پاي - پاي، قازاقتىڭ كەلىندەرى - اي!
تاربيە ساعاتىنىڭ تاقىرىبى: «پاي - پاي، قازاقتىڭ كەلىندەرى - اي!»
ءى. كىرىسپە ءبولىم.
ا) ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ب) قازىلار القاسىن سايلاۋ
ءىى. نەگىزگى ءبولىم.
ا) سايىسقا قاتىسۋشى كەلىندەرمەن تانىسۋ
ب) سايىس شارتتارىمەن تانىستىرۋ.
1. «سالەم – ءسوزدىڭ اناسى!» (تانىستىرۋ)
2. «ويلى بولساڭ، وزىپ كور!»( سالت - داستۇرلەر اياسىنداعى سۇراقتار)
3. «ونەرلى كەلىن – سۇيكىمدى!» ( ءوز ونەرىن كورسەتۋ)
4. «ءسوز تاپقانعا – قولقا جوق!» ( سيتۋاسيالىق سۇراقتار)
5. «كىم جىلدام؟» (كارتوپ اشۋ، شاش ءورۋ)
6. «ساۋساعىنان بال تامعان كەلىندەر - اي!» (قازاقتىڭ ۇلتتىق تاعامدارىن جاساۋ)
7. «قىلىعىنا ساي ەكەن كيىمدەرى - اي!» ( قازاقتىڭ ۇلتتىق كيىمىن كيىپ، تانىستىرۋ)
ءىىى. قورىتىندى ءبولىم.
ا) سايىس جەڭىمپازدارىن ماراپاتتاۋ.
ب) سايىستى قورتىندىلاۋ.
ديالوگ (جاي مۋزىكامەن وقىلادى)
ناۋرىز شىر اينالعان جىلدىڭ باسى،
ادامنىڭ ولشەنەدى ءومىر جاسى.
قازاقتىڭ پەيىلىنە جاراسادى،
ءار ۇيدە داستارحانعا تولعان اسى.
ءومىرىڭ وتە كەلە شال بولارسىڭ،
تومارداي وتقا تۇسكەن ءدال بولارسىڭ.
ويناپ كۇل ەلمەن بىرگە ناۋرىزدا،
بۇل كۇنگە ءومىر وتسە زار بولارسىڭ.
ۇشادى اققۋ كولدەن قازىمەنەن،
جۇرەدى كول جاعالاپ جازىمەنەن.
جاراسار ويىن كۇلكى وسىندايدا،
ويىڭدى باۋرايتۇعىن نازىمەنەن.
كورىنەر اعاش سۇلۋ الماسىمەن،
سوعادى ۇستا تەمىر بالعاسىمەن.
بارادى جىل اينالىپ كورمەگەلى،
امان با اۋىل ايماق مال باسىمەن؟
قار ەرىپ، جەر كوكتەمەي جاز بولاما،
مۇز كەتپەي ايدىن كولگە قاز قونا ما؟
ويناماي ناۋرىزدا دۋمانداتىپ،
كوڭىلى ادامداردىڭ ءماز بولاما؟
بولعاندا جۇلدىز كىشى، اي كولەمدى،
اسقارعا تەڭەمەيسىڭ قاي بەلىڭدى.
قۋانام ەلمەن بىرگە ۇلىس كۇنى،
قوسىلىپ قۇربىلارىم ايتسا ولەڭدى.
(ەكى قىز ەكى جاقتان شاشۋ شاشىپ كىرىپ كەلەدى)
بارلىعى ءبىر بىرىمەن كورىسىپ، امانداسىپ، قۇتتىقتاپ جاتادى. كيىز ۇيگە كىرىپ جايعاسادى. ءبىر جاقتا بارلىق قىزدار اڭگىمە قۇرىپ وتىرىپ، ۇلى توي قارساڭىندا قىزمەت كورسەتىپ جۇرگەن جەڭگەلەرىن كورىپ قىزىعادى.
بايان: قىزدار، قاراڭدارشى وسى ۇلى توي قارساڭىندا تىنباي ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن وسى جەڭگەلەرىمىزدىڭ ارقاسى عوي، مەن جالپى قازاق كەلىندەرىنە ارناپ مىناداي ءبىر ولەڭ وقىپ بەرگىم كەلىپ وتىر، قالاي قارايسىڭدار؟
قىزدار: ارينە، نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى. ءبىز دە بولاشاقتا وسى جەڭگەلەرىمىز سياقتى قازاق كەلىندەرى، ءبىر ءۇيدىڭ وت اناسى بولاتىنىمىز انىق.
بايان:
قىز اتتاعان، كەلىن كەپ، اق بوساعا،
اق بوساعا مەرەيلى ب ا ق بوساعا.
قاسيەتتى حالقىمنىڭ داستۇرىنە
كۇا بولىپ عاسىرلار جاتتى وسى ارا.
پاي پاي، شىركىن، قازاقتىڭ كەلىندەرى،
كول داريا سەكىلدى پەيىلدەرى.
«ابىسىن تاتۋ بولسا اس كوپ» دەگەن،
ماقالدىڭ ايتىلۋى تەگىن بە ەدى.
قاريالار باتاسىن بەرەدى ەكەن،
باتا دەگەن اق تىلەۋ كەرەك ەكەن.
جاقسى ءداستۇر، جاقسى ءسوز، يگى تىلەك
ۇرپاقتارعا جالعاسىپ كەلەدى ەكەن.
تاتۋلىقپەن تامسانتقان اۋىلىمدى،
ارداق تۇتقان اعا، ءىنى باۋىرىمدى.
ىزەتى مول قازاقتىڭ كەلىندەرى،
باعالاتتىڭ بارشاعا ءقادىرىڭدى.
(اراسىندا قىزدار قوسىلىپ «پاي - پاي» دەپ ايتىپ وتىرادى.)
سول كەزدە قىزدارعا ريزاشىلىعىن ءبىلدىرۋ ءۇشىن جەڭگەسى كەلەدى
ۇلبولسىن: اي، قانداي جاقسى، وسىندايدا قولعابىس بىلدىرەتىن قايىن سىڭىلىلەرىمىزدىڭ بولعانى، ريزا بولىپ قالعانىمىز اي، شارشاعانىمىزدى ۇمىتتىرىپ، كوڭىلىمىز سەرگىپ قالدى، راحمەت، ەركەقىز!
بايان: وقاسى جوق، جەڭەشە مەن وسىنداي ۇلى توي قارساڭىندا ءسىز سياقتى باسقا دا كەلىندەردىڭ ونەرلەرىن كورىپ، ۇلگى الىپ سايىس ۇيىمداستىرعاندى ءجون كورىپ وتىرمىن، قالاي ويلايسىز، وسى سايىستى مەنىمەن بىرگە جۇرگىزۋگە كومەگىڭىزدى بەرسەڭىز؟
ۇلبولسىن: ارينە، ەركەقىز، مىنانداي توي قارساڭىندا قازاعىمىزدىڭ كەلىندەرىن جينالعان جۇرتقا كورسەتىپ سايىستىرساق ونىڭ نەسى ايىپ؟ قۋانا قۋانا كەلىسەمىن.
بايان: ولاي بولسا، بارلىق جينالعان ۇستازدار مەن ستۋدەنت جاستارعا بۇگىنگى وتكەلى وتىرعان «پاي - پاي، قازاقتىڭ كەلىندەرى - اي!» سايىسىنا حوش كەلدىڭىزدەر دەيمىز!
سونىمەن بۇگىنگى سايىسىمىزدىڭ ماقساتى: كەلىندەردىڭ ىزەتتىلىگىن، يناباتتىلىعىن باعالاۋ. جاس ۇرپاق بويىنداعى جان سۇلۋلىعى مەن قاتار سالت - ءداستۇرىمىزدىڭ قالىپتاسۋىنا، زامان تالابىنا ساي ۇلتتىق ونەر مەن ونەگەگە باۋلۋ. تانىمدىق قابىلەتىن ارتتىرۋ.
ۇلبولسىن:
سايىس، سايىس، كوڭىل شىركىن تاسىسىن،
سايىس سايىس جانكۇيەرلەر قول ۇرسىن
ونەرلەرىن ايامايتىن بىزدەردەن
سايىسكەرلەر ورتامىزعا كەپ ەنسىن، – دەي وتىرىپ بۇگىنگى سايىسقا قاتىسۋشى كەلىندەرىمىزدى قول سوعىپ قوشەمەتتەپ ورتاعا شاقىرامىز.
1.
2.
3.
4.
5.
ال ەندىگى كەزەكتە سىزدەرگە سايىسىمىزعا ءوز وي پىكىر، تۇجىرىمدارىن بىلدىرەتىن ساراپشىلارىمىزبەن تانىستىرىپ وتەيىن.
كوپ سويلەپ، ءجون جوبادان ءبىز اسپايىق،
قانداي سايىس بولسا دا ءبىز قاشپايىق،
ال، ەندەشە رۇقسات بولسا.
كوللەدجىشىلىك «ەڭ ۇزدىك كەلىن!» سايىسىن ءبىز باستايىق!- دەپ الدىمەن سايىس شارتتارىمەن تانىستىرىپ وتەيىن.
سايىس شارتتارىمەن تانىستىرۋ.
1. «سالەم – ءسوزدىڭ اناسى!» (تانىستىرۋ)
2. «ويلى بولساڭ، وزىپ كور!»( سالت - داستۇرلەر اياسىنداعى سۇراقتار)
3. «ونەرلى كەلىن – سۇيكىمدى!» ( ءوز ونەرىن كورسەتۋ)
4. «ءسوز تاپقانعا – قولقا جوق!» ( سيتۋاسيالىق سۇراقتار)
5. «كىم جىلدام؟» (كارتوپ اشۋ، شاش ءورۋ)
6. «ساۋساعىنان بال تامعان كەلىندەر - اي!» ( قازاقتىڭ ۇلتتىق تاعامدارىن جاساۋ)
7. «قىلىعىنا ساي ەكەن كيىمدەرى - اي!» ( قازاقتىڭ ۇلتتىق كيىمىن كيىپ، تانىستىرۋ)
1 شارتىمىز.
ارمىسىزدار، اينالايىن دانا حالقىم.
ساقتاعان ۇلتىمىزدىڭ بەرىك سالتىن.
اتا - بابا شەجىرەسىن جىكتەپ،
تانىستىرۋ پارىزى ءاربىر جاستىڭ،
ونەرلەرىن پاش ەتەر وتباسىلار،
ساتتە كەلىپ قالعانداي تانىساتىن دەي كەلە العاشقى شارتىمىز بويىنشا
«سالەم – ءسوزدىڭ اناسى!» تانىستىرۋ كەزەڭى. ورتاعا 1 سانىمىز بويىنشا بىرتىندەپ سايىسكەرلەرىمىزدى شاقىرايىق.
(قازىلار القاسىنان باعاسىن سۇراۋ)
كۇي نوسەرىن توگەيىك،
جىردان مونشاق ورەيىك.
ۋا، جاماعات، ال ەندى
كۇيگە كەزەك بەرەيىك.
ءى. كىرىسپە ءبولىم.
ا) ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ب) قازىلار القاسىن سايلاۋ
ءىى. نەگىزگى ءبولىم.
ا) سايىسقا قاتىسۋشى كەلىندەرمەن تانىسۋ
ب) سايىس شارتتارىمەن تانىستىرۋ.
1. «سالەم – ءسوزدىڭ اناسى!» (تانىستىرۋ)
2. «ويلى بولساڭ، وزىپ كور!»( سالت - داستۇرلەر اياسىنداعى سۇراقتار)
3. «ونەرلى كەلىن – سۇيكىمدى!» ( ءوز ونەرىن كورسەتۋ)
4. «ءسوز تاپقانعا – قولقا جوق!» ( سيتۋاسيالىق سۇراقتار)
5. «كىم جىلدام؟» (كارتوپ اشۋ، شاش ءورۋ)
6. «ساۋساعىنان بال تامعان كەلىندەر - اي!» (قازاقتىڭ ۇلتتىق تاعامدارىن جاساۋ)
7. «قىلىعىنا ساي ەكەن كيىمدەرى - اي!» ( قازاقتىڭ ۇلتتىق كيىمىن كيىپ، تانىستىرۋ)
ءىىى. قورىتىندى ءبولىم.
ا) سايىس جەڭىمپازدارىن ماراپاتتاۋ.
ب) سايىستى قورتىندىلاۋ.
ديالوگ (جاي مۋزىكامەن وقىلادى)
ناۋرىز شىر اينالعان جىلدىڭ باسى،
ادامنىڭ ولشەنەدى ءومىر جاسى.
قازاقتىڭ پەيىلىنە جاراسادى،
ءار ۇيدە داستارحانعا تولعان اسى.
ءومىرىڭ وتە كەلە شال بولارسىڭ،
تومارداي وتقا تۇسكەن ءدال بولارسىڭ.
ويناپ كۇل ەلمەن بىرگە ناۋرىزدا،
بۇل كۇنگە ءومىر وتسە زار بولارسىڭ.
ۇشادى اققۋ كولدەن قازىمەنەن،
جۇرەدى كول جاعالاپ جازىمەنەن.
جاراسار ويىن كۇلكى وسىندايدا،
ويىڭدى باۋرايتۇعىن نازىمەنەن.
كورىنەر اعاش سۇلۋ الماسىمەن،
سوعادى ۇستا تەمىر بالعاسىمەن.
بارادى جىل اينالىپ كورمەگەلى،
امان با اۋىل ايماق مال باسىمەن؟
قار ەرىپ، جەر كوكتەمەي جاز بولاما،
مۇز كەتپەي ايدىن كولگە قاز قونا ما؟
ويناماي ناۋرىزدا دۋمانداتىپ،
كوڭىلى ادامداردىڭ ءماز بولاما؟
بولعاندا جۇلدىز كىشى، اي كولەمدى،
اسقارعا تەڭەمەيسىڭ قاي بەلىڭدى.
قۋانام ەلمەن بىرگە ۇلىس كۇنى،
قوسىلىپ قۇربىلارىم ايتسا ولەڭدى.
(ەكى قىز ەكى جاقتان شاشۋ شاشىپ كىرىپ كەلەدى)
بارلىعى ءبىر بىرىمەن كورىسىپ، امانداسىپ، قۇتتىقتاپ جاتادى. كيىز ۇيگە كىرىپ جايعاسادى. ءبىر جاقتا بارلىق قىزدار اڭگىمە قۇرىپ وتىرىپ، ۇلى توي قارساڭىندا قىزمەت كورسەتىپ جۇرگەن جەڭگەلەرىن كورىپ قىزىعادى.
بايان: قىزدار، قاراڭدارشى وسى ۇلى توي قارساڭىندا تىنباي ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن وسى جەڭگەلەرىمىزدىڭ ارقاسى عوي، مەن جالپى قازاق كەلىندەرىنە ارناپ مىناداي ءبىر ولەڭ وقىپ بەرگىم كەلىپ وتىر، قالاي قارايسىڭدار؟
قىزدار: ارينە، نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى. ءبىز دە بولاشاقتا وسى جەڭگەلەرىمىز سياقتى قازاق كەلىندەرى، ءبىر ءۇيدىڭ وت اناسى بولاتىنىمىز انىق.
بايان:
قىز اتتاعان، كەلىن كەپ، اق بوساعا،
اق بوساعا مەرەيلى ب ا ق بوساعا.
قاسيەتتى حالقىمنىڭ داستۇرىنە
كۇا بولىپ عاسىرلار جاتتى وسى ارا.
پاي پاي، شىركىن، قازاقتىڭ كەلىندەرى،
كول داريا سەكىلدى پەيىلدەرى.
«ابىسىن تاتۋ بولسا اس كوپ» دەگەن،
ماقالدىڭ ايتىلۋى تەگىن بە ەدى.
قاريالار باتاسىن بەرەدى ەكەن،
باتا دەگەن اق تىلەۋ كەرەك ەكەن.
جاقسى ءداستۇر، جاقسى ءسوز، يگى تىلەك
ۇرپاقتارعا جالعاسىپ كەلەدى ەكەن.
تاتۋلىقپەن تامسانتقان اۋىلىمدى،
ارداق تۇتقان اعا، ءىنى باۋىرىمدى.
ىزەتى مول قازاقتىڭ كەلىندەرى،
باعالاتتىڭ بارشاعا ءقادىرىڭدى.
(اراسىندا قىزدار قوسىلىپ «پاي - پاي» دەپ ايتىپ وتىرادى.)
سول كەزدە قىزدارعا ريزاشىلىعىن ءبىلدىرۋ ءۇشىن جەڭگەسى كەلەدى
ۇلبولسىن: اي، قانداي جاقسى، وسىندايدا قولعابىس بىلدىرەتىن قايىن سىڭىلىلەرىمىزدىڭ بولعانى، ريزا بولىپ قالعانىمىز اي، شارشاعانىمىزدى ۇمىتتىرىپ، كوڭىلىمىز سەرگىپ قالدى، راحمەت، ەركەقىز!
بايان: وقاسى جوق، جەڭەشە مەن وسىنداي ۇلى توي قارساڭىندا ءسىز سياقتى باسقا دا كەلىندەردىڭ ونەرلەرىن كورىپ، ۇلگى الىپ سايىس ۇيىمداستىرعاندى ءجون كورىپ وتىرمىن، قالاي ويلايسىز، وسى سايىستى مەنىمەن بىرگە جۇرگىزۋگە كومەگىڭىزدى بەرسەڭىز؟
ۇلبولسىن: ارينە، ەركەقىز، مىنانداي توي قارساڭىندا قازاعىمىزدىڭ كەلىندەرىن جينالعان جۇرتقا كورسەتىپ سايىستىرساق ونىڭ نەسى ايىپ؟ قۋانا قۋانا كەلىسەمىن.
بايان: ولاي بولسا، بارلىق جينالعان ۇستازدار مەن ستۋدەنت جاستارعا بۇگىنگى وتكەلى وتىرعان «پاي - پاي، قازاقتىڭ كەلىندەرى - اي!» سايىسىنا حوش كەلدىڭىزدەر دەيمىز!
سونىمەن بۇگىنگى سايىسىمىزدىڭ ماقساتى: كەلىندەردىڭ ىزەتتىلىگىن، يناباتتىلىعىن باعالاۋ. جاس ۇرپاق بويىنداعى جان سۇلۋلىعى مەن قاتار سالت - ءداستۇرىمىزدىڭ قالىپتاسۋىنا، زامان تالابىنا ساي ۇلتتىق ونەر مەن ونەگەگە باۋلۋ. تانىمدىق قابىلەتىن ارتتىرۋ.
ۇلبولسىن:
سايىس، سايىس، كوڭىل شىركىن تاسىسىن،
سايىس سايىس جانكۇيەرلەر قول ۇرسىن
ونەرلەرىن ايامايتىن بىزدەردەن
سايىسكەرلەر ورتامىزعا كەپ ەنسىن، – دەي وتىرىپ بۇگىنگى سايىسقا قاتىسۋشى كەلىندەرىمىزدى قول سوعىپ قوشەمەتتەپ ورتاعا شاقىرامىز.
1.
2.
3.
4.
5.
ال ەندىگى كەزەكتە سىزدەرگە سايىسىمىزعا ءوز وي پىكىر، تۇجىرىمدارىن بىلدىرەتىن ساراپشىلارىمىزبەن تانىستىرىپ وتەيىن.
كوپ سويلەپ، ءجون جوبادان ءبىز اسپايىق،
قانداي سايىس بولسا دا ءبىز قاشپايىق،
ال، ەندەشە رۇقسات بولسا.
كوللەدجىشىلىك «ەڭ ۇزدىك كەلىن!» سايىسىن ءبىز باستايىق!- دەپ الدىمەن سايىس شارتتارىمەن تانىستىرىپ وتەيىن.
سايىس شارتتارىمەن تانىستىرۋ.
1. «سالەم – ءسوزدىڭ اناسى!» (تانىستىرۋ)
2. «ويلى بولساڭ، وزىپ كور!»( سالت - داستۇرلەر اياسىنداعى سۇراقتار)
3. «ونەرلى كەلىن – سۇيكىمدى!» ( ءوز ونەرىن كورسەتۋ)
4. «ءسوز تاپقانعا – قولقا جوق!» ( سيتۋاسيالىق سۇراقتار)
5. «كىم جىلدام؟» (كارتوپ اشۋ، شاش ءورۋ)
6. «ساۋساعىنان بال تامعان كەلىندەر - اي!» ( قازاقتىڭ ۇلتتىق تاعامدارىن جاساۋ)
7. «قىلىعىنا ساي ەكەن كيىمدەرى - اي!» ( قازاقتىڭ ۇلتتىق كيىمىن كيىپ، تانىستىرۋ)
1 شارتىمىز.
ارمىسىزدار، اينالايىن دانا حالقىم.
ساقتاعان ۇلتىمىزدىڭ بەرىك سالتىن.
اتا - بابا شەجىرەسىن جىكتەپ،
تانىستىرۋ پارىزى ءاربىر جاستىڭ،
ونەرلەرىن پاش ەتەر وتباسىلار،
ساتتە كەلىپ قالعانداي تانىساتىن دەي كەلە العاشقى شارتىمىز بويىنشا
«سالەم – ءسوزدىڭ اناسى!» تانىستىرۋ كەزەڭى. ورتاعا 1 سانىمىز بويىنشا بىرتىندەپ سايىسكەرلەرىمىزدى شاقىرايىق.
(قازىلار القاسىنان باعاسىن سۇراۋ)
كۇي نوسەرىن توگەيىك،
جىردان مونشاق ورەيىك.
ۋا، جاماعات، ال ەندى
كۇيگە كەزەك بەرەيىك.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.