تاۋەلسىزدىك كۇنى قارالى ما الدە مەرەكەلى كۇن بە؟
تاۋەلسىزدىك – بابالارىمىزدىڭ قالاپ كەتكەن ارمانى، ولاردىڭ ۇرپاعىنىڭ، ياعني بىزدەردىڭ جەتىپ وتىرعان قاسيەتتى دە كيەلى سىيىمىز، جەڭىسىمىز بەن قايسارلىعىمىزدىڭ جەمىسى دەپ ەسەپتەۋگە بولاتىن ۇعىم.
“تاۋەلسىزدىك – تاڭباسى تاستا، قانى قارا جەردىڭ تامىرىندا جاتقان قۇدىرەتتى ءسوز” - دەپ اتاپ كەتۋگە بولادى.
كيەلى وتانىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىكتىڭ بەسىگىندە تەربەلە، ەگەمەندىكتىڭ دەمىن سەزىنگەنىنە 30 جىلعا جەتەر-جەتپەس ۋاقىت بولدى. وسىناۋ وتىز شاقتى جىل ىشىندە قازاقستان ءوزىمىزدىڭ كوز الدىمىزدا ەكونوميكالىق تۇرعىدان بولسىن، ساياسي تۇرعىدان بولسىن دامىپ، شەكاراسىن بەكىتىپ، ءوز الدىنا دەربەس مەملەكەت اتاعىن يەلەنىپ، زايىرلى ەل بولا الدى .
قازاقستان تاۋەلسىزدىك العالى جەتكەن جەتىستىكتەرىن تىلگە تيەك ەتپەسە بولماس، سەبەبى ول قازىرگى تاڭدا قارقىندى تۇردە دامىپ كەلە جاتقان ەلىمىز ءۇشىن ۇلكەن كورسەتكىش.
ول جوعارىدا اتاپ كەتكەن ەكونوميكالىق جانە ساياسي تۇرعىداعى جەتىستىكتەردەن بولەك بەدەلدى حالىقارالىق ۇيىملاردىڭ مۇشەسى اتانۋى، الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر جەتەكشىلەرىنىڭ ءبىرىنشى قۇرىلتايىن وتكىزۋىدە بار.
تاۋەلسىزدىككە ەندى قادام باسقان جىلى، ياعني 1991 جىلى كورسەتىلگەن ماعلۇماتتار بويىنشا قازاق تىلىندە ءبىلىم الۋشى توپتار ورىس تىلىندە ءبىلىم الۋشىلاردان الدە قايدا از بولعان، تەك 37 % ءجاسوسپىرىم قازاقشا ءبىلىم العان. ال بۇگىندە ەلىمىزدىڭ تىلدەر ماسەلەسى مەن قاتار ءبىلىم جۋيەسىنىڭ دە دامۋ كورسەتكىشى جوعارىلاپ قازاق تىلىندە وقيتىن سىنىپتار ەكى ەسە جوعارىلاپ، اتاپ ايتقاندا 76% -عا كوتەرىلدى، وسى مەرزىمگە دەيىن ەلىمىزدە 1500-نان استام ءبىلىم الۋ مەكەمەلەرى، مەكتەپتەر سالىندى. بۇنىڭ بارلىعىن تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ ارقاسى دەپ ەسەپتەۋگە بولادى.
“تاۋەلسىزدىك – اششى تەرمەن كەلگەن ءتاتتى جەڭىس. توگىلگەن قاننىڭ، ولمەگەن جىگەردىڭ وتىمەن كەلگەن ۇلى كۇن”. وسى سوزدەر قازاعىمىزدىڭ دەربەستىك جولىنداعى تاۋسىلماس كۇشىن سيپاتتايدى.
قالىڭ قازاقتىن دەربەستىككە جەتۋ جولىن وتە كولەمدى ءارى قارقىندى تۇردە سيپاتتاپ وتۋگە بولاتىن ەدى، الايدا وسى تۇستا وتە وزەكتى ماسەلەنى قامتۋ قاجەت دەپ ەسەپتەيمىن.
تاۋەلسىزدىككە ۇمتىلۋداعى ەڭ قاتتى، ەڭ ماڭىزى زور سوققىمىز جانە ەڭ ۋلكەن قۇربانىمىز بولعان ول 1986 جىلعى جاستارىمىز بولدى. سول وقيعانىڭ جەلتوقسان ايىندا ورىن العانى ءمالىم. ال قازىردە بىزدەر قازاعىمىزدىڭ بولاشاعى، ءۇمىت ارتار ەرتەڭى بولۋ كەرەك جاستاردىڭ قازا تاپقان قارالى ايىنىڭ بۇگىندە مەرەكەگە تولى اي بولۋى ۋلكەن قاتەلىك پە الدە جەلتوقساندا قارا جامىلىپ وتىرعان حالىقتىڭ جاراسىن جەڭىلدەتۋگە باعىتتالعان ارەكەت پە ؟
جەلتوقسان قاشاندا قازاقتا وقيعاعا تولى اي بولدى دەسەك قاتە بولماس سەبەبى ول قازامەن ول قۇرباندىقپەن قانشا حالىققا اشىق بولاشاق كەلدى دەسەك بولادى. ال كەلەسى كوزقاراسپەن زەردەلەيتىن بولساق بىزدەر دەپ قازا تاپقان جاندارعا، ولاردىڭ تۋىستارىنا دەگەن قۇرمەتسىزدىكتىڭ ءبىر كورىنىسى رەتىندە قابىلدانۋى مۇمكىن. الايدا مۇنى تولىعىمەن ايتا المايمىز. جەلتوقساننىڭ قارالى دەپ سانالماۋىنىڭ ءبىر سەبەبى رەتىندە سول زامانداعى ۋكىمەتتىڭ، باسقارۋشى كۇشتىڭ ۇعىمى بويىنشا قۇربانداردىڭ ءىس ارەكەتىن دۇرىس ساناماۋىندا دا بولدى دەپ ەسەپتەۋگە دە بولادى. سول سەبەپتەن دە حالىقپەن ازا تۇتۋ قاجەت بولمادى دەپ ەسەپتەدى. قازىردە جەلتوقسان قازاق تاريحىمەن قازاق ساناسىندا ەڭ كيەلى دە، ەڭ ماڭىزعا تولى ايداردىڭ ءبىرى.
سول 1986 جىلعى وقيعانىڭ قاتىسۋشىلارى دا بۇگىندە جەلتوقساندى كيەلى مەرەكە ايى دەپ سانايدى دەپ بولجام جاساۋعا بولادى. ولاي سەنىممەن ايتۋىمىزدىڭ سەبەبىن “ءتىرى ادام تىرشىلىگىن جالعاستىرادى” - دەگەن حالىق ماقالىمەن تۇسىنىك بەرسەك بولادى. بۇل جەردە ءتىرى ادام دەپ حالقىمىزدىڭ بولاشاعىن تەڭەسەك بولادى، ويسىلايشا سونشا قيىندىقتى باستان كەشىرە تىرشىلىگىمىزدى بولاشاق ۇرپاققا دەگەن ءۇمىتىمىزدى ۇزبەي مىنە 30 جىل بويى ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىز تاڭدى اتىرىپ كەلە جاتقانىن دالەل رەتىندە كەلتىرە الامىز. وسى جاعدايلارعا بايلانىستى كوڭىلدەن شىققان بىرەر شۋماقتارىممەن بولىسسەم.
بۇل ءومىردى ءدال وسىلاي سۇرەر مەڭ.
قازاق كايسار نامىسىن كولعا بەرمەسە.
ەركىندىكتى ءدال وسىلاي سەزەر مەڭ.
اتا -باباڭ سەنى ويلاپ ولمەسە.
ولار بولدى قازاق اتىن العان ەر.
ولار بولدى كوزىندە وت جانعان ەر.
تىرلىگىندە ەلىن ەركىن سۋيە الماي،
قازاق ءۋشىن قۇربان بولدى اسىل ەر.
ولار مارقۇم كورگەن ازاپ مەندەگى
اقىندىقتىن تىلىمەنەن ايتىلماس.
ولار بىلگەن جان ازابى مەندەگى
اسىل ءسوزدىڭ باستاۋىمەن جازىلماس.
ءسوزدى ايتۋ، سەزىنۋ دە ءبىر بولەك.
بىلمەدىم گوي، بودان بولۋ تىم بولەك.
وسى كۇندە ەركىن العان دەمىمە
العىس ايتۋ بولمادى گوي دىم كەرەك.
"ۇلتشىل " قازاق جالالى ،تەمىر تورعا جابىلدى .
مۇنى كورگەن قازاقتا قايدان مازا تابىلدى.
قازاق ساعان ەلەڭدەپ ،تابىنادى جەلتوكسان .
تاۋەلسىزدىك بەرەم دەپ تاعى سىنادىڭ جەلتوقسان!
كورىپ كايعى جاستارى ،قارتتارىڭ ءتۇسىپ باستارى،
ارۋلاردى ايالى ايامادى باياعى.
سوندا قازاق بەرىلمەي، تىزە بۇگىپ جەڭىلمەي،
قازاقتاعى نامىستى قورعاي الدى، الىستى .
كاسىرەتىن قازاقتىڭ كورگەن گانا جازادى
بىزدەي اقىن قاۋىمدار كۇدىرەتىنە كانادى.
مەندەي اقىن ايتپاسا كىمدەي ەسكە الادى،
جۇرەگىمدە جاڭعىرىپ ماڭگى ەستە قالادى.
سەن اڭساعان تاۋەلسىز دالادا تۋعان مەن ەدىم،
سەنىڭ ارقان قيىندىق،بوداندىقتى بىلمەدىم.
سەنىڭ اتىن ايتىلسا جانىما شابىت كەلەدى.
سەنىڭ اسقاق اتىڭدى ايتۋمەنەن كەلەمىن،
تۋىلدىم ەركىن قازاق ەلىندە مەن.
ءار قازاق باقىتقا تولىپ كۇلىمدەگەن.
سەزدىرىپ كەلدى ازاتتىك قازاعىما
بوستاندىققا جەتۋدەگى قيىندىقپەن.
نۇرسادىق اياۋلىم، ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ستۋدەنتى، جەتەكشىسى قازۇۋ اعا وقىتۋشىسى تۋنگاتوۆا ۇلجان اسكاربايەۆنا.
You Might Also Like
-
توعىزىنشى جيىرماسىنشى عاسىرلار ارالىعىندا قازاق توپىراعىنان قانشاما عۇلاما ويشىلدار شىققانى بارشامىزعا ءمالىم. تۇركى-يسلام وركەنيەتى ءجۇسىپ بالاساعۇن،احمەت ياسااۋي،ماحمۇد قاشقاري سىندى شوقتىعى بيىك ج...
-
ءال-فارابي كوپتەگەن عىلىم مەن ونەردىڭ نەگىزىن سالۋشى. شىعىستان شىققان تۇڭعىش فيلوسوف بولىپ سانالادى. ن. ءا. نازاربايەۆ
