وتباسى مەن بالاباقشا ىنتىماقتاستىعى
وتباسى مەن بالاباقشا ىنتىماقتاستىعى
بالانى بۇزۋعا، تۇزەۋگە سەبەپ بولاتىن ءبىر شارت – جاس كۇندە كورگەن ونەگە. (جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ)
قوعام ءۇشىن ءار كەزەڭدە، ءار وتباسىندا ءوسىپ كەلە جاتقان ورىمدەي ۇل – قىزداردىڭ دەنى ساۋ، رۋحاني باي، ەڭبەككە، بىلىمگە قۇشتار بولىپ ءوسۋى – ەڭ جوعارعى تىلەك، ەڭ بيىك ماقسات.
ونىڭ قۋات الاتىن قاينار باستاۋى وتباسى. وتباسىنىڭ اسا قۇندى ىقپالى مەن اسەرىن ومىردەگى ەشنارسەنىڭ كۇشىمەن سالىستىرۋعا بولمايدى. بالاعا اتا – انا تاربيەسىنىڭ ورنىن ەشنارسە الماستىرا المايدى. وتباسى – ومىرگە ءسابي اكەلىپ، ونى تاربيەلەپ، قالىپتاستىرۋدا جانە ۇرپاق جالعاستىرۋدا تەڭدەسى جوق ورىن.
وتباسى – بالانىڭ جاسىن، جەكە ەرەكشەلىگىن، پسيحولوگيالىق پروسەستەرىن ەسكەرە وتىرىپ، جاراسىمدى جەتىلگەن ۇرپاقتى تاربيەلەۋ. كوزدەگەن ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن وتباسىنداعى تاربيە تومەندەگى مىندەتتەردى شەشەدى.
وتباسىندا بالانىڭ وسۋىنە، دەنساۋلىعىنا قامقورلىق جاساۋ، تازالىقتى قالىپتاستىرۋ.
ەڭبەكسۇيگىشتىككە باۋلۋ، تۇرمىستاعى، ءۇي شارۋاسىنداعى ەڭبەككە قۇلشىنىسىن ارتتىرۋ، وزىنە – ءوزى قىزمەت ەتۋگە ۇيرەتۋ.
وتباسى مۇشەلەرىمەن ءتىل تابىسىپ، دۇرىس قارىم – قاتىناس جاساۋعا، ۇلكەنگە قۇرمەت، كىشىگە ىزەت كورسەتۋگە ۇيرەتۋ.
ادەبيەتكە، مادەنيەتكە، ونەرگە تاربيەلەۋ جۇزەگە اسۋ ءۇشىن بالا دۇنيەگە كەلگەن كۇننەن باستاپ وتباسىندا، قوعامدىق ورىنداردا، مەكتەپتە ءتالىم – تاربيە بەرىلەدى.
«بالانى جاستان»، «ۇيادا نە كورسەڭ، ۇشقاندا سونى ىلەسىڭ» دەگەن دانالىق سوزدەردىڭ ماعىناسى وتە تەرەڭ. سەبەبى، ەسەيىپ كەتكەن سوڭ بالانىڭ تەرىس مىنەزىن، قالىپتاسقان قاتە كوزقاراسىن وزگەرتۋ وتە قيىن. وسى كەزدە «بالاڭىزدىڭ تاربيەسىن باستاماس بۇرىن، ءوزىڭىزدىڭ مىنەز – قۇلقىڭىزدى، ومىرگە كوزقاراسىڭىزدى وي ەلەگىنەن وتكىزىپ، باقىلادىڭىز با؟» دەگەن ساۋال تۋادى.
ۇلى پەداگوگ ا. س. ماكارەنكو: «بالالاردىڭ الدىندا بەدەلدى بولۋدى قالامايتىن اتا – انا جوق. ءبىراق قالاي، قاي باعىتتا ونەگە بەرىپ، ءوسىرىپ كەلە جاتقانىن ويلاماستان، بالا ساناسىن رۋحاني وكتەمدىك جاساپ تاربيەلەيتىن اتا – انا بارشىلىق. بۇل بەدەلدى بولۋدىڭ قانداي جولى؟ مۇنداي جولمەن كەلگەن ادال بالانىڭ ساناسى جەتىلگەندە وزدىگىنەن جويىلادى» دەگەن.
وتباسى – بارلىعىنىڭ باسى، جان – جاقتى دامۋىنىڭ نەگىزى بولاتىن تاربيە ينستيتۋتى. وتباسىنداعى اتا – انا مەن بالانىڭ قارىم – قاتىناس ناتيجەسىندە، ادامگەرشىلىك، ەستەتيكالىق، دەنە تاربيەسىنىڭ العاشقى ۇلگىلەرى قالىپتاسادى. ال اكە مەن شەشە – بالانىڭ العاشقى تاربيەشىلەرى.
اتا – انالار بالا باقىتىنىڭ شىناي باعبانى بولۋى ءتيىس.
بالا باقىتى – بىلىمدە. «ءبىلىم – ءبىر قۇرال. ءبىلىمى كوپ ادام قۇرالى ساي ۇستا سىقىلدى، نە جاساسا دا كەلىستىرىپ جاسايدى»، - دەگەن ا. بايتۇرسىنوۆ.
بۇگىنگى تاڭدا بولىپ جاتقان ومىرىمىزدەگى وزگەرىستەرگە بايلانىستى ۇستازدار مەن اتا – انالاردىڭ بالا تاربيەلەۋدەگى جاۋاپكەرشىلىگى ارتا تۇسۋدە. بالالاردى وقىتۋ مەن تاربيەلەۋدە وتباسىنىڭ باسىم ءرولىن مويىنداي وتىرىپ، بىرلەسە جۇمىس جاساۋ كەرەك. ءاربىر ۇستاز اتا – انالارمەن قارىم – قاتىناس جاساۋدا ءتۇرلى تاسىلدەردى، قازىرگى جاڭا تەحنولوگيالاردى پايدالانا وتىرىپ، اتا – انانىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ ماقساتىندا جۇمىس جاساسا، اتا – انانىڭ بالاباقشاعا، تاربيەشىگە دەگەن كوزقاراسى وزگەرەر ەدى.
اتا – انالارمەن جۇمىستى ۇيىمداستىرۋدىڭ نەگىزگى ماقساتى:
• اتا – انانىڭ ومىرگە دەگەن كوزقاراسىن وزگەرتۋ؛
• بالانىڭ بۇگىنگى جاساعان قادامى ەرتەڭگى تۇلعا قالىپتاسۋىنا ۇلكەن اسەر ەتەتىنىن اتاپ ءوتۋ؛
• اتا – انالارمەن جۇمىس جاساعان كەزدە بىرىزدىلىك قاعيداسىن باسشىلىققا الۋ.
بالانى بۇزۋعا، تۇزەۋگە سەبەپ بولاتىن ءبىر شارت – جاس كۇندە كورگەن ونەگە. (جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ)
قوعام ءۇشىن ءار كەزەڭدە، ءار وتباسىندا ءوسىپ كەلە جاتقان ورىمدەي ۇل – قىزداردىڭ دەنى ساۋ، رۋحاني باي، ەڭبەككە، بىلىمگە قۇشتار بولىپ ءوسۋى – ەڭ جوعارعى تىلەك، ەڭ بيىك ماقسات.
ونىڭ قۋات الاتىن قاينار باستاۋى وتباسى. وتباسىنىڭ اسا قۇندى ىقپالى مەن اسەرىن ومىردەگى ەشنارسەنىڭ كۇشىمەن سالىستىرۋعا بولمايدى. بالاعا اتا – انا تاربيەسىنىڭ ورنىن ەشنارسە الماستىرا المايدى. وتباسى – ومىرگە ءسابي اكەلىپ، ونى تاربيەلەپ، قالىپتاستىرۋدا جانە ۇرپاق جالعاستىرۋدا تەڭدەسى جوق ورىن.
وتباسى – بالانىڭ جاسىن، جەكە ەرەكشەلىگىن، پسيحولوگيالىق پروسەستەرىن ەسكەرە وتىرىپ، جاراسىمدى جەتىلگەن ۇرپاقتى تاربيەلەۋ. كوزدەگەن ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن وتباسىنداعى تاربيە تومەندەگى مىندەتتەردى شەشەدى.
وتباسىندا بالانىڭ وسۋىنە، دەنساۋلىعىنا قامقورلىق جاساۋ، تازالىقتى قالىپتاستىرۋ.
ەڭبەكسۇيگىشتىككە باۋلۋ، تۇرمىستاعى، ءۇي شارۋاسىنداعى ەڭبەككە قۇلشىنىسىن ارتتىرۋ، وزىنە – ءوزى قىزمەت ەتۋگە ۇيرەتۋ.
وتباسى مۇشەلەرىمەن ءتىل تابىسىپ، دۇرىس قارىم – قاتىناس جاساۋعا، ۇلكەنگە قۇرمەت، كىشىگە ىزەت كورسەتۋگە ۇيرەتۋ.
ادەبيەتكە، مادەنيەتكە، ونەرگە تاربيەلەۋ جۇزەگە اسۋ ءۇشىن بالا دۇنيەگە كەلگەن كۇننەن باستاپ وتباسىندا، قوعامدىق ورىنداردا، مەكتەپتە ءتالىم – تاربيە بەرىلەدى.
«بالانى جاستان»، «ۇيادا نە كورسەڭ، ۇشقاندا سونى ىلەسىڭ» دەگەن دانالىق سوزدەردىڭ ماعىناسى وتە تەرەڭ. سەبەبى، ەسەيىپ كەتكەن سوڭ بالانىڭ تەرىس مىنەزىن، قالىپتاسقان قاتە كوزقاراسىن وزگەرتۋ وتە قيىن. وسى كەزدە «بالاڭىزدىڭ تاربيەسىن باستاماس بۇرىن، ءوزىڭىزدىڭ مىنەز – قۇلقىڭىزدى، ومىرگە كوزقاراسىڭىزدى وي ەلەگىنەن وتكىزىپ، باقىلادىڭىز با؟» دەگەن ساۋال تۋادى.
ۇلى پەداگوگ ا. س. ماكارەنكو: «بالالاردىڭ الدىندا بەدەلدى بولۋدى قالامايتىن اتا – انا جوق. ءبىراق قالاي، قاي باعىتتا ونەگە بەرىپ، ءوسىرىپ كەلە جاتقانىن ويلاماستان، بالا ساناسىن رۋحاني وكتەمدىك جاساپ تاربيەلەيتىن اتا – انا بارشىلىق. بۇل بەدەلدى بولۋدىڭ قانداي جولى؟ مۇنداي جولمەن كەلگەن ادال بالانىڭ ساناسى جەتىلگەندە وزدىگىنەن جويىلادى» دەگەن.
وتباسى – بارلىعىنىڭ باسى، جان – جاقتى دامۋىنىڭ نەگىزى بولاتىن تاربيە ينستيتۋتى. وتباسىنداعى اتا – انا مەن بالانىڭ قارىم – قاتىناس ناتيجەسىندە، ادامگەرشىلىك، ەستەتيكالىق، دەنە تاربيەسىنىڭ العاشقى ۇلگىلەرى قالىپتاسادى. ال اكە مەن شەشە – بالانىڭ العاشقى تاربيەشىلەرى.
اتا – انالار بالا باقىتىنىڭ شىناي باعبانى بولۋى ءتيىس.
بالا باقىتى – بىلىمدە. «ءبىلىم – ءبىر قۇرال. ءبىلىمى كوپ ادام قۇرالى ساي ۇستا سىقىلدى، نە جاساسا دا كەلىستىرىپ جاسايدى»، - دەگەن ا. بايتۇرسىنوۆ.
بۇگىنگى تاڭدا بولىپ جاتقان ومىرىمىزدەگى وزگەرىستەرگە بايلانىستى ۇستازدار مەن اتا – انالاردىڭ بالا تاربيەلەۋدەگى جاۋاپكەرشىلىگى ارتا تۇسۋدە. بالالاردى وقىتۋ مەن تاربيەلەۋدە وتباسىنىڭ باسىم ءرولىن مويىنداي وتىرىپ، بىرلەسە جۇمىس جاساۋ كەرەك. ءاربىر ۇستاز اتا – انالارمەن قارىم – قاتىناس جاساۋدا ءتۇرلى تاسىلدەردى، قازىرگى جاڭا تەحنولوگيالاردى پايدالانا وتىرىپ، اتا – انانىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ ماقساتىندا جۇمىس جاساسا، اتا – انانىڭ بالاباقشاعا، تاربيەشىگە دەگەن كوزقاراسى وزگەرەر ەدى.
اتا – انالارمەن جۇمىستى ۇيىمداستىرۋدىڭ نەگىزگى ماقساتى:
• اتا – انانىڭ ومىرگە دەگەن كوزقاراسىن وزگەرتۋ؛
• بالانىڭ بۇگىنگى جاساعان قادامى ەرتەڭگى تۇلعا قالىپتاسۋىنا ۇلكەن اسەر ەتەتىنىن اتاپ ءوتۋ؛
• اتا – انالارمەن جۇمىس جاساعان كەزدە بىرىزدىلىك قاعيداسىن باسشىلىققا الۋ.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
