وسىمدىكتىڭ ءوسىمدى (ۆەگەتاتيۆتى) مۇشەلەرى. تامىر جانە تامىر جۇيەسى
كۇندەلىكتى جوسپار بيولوگيا 6 سىنىپ
ساباق: 6
تاقىرىبى: ءىى تاراۋ. وسىمدىكتىڭ ءوسىمدى (ۆەگەتاتيۆتى) مۇشەلەرى.
§7. تامىر جانە تامىر جۇيەسى
ساباقتىڭ ماقساتى: وسىمدىكتىڭ ءوسىمدى مۇشەلەرىنە جالپىلاما سيپاتاما بەرىپ، سونىڭ ءبىرى – تامىردىڭ تۇرلەرىن، ءوزارا ەرەكشەلىكتەرىن اتاپ كورسەتۋ.
ساباقتىڭ مىندەتتەرى:
بىلىمدىلىگى – تامىر، تامىر جۇيەسى دەگەن ۇعىمداردىڭ ءمانىسىن اشىپ، ولاردىڭ اتقاراتىن قىزمەتىن وقۋشى تۇلعاسىنا جەتە ءتۇسىندىرۋ
تاربيەلىلىگى – ءتۇرلى تاربيەلىك شارالاردىڭ اسەرىمەن وقۋشى تۇلعاسىندا جاعىمدى وزگەرىستەرگە جەتۋ.
دامىتۋشىلىعى – پانگە، تاقىرىپقا بايلانىستى قىزىعۋشىلىقتارىن دامىتۋ.
قۇرال - جابدىقتار: ەلەكتروندىق وقۋلىق، بەينە فيلمدەر.
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
وقۋشىلاردىڭ ساباققا دايىندىعىن باقىلاي وتىرىپ، زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ كەزەڭى
كەيبىر وقۋشىلارعا كارتوچكالار تاراتىلادى. سول ارقىلى باعالانادى.
1 – كارتوچكا
ءى. ءار ۇلپانىڭ قۇرىلىسى مەن اتقاراتىن قىزمەتىنە قاراي كەستەدەگى بوس ورىنعا ءتيىستى رەت سانىن جاز.
1. جاسۋشالارى ءبىر - بىرىمەن تىعىز جاناسقان، العاشىندا ءتىرى، بىرتىندەپ قابىقشاسى قالىنداپ ءولى جاسۋشالارعا اينالادى؛ سۋ مەن ۋلى گازداردى ىشكە وتكىزبەيدى؛ وسىمدىكتى ىستىقتان، سۋىقتان، قاتتى جەلدەن قورعايدى.
2. ءتىرى جاسۋشالار توبىنان تۇرادى؛ زات الماسۋ ناتيجەسىندە تۇزىلگەن ءنارۋىز، كومىرسۋ مەن مايلاردىڭ ارتىعىن قورعا جينايدى. ىشىندە حلوروپلاستارى بار ءتىرى جاسۋشالاردا ورگانيكالىق زات تۇزىلەدى؛ جاپىراق پەن ساباقتاعى جاسۋشالاردىڭ اراسىنداعى كەڭىستىكتەردە اۋا، سۋ جينالادى؛ ول وسىمدىكتىڭ قۇرعاقشىلىققا توزىمدىلىگىن ارتتىرادى.
3. جاسۋشالارى العاشىندا ءتىرى بولعانىمەن وسە كەلە قابىقشاسى قالىڭداپ، سيتوپلازماسى كەۋىپ، ءولى جاسۋشاعا اينالادى دا، بەرىكتىگى بولاتتاي بولادى. قانشا داۋىل سوقسا دا جاپىراقتارى جىرتىلماي، نازىك ساباقتارى سىنباي وسۋىنە سەبەپكەر بولادى.
4. جاسۋشا قابىقشاسى جۇقا، سيتوپلازماسى تولىق، ۆاكۋولدەرى ۇساق ساباق پەن تامىردىڭ ەڭ ۇشىندا بولادى، وسىمدىكتىڭ ۇزارىپ، جۋانداپ وسۋىنە اسەر ەتەدى.
5. وسىمدىك مۇشەلەرىنىڭ ءار جەرىندە شاشىراندى ورنالاسادى. جاسۋشا پىشىندەرى اتقاراتىن قىزمەتىنە بايلانىستى قابىقشاسى جۇقا، كوپ ۋاقىتقا دەيىن ءتىرى قالپىندا ساقتالادى، كەيدە باسقا ۇلپا جاسۋشالارىنىڭ اراسىندا شاشىراپ جاتادى. زات الماسۋ ناتيجەسىندە بولىنگەن زاتتار وسىمدىكتى مالعا جەم بولۋدان، زياندى ميكروبتار مەن جاندىكتەردەن ساقتايدى، جابىن ۇلپامەن تىعىز بايلانىستى.
6. اتقاراتىن قىزمەتىنە بايلانىستى جاسۋشا پىشىندەرى تۇرلىشە بولىپ وزگەرگەن. جاسۋشا قابىقشاسى سۇرەكتەنگەن قالىڭ، وتە كوپ مايدا ساڭىلاۋلارى بار، سول ارقىلى ەرىتىندى ءسۇزىلىپ، ەكىنشى جاسۋشاعا وتكىزىلەدى.
ءىى. ءوڭ مەن توز قاي ۇلپاعا جاتادى، استىن سىز.
1. ءتۇزۋشى؛ 2. وتكىزگىش؛ 3. جابىن؛ 4. تىرەك؛ 5. نەگىزگى؛ 6. ءبولىپ شىعارۋشى
2 – كارتوچكا
ءى. كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا ءتيىستى سوزدەردى جاز
بيولوگيالىق ديكتانت
1. تەك... 2 جاسۋشالارى عانا بولىنۋگە قابىلەتتى. 2. ءوڭنىڭ كەيبىر جاسۋشالىرى ۇزارىپ ءوسىپ... اينالادى. 3. جوعارى ساتىداعى وسىمدىكتەردىڭ تومەنگى ساتىداعى وسىمدىكتەردەن ايىرماشىلىعى وتە جاقسى دامىعان... بولۋى. 4. قورەكتىك ۇلپا مەن فوتوسينتەزدەۋشى ۇلپانى قوسىپ... دەپ اتايدى. 5.... جاسۋشا قابىقشاسى جۇقا ءبىر - بىرىمەن تىعىز ورنالاسقان ۇساق ءتىرى جاسۋشالاردان تۇرادى. 6. شايىر جولى، ەفير مايى كانالى، ءسۇت جولدارى، بەزدەۋىتتى، جابىسقاق تۇكتەر، بەزدى قابىرشاقتار، شىرنەلىكتەر... ۇلپاعا جاتادى. 7. تامىردىڭ توپىراقتان سورىپ العان مينەرالدى تۇزدارىنىڭ سۋداعى ەرىتىندىسىن، جەر ءۇستى مۇشەلەرىنە... جەتكىزەدى. 8. وسىمدىكتەردە تىرەك ۇلپاسى... بولىپ سانالادى. جاپىراق ساعاعىنا، جۇيكەلەرىنە بەرىكتىك قاسيەت بەرەتىن.... 10. جابىن ۇلپا... دەپ بولىنەدى.
جاۋاپتارى: 1) ۇلپالارىنىڭ؛ 2) ءتۇزۋشى ۇلپا؛ 3) ءتۇزۋشى ۇلپانىڭ؛ 4) ءوڭ، توز، قابىق؛ 5) تۇككە؛ 6) نەگىزگى ۇلپا؛ 7) تىرەك ۇلپاسى؛ 8) قاڭقاسى؛ 9) وتكىزگىش ۇلپا؛ 10) ءبولىپ شىعارۋشى ۇلپا.
№5 - زەرتحانالىق جۇمىس.
تاقىرىبى: تامىر تيپتەرىن كىندىك جانە شاشاق تامىر جۇيەلەرىن تالداۋ.
ماقساتى: تامىر جۇيەسى مەن تامىر تيپتەرىنىڭ ءمانىسىن اجىرىراتىپ، وزىندىك ەرەكشەلىكتەرىن پراكتيكا جۇزىندە تالداپ، زەرتتەۋ.
قۇرال - جابدىقتار: كىندىك تامىر جۇيەسى بار قاۋىن، قاربىز، ءسابىز، باقباق، جوڭىشقا جانە ت. ب. وسىمدىكتەرىنىڭ كەپپەشوپتەرى (ەگەر كەپپەشوپتەر بولماسا الدىن الا تۇقىمنان وسىرۋگە بولادى (كۇنباعىس، ۇرمەبۇرشاق، اسبۇرشاق). ساباقتان 10 - 15 كۇن بۇرىن تامىر جۇيەسى شىققانعا دەيىن ىدىستاعى سۋعا پيازدى ورنالاستىرادى. 10 كۇن بۇرىن ءسابىزدىڭ دە جەمتامىرىن توپىراققا كومسە، جىڭىشكەرگەن جەرىنەن دامىعان جاناما تامىرلارى شىعادى.
جۇمىستىڭ بارىسى:
1. الدارىڭا بەرىلگەن اسبۇرشاق نەمەسە قاۋىن، قاربىز، ت. ب. وسىمدىكتىڭ كەپپەشوبىنەن تامىرىن مۇقيات قاراپ تامىر تيپتەرىن اجىراتىپ (نەگىزگى تامىر، جاناما تامىر، قوسالقى تامىر)، سۋرەتىن سالىپ اتتارىن جازىڭدار.
2. قوسالقى تامىردى ءارى شاشاق تامىر جۇيەسىن (ساباق وتەردەن 10 - 15 كۇن بۇرىن) قاراۋ ءۇشىن سۋعا سالىنعان پيازشىقتىڭ جاڭا ءوسىپ شىققان تامىرلارىن تالداڭدار.
3. شاشاق تامىر جۇيەسىن – بيداي، جۇگەرى كەپپەشوپتەرىنەن قاراپ انىقتاڭدار.
4. الدىن الا (10 كۇن) بۇرىن توپىراققا كومىلگەن سابىزدەن كىندىك تامىر جۇيەسىن قاراپ، جاناما تامىرلارىن اجىراتىڭدار.
5. كىندىك تامىرلار مەن شاشاق تامىرلار جۇيەسىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىنە كوڭىل اۋدارىپ، وقۋلىقتىڭ سۋرەتىمەن سالىستىرىڭدار.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
ساباق: 6
تاقىرىبى: ءىى تاراۋ. وسىمدىكتىڭ ءوسىمدى (ۆەگەتاتيۆتى) مۇشەلەرى.
§7. تامىر جانە تامىر جۇيەسى
ساباقتىڭ ماقساتى: وسىمدىكتىڭ ءوسىمدى مۇشەلەرىنە جالپىلاما سيپاتاما بەرىپ، سونىڭ ءبىرى – تامىردىڭ تۇرلەرىن، ءوزارا ەرەكشەلىكتەرىن اتاپ كورسەتۋ.
ساباقتىڭ مىندەتتەرى:
بىلىمدىلىگى – تامىر، تامىر جۇيەسى دەگەن ۇعىمداردىڭ ءمانىسىن اشىپ، ولاردىڭ اتقاراتىن قىزمەتىن وقۋشى تۇلعاسىنا جەتە ءتۇسىندىرۋ
تاربيەلىلىگى – ءتۇرلى تاربيەلىك شارالاردىڭ اسەرىمەن وقۋشى تۇلعاسىندا جاعىمدى وزگەرىستەرگە جەتۋ.
دامىتۋشىلىعى – پانگە، تاقىرىپقا بايلانىستى قىزىعۋشىلىقتارىن دامىتۋ.
قۇرال - جابدىقتار: ەلەكتروندىق وقۋلىق، بەينە فيلمدەر.
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
وقۋشىلاردىڭ ساباققا دايىندىعىن باقىلاي وتىرىپ، زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ كەزەڭى
كەيبىر وقۋشىلارعا كارتوچكالار تاراتىلادى. سول ارقىلى باعالانادى.
1 – كارتوچكا
ءى. ءار ۇلپانىڭ قۇرىلىسى مەن اتقاراتىن قىزمەتىنە قاراي كەستەدەگى بوس ورىنعا ءتيىستى رەت سانىن جاز.
1. جاسۋشالارى ءبىر - بىرىمەن تىعىز جاناسقان، العاشىندا ءتىرى، بىرتىندەپ قابىقشاسى قالىنداپ ءولى جاسۋشالارعا اينالادى؛ سۋ مەن ۋلى گازداردى ىشكە وتكىزبەيدى؛ وسىمدىكتى ىستىقتان، سۋىقتان، قاتتى جەلدەن قورعايدى.
2. ءتىرى جاسۋشالار توبىنان تۇرادى؛ زات الماسۋ ناتيجەسىندە تۇزىلگەن ءنارۋىز، كومىرسۋ مەن مايلاردىڭ ارتىعىن قورعا جينايدى. ىشىندە حلوروپلاستارى بار ءتىرى جاسۋشالاردا ورگانيكالىق زات تۇزىلەدى؛ جاپىراق پەن ساباقتاعى جاسۋشالاردىڭ اراسىنداعى كەڭىستىكتەردە اۋا، سۋ جينالادى؛ ول وسىمدىكتىڭ قۇرعاقشىلىققا توزىمدىلىگىن ارتتىرادى.
3. جاسۋشالارى العاشىندا ءتىرى بولعانىمەن وسە كەلە قابىقشاسى قالىڭداپ، سيتوپلازماسى كەۋىپ، ءولى جاسۋشاعا اينالادى دا، بەرىكتىگى بولاتتاي بولادى. قانشا داۋىل سوقسا دا جاپىراقتارى جىرتىلماي، نازىك ساباقتارى سىنباي وسۋىنە سەبەپكەر بولادى.
4. جاسۋشا قابىقشاسى جۇقا، سيتوپلازماسى تولىق، ۆاكۋولدەرى ۇساق ساباق پەن تامىردىڭ ەڭ ۇشىندا بولادى، وسىمدىكتىڭ ۇزارىپ، جۋانداپ وسۋىنە اسەر ەتەدى.
5. وسىمدىك مۇشەلەرىنىڭ ءار جەرىندە شاشىراندى ورنالاسادى. جاسۋشا پىشىندەرى اتقاراتىن قىزمەتىنە بايلانىستى قابىقشاسى جۇقا، كوپ ۋاقىتقا دەيىن ءتىرى قالپىندا ساقتالادى، كەيدە باسقا ۇلپا جاسۋشالارىنىڭ اراسىندا شاشىراپ جاتادى. زات الماسۋ ناتيجەسىندە بولىنگەن زاتتار وسىمدىكتى مالعا جەم بولۋدان، زياندى ميكروبتار مەن جاندىكتەردەن ساقتايدى، جابىن ۇلپامەن تىعىز بايلانىستى.
6. اتقاراتىن قىزمەتىنە بايلانىستى جاسۋشا پىشىندەرى تۇرلىشە بولىپ وزگەرگەن. جاسۋشا قابىقشاسى سۇرەكتەنگەن قالىڭ، وتە كوپ مايدا ساڭىلاۋلارى بار، سول ارقىلى ەرىتىندى ءسۇزىلىپ، ەكىنشى جاسۋشاعا وتكىزىلەدى.
ءىى. ءوڭ مەن توز قاي ۇلپاعا جاتادى، استىن سىز.
1. ءتۇزۋشى؛ 2. وتكىزگىش؛ 3. جابىن؛ 4. تىرەك؛ 5. نەگىزگى؛ 6. ءبولىپ شىعارۋشى
2 – كارتوچكا
ءى. كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا ءتيىستى سوزدەردى جاز
بيولوگيالىق ديكتانت
1. تەك... 2 جاسۋشالارى عانا بولىنۋگە قابىلەتتى. 2. ءوڭنىڭ كەيبىر جاسۋشالىرى ۇزارىپ ءوسىپ... اينالادى. 3. جوعارى ساتىداعى وسىمدىكتەردىڭ تومەنگى ساتىداعى وسىمدىكتەردەن ايىرماشىلىعى وتە جاقسى دامىعان... بولۋى. 4. قورەكتىك ۇلپا مەن فوتوسينتەزدەۋشى ۇلپانى قوسىپ... دەپ اتايدى. 5.... جاسۋشا قابىقشاسى جۇقا ءبىر - بىرىمەن تىعىز ورنالاسقان ۇساق ءتىرى جاسۋشالاردان تۇرادى. 6. شايىر جولى، ەفير مايى كانالى، ءسۇت جولدارى، بەزدەۋىتتى، جابىسقاق تۇكتەر، بەزدى قابىرشاقتار، شىرنەلىكتەر... ۇلپاعا جاتادى. 7. تامىردىڭ توپىراقتان سورىپ العان مينەرالدى تۇزدارىنىڭ سۋداعى ەرىتىندىسىن، جەر ءۇستى مۇشەلەرىنە... جەتكىزەدى. 8. وسىمدىكتەردە تىرەك ۇلپاسى... بولىپ سانالادى. جاپىراق ساعاعىنا، جۇيكەلەرىنە بەرىكتىك قاسيەت بەرەتىن.... 10. جابىن ۇلپا... دەپ بولىنەدى.
جاۋاپتارى: 1) ۇلپالارىنىڭ؛ 2) ءتۇزۋشى ۇلپا؛ 3) ءتۇزۋشى ۇلپانىڭ؛ 4) ءوڭ، توز، قابىق؛ 5) تۇككە؛ 6) نەگىزگى ۇلپا؛ 7) تىرەك ۇلپاسى؛ 8) قاڭقاسى؛ 9) وتكىزگىش ۇلپا؛ 10) ءبولىپ شىعارۋشى ۇلپا.
№5 - زەرتحانالىق جۇمىس.
تاقىرىبى: تامىر تيپتەرىن كىندىك جانە شاشاق تامىر جۇيەلەرىن تالداۋ.
ماقساتى: تامىر جۇيەسى مەن تامىر تيپتەرىنىڭ ءمانىسىن اجىرىراتىپ، وزىندىك ەرەكشەلىكتەرىن پراكتيكا جۇزىندە تالداپ، زەرتتەۋ.
قۇرال - جابدىقتار: كىندىك تامىر جۇيەسى بار قاۋىن، قاربىز، ءسابىز، باقباق، جوڭىشقا جانە ت. ب. وسىمدىكتەرىنىڭ كەپپەشوپتەرى (ەگەر كەپپەشوپتەر بولماسا الدىن الا تۇقىمنان وسىرۋگە بولادى (كۇنباعىس، ۇرمەبۇرشاق، اسبۇرشاق). ساباقتان 10 - 15 كۇن بۇرىن تامىر جۇيەسى شىققانعا دەيىن ىدىستاعى سۋعا پيازدى ورنالاستىرادى. 10 كۇن بۇرىن ءسابىزدىڭ دە جەمتامىرىن توپىراققا كومسە، جىڭىشكەرگەن جەرىنەن دامىعان جاناما تامىرلارى شىعادى.
جۇمىستىڭ بارىسى:
1. الدارىڭا بەرىلگەن اسبۇرشاق نەمەسە قاۋىن، قاربىز، ت. ب. وسىمدىكتىڭ كەپپەشوبىنەن تامىرىن مۇقيات قاراپ تامىر تيپتەرىن اجىراتىپ (نەگىزگى تامىر، جاناما تامىر، قوسالقى تامىر)، سۋرەتىن سالىپ اتتارىن جازىڭدار.
2. قوسالقى تامىردى ءارى شاشاق تامىر جۇيەسىن (ساباق وتەردەن 10 - 15 كۇن بۇرىن) قاراۋ ءۇشىن سۋعا سالىنعان پيازشىقتىڭ جاڭا ءوسىپ شىققان تامىرلارىن تالداڭدار.
3. شاشاق تامىر جۇيەسىن – بيداي، جۇگەرى كەپپەشوپتەرىنەن قاراپ انىقتاڭدار.
4. الدىن الا (10 كۇن) بۇرىن توپىراققا كومىلگەن سابىزدەن كىندىك تامىر جۇيەسىن قاراپ، جاناما تامىرلارىن اجىراتىڭدار.
5. كىندىك تامىرلار مەن شاشاق تامىرلار جۇيەسىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىنە كوڭىل اۋدارىپ، وقۋلىقتىڭ سۋرەتىمەن سالىستىرىڭدار.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
