وتىرارلىق كەمەڭگەر ويشىل
توعىزىنشى جيىرماسىنشى عاسىرلار ارالىعىندا قازاق توپىراعىنان قانشاما عۇلاما ويشىلدار شىققانى بارشامىزعا ءمالىم. تۇركى-يسلام وركەنيەتى ءجۇسىپ بالاساعۇن،احمەت ياسااۋي،ماحمۇد قاشقاري سىندى شوقتىعى بيىك جانداردى دۇنيەگە الىپ كەلدى. عاسىرلار تولقىنىندا اباي مەن شاكارىم سالعان جول قازاق فيلوسوفياسىن وزىندىك ەرەكشەلىكتەرىمەن جوعارى ساپالىق دارەجەگە كوتەرگەنى انىق. جوعارىدا اتالعان تاريحي تۇلعالار مەن عۇلامالاردى بىر-بىرىنەن بولە-جارا قاراستىرۋدىڭ ءوزى قيىن. دەگەنمەن وسىناۋ ۇلىلاردىڭ ىشىندە وتىراردان شىققان فيلولسوف ءابۋ ناسىر ءال-فارابي مۇراسى ءبىزدى قىزىقتىرارى ءسوزسىز. ءال-فارابي مۇرالارىندا ۇلتتىق كودىمىزدىڭ بىرەگەي جاۋھارلارى ساقتالعان. قازاق توپىراعىنان شىققان عۇلامانىڭ ەڭبەكتەرىندە عىلىمنىڭ بارلىق سالاسىنا قاتىستى ىزدەنىستەر مەن زەرتتەۋلەر جازىلعان. وسىنداي بىرەگەي تۇلعانىڭ عىلىمداعى عۇلامالىق سيپاتى قازاق فيلوسوفياسىنىڭ دامۋىنا ۇلكەن ىقپالىن تيگىزەدى. ءال-فارابي زامانى ويمەن ورىلگەن ءداۋىر،يسلام مادەنيەتىنىڭ التىن عاسىرى دەپ ايتساق ارتىق بولماس. سونىمەن قاتار بارىمىزگە بەلگىلى وسى جىلى رۋحاني جاڭعىرۋ باعدارلاماسىنا سايكەس،ءابۋ ناسىر ءال-فارابي بابامىزدىڭ 1150 جىلدىعى كەڭىنەن اتالىپ وتىلگەنى ءمالىم. وسىعان وراي،ءال-فارابي بابامىزدىڭ ءومىربايانىن قايتا پايىمداپ،ولقىلىقتاردىڭ ورنىن تولتىرۋدى ماقسات ەتكەن. سولاردىڭ ىشىندە اسىرەسە ۇلى عۇلاما بابامىزدىڭ ومىرىندەگى وتىرار قالاسى مەن ونداعى كىتاپحناسىنىڭ ماڭىزى ەرەكشە ەكەن. ءقازىر بەلگىلى بولعان مالىمەتتەردەن،ءال-فارابي بابامىزدىڭ زامانىندا تۇركى عىلىمى مەن مادەنيەتىنىڭ وتە جوعارى بولعانىن،ۇلى عۇلامانىڭ وسىنداي تەرەڭ ءبىلىمدى اراب ەلدەرىندە ەمەس،ءوز ەلىمىزدە وتىراردا العانى ءمالىم. بۇعان دالەل ۇلى عۇلاما بابامىزدىڭ مىنا ءسوزى تۇسىنگەن ادامعا ناقتى جاۋاپ دەسە بولادى:ءبىر كىسى ءابۋ ناسىر ال-فارابيگە كەلىپ تاماشا ءبىر تولىسىپ پىسكەن المانى كورسەتىپ بىلاي دەپ سۇراعان ەكەن:وسى المانىڭ ءبىتىم-بولمىسىنىڭ جاقسى بولۋى نەدەن؟ءتۇسى مە،شىرىنى ما،ءدامى مە،الدە ءبىتىمى مە دەپ سۇراق قويىپتى. سوندا ءال-فارابي بارىنەن دە ونىڭ ۇرىعى تاماشا. سەبەبى وسى المانىڭ ءوزى سول ۇرىقتان ءوسىپ شىققان جانە ودان بۇكىل ب ا ق پايدا بولدى عوي دەيدى. وسى تاماشا سيپاتتاۋداعى ۇرىق-تۇركى ءناسىلى دەسەك،ءابۋ ناسىر ءال-فارابي بابامىز ءبىلىم العان ب ا ق ۇلى وتىرار دەسەك دۇرىس بولار. سونىمەن قاتار وتىرارلىق كەمەڭگەر ويشىل ياعني ءال-فارابي انتيكالىق پلوتين مەن پلاتون اكادەمياسىنىڭ جەتەكشىسى بولعان پروكل مەتافيزيكاسى،كوسمولوگياسى جانە يسلام دۇنيەتانىمى نەگىزىندە ەماناسيا تەورياسىنىڭ نەگىزىن قالاعان. يسلام دۇنيەسىندە العاشقىلار قاتارىنان پلاتون رەسپۋبليكاسى نەگىزىندە قايىرىمدى قالا تۇرعىندارىنىڭ كوزقاراستارىن جازىپ شىققانى بارشاعا ءمالىم. ءال-فارابي الەمدىك فيلوسوفيا تاريحىندا وزىندىك ورىن العان كەمەڭگەر فيلوسوف ويشىل. ويشىلدىڭ الەمدىك وركەنيەتكە قوسقان ۇلەسى وراسان زور. سونىمەن قاتار تاريحي دەرەكتەر ءال-فارابي اۋدارمالارى ارقىلى كوپتەگەن كونە گرەك فيلوسوف عالىمدارىنىڭ مۇرالارى ميراس بولىپ بىزگە جەتكەنىن كەيبىر دەرەكتەر باياندايدى. ءبىز ۇلى ويشىل ميراستارىنىڭ قازاق حالقىنىڭ دۇنيەتانىمى مەن مادەنيەتى ءۇشىن ماڭىزى كۇن وتكەن سايىن ارتىپ كەلە جاتقانىنا كوزىمىزدى جەتكىزگەنىمىز دۇرىس. شىنىندا ءال-فارابي مۇرالارى ءوز داۋىرىنەن وزىپ،قازىرگى ادامزات بالاسىنىڭ يگىلىگى ءۇشىن قىزمەت ەتىپ جاتقانى ءمالىم. قورىتا كەلە ءال-فارابي سياقتى عالامدىق ۇلى تۇلعانىڭ ەڭبەكتەرى ءبىرشاما ۋاقىتتان بەرى الەمنىڭ كوپتەگەن عالىمدارى تاراپىنان زەرتتەلىپ كەلەدى. ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگى زەرتتەۋلەر وسى ۇلكەن ۇدەرىستىڭ جالعاسى دەسەك تە بولادى.
ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ءدىنتانۋ ماماندىعىنىڭ ستۋدەنتى ريزابەك لاشىن عىلىمي جەتەكشىسى ءقازۇۋ-نىڭ اعا وقىتۋشىسى تۋنگاتوۆا ۋلجان اسكاربايەۆنا
You Might Also Like
-
تاۋەلسىز ەل - ەشكىمگە باعىنبايتىن، ءوز زاڭى مەن وزىنە ءتان رامىزدەرى بار مەملەكەت. ول –جاراتقاننىڭ بەرگەن باعى. ال، ءبىزدىڭ ەلگە مۇنداي ب ا ق جيىرما توعىز جىل بۇرىن بۇيىردى. ياعني،&n...
-
تاۋەلسىزدىك – بابالارىمىزدىڭ قالاپ كەتكەن ارمانى، ولاردىڭ ۇرپاعىنىڭ، ياعني بىزدەردىڭ جەتىپ وتىرعان قاسيەتتى دە كيەلى سىيىمىز، جەڭىسىمىز بەن قايسارلىعىمىزدىڭ جەمىسى دەپ ەسەپتەۋگە بولاتىن ۇعىم.
