پەرىشتەنىڭ كوز جاسى
جارىق دۇنيەگە شىعار كۇن جاقىنداعان سايىن انا جاتىرىنداعى ۇرىق-بالانىڭ بويىن الدەبىر تىنىشسىزدىق بيلەپ، مازاسى كەتە باستادى. ءومىر دەگەن نە ەكەن؟ وندا بۇل قالاي تىرشىلىك ەتپەك؟ الدىنان نە كۇتىپ تۇر؟ جىپ-جىلى، قالاي اۋناپ جاتسا دا جاپ-جايلى ورنىن تاستاپ، بەيمالىم ورتاعا بارعىسى جوق-اق. ءبىراق پەرىشتە كەلىپ، ەندى بىرەر كۇننەن كەيىن جاڭا دۇنيەگە جول شەگەتىنىن ءبىلدىرىپ كەتتى.
شىقپاي-اق قويسا بولماس پا ەكەن؟ جايلى ورنىندا ۇزاق قالمايتىنىن بىلگەلى بەرى ءوزىن مازالاعان وسى سۇراقتى سوڭعى كەلگەنىندە پەرىشتەگە دە قويعان. بولمايدى ەكەن.
العاشىندا ۇرىق-بالا جارىق دۇنيەگە شىعۋعا ىنتالى ەدى. ويتكەنى ءوزى جاراتىلعان سوڭ پەرىشتە كەلىپ، مۇنىڭ «ادام» ەكەنىن، كەزى كەلگەندە جارىق دۇنيەگە شىعىپ، ءومىر سۇرەتىنىن ساناسىنا جەتكىزگەن. العاشقى تانىسۋلارى بولعاندىقتان ەكەۋارا ءتۇسىنىسۋى، «سۇحباتى» ۇزاعىراق بولعان. «مەن سوندا قالاي ءومىر سۇرەمىن؟». «كادىمگى ءوزىڭ تەكتەس ادامدار سياقتى. ولار كوپ، ءارتۇرلى، سەن تەك جاقسىلارىنان ۇلگى الۋعا تىرىسۋىڭ كەرەك». «قورقامىن، ماعان قيىن بولاتىن شىعار...». «وڭاي بولمايدى. ءبىراق سەنىڭ قورعاۋشىڭ بار». «قورعاۋشى؟ سونداي كۇش-قايراتى مول ما؟». پەرىشتە مەيىرلەنە جىميدى: «سەنى قورعاۋ قاجەت بولسا، بويىندا عالامات كۇش پايدا بولادى». «مەن ونى قالاي تانيمىن؟» «وپ-وڭاي، ويتكەنى ول ۇنەمى سەنىڭ قاسىڭدا بولادى». «سوندا كىم ول؟» «سەنىڭ اناڭ...»
«انام...» دەپ قايتالادى ۇرىق-بالا. ول قانداي ەكەن؟
ۇرىق-بالانىڭ بويىندا قىزىعۋشىلىق ويانىپ، پەرىشتە كەلەسى ءبىر كەلگەنىندە اناسى تۋرالى تاعى «سۇراستىرا» باستادى. ءبىراق پەرىشتە اناسىن قالاي سيپاتتاسا دا، مۇنىڭ كوڭىلىندەگى قىزىعۋشىلىق باسىلماي قويدى. سوسىن ۇرىق-بالانىڭ اناسىنا دەگەن ىنتا-ىقىلاسىنا مەيىرلەنگەن پەرىشتە عاجايىپ قابىلەتىنىڭ كۇشىمەن وعان اناسىن «كورسەتتى».
ۇرىق-بالانىڭ مۇنداي عاجايىپ سۋرەتتى ءبىرىنشى رەت كورۋى ەدى: اي ديدارلى ارۋ قىز يىعىنا توگىلگەن قولاڭ قارا شاشىن بىرەسە قولىمەن جيىپ الىپ، توبەسىنە ءتۇيىپ، بىرەسە جايىپ جىبەرە سالىپ، اينا الدىندا سىلاڭداپ تۇر ەكەن. ءوز كوركىنە ريزا سياقتى — ايناداعى بەينەسىنە قاراپ جىميىپ كۇلىپ قويادى. ەندى ۇرىق-بالا اناسىنىڭ ادەمى جىميىسىن قايتا-قايتا كورە بەرگىسى كەلدى.
سول-سول-اق ەكەن، جارىق دۇنيەگە شىعار كۇن قاشان تۋار ەكەن، ادەمى، مەيىرىمدى اناسىمەن، ونىڭ قاسىندا ءجيى بولاتىن جان — پەرىشتەنىڭ «ايتۋى» بويىنشا — اكەسىمەن قاشان جولىعىسام ەكەن دەپ اسىققان. بويىنا مۇنىڭ بىتكەنىن ءالى بىلمەيتىن كەزدەرىندە اكەسى مەن شەشەسى سونشالىق باقىتتى كۇن كەشىپ، كۇننىڭ تۇنگە، ءتۇننىڭ كۇنگە اۋىسقانىن بىلمەي دە قالاتىن. بۇل قۇشتارلانا قۇشاقتاسىپ، ەمىرەنە ءسۇيىسىپ جاتقان ەكەۋىنىڭ ورتاسىنا بارىپ جاتا قالسام، سوسىن ەكەۋى مەنى دە تاپ سولاي قۇشاقتاپ سۇيسە دەپ «ارماندايتىن» بولدى.
ءبىر كۇنى اناسى كوشەدە كەلە جاتىپ، كيىم ساتاتىن دۇكەننىڭ الدىنا توقتادى. اينەكتىڭ ارعى جاعىندا تۇرعان مانەكەننىڭ ۇستىندەگى ادەمى كويلەككە قىزىعىپ، سول جەردە اينالسوقتاپ ءبىراز ءجۇردى. ونىڭ تاپ وسىنداي كويلەك كيگىسى كەلىپ جۇرگەنىن بىلەتىن ۇرىق-بالا دا قۋانىپ، اناسىن سول ادەمى كويلەكتى كيىپ، قالىقتاپ ۇشىپ كەلە جاتقانداي ەلەستەتتى. ءيا، ايتقانداي، ادامدار جۇرەدى ەكەن عوي. اناسى ادەمى كويلەگىن كيىپ، ەتەگى جەلبىرەپ كەلە جاتادى... كەنەت، الدارىنان اقسيا كۇلىپ اكەسى شىعا كەلەدى... اناسىنىڭ مۇنداي كۇتپەگەن كەزدەسۋلەرگە ەرەكشە ءماز بولاتىنىن بىلەتىن بۇل، قيالداپ جاتىپ، تيتىمدەي جۇرەگى «ءلۇپ-لۇپ» ەتىپ قۋانىپ كەتتى.
ءبىراق ۇرىق-بالانىڭ قۋانىشتى، جارىق دۇنيەگە شىعۋعا اسىعۋلى كۇندەرى كەنەت اياقتالىپ، ءوزىن پايدا ەتكەن ەكەۋدىڭ اراسىندا بۇل تۇسىنبەيتىن جايلار وتە باستادى. ءبارى دە اناسىنىڭ ءوز بويىندا كۇتپەگەن تىرشىلىك يەسىنىڭ پايدا بولعانىن بىلگەن كۇنى باستالدى. ۇرىق-بالا اناسىنىڭ سول كەزدەگى جاي-كۇيىنە تۇسىنبەدى — اشەيىندە قۋانعان كەزىندەگىدەي الاقانىن شاپالاقتاپ، سەكىرىپ-سەكىرىپ الار دەپ ەدى، ول بولسا... شوشىپ كەتتى. الدەبىر قورقىنىشتى ماقۇلىقتى كورگەندەي كوزى شاراسىنان شىعىپ، جۇرەك تۇسىن باسىپ ءبىراز وتىردى. سوسىن جىلادى-اي كەلىپ... توسەگىنە كەلىپ قۇلاپ، ءوز باسىن ءوزى ۇرعىشتاپ، ىشەگىن تارتا جىلاعاندا ۇرىق-بالانىڭ قورىققانى-اي!.. بۇرىنعىداي ەمىن-ەركىن ءجۇزۋىن قويىپ، ءبىر قۋىستاۋ جەرگە بارىپ، بۇل دا بۇك ءتۇسىپ جاتا كەتتى.
كەشكە اكەسى كەلگەن كەزدە الدەبىر جاقسىلىقتان ۇمىتتەنىپ، ۇرىق-بالا انا جاتىرىنداعى تىعىلعان قۋىسىنان بەرى شىقتى. اكەسى مەن شەشەسىنىڭ اراسىندا بولار اڭگىمەنىڭ تەك وزىنە قاتىستى بولاتىنىن بىلەتىندىكتەن، ونىڭ باستالۋىن تاعاتسىزدانا كۇتىپ، ەرسىلى-قارسىلى جۇزە باستادى. ءۇمىتى اقتالمادى. اكەسى دە قۋانبادى. ول-ول ما، «سەن ادەيى ىستەدىڭ» دەپ شەشەسىنە جەكىپ سويلەپ، ەبىل-دەبىلى شىعىپ، ەڭكىلدەپ جىلاپ وتىرعان جاندى ەكى يىعىنان ۇستاپ، جۇلقىلاي باستادى. زارەسى ۇشقان بۇل تاعى دا قاراڭعى قۋىسىنا بارىپ تىعىلماققا ۇمتىلدى.
سول جەردە الدەكىممەن سوقتىعىسىپ قالدى. «سەن كىمسىڭ؟» «سەنىڭ سىڭارىڭمىن» «مۇندا نەعىپ جاتىرسىڭ؟ انا جاقتا كەڭ، ەركىن جۇزۋگە بولادى» «مەن سەنەن كىشىمىن، سوندىقتان ءازىر ەركىن جۇزۋگە ءالىم كەلمەيدى» «ءا-ا-ا...»
ۇرىق-بالا سىڭارى بار ەكەندىگىنە، مىنا قورقىنىشتى جاعدايدا جالعىز بولمايتىنىنا قۋانىپ كەتتى. باۋىرىنا سونى ايتپاقشى بولىپ بۇرىلا بەرگەن، «دۇڭك» ەتە قالعان سوققىنىڭ ەكپىنىنەن شايقاتىلىپ، ونىڭ ار جاعىنا شولپ ەتە قالدى. «نە بولدى؟»
كۇتپەگەن جەردەن سىڭارىن كەزدەستىرۋ جارىق دۇنيەدە بولىپ جاتقان جايلاردان نازارىن ءبىر ءسات اۋىتقىتىپ جىبەرگەن. سويتسە... اكەسى... اناسىن جۇدىرىعىمەن ءبىر قويىپ... ۇشىرىپ تۇسىرگەن ەكەن. اۋىر سوققىدان ەسەڭگىرەپ قالعان اناسىن جاعىنان سالىپ-سالىپ جىبەرىپ، ول كوزىن اشقاندا، تاعى دا جۇدىرىعىن كىجىنە كوتەرە بەرگەن... ۇرىق-بالا تۇككە تۇسىنبەگەن سىڭار-باۋىرىن قالقالاپ، يتەرمەلەي باعاناعى قۋىسقا قاراي جانۇشىرا زىتا جونەلدى...
وسىدان كەيىن-اق بۇلاردىڭ ومىرىندە كوڭىلسىز كۇندەر باستالدى. اناسى كۇنى-تۇنى جىلاۋدان كوز اشپايدى. اكەسى كۇنارا كەلىپ، «قۇتىل، كوزىن قۇرت» دەپ ايقايلاپ، جەر تەپكىلەپ كەتەدى. وندايدا بۇلار ۇيرەنشىكتى قۋىسقا بارىپ تىعىلادى. ءبىراق كۇن وتكەن سايىن ول جەر ەكەۋىنە تارلىق جاساپ، بىرەۋى سىرتتا قالۋعا ءماجبۇر بولاتىن. انا دۇنيەدەگى ايقاي-شۋ باسىلعان سوڭ سىرتتا قالعانى قۋىستاعىعا كەلىپ، بولعان جايدى «باياندايدى».
«قۇرت دەۋگە قايتىپ اۋزىڭ بارادى؟ ءوز بالامىزعا قالاي قول جۇمسايمىز؟» دەدى بىردە اناسى ەڭىرەپ جىلاپ. «قايداعى بالا؟ — دەدى اكەسى. — ارى-بەرىدەن سوڭ ول ءالى ادام ەمەس، بار بولعانى ۇيىعان قان عانا. مەنىمەن بولعىڭ كەلسە — قۇتىلاسىڭ.»
«قالايشا بالا ەمەسپىز؟ ءبىز — ادامبىز!» دەپ شىرقىرادى ىشتەگى ەكەۋ. ءبىراق ولاردى ەشكىم ەستىگەن جوق.
اقىرى اناسى كوندى. ءبىر ۇلكەن ۇيگە بارىپ، اق كيىمدى ايەلگە جىلاپ مۇڭىن شاقتى. ايەل جۇرتتىڭ جىلاعانىنا ۇيرەنىپ كەتكەن بولۋى كەرەك، اناسىن سەلقوس تىڭداپ، الدەبىر قاعازداردى جازىپ، وزىمەن ءوزى ابىگەر بولىپ وتىرا بەردى. جۇباتقان دا جوق، ۇرىسقان دا جوق، اناسىن الدەبىر سۋىق توسەككە جاتقىزىپ، تۇرتكىلەپ كوردى دە، يرەكتەتە جازۋ جازىلعان ءبىر قاعازدى قولىنا ۇستاتا سالدى. اناسى ءىلبي باسىپ، باسقا ءبىر ۇلكەن ۇيدەگى اپپاق سىرمەن سىرلانعان، ساپ-سالقىن بولمەگە كىردى. بۇل جەردەگىلەر دە كوپ سويلەگەن جوق. شەشىنگەن اناسىن بيىك توسەككە جاتقىزىپ، جىلتىراعان سۋىق تەمىرلەرىن ىشىنە، بۇلار جاتقان جاققا قاراي سۇڭگىتىپ، اينالدىرا باستادى.
«قاشتىق!»
ۇرىق-بالا تۇك تۇسىنبەگەن سىڭارىن قۋىسقا قاراي سۇيرەلەي قاشتى. ونىڭ اۋەسقويلىعى ۇستاپ كەتتى مە، ءدال قاستارىنان لىپ-لىپ ەتىپ ءوتىپ جاتقان جىلتىلداعان اسپاپتارعا اڭتارىلا قاراپ، اسىعار ەمەس. قۋىسقا كىرگەن بويدا ارتىنا بۇرىلىپ، سىڭارىن جانۇشىرا شاقىردى. «تەز! تەز بول!». ءبىراق سىڭارى ۇلگىرمەدى. جىلتىلداعان پىشاق ءجۇزى ونىڭ ۇلبىرەگەن سىرتقى وراۋىن جارىپ جىبەرىپ، باۋىرىن بۇلقىنىپ تا ۇلگىرمەگەن كۇيىندە، ىسىرىپ الىپ كەتتى... «ا-ا-ا...» سىڭارىنىڭ شىڭعىرعان داۋسىنان مۇنىڭ قۇلاعى تۇنىپ كەتتى. سودان سوڭ دۇنيە جىم-جىرت تىنىشتىققا اينالدى.
اناسى ۇيىنە كەلىپ، كۇنى بويى سۇلق ءتۇسىپ ۇزاق جاتتى. بۇدان كەيىنگى كۇندەرى دە بۇرىنعىداي ادەمى كيىمىن كيىپ، تارانىپ-سىلانىپ كوشەگە شىقپادى. ءتىپتى جارىتىپ تاماق تا ىشپەدى.
بۇل دا قۋىسىنان ەشقايدا شىققىسى كەلمەدى. ادەتىنشە اندا-مۇندا جۇزگەن دە جوق. دەنە مۇشەلەرى دامىپ، سانا-سەزىمى ارتقان سايىن بۇعان دەيىن جۇمباق بوپ كەلگەن كوپتەگەن جايلاردىڭ سىرىن تۇسىنە باستاعان-تىن. ءبىراق سىڭارىنان ايرىلعالى بەرى سىرتقى دۇنيەگە دەگەن قىزىعۋشىلىعى دا ساپ تىيىلىپ، الدەنەدەن الدانعانداي، الدەكىم زابىرلەگەندەي توڭ-تورىس كۇن كەشىپ جاتا بەردى.
ارادا ءۇش-تورت اي وتكەندە اناسى تاعى دا اق كيىمدى ايەلگە كەلىپ، جىلاپ-جىلاپ قايتتى. ۇرىق-بالانىڭ بويىندا ءوزىنىڭ امان قالعانىنا اناسى قۋانادى ما دەگەن ماردىمسىز عانا ءۇمىت بولعان. ادامداردى ءتۇسىنىپ بولمايدى ەكەن — اناسى بۇل كۇتكەندەي قۋانعان جوق. ءبىراق بۇل جولى وتكەندەگىدەي قاتتى قايعىرعان جوق، سونداعىداي — دۇنيەدەن ءتۇڭىلىپ كەتەردەي جىلاعان جوق. اق كيىمدى ايەلدىڭ «كورەر جارىعى بار ەكەن، ەندى كۇپىرلىك قىلما» دەگەنى وزىنە قاتىستى ايتىلعانىن ءتۇسىنىپ، اناسى نە دەر ەكەن دەپ، تىنا قالعان. ول ۇندەگەن جوق. تەرەڭ كۇرسىندى. ونىسىنا ۇرىق-بالا مۇڭايىپ قالدى.
بۇدان كەيىنگى ءومىرىنىڭ ءبارى اناسىنىڭ سۇرگەن كۇندەرىنەن اينىمايتىن: ول اينالاسىنداعى قىزىلدى-جاسىلدى، شۋلى-دۋماندى ومىرگە نەمقۇرايلى قاراپ، سىلبىر كۇن كەشسە، بۇل دا الدىنان كۇتىپ تۇرعان بەيمالىم تىرشىلىككە بارعىسى كەلمەي، بۇرىنعىداي ەشتەڭە قىزىقتىرماي، ەشتەڭەگە ۇمتىلماي سەلقوس كۇي كەشتى. اندا-ساندا ءبىر اۋناپ ءتۇسىپ، بۇك ءتۇسىپ جاتا بەرەتىن...
سولاي جاتا بەرەر مە ەدى، مۇنىڭ جارىق دۇنيەگە شىعار ۋاقىتى ءوتىپ بارا جاتقانىن بىلگەن پەرىشتە كەلىپ، «بار جارىق دۇنيەڭە!» دەپ قۇيرىعىنان سارت ەتكىزىپ سالىپ قالماعانىندا. وقىس تيگەن شاپالاق تانىنە باتىپ، بۇل شار ەتە قالعان...
* * *
— و-و، ۇل! ۇل بولعاندا دا قانداي! ناعىز باتىر! — دەدى اسەمدى بوساندىرىپ العان اكۋشەركا ايەل دابىرلاي سويلەپ. — قانە، ولشەيىكشى... ايتتىم عوي، ءتورت كەلى بەس ءجۇز گرامم!
اعىل-تەگىل جىلاپ جاتقان اسەمنىڭ كەۋدەسىنە تىرباڭداعان نارەستەنى جاتقىزىپ، ۇستىنەن جورگەكپەن جابا سالعان اكۋشەركا ايەل: «جىلاما، قىزىم، ءبارى دە جاقسى بولادى. ايبارىڭ، قورعاۋشىڭ وسى بولادى ءالى، ماعان سالسا مۇنداي بالپاناقتاي بالانىڭ اتىن ايبار قويار ەدىم، قالاي قارايسىڭ؟»، — دەدى مەيىرلەنە سويلەپ. اسەم جىلاپ جاتىپ، باسىن يزەدى.
ءسابيىن قۇشاقتاپ پەرزەنتحانادان جالعىز شىقتى. جامانات جەردە جاتا ما؟ قىزى تۋرالى ەستىگەن قاڭقۋ سوزگە سەنبەي، الىس اۋىلدا تۇراتىن شەشەسى ىزدەپ كەلگەن. «جەلدەن باسقا تيمەگەن، كۇننەن باسقا سۇيمەگەن» دەپ جۇرگەن قىزىنىڭ بالا ەمىزىپ وتىرعانىن كورگەندە ءوز كوزىنە ءوزى سەنبەي، سىلەيدى دە قالدى. اۋەلى ويبايلاپ، جەردى توقپاقتاپ ۇرىپ، قارعاپ-سىلەدى. ودان كەيىن «قىرام دا جويام، اكەسى كىم؟» دەپ سۇراقتىڭ استىنا الدى. سوسىن بارىپ، ەشتەڭەگە سەلت ەتپەي، نە قۋانباي، نە رەنجىمەي، تەك كولەڭكە سياقتى بوپ جۇرگەن قىزىنا انا كوزىمەن قاراپ، اعىل-تەگىل جىلادى. الدانعان، جانى قان-جوسا بوپ جارالانعان، نامىسى جەر بولىپ تاپتالعان بالاپانىن اياپ، ءىشى-باۋىرى ەزىلدى. «ىشىمە سىيعان بالام سىرتىما دا سيادى!» دەپ، بوساعان كوڭىلىن كۇرت بەكىتكەن انا قۇنداقتاۋلى بالانى كوتەرىپ، قىزىن اۋىلىنا الدى دا كەتتى.
ارادا بىرنەشە جىل ءوتىپ، ايبار مەكتەپكە باراتىن جىلى بۇلاردى اۋىلعا ءبىر كىسى ىزدەپ كەلدى. اۋلادا ويناپ جۇرگەن بالا ول كىسىنى كورگەندە اڭ-تاڭ قالىپ تۇرىپ قالدى. «قايدان كورىپ ەدىم؟» دەپ ويلادى ول. ءبىراق قانشا ويلاسا دا ەسىنە تۇسىرە الماي قويدى. اپاسىنىڭ ول كىسىگە نەگە ايقايلاپ ۇرىسقانىن، اناسىنىڭ تۇپكى بولمەگە كىرىپ كەتىپ، نەگە شىقپاي قويعانىن تۇسىنە المادى. اۋلادان شىعىپ كەتىپ بارا جاتقان ادامنىڭ وزىنە تەسىلە قاراعانىنان دەنەسى ءدىر ەتە قالدى. «وسىلايشا كىم قاراۋشى ەدى؟»
سودان كەيىن دە سىرعىپ كوپ جىل ءوتتى.
اپاسى قايتىس بولعان سوڭ بۇلار قالاعا كوشىپ كەلدى. مۇندا كەلگەندە بۇلاردى باياعى اۋىلعا ىزدەپ كەلەتىن كىسى تاۋىپ الىپ، ءوز قامقورلىعىنا العان. ايبار ونى مويىنداماي، اناسى ەكەۋىنىڭ جىپ-جىلى ۇياسىنا بوتەن «اعايدىڭ» كىرىپ، بيلىك جۇرگىزگەنىنە كونگىسى كەلمەگەن، ءبىراق اناسى «اكەڭ وسى كىسى» دەپ امالىن تۋىستى. اناسىنىڭ كوڭىلىن جىققىسى كەلمەگەندىكتەن عانا قانشا تىرىسسا دا باۋىر باسا الماعان وسى ءبىر بوتەن جانعا جىلى شىراي تانىتقان بولادى. ءبىراق، شىنىمەن اكەسى ەكەنىنە ءالى دە سەنگىسى جوق...
كىشكەنتايىنان مىنەزى اشىق، باۋىرمال بوپ وسكەن، كەمتار، قاۋقارسىز كىسىلەردى اياعىش، اۋىلدان بۇل جوقتا ۇيگە كەلگەن قوناقتاردى ءوزى كۇتىپ الا بەرەتىن قوناقجاي بالاسىنىڭ اكەسى كەلسە كۇرت وزگەرىپ، تۇنجىراپ، قاباعى اشىلمايتىنىنا اسەم ىشتەي تاڭ قالادى. العاشىندا «بالالىق قىزعانىشى عوي» دەپ ويلايتىن. كەلە-كەلە كوڭىلىنە بالاسىنىڭ ءوزىن بۇلاي ۇستاۋىنىڭ باسقا ءبىر سەبەبى بار-اۋ دەگەن كۇدىك ۇيالادى. ۇلىمەن سويلەسىپ كورگەن. بالاسى وقىس سۇراق قويىپ، شەشەسىن تاڭ قالدىردى. «وسى كىسى بۇرىن، كىشكەنتاي كەزىمدە، مەنى قاتتى زابىرلەپ، ۇرعان جوق پا؟» «قايداعى ۇرعان، بالام-اۋ؟ سەندەر ءتىپتى كەزدەسكەن ەمەسسىڭدەر! ەكەۋىڭ سەن مەكتەپ بىتىرەتىن جىلى تانىسقان جوقسىڭدار ما؟ «ونى نەگە سۇرادىڭ؟» ايبار «بىلمەدىم» دەگەندەي كۇرسىنىپ، يىعىن قومدادى.
اسەم سول اڭگىمەدەن كەيىن بالاسىنىڭ مىنەز-قۇلقىنا زەر سالىپ قاراي باستادى: ونىڭ ءوزىن ۇستاۋى ەكى ءتۇرلى بولاتىن. اشەيىندە جايدارى، مەيىرىمدى دە، اكەسى باردا ويلى، تۇنجىر، ونىمەن بۇل بىلمەيتىن باسقا ءبىر جەردە شەكىسىپ قالعان، ءبىراق اينالاسىنداعىلارعا ول جايدى بىلدىرمەۋگە تىرىساتىن ادامنىڭ مىنەزىن ەلەستەتەتىن. شىداماي بالاسىنان تاعى دا سىر تارتىپ كورىپ ەدى، ول «ەشتەڭە ەمەس»، «بىلمەدىم»، «ساعان سولاي كورىنگەن شىعار» دەگەننەن اسپاي، اڭگىمەدەن باسىن الا قاشتى. ال بالانىڭ اكەسى وزىنە بالە جاپتى: «باسقا بىرەۋمەن بايلانىسىڭ بار دا! سونى قالاپ، مەنى قالامايدى دا! سوسىن عوي جاراتپايتىنى!»
اسەم شوشىپ كەتتى. قايداعى باسقا بىرەۋ؟ قايداعى بايلانىس؟ قانى باسىنا شاپشىپ، بويىن اشۋ كەرنەگەن ول ەركەك اتاۋلىعا دەگەن سەزىمىن دە، سەنىمىن دە سوناۋ جيىرماعا تولار-تولماس جاسىندا ءوزى جويعانىن ايتىپ سالعان.
كوڭىلىنە تۇسكەن كۇدىك قۇرتى جانىن جەگىدەي جەپ، بۇلان-تالان بوپ وتىرعان ەركەك وزىنە قاراپ تەپسىنە سويلەگەن ايەلدى بار كۇشىمەن ىزالانا يتەرىپ جىبەردى. ۇستەل ۇستىندەگى كەسە-شاينەكتەردى قاعىپ، قۇلاپ تۇسكەن اسەم ورنىنان تۇرا بەرگەندە، بولمەگە سالدىر-گۇلدىر دىبىستى ەستىگەن ايبار جۇگىرىپ كىردى. اناسىنا قاراي جۇدىرىعىن كوتەرىپ ءتونىپ كەلە جاتقان اكەسىن كورگەندە كوز الدى جارق ەتە قالعانداي بولدى: ساناسىنىڭ تۇكپىرىنەن زىمىراي جەتكەن، سوناۋ الىستا قالعان كورىنىس سول قالپىنا قايتالاندى: بويىنا بىتكەن بالاسىن الدىرتپايمىن دەپ جىلاعان اناسىنا اشۋلانعان وسى ادام تاپ وسىلاي جۇدىرىعىن كىجىنە كوتەرگەن...
سول-سول-اق ەكەن، ايباردىڭ كوز الدىنان كينو تاسپاسىنداعىداي كورىنىستەر: تانىس-بەيتانىس ەكى ادامنىڭ اراسىنداعى ۇرىس-جانجالدار، لىپىلداعان تەمىر اسپاپتار زۋىلداي ءوتىپ، الدەكىمنىڭ شىڭعىرعان داۋىسىنان قۇلاعى تۇنىپ كەتكەندەي بولدى. قانى باسىنا شاپشىعان اشۋلى جىگىت ءبىر-اق ىرعىپ اناسىن جابىرلەۋشىنىڭ قاسىنا جەتىپ، بار اشۋ-ىزاسى قۇيىلىپ، قورعاسىنداي اۋىر تارتقان جۇدىرىعىن قۇلاشتاي سەرمەدى... اناسىنىڭ شىرىلداپ ارا تۇسكەنىنە بوي بەرمەي، مۇنىڭ ءبىر ۇرعانىنان-اق سۇلاپ تۇسكەن ەركەكتى باسى-كوزى دەمەي تومپەشتەي بەردى، تومپەشتەي بەردى...
* * *
سوت بولاتىن كۇنى جايماشۋاق جاز كۇنى كۇرت سۋىتىپ، اسپاندى سۇپ-سۇر قورعاسىن بۇلتتار باستى. كەشە عانا تامىلجىپ تۇرعان اۋا-رايىنىڭ بۇلايشا قۇبىلعانىنا اڭ-تاڭ قالعان جۇرتشىلىق، جىلى كيىمدەرىن ىزدەپ، ابىگەرلەندى دە قالدى. سوت پروسەسىنە كۋا رەتىندە شاقىرىلعاندار مەزگىلسىز كەلگەن سۋىقتان دەنەلەرى تىتىركەنىپ، ەتەك-جەڭدەرىن قىمتانىپ، ءۇرپيىسىپ تۇر. كوبىسى تالاي جىلعى تانىستار، تۋىستار مەن كورشىلەر. كۇبىرلەسە سويلەسىپ، بىر-بىرىنە ايباردىڭ جۇمساق مىنەزىن، قايىرىمدىلىعىن ايتىپ تاۋىسا الار ەمەس. وزدەرى كىشكەنتايىنان بىلەتىن، توبەلەسپەك تۇگىل، ەشقاشان بىرەۋگە داۋىس كوتەرىپ كورمەگەن بيازى جىگىتتىڭ وقىس ىسىنە سەنبەي، جاعالارىن ۇستاعان كوپشىلىك سوت زالىنىڭ تابالدىرىعىن ءارى-سارى كۇيدە اتتادى.
سوزدەرىنىڭ شىندىعىنا ايىپتاۋشى جاقتى دا، سۋديانى دا سەندىرۋگە تىرىسىپ، شىر-پىر بولعاندارعا تەمىر توردىڭ ار جاعىنان مۇڭايا قاراعان ايبار ىشىندەگى لىق-لىق ەتكەن سەزىمىن كىمگە، قالاي ايتارىن بىلمەي، ءۇنسىز وتىرا بەردى. ويتكەنى... ادام بالاسىنا قاتىستى وسىنشالىق قاتىگەزدىك جاساعانى ونىڭ ءوزى ءۇشىن دە تۇسىنىكسىز بولاتىن... مىنا تور بولمەدە وتىرعان دا ءوزى ەمەس، باسقا ادام سياقتى. وتكەندەگى... اناسىنا قول كوتەرىپ، جابىرلەگەن، ال ءقازىر ومىردەگى ەڭ قورعانسىز، ءالجۋاز جانداي، قورعاۋشىنىڭ قاسىندا ءبۇرىسىپ قانا وتىرعان ادامدى ۇرىپ جىققان باسقا بىرەۋ سياقتى.
— اۋ، اعايىندار-اۋ، سىزدەر كىمدى قورعاشتاپ وتىرسىزدار؟ ءبىز قاراپ وتىرعان قىلمىس — سىزدەر ايتقانداي قايىرىمدى، مەيىرىمدى ادامنىڭ قولىنان كەلەتىن ءىس پە؟ وزىنە سونشالىق جاقسىلىق جاساپ، اناسى ەكەۋىنە قينالعاندا قولۇشىن بەرىپ جۇرگەن ادامدى اياۋسىز سوققىعا جىعۋ — اقىلعا سىيمايتىن قىلمىس، — دەدى جابىرلەنۋشىنىڭ قورعاۋشىسى. — ەكەۋى دە بۇرىننان باس ارازدىقتارى جوق ەكەندىگىن راستاپ وتىر. بۇرىن-سوڭدى وزىنە ءجابىر كورسەتپەگەن ادامدى سونشالىق قاتىگەزدىكپەن ۇرىپ-سوعۋدىڭ سەبەبىن مەن تۇسىنە المادىم.
شىنىندا ونىڭ سەبەبىن قورعاۋشى عانا ەمەس، باسقالار دا، ءتىپتى ەڭ جاقىن جان — اناسى دا تۇسىنبەگەن بولاتىن.
تەك سول جەردە شارق ۇرىپ ۇشىپ جۇرگەن پەرىشتە عانا ءتۇسىندى. سەبەبى ادام بالاسى تارىداي عانا ءتۇيىن بوپ جاراتىلعان كەزدەن باستاپ كورگەن جاقسىلىعى — جارىق دۇنيەگە كەلگەنىندە جاقسىلىق بولىپ، ال زورلىعى — زورلىق بولىپ قايتا اينالىپ سوعاتىنىن ناقتى بىلەتىن سول عانا ەدى. ءبىراق امالى قانشا، ادامدار ءومىرىنىڭ ءوز زاڭى بار ەكەنىن، قانشا قۇدىرەتى كۇشتى بولسا دا وعان ارالاسا المايتىنىن ءبىلىپ كۇيىنگەن پەرىشتە سوت زالىندا شىركوبەلەك اينالىپ-اينالىپ، لاجسىزدان ءوز عالامىنا ۇشىپ كەتتى.
سوت ءماجىلىسى اياقتالىپ، جۇرت سىرتقا شىققاندا نوسەر جاڭبىر قۇيىپ تۇر ەكەن.
بۇل — اعىل-تەگىل جىلاپ بارا جاتقان پەرىشتەنىڭ كوز جاسى ەكەنىن ەشكىم بىلگەن جوق.
You Might Also Like
-
جامبىلدىڭ جەبەۋشى جولبارىسى بولعان دەيدى .ماعجان وتقا تابىنعان.اباي ولەڭ جازسا اۋىزىنا ناسىبايىن سالىپ الۋدى ۇمىتپاپتى.قاسىمنىڭ جىرلارى ساقىپجامaلىنا قاراپ وتىرىپ جازىلعان.مۇقاعاليدىڭ مۋزاسى- ماحاب...
-
تاۋ ەتەگىندە، قىستا قاتپايتىن، ال جازعىتۇرىم جايىلىپ، جاعاداعى ۇيلەردىڭ قورا-قوپسىسىن شايىپ كەتەتىن اعىنى قاتتى وزەننىڭ قوس قاپتالىندا ورنالاسقان تال-تەرەكتى، باۋ-باقشالى ۇلكەن اۋىلدا، تۇرعىنداردىڭ...
