوبىقتارىن كومىپ كەتەمىز. ۇيىقتاپ قالماساق جەيمىز، ۇيىقتاپ قالساق — تاڭ سارىدە جەيتىن ەدىك قىتىرلاتىپ ...
مىنە، سول اكەمنىڭ قولى تيگەن وشاق، اكەم بىزگە جۇگەرى سوبىعىن ءپىسىرىپ بەرگەن وشاق. وشاقتىڭ ورنى تۇر... تۇرۋىن تۇر عوي... انە، اكەمنىڭ ساكىسى تۇر. قاڭىراپ تۇر. ەلسىز دالا، قۇلا تۇزدەي بوس تۇر. كەيىنگى جىلدارى ءبىر كۇن دە بوس بولماعان، ءبىر دە ادامسىز تۇرماعان ساكى يەسىن جوقتاپ، ءۇن-تۇنسىز وكسىپ جىلاپ تۇرعانداي.
***
ول جىلدارى قىس ايازدى كەلەتىن. ۇيدە پەش جاقساق تا، كوبىنە كومىردى ۇنەمدەۋ ءۇشىن وشاققا تەزەك سالامىز. تەزەك دەگەن نە، كۇزدە دالادان تەرىپ الاسىڭ، نەمەسە مالدىڭ قيىن شىلاپ، كومىردىڭ مايداسىن قوسىپ، ساراتاندا دۋالدى جاعالاتا كەپتىرىپ قويساڭ ءبىر جۇمادان سوڭ قۇپ-قۇرعاق دايىن وتىن بولىپ شىعا كەلەدى.
ءسويتىپ قىستا دا وشاققا تەزەك جاعامىز. اكەم زۆەنو جەتەكشىسى عوي، كوبىنە تەمەكىنىڭ پرەستەلگەن تايلارىن دايارلاۋ كونتوراسىنا وتكىزۋ ءۇشىن اۋدانعا كەتەدى. اشىق كولىكتىڭ ۇستىندە ماقتالى شالبارى مەن كۇپايكەسىنىڭ ۇستىنەن اق تونىن كيىپ كەتەدى. ەرتە كەلگەندە، تەمەكىلەرىن تۇگەلدەي وتكىزىپ كەلگەندە، داربازادان ءارقايسىمىزدىڭ اتىمىزدى داۋىستاپ شاقىرىپ كوڭىلدى كىرەدى. ءبىز دە اكەمىزدىڭ الدىنان شىعامىز. جورتا ۇيىقتاعان بولىپ جاتساق تا جۇگىرىپ كەتەمىز. ويتكەنى اكەم بىزگە — اربىرەۋمىزگە ءبىر-بىر ۇلكەن قوراز كامپيت الىپ كەلەدى. قوراز ءپىشىندى، تاياقشاسى بار مۇنداي تاتتىلەر نوقاتتىڭ بازارىندا قولدا عانا ساتىلادى. اكەم سولاردى ەرىنبەي بارىپ ارنايى ساتىپ الادى. سودان اكەمە انام نەمەسە اپام وشاقتا تۇرعان ىستىق استان قۇيىپ بەرەدى. تاماق ىشكەنشە اكەم ءوز ءومىرىنىڭ سىر ساندىعىن اقتارا باستايدى. «ءبىر جولى، — دەيدى، — ارشامازارعا وتىنعا باردىق. كوپ تەرىپ، ەسەكتەرىمىزگە جۇكتى ۇستەمەلەپ ارتىپ العان ەكەنبىز، قاراجاردان ءوتىپ، ارتىلماعا كەلگەندە اۋىلدىڭ شىراقتارى كورىنىپ قالدى. ابدەن دىڭكەلەدىك. سەرىكتەرىم وتىندارىن ەسەكتەن ءتۇسىرىپ، جاڭبىر شايعان شۇقىرعا قالدىرىپ، «دالاعا كەتەمىز» دەدى. مەن «وسىندا قالا بەرەمىن» دەدىم. «وتىنداردى قاراپ جاتامىن» دەدىم. «قورقاسىڭ، ءجۇر» دەسە، ەرىنىپ «بارمايمىن» دەدىم. ولار جۇگىن ءتۇسىرىپ، ەسەكتەرىن ءمىنىپ اۋىلعا تارتتى. جاتا بەردىم. ويانسام كۇن ەداۋىر كوتەرىلىپ قالىپتى. سەرىكتەرىم كەلىپ وتىندارىن قايتا جۇكتەپ جاتىر. «قورىققان جوقسىڭ با» دەپ تاڭ قالىستى. «قورىققان جوقپىن» دەدىم. «سوندا سۋىق وتكەن ەكەن، مىنا اياعىما»، — دەپ قويادى دا، اكەم بىرەۋىمىزگە اياعىن سوزا قالادى. ءبىز بولساق جىلانننىڭ با، الدە ايۋدىڭ، نە بالىقتىڭ، ايتەۋىر ءبىر ساپ-ساسىق مايىن اياعىنا سىلاپ جاعىپ بەرەمىز.
سودان تاعى اڭگىمەسىن جالعاستىرادى: «انالارىڭا جاسى جەتپەي ۇيلەنىپ الدىڭ»، — دەپ ارتىمىزعا ءتۇسىپ الدى. «قاشىپ كەتىڭدەر»، — دەدى. قاشتىق. قاراسۋدىڭ وزبەكستان جاعىندا اقتاس دەگەن اۋىل بار. انالارىڭنىڭ ءبىر اعاسى سول جاقتا ەكەن. سونىكىنە قاشىپ بارىپ، سول جاقتا ءبىراز ءجۇرىپ قالدىق. ماقتا قىرماندا كۇندە كۇرەس بولادى. انە، پالۋاندار، بارەكەلدى! ءبىرى-بىرىن كوتەرىپ الىپ، جەرگە اتىپ ۇرادى، ءبىرىن-بىرى جىعادى. مەن، نوقاتتىق بايعۇس، ءبىر شەتتە قاراپ تۇرام. ءبىر كۇنى ءبىر تۇرىك پالۋان ءبارىن جەڭىپ، قارسىلاس شاق كەلتىرمەدى. بەلگە دەيىن شەشىنگەن، كوكىرەگىن قاپ-قارا ءجۇن باسقان ەڭگەزەردەي كىسىگە كىمنىڭ باتىلى بارسىن. ارى اينالدى، بەرى اينالدى. تورەشى قولىن ۇستاپ تۇر، ەشكىم شىقپاسا جەڭىس وسىنىكى دەپ كوتەرەتىن ءتۇرى بار. تاۋەكەل دەدىم. جىعىلسام جەر كوتەرەدى دەپ ويلادىم. كوپتىڭ اراسىنان سۋىرىلىپ شىعا كەلدىم. بوي بار. كەمەلىمە كەلىپ تۇرعان شاعىم. ءدۇيىم ەلدىڭ كوزى مەندە. تورەشى ءاجۋالاعانداي بەلدەگى بەلدىكتەرىمىزدەن ۇستاتىپ قويدى. الگى تۇرىك بىردەن شالت قيمىلداپ، تىك كوتەرىپ تاستاي بەرمەك بولعاندا، كۇشىمدى جيناپ الىپ بار سالماعىممەن باسىپ قالدىم. تىزەرلەپ وتىرىپ قالدى. قايتا تۇردى. قايتا بەلدەن الىستىق. كوپ الىستىق. ءوزى دە ءزىل باتپان ەكەن. شارشاتتىم. اقىرى جاۋىرىنىن جەر يىسكەتتىم. ەلدەردىڭ قول شاپالاقتاعانىن ايت. مەنى كوتەرىپ توبەگە لاقتىردى كەلىپ، لاقتىردى كەلىپ... ءسويتىپ جاس كەزىمدە ءبىر نامىسقا جاراعانىم بار».
اكەمنىڭ وسى سەكىلدى اڭگىمەلەرىن وشاق باسىندا ۇيىپ تىڭدايمىز. شىنىمەن، اكەم شىرايلى كىسى ەدى، جۇلدىزدى ەدى، جەڭگەلەرىنىڭ «ۇزىن جىگىت» دەپ ات قويۋى تەگىن ەمەس ەكەن.
كەيدە تەمەكى قابىلداۋ مەكەمەسىنەن جولى بولماي كەلگەنىن دە بىردەن بىلەتىن ەدىك. ەش-كىمدى شاقىرمايدى، تاماعىن ىشسە ءىشىپ الىپ، وتىرىك ۇيىقتاعان بولىپ بۇك ءتۇسىپ جاتىپ، سول كەزدە: «تۇرىڭدار!» — دەسە ۇشىپ تۇراتىن بىزگە دە قاراماي، اناما نالي باستايدى: «مىنا پريەمچيكتىڭ كورسەتكەن قورلىعىن-اي. وقۋ بىتىرگەن-مىس. بۇعاناسى قاتپاعان بالا ءالى. مەن قالايشا وسىنشاما جىل ىستەپ تەمەكىنىڭ ءبىرىنشى سۇرىبى مەن ەكىنشىسىن، ءۇشىنشى سۇرىبىن اجىراتا الماي قالايىن. ءبىرىنشى سۇرىپتى ەكىنشى دەپ الادى. ەكى تايىمدى دىمقىل دەپ قابىلداماي قويدى. وعان پۇل بەرۋ كەرەك ەكەن. نە كۇركەتاۋىق، اراق كوتەرىپ بارۋ كەرەك دەيدى. مەن ولاي جاساي المايمىن. اقىرى الادى، الماي قايدا بارادى». وسىنداي سوزدەر ەستىلە باستاعاندا باسىمىزدى كورپە استىنا تىعىپ ۇيىقتاپ كەتەمىز. اكەم الدەكىمدەرگە نارازى بولا بەرەدى. باسقالارداي پارا بەرۋدى بىلمەيدى. ايتپاقشى، كەيىن-كەيىن جاڭابازار دەگەن ۇلكەن اۋىلعا مەشىت سالماقشى بولادى. ءبىر تازا ادام ءبىرىنشى ىرگەتاسىن قويىپ بەرۋى كەرەك ەكەن. ول كىسى وتە باكىزە بولسىن، جەمەگەن-ىشپەگەن، زينا جاساماعان بولۋى قاجەت دەپتى. بۇل ىسكە ەشكىم باتپاعان كورىنەدى. سودان كورشى اۋىلعا — اكەمە كەلگەن. اكەم مەشىتتىڭ العاشقى تاسىن قالاعان...
***
وشاق جانىندا تاعى دا ويلار كەلەدى... وشاقتان شۇبالىپ كوككە ءسىڭىپ كەتكەن ءبىز جاققان وتتىڭ تۇتىنىندەي ويلار سوزىلىپ شىعىپ، قايدا ەكەنى بەلگىسىز ءسىڭىپ كەتەدى...
ول كەزدە ءاديش ءىنىم ەكەۋىمىزدىڭ ەپتەپ جۇمىسقا جاراپ قالعان كەزىمىز. تەمەكىدەن قولى بوساماعان اكەم ەپتەپ ءبىزدى اپاما قوسىپ وقتىن-وقتىن كوك-توبەگە جايلاۋعا جىبەرىپ الادى. ول جەردە باسقا كورشىلەر قارايلاسادى. جۇكتى تۇسىرە سالىپ اكەم الدىمەن وشاق ورنىن دايىنداي باستايدى، شاتىر تىگەتىن جەردەن الىس بولماسىن دەپ تورت-بەس قادام ارىدان جۇمساق جەردى قازىپ، بۇلاق جاقتان ءتورت تاس تاۋىپ كەلىپ وشاق جاسايدى، قازان تۋرا كەلسە بولدى، وشاق دايار! ءبىرىنشى كەزەكتە كۇيەلەش بولىپ ىستالعان قۇمعانعا بۇلاق سۋىن قۇيىپ كەلىپ، ونى ارنايى الىپ كەلگەن تەمىر موسىعا اسىپ شاي قايناتامىز. وو، جايلاۋدىڭ شايى! كيىكوتى قوسىلعان شاي! سودان ءبىزدىڭ جازعى تۇرمىسىمىز سول وشاققا بايلانادى دا قالادى: شاي، سۇزبە قايناتىپ، ءسۇت پىسىرەمىز، تاماق اسامىز، قاتتاما، كەسپە، ءپاتىر، نان جاسايمىز، وشاققا دەپ قۋراعان قاراعاندى، دولانا-شەتەندەردى تەرىپ كەلەمىز. اۋىلدان شىعىپ كەلگەننەن-اق اكەم قارايدى، بۇزىلعان جوق پا دەيدى، تاستارىنىڭ اراسى وپىرىلىپ جاتسا سىلاپ قويادى...
مەن ول كەزدە وشقا وقۋعا تۇسكەن ەدىم. 1-كۋرستا ماقتا تەرىمنەن كەلە سالىپ ماحالالاردى كەزىپ كۆارتيرا ىزدەپ، «و، ايا-ا، كۆارتيرا بورمي» دەپ ايعايلايمىز، ىشكەرىدەن «يوك»، «كەت»، «كەما» دەگەن داۋىستار ەستىلگەندە، ەڭسەمىز ءتۇسىپ كەتەدى. وسىلاي ءجۇرىپ اقىرى بىرەۋ كوپ جىل قاراۋسىز قالعان ءبىر ۇيىنە كىرگىزىپ الدى. قىس باستالىپ، بىرگە جاتاتىن الپىس، ابدىجالەل، اقمات، تۇردىباي — بەسەۋىمىز كەزەك-كەزەك تەمىرجول ۆوكزالىنان با، نە وتجاعارلاردان با، ايتەۋىر بىر-ەكى باقىردان كومىر تاۋىپ كەلەمىز. سودان پەش جاقساق، ونىمىز جارىتىپ قىزبايتىن بولىپ شىقتى.
ءبىر كۇنى حابار الايىن دەپ اكەم كەلىپ قالىپتى. اۋىلدىڭ الماسى مەن كارتوبىن سالىپ العان قورجىنىنا. ادەتتەگىدەي، اكەم ايتقانداي «توڭىپ» وتىرعانبىز. پەشىمىز بىقسىپ دۇرىس جانبايدى. اكەمنىڭ ايتارلىقتاي قولونەرگە ەبى جوق، ءبىراق مىنا احۋالىمىزعا اشىندى ما، جىنى كەلدى مە، — پەشتى اپ-ساتتە اشىپ تاستادى دا، مۇرجاسىن رەتتەپ، سودان ءبىر جاقتان وتىن تاۋىپ كەلىپ وت جاعىپ ەدى، راحات-اي، وتىمىز لاۋلاپ جانا باستادى. تاماقتى دا پەشكە جاساپ ءبىر جادىراپ قالدىق. «ءومىردىڭ باستاۋى — وشاق، — دەگەن اكەم سوندا، — ەڭ ءبىرىنشى وشاقتارىڭدى جوندەڭدەر!».
***
ءومىرىنىڭ اقىرعى كوكتەمىندە جاقىن تۋىستار جيىلىپ اۋىلعا باردىق. كولحوز ىدىراعاندا ءبولىپ بەرگەن ۇلەس جەرلەرگە ب ا ق تىگەيىك دەگەن نيەتىمىز بولدى. جەردى جىرتتىق، كوشەت الىپ كەلدىك. سودان سول تورت-كۇل دەگەن اڭىز جەرگە وشاق جاساپ، ەت سالىپ قازان كوتەردىك. كوشەت تىگەمىز دەپ ءبارىمىز كولىكتەرىمىزگە وتىرىپ جاتساق، شاپانىن سۇيرەپ اكەم: «مەن دە بارايىن»، — دەپ تۇر. ارەڭ تۇرعان كىسىنى قالاي قالدىرىپ كەتۋدىڭ امالىن تاپپايمىز. «تورت-كۇلمەن قوشتاسىپ كەلەيىن»، — دەدى جۇرەك-باۋىردى ەزىپ. كولىككە سالىپ الدىق. اڭىزعا بارعاندا، تورت-كۇلدى كورگەندە السىرەگەن دەنەسىنە كادىمگىدەي قان جۇگىرىپ، جان كىرىپ قالدى، قاشاننان بەرى بوپ-بوز بولعان جۇزىنە قان جۇگىردى. اقىرى توقسانعا كەلگەن اكەمنىڭ بۇكىل ءومىرى وسى تورت-كۇلدە ءوتتى ەمەس پە. سول جەردە تەمەكى سۋارىپ جۇرگەندە نايزاعاي ءتۇسىپ، بەلىنەن تومەن كيىمدەرىن تۇگەل كۇيدىرىپ كەتكەندە اۋرۋحانادا جاتقانى بولماسا، ءومىرى اۋرۋحاناعا بارىپ كورگەن ەمەس، كۋرورتقا دا بارعان ەمەس، شەتەلدەرگە دە شىققان ەمەس. تەمەكى ەگىستىگى — ونىڭ تاعدىرى دا، ءومىرى دە ەدى. توعىز-ون شاقتى ايەلگە، ءبىر مۇراپقا قويىلعان باسشىنى زۆەنوۆوي دەيتىن ول كەزدە. اكەم سول زۆەنوۆوي مىندەتىن اتقاردى. شىلدە تۇسكەن بويدا قامىستى ورعىزىپ اكەلىپ، سارايدا شي توقىتتى، سول شيمەن جىلىجايدى جاپتىردى، جىلىجايدىڭ ءىشىن جىلىتۋ ءۇشىن كىشى-الاي، شوگىم دەگەن تاۋلى وڭىرلەردەن قويدىڭ قيىن الدىرىپ باپتاعان سوڭ، تۇقىم سەپتىردى، ارامشوپتەردى جۇلدىرىپ، كۇننىڭ كوزىنە قاراپ جىلىجايدى اشىپ-جاپتىرىپ تۇردى، ەگىستىكتى مەزگىلىمەن ايداتىپ، جۇيەك تارتىپ، ولارعا ەگىننىڭ الدىندا دا، سوڭىندا دا جىلجىتىپ سۋ بەرىپ، كوشەت ەكتىردى، سودان التى-جەتى قايتارا سۋارىپ، تەمەكىنى سىمعا تۇيرەپ ءتىزىپ، تىزىلگەن تەمەكىلەردى شارباققا ءىلىپ قۇرعاتىپ، قۇرعاتۋ كەزىندە جاۋىن جاۋىپ كەتسە سارايعا كىرگىزىپ، نە ءۇستىن قىمتاپ جاۋىپ بالاسىنداي ماپەلەدى، شارباقتاعى قۇرعاعان تەمەكىلەردى سۇرىپتاپ الىپ سارايعا، نە كازارماعا ءىلدى، قىس تۇسكەندە ولاردى تاعى ىرىكتەپ، سورتتاپ تاي-تاي قىپ پرەستەدى، كەيىن ولاردى دايارلاۋ مەكەمەسىنە تاپسىردى. سول قايتالانعان ءومىرى جارتى عاسىردان ارتىق ۋاقىتقا سوزىلدى. ءبىر مارتە دارىگەرلەر تەكسەرىپ، «سونشا تەمەكى تارتاسىز با» دەپ ۇرىسقان ەكەن. ءومىرى اراق تا، بوزا دا ىشپەگەن، ناسىباي دا اتپاعان، شىلىم شەگىپ كورمەگەن اكەمنىڭ تۇلا بويى نيكوتينمەن ۋلانعان بولىپ شىقتى...
سول اكەم وسى تورت-كۇل دالاسىمەن قوشتاسۋ ءۇشىن كەلگەن ەكەن. كەڭ دالانى كورسەتىپ، «وسى جەردىڭ ءاربىر توپىراعىنا كەتپەنىڭىز تيسە كەرەك ءا، اعا» دەسەم، «ءبىر ەمەس، ون مارتەدەن تيگەن بولار، كەتپەنىم عانا ەمەس، قولىما الىپ قانشا ءبىر كەسەكتەردى ەزىپ توپىراق قىلۋشى ەدىم» دەدى كۇلىمسىرەي...
اكەم ساعىنعان ەگىنجايىن ءبىر كورىپ الدى...
سودان بىر-ەكى كۇن ءوتىپ، ءبىز بىشكەككە شىعا بەردىك. ەكى قىز قالعان. سول قارىنداستارىمنىڭ ءبىرى — ەڭ كەنجەمىزدەن ورنىنان تۇرىپ: «بۇگىن بەيسەنبى مە؟» — دەپ سۇراپتى. «ءيا»، — دەپتى نازگۇل. «ەرتەڭ جۇما عوي؟» — دەپتى قايتا. «ىى». «ەرتەڭ جۇما نامازدى ءبىزدىڭ مەشىتتە وقي ما؟» سولاي دەپتى دە ءبىر تۇشكىرىپ الىپتى، سول تۇشكىرىگىمەن اكەمنىڭ جانى شىعىپ كەتكەن...
***
مىنە، سول اكەمدى جوقتاپ، ءبارىمىزدى بىرىكتىرگەن وشاققا قاراپ وتىرمىن... بالالىعىمنىڭ وشاعى، ون باۋىردىڭ ىرىزدىق-نەسىبەسىن بولىستىرگەن وشاق، كەلىن الىپ كەلگەنىمدە اپام مەن انام كەلىنىنە وتكىزىپ بەرە الماي، ءوزىمىز يەلىك ەتەمىز دەگەن وشاق، كەلىنگە قاراپ، قايىن ەنەلەرى «باياعى مايدا كەسپەڭدى بۇگىن جاساشى» دەپ جاس جۇبايىمنىڭ كەسپە پىسىرگەن وشاعى، «وشاعىڭنىڭ وتى وشپەسىن» دەپ اتام جانىندا تۇرىپ باتاسىن بەرگەن وشاق...
سول وشاق بۇزىلىپ، كۇلگە كومىلىپ جاتىر... بۇنى دا ءبىز ىستەدىك... بارىنە ءوزىمىز كىنالىمىز... وسى وشاق بۇزىلماي تۇرسا، اكەم دە ولمەي تۇرار ما ەدى دەپ وزەگىم ورتەنىپ، جۇرەگىم كۇيىپ بارادى...
***
مەن ايەلىممەن شاھاردان كەلىپ، كولىكتەن تۇسەر-تۇسپەستەن اكەم ساكىسىنەن ۇشىپ تۇرىپ، ءتوس قاعىستىرىپ كورىستى. توقسانعا شىققانشا بۇلاي قۇشاقتاسىپ كورىسپەگەن اكەمنىڭ بۇل ارەكەتى مەنىڭ دە جۇرەگىمدى جىلىتىپ، ءبىر كەزدەگى الىپ دەنەنى، ءقازىر بولسا قاۋساپ قالعان قۇر سۇيەكتەردى كەۋدەمە بەكەم قىستىم. ايتپاقشى، بۇدان ون جىلداي بۇرىن اكەم مەككە-مادينادان قاجىلىق ساپاردان قايتقاندا وسىلاي ءتوس قاعىستىرعان ەدىك. وندا اكەمنىڭ دەنەسى بوساپ، قۇبىلاسى اينالىپ قالعان ەكەن. ۇيگە كەلگەنشە جانىندا قوستاپ ءجۇرىپ، مىقتى-مىقتى جىگىتتەر قاپسىرا قۇشاقتاعاندا ولاردان قورعاپ «جاي-جاي»، «قۇشاقتاماي-اق كورىسىڭدەر» دەپ كەلگەنمىن.
ول كەزدە جارىقتىق جاسىراق ەكەن. ءقازىر نەلىكتەن ورنىنان تۇرا قالعانىن، نە ءۇشىن قۇشاعىن جايا قارسى العانىن ەندى اكەمدى ورنىنا قويىپ كەلگەن سوڭ سەزىپ تۇرمىن...
سويتسەم، ەڭ سوڭعى تىرەگى، اقىرعى ءسوزىن ايتقانى مەن ەكەنمىن...
— مىنالارىڭ ءۇيدى بۇزامىز دەپ جاتىر، — دەدى سالەم-الىككە كەلمەي-اق. —
قالاي بۇزادى؟ اقىرى وسى ۇيدە ون بالام بىردەي دۇنيەگە كەلدىڭدەر، وستىڭدەر. جان-جاققا كەتتىڭدەر. جوق دەگەندە سەن ايتشى — ءۇيدى بۇزباڭدار دەشى! ۇلكەنى سەنسىڭ — سەنى تىڭدايدى!
مەن نە قىلارىمدى بىلمەي قالدىم. اكەمنىڭ وسىلاي ايتارىن ويلاسام دا، مۇنشالىقتى قارسى شىعارىن بىلمەدىم. سىلەيدىم دە قالدىم. بۇل ءۇي مەن ءۇشىن دە ەستەلىك ەدى. اناما جامان اۋرۋ جابىسىپ، اۋىر دەرت جانىنا باتىپ ەڭىرەپ، جىلاپ جاتقاندا وسى ۇيدەن شىعارىپ سالدىق. ءجۇز ون ۇشكە شىعارىنا بىر-ەكى كۇن قالعاندا نامازىن وقىپ كەلىپ، جاپ-جاقسى بويدا كەتە بەرگەن اپامدى دا وسى ۇيدەن شىعارعان ەدىك...
— وسى ءۇيدىڭ قۇبىلاسىنا قاراپ ناماز وقىعان سايىن، سەنىڭ وقۋىڭدى، جۇمىسىڭدى، بالالارىڭدى، جارىڭدى اتاپ باتا قىلۋشى ەم، ەندى وسى ءۇيدى سۇردىرەسىڭ بە؟ — اكەم تاعى ماعان جالىنىشتى قارادى.
باسقا باۋىرلارىمنىڭ الدىندا، ءۇيدىڭ دۋالىن قۇلاتۋعا جاقىنداپ كەلىپ قالعان بۋلدوزەردىڭ الدىندا، وسى ۇيگە ارناپ قۇران وقىتۋ ءۇشىن اكەلىنگەن ماڭىراعان قارا قوشقاردىڭ الدىندا اكەم ەكەۋىمىز ەش نارسەگە جارامسىز ءبىر قاڭباق ىسپەتتى تۇرا بەردىك...
بەس-التى جاسىمدا بولسا كەرەك — وسى ءۇيدى سالىپ جاتقانى ەمىس-ەمىس ەسىمدە. اسارعا كەلگەندەر كوشە جاقتان تام باسىنا شىعاتىن ەكى تاقتاي ورناتىپ، وعان باسقىش قىلىپ تاقتايلاردى بەكىتىپ، سول ساتىمەن شەلەكتەپ، زەمبىلدەپ لاي، توپىراق، كىرپىش تاسىپ توبەگە شىعىپ جاتقانى ەسىمدە. «ءۇي بىتسە بولدى — ەكى بالاما سۇندەت توي بەرەمىن»، — دەپ مەنى جانە ءىنىمدى كورسەتىپ قويادى اكەم اسارشىلارعا.
— سەن بىلەرسىڭ، — دەدى اكەم ويىمدى بۇزىپ، — وو ارىرەكتە ناعاشى اتام مەن اپامنىڭ ءۇيى بار ەدى. سونى بۇزىپ كەلگەنبىز. ءبىر ادام زورعا كوتەرەتىن اباجاداي كىرپىشتەرى بار ەدى، سولاردى جەتكەنىنشە قولداندىق. ول كەزدە اۋىلدا تەمىر شاتىرلى ءۇي جوق، ءبىرىنشى بولىپ ءبىز قاڭىلتىر جاپتىرعانبىز. وسى ۇيدە ءبارىڭ ءتىزىلىپ ءبىر توسەكتە جاتاتىن ەدىڭدەر. سودان كەزەك-كەزەك ەسەيىپ، وقۋعا، اسكەرگە كەتتىڭدەر. قارا شاڭىراق بولسا سىزدەردى ساعىنىپ تۇراتىن ۇنەمى. ونىڭ تۇگەل توپىرلاپ كەلىپ قالعاندا ءۇي ءىشى نۇرلانىپ، تاماشا كۇيگە ەنەتىن. التى بالامدى وسى ۇيدەن ۇيلەندىرىپ، ءتورت قىزىمدى وسى ۇيدەن ۇزاتتىم. ونىڭ دا تۇگەل ەسەيگەندەرىڭە ىشتەي قۇدايعا شۇكىرشىلىك ەتىپ ءجۇردىم... ەندى وسى ۇيلەرىڭدى — ءوز ۇيالارىڭدى بۇزىپ تاستاماقسىڭدار ما؟ ەسىڭدە بار ما — وسى ۇيدە قارلىعاشتىڭ ۇياسى بولعان، ۇياسىن بۇزدىرماي، ۇياسىنا جىلاندى جولاتپاي قالاي شىرىلدايتىن ەدى، بايعۇس؟
اكەم سولاي دەگەندە، نە ىستەرىمدى بىلمەي مەلشيىپ تۇرىپ قالدىم. باسقالار ماعان قارايدى جالتاقتاپ. اقىرى ءۇيدى بۇزۋدى، ودان شىققان تاقتايلاردى جاڭا ۇيگە قولدانۋدى شەشىپ قويعانبىز. ول بىلاي تۇرسىن، ونىمىز ون بولمەنىڭ ارلەنۋىنە دەيىن اقىلداسىپ شىققانبىز. اۋىلداعىلار ايتقان: ءبىر جولى ۇيگە كەلگەن كەلىندەر ءۇيدى قالايشا بۇزىپ، جاڭا ءۇيدى قالاي سالۋدى سويلەسىپ جاتقاندا اكەم ۇستىلەرىنە كىرىپ كەلىپ، ومىرىندە ءبىرىنشى مارتە بالاعاتتاپ قۋىپ شىعىپتى دەپ... سودان كەيىن ولار اكەم باردا ءبىزدىڭ اۋلاعا اياق باسپاي قالىپتى...
— تۇسىنەسىز عوي، — دەدىم اكەمە باياۋ بۋلىققان داۋىسپەن، — ءبارى ەسكىرەدى، توزادى. بۇل تامنىڭ سالىنعانىنا ەلۋ جىلدان اسىپتى. مەن وندا ەسىم كىرمەگەن بالامىن. ءقازىر الپىستان استىم. ءۇيدىڭ ءتۇبى شوگىپ كەتتى. دۋالدارى ۋاتىلىپ تۇر. ەدەندەرى ءشىرىدى. بۇل ءۇي ءبىر كەزدە اۋىلدىڭ ماڭدايى بولسا، ءقازىر تاپالتاق جەر تامعا اينالدى. ادامدار رەسەيدەن اقشا اكەلىپ ىستىق سۋى، سۋىق سۋى ىشىندە، ىرگەتاسى بيىك، جەرتولەسى، گاراجى بار ۇيلەر سالىپ جاتىر. سىزگە دە تۇندە سىرتقا شىقپايتىن، دارەتحاناسى، دارەت الاتىن جەرى، نامازحاناسى ىشىندە بولعان ءۇي سالىپ بەرەيىك دەدىك.
— مەن ۇيدەگى دارەتحاناعا اياق باسپايمىن، ۇيدەن دارەت المايمىن! — اكەم اشۋىنا ابدەن ءمىندى. شىنىمەن، شاھارعا بارعاندا كوپقاباتتى ۇيلەردە ءبىر كۇن دە تۇرماي، جەر ۇيلەرى بار بالالارىنىكىنە قاشادى، دارەتحاناسىنا دا كىرمەيدى، دارەت تە المايدى. مۇنىسىن ەستىگەم.
بۋلدوزەردىڭ ۇيگە تاياپ قالعانىن مەن دە، اكەم دە كورىپ تۇردىق. اكەمە ساي جاققا بارىپ كەلەيىك دەسەم دە، كورشىنىڭ ۇيىنە ءجۇر دەسەم دە بولمادى. ەسكى ۇيدەن كوزىن الا المادى. جاس تولى جانارىنا قارادىم. جانارىنان ءقازىر تالقانى شىعاتىن ەسكى ءۇيدى كوردىم.
بۋلدوزەر تۇمسىعىمەن دۋالدى ءسۇزدى. ءۇي بىلق ەتپەدى. تاعى ءسۇزدى. تاعى بىلق ەتپەدى. مۇندايعا ەتى ۇيرەنگەن بۋلدوزەرشى تراكتورىن گۇرىلدەتىپ تاعى ءبىر ءسۇزىپ ەدى، دۋالدىڭ ءبىر بۇرىشى وپىرىلىپ ءتۇسىپ، ءىرى كىرپىشتەرى ساتىرلاپ توگىلىپ قالدى.
— انە كەتتى، — دەدى اكەم، — جولبارىستىڭ ەكى شونجىگى قاشتى!
مەن تاڭ قالىپ، قالجىڭداپ تۇر ما دەسەم، اكەم شىنىمەن دە قاشىپ بارا جاتقان جانۋارلارعا قاراعانداي، جانارىمەن ولاردى الىسقا شىعارىپ سالعانداي، كوزىن الماي ءبىرشاما جەرگە دەيىن قاراپ تۇردى. ماعان جولبارىستىڭ شونجىكتەرى تۇگىلى مىسىق تا، يت تە كورىنبەدى. بۇرقىراعان شاڭ-توزاڭ، مەنىمەن تەڭ شي قامىستار، قاراۋىتقان ساباندار جەردە شاشىلىپ جاتىر. قورقىپ كەتتىم. «اكەم اقىلىنان اداسا باستادى ما؟ نەمەسە شىنىمەن دە وسى ءۇيدىڭ كيەسى بار بولدى ما» دەدىم ىشتەي. ولاردى قاشىرىپ جىبەرمەدىك پە دەيمىن. دەدىم دە، ءىشىم ۋداي اشىدى. سودان اكەم مىنا ۇيدەن شاي ىشكەن ەدى دەپ اۋىلداعى ولگەن ادامداردى بىر-بىردەن تۇگەندەپ شىقتى. «مەن دە سىزدەرگە بارامىن»، — دەدى. «بۇل جاقتا قاتارلاستارىم دا، زامانداستارىم دا قالمادى» دەدى. جۇرەگىم ءدىر ەتتى... اتتەگەن-اي، دەدىم...
***
ارادا ءبىر جىلداي ۋاقىت ءوتىپتى. جاڭا ءۇي ءبىتتى. اكەم وعان كىرگەن جوق، ەسكى جازعى جايدا قالا بەردى. ەسكى ءۇيدىڭ شەتىندە وسى وشاق قالعان ەدى، ويتكەنى.
—... جانازاشىلار كەلدى! — دەستى ادامدار مەنىڭ ويىمدى بۇزىپ. ەسىك الدىنا قاتار قويىلعان ورىندىققا كەلىپ وتىرا قالدىم. قۇران وقىلىپ، جۇرت بەت سيپادى.
— شايعا كىرىڭىزدەر، شايعا! جاڭا ۇيگە! — دەدىك.
— راحمەت! — دەپ قۇران وقىتۋعا كەلگەندەر بىزگە باسۋ ايتقان بولىپ كەۋدەلەرىنە قىسىپ قۇشاقتاسىپ، «جاقسى ادام ەدى مارقۇم، جانى جانناتتا بولسىن» دەپ شىعىپ كەتە بەردى...
2018 جىل، 19 تامىز
قىرعىز تىلىنەن اۋدارعان گۇلنۇر قىرانباي قىزى
You Might Also Like
-
ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى ماگيستراتۋرا مەن دوكتورانتۋراعا ءتۇسۋ ءۇشىن قاجەت حالىقارالىق سەرتيفيكاتتار تىزىمىنە قاتىستى تۇسىنىك بەردى.
-
ەلباسىنىڭ الدىڭعى جولعى «ۇلتتىق جاڭعىرۋ» ماقالاسى مەن قازىرگى «ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى» ماقالالارى ءاربىر قازاقستاندىقتاردىڭ كوكەيىنەن ورىن الدى. شىن مانىندە، بۇكىل سانامىزدى ۇ...
