شەكارا اسقان ساعىنىش
تاناكوز بۇگىن دە ۇيقىسىنان ەرتە وياندى. جۋىنىپ-شايىنىپ العاننان كەيىن اس ۇيگە بارىپ، كۇندەگىسىنشە بالالارىنىڭ تاڭەرتەڭگى ءشايىن قامداۋعا كىرىستى. ءوتىپ بارا جاتىپ، ۇيرەنشىكتى ادەتىمەن قابىرعاعا ءىلۋلى تۇرعان كىشكەنتاي راديوقابىلداعىشتىڭ تۇيمەشەسىن باسا سالىپ ەدى، بولمە ءىشىن كۇمبىرلەگەن دومبىرا ءۇنى كەرنەپ كەتتى. تاناكوزگە تۇركەشتىڭ «كوڭىلاشارى» شالقىپ-تاسىپ، اشىق تەرەزەدەن دالاعا لاپ قويىپ، قالا ۇستىندە قالىقتاپ، تاۋلاردان اسىپ، بۇكىل دالانى جايلاپ بارا جاتقانداي كورىندى. بۇل نە دەگەن سيقىر دەسەيشى! دومبىرادان دۇركىرەپ توگىلگەن جەڭىمپاز اۋەن قۋانىشتى، شات-شادىمان ەكپىنىمەن ەلىتىپ، باۋراپ بارا جاتىر. بايقاپ ءجۇر — بۇل كۇي تىڭداعان ادامنىڭ جان-دۇنيەسىن ءدۇر سىلكىنتىپ، قاناتتاندىرادى ەكەن. ءتىپتى كوڭىلى جارىم كەزدىڭ وزىندە ەڭسەسىن ەرىكسىز تىكتەپ، ادامدى الەمنىڭ بارشا بوياۋى مەن جارقىن جاقتارىن كورۋگە ۇمتىلدىراتىنداي قاسيەتى بار سياقتى. دومبىرا شاناعىنان توگىلگەن اۋەندە وراسان-زور كۇش-قۋات شيىرشىق اتىپ، ءومىردى راحاتتانا، قۇمارلانا سۇيۋگە، جاقسىلىققا سەنۋگە جەتەلەيدى.
قوس ىشەكتەن قۇيىلعان «كوڭىلاشار» بۇعان دا: جان-جاعىڭا قاراشى، دۇنيە نەتكەن عاجاپ دەپ ءۇن قاتقانداي. توبەڭنەن قارا داۋىلدار ۇيىتقىپ ءوتىپ، شاتىرلاپ نايزاعاي ويناپ جاتسا دا، سەنىڭ جان-دۇنيەڭ تىلسىم تابيعاتپەن، بۇكىل جاراتىلىسپەن بىرگە ءورىلىپ، راحات كۇي كەشەر، باقىتقا بولەنەر ءسات تۋارى ءسوزسىز دەيتىندەي...
قانشاما تىڭداپ جۇرسە دە ءبىر جالىقپاي، قايتالاپ ەستىگەن سايىن وسىناۋ كۇيدىڭ سيقىرىنا اربالىپ قالاتىن تاناكوز بۇل جولى دا ەرەكشە سەزىمگە بولەنىپ، ءجۇزى نۇرلانا، ەلتي تىڭدادى. بىرەسە سامعاۋ بيىككە شارىقتاپ، بىرەسە ۇيىتقي توگىلگەن كۇي ىرعاعىمەن ۇندەسىپ، داستارحان قامداعان قيمىلى ءتىپتى شيراي ءتۇستى. ەندى شە؟ سالدەن كەيىن بالالارى بىرىنەن سوڭ ءبىرى ۇيقىسىنان ويانىپ، مۇنىڭ قولىنان ءدام تاتىپ، ءبىرى وقۋىنا، ءبىرى جۇمىسىنا ىركەس-تىركەس كەتە باستايدى عوي...
جىل سايىن الاتىن ەڭبەك دەمالىسىندا بالالارىنا كەلىپ اۋناپ-قۋناپ، قۇدا-جەكجاتتارىن ارالاپ، جاستىق شاعىن بىرگە وتكىزگەن دوستارىمەن جۇزدەسىپ كەتەتىن ادەتىمەن تاناكوز بيىل دا شىلدە تۇسپەي تۇرىپ الماتىعا اسىعا جەتكەن. قالانىڭ جاسىل جەلەككە مولىنان ورانىپ، كوشە جاعالاي وتىرعىزىلعان گۇلدەرىنىڭ بوياۋى قانىعا تۇسەتىن وسى شاعىن ول ەرەكشە جاقسى كورەدى. دەمالىسىن ۇنەمى وسى كەزدە الاتىنى دا سوندىقتان. ءبىر قىزىعى، جىلدىڭ قاي مەزگىلى بولسا دا الماتىنى كوز الدىنا كەلتىرگەندە تاپ وسىلاي ەلەستەتەدى.
ءومىر زاڭدىلىعى قانداي قىزىق. قىزمەت بابىمەن ارقا توسىنە كوشكەن العاشقى جىلدارى تابيعاتى قاتالداۋ، ال كەلبەتى جەر جانناتى اتانعان جەتىسۋدىڭ تورىندەگى گۇل قالامەن سالىستىرعاندا كوزگە قوراشتاۋ كورىنگەن قالاعا ۇيرەنە الماي، ءارى الماتىنى ساعىنىپ، اي ارالاتىپ وسىندا شاپقىلايتىن دا تۇراتىن. كەلە-كەلە ول جاقتىڭ ەتەك-جەڭىڭدى جۇلمالاعان جەلىنە دە، دىز ەتكىزىپ شىمشىپ الار ايازىنا دا، جازدىگۇنى توبەڭنەن تەسىپ جىبەرەردەي بولىپ كۇيدىرگەن كۇنىنە دە بويى ۇيرەندى. ءتىپتى «جەلدىڭ بولعانى جاقسى، اۋاسى تازا، كەۋدەڭدى كەرە دەم العان قانداي عاجاپ!»، «ساقىلداعان سارى ايازعا ۆيرۋس بىتكەننىڭ ءبارى توزبەيدى ەكەن، سوندىقتان تۇماۋ-سىماۋ دەگەندەر مۇلدە از» دەپ جاڭا قونىس تەپكەن جەرىنىڭ تابيعات ەرەكشەلىكتەرىن ارتىقشىلىقتارى رەتىندە ايتىپ وتىراتىن بولدى. العاشقى جىلدارداعىداي ەمەس، دەمالىسى اياقتالىسىمەن ەلىنە قۋانا اتتانىپ، ول از بولعانداي، «كەلىڭدەر، جاڭا استانانى كورىڭدەر، ول — ەكى عاسىردىڭ تۇيىلىسىندە دۇنيەگە كەلگەن عاجايىپ ونەر تۋىندىسى!» دەپ تۋىس-تۋعاندارىن شاقىرا كەتۋدى ادەتكە اينالدىردى.
بيىل دا ەل جاققا قايتاتىن كۇنى جاقىنداعاندا قاشانعى ادەتىمەن كوڭىلى جاقىن ادامدارىنا قوناقاسى بەرىپ، داستارحان ۇستىندە كۇن سايىن كوركەيىپ كەلە جاتقان استانانىڭ عاجايىپ كەلبەتى تۋرالى ءبىراز اڭگىمەلەدى.
— وي، اپامىز قالاسىن ابدەن ساعىنعان ەكەن، مايىن تامىزا ماقتادى عوي، — دەپ قالجىڭدادى كورشى كەلىنشەك.
— دەمالىسى بىتپەي جاتىپ اسىعىپ كەتىپ بارا جاتقانىندا ءبىر گاپ بار-اۋ، ءسىرا... — بۇل — قۇداسىنىڭ قالجىڭى.
— نە دەسەڭدەر و دەڭدەر. راسىندا دا استانا ءبىر كورگەن ادامدى وزىنە عاشىق ەتپەي قويمايدى. بۇگىنى — تاماشا، ال بولاشاعى ءتىپتى عاجاپ بولادى. — تاناكوز جانىنا جاعاتىن تاقىرىپتى دامىتا جونەلدى. — شىنىمدى ايتسام، سوڭعى كەزدە ءبىر جاققا كەتسەم، قايتا ورالۋعا اسىعىپ تۇراتىن بولدىم. مەن عانا ەمەس، باسقالار دا سويتەتىن كورىنەدى. استانا — قارقىندى ءومىرىمىزدىڭ بەينە-بايانى سياقتى، كەلگەن سايىن ءبىر وزگەرىسكە كۋا بولامىز دەسەدى ولار.
ادەمى اڭگىمە-دۇكەن قۇرىپ، تاناكوزدىڭ بەرەكەلى قولىنان ءدام تاتقان قوناقتار قوش ايتىسىپ، ۇيدى-ۇيىنە تاراسىمەن بۇل بويىن بيلەگەن ءبىر سەزىمنىڭ جەتەگىمەن تەمىر جول كاسساسىنا بارىپ، بيلەتىن ەرتەڭگى كۇنگە اۋىستىرىپ الدى. كەشكى استىڭ ۇستىندە بالالارىن تاڭقالدىرىپ، تاڭەرتەڭ استاناعا كەتەتىنىن حابارلادى. مۇنداي جاڭالىقتى كۇتپەگەن كەلىنى كوزى دوڭگەلەنىپ، كۇيەۋىنە قارادى. بالاسى ءبىراز ءۇنسىز وتىرىپ قالدى. ىشتەي «كەلگەنىندە دۇرىس كوڭىل بولمەدىم بە؟ الدەنەگە رەنجىدى مە؟ بۇرىن دەمالىسىنىڭ سوڭىنا دەيىن جاتاتىن ەدى عوي؟» دەپ ءوز ويىمەن ارپالىسىپ وتىرعان ول قاۋمالاعان سۇراقتارعا جاۋاپ تاپپاي، اناسىنا ويلانا قاراپ، ءتىل قاتتى:
— نەگە اسىقتىڭىز؟ ءالى ءبىر اپتا ۋاقىتىڭىز بار ەدى عوي؟
بالاسىنىڭ جان-دۇنيەسىن ايتقىزباي تۇسىنگەن تاناكوز ونى قۇشاقتاپ، ماڭدايىنان يىسكەدى.
— نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن... ايتەۋىر ەرتەرەك قايتقىم كەلىپ وتىر. الدەنەگە الاڭداپ، جانىم تىنشىماي ءجۇر...
شىنىن ايتتى. بىرنەشە كۇننەن بەرى الدەنەگە ەلەگىزىپ، كوڭىل تۇكپىرىندە ءبىر قوبالجۋ پايدا بولعان. كۇندىز-تۇنى الابۇرتىپ، جايباراقات وتىرا المايتىن كۇيگە جەتتى. كەشە بارىپ بيلەت العاننان كەيىن عانا كوڭىلى ءسال-پال جايلانعانداي. سوعان قاراپ، «ەلگە قايتپاق بولعانىم دۇرىس-اۋ، ءسىرا» دەپ ويلادى. بالاسىنا سونىڭ ءبارىن جاسىرماي ايتىپ، قاس-قاباعىنا قاراپ، جاۋتاڭداپ تۇرعان كەلىنىن مەيىرلەنە باۋىرىنا باسىپ: «قۇلىندارىم، سەندەرگە ريزامىن. ەشتەڭەگە الاڭداماڭدار. ەرتەرەك بارىپ، جۇمىس باستالعانعا دەيىن ءبىراز ۇساق-تۇيەك شارۋالارىمدى ءبىتىرىپ الايىن. رەتى كەلسە، قىسقا دەيىن تاعى ءبىر كەلىپ كەتۋگە تىرىسام عوي...» دەدى انا جۇرەگى ەلجىرەپ.
...بالاسىنىڭ ءۇيى الماتىنىڭ ەكى ۆوكزالىنا تەڭدەي قاشىقتىقتا بولسا دا، پوەزعا ءبىرىنشى الماتىدان كەلىپ ءمىندى. ونداعى ويى — ۆوكزالدىڭ جاڭادان سالىنعان عيماراتىنا كىرىپ كورۋ. وتكەندە كەلە جاتقاندا ۆاگونداعى بۇكىل جولاۋشىلار تەرەزە الدىنا توپىرلاپ جينالىپ، كوكشىل اينەكتەن سالىنىپ، ەرەكشە ساۋلەتىمەن كوز ارباعان عيماراتتى سۇيسىنە تاماشالاعان. بۇگىن، مىنە، ادەيى ەرتەرەك كەلىپ، ءىشى مەن سىرتى بىردەي جاڭالانعان ۆوكزالدى ارالاپ شىقتى. كەڭ، جارىق كۇتۋ زالىنان ءوتىپ، ىڭعايلى ورىندىقتارعا جايعاسقان جولاۋشىلار ءۇشىن ىشتەي قۋانىپ، «شۇكىر، شۇكىر، ەل جاعدايى كۇن سايىن جاقسارىپ كەلە جاتىر عوي» دەگەن ساۋلەلى ويمەن ءوز ۆاگونىنا بەتتەدى.
كۋپەگە كىرگەن مۇنى ىشتە وتىرعان ەكى ايەل جىلىشىرايمەن قارسى الدى. جوعارعى سورەدە 17-18-دەردەگى جىگىت ورنالاسىپتى. جاستارى وزىمەن شامالاس ايەلدەر، ساعاتتارىنا ءالسىن-الى قاراعىشتاعاندارىنا قاراعاندا، پوەزدىڭ ءجۇرۋىن اسىعا كۇتىپ وتىرعان سياقتى...
— ال، كەتتىك، — دەدى ايەلدەردىڭ بىرەۋى پوەزد جىلجي باستاعاندا.
«كارىس پە دەسەم، قازاق ەكەن عوي» دەپ ويلاپ قويدى تاناكوز ىشتەي.
— جولىڭىز بولسىن، — دەدى ەكىنشى ايەل بۇعان كۇلىمسىرەي قاراپ. — استاناعا بارا جاتىرسىز با؟
تاناكوز ءتىل قاتقان ايەلگە تاڭىرقاي، ءارى سۇيسىنە قارادى. سلاۆيان تەكتى ايەل بۇعان قاراپ تاپ-تازا قازاق تىلىندە سويلەپ وتىردى.
— ءيا-يا. استاناعا بارا جاتىرمىن، سوندا تۇرامىن... — دەدى اسىعا سويلەپ. — سىزدەر شە؟
— وي، ءبىز الىستان كەلە جاتىرمىز. مەن — گەرمانيادان، سونيا — كورەيادان. اناۋ جاتقان مەنىڭ ۇلىم ساشا، ءوزىمنىڭ اتىم — ەمما.
— وتە جاقسى. مەنىڭ ەسىمىم — تاناكوز. جولدارىڭىز بولسىن. قازاقشا سويلەگەندەرىڭىزگە قاراعاندا وسى جاقپەن بايلانىستارىڭىز بار سياقتى عوي؟
— بولعاندا قانداي... ءبارىمىز وسىندا تۋىپ-وسكەنبىز...
ءبىرتۇرلى مۇڭايىپ ايتتى. تەرەزەگە بۇرىلىپ، الىستاعان سايىن اسقاقتاي تۇسكەن الاتاۋعا تەلمىرە قارادى. جانارىن تولتىرعان جاستى بۇلارعا بايقاتپاۋعا تىرىسىپ، قول ورامالىمەن بەتىن سۇرتكەن بولىپ، سورعىتىپ الا قويعانىن تاناكوز بايقاپ قالدى.
— پرەدياۆيتە، پوجالۋيستا، بيلەتى. پودگوتوۆتە دەنگي زا پوستەل!
— ا-ا... ءقازىر، ءقازىر. مىنە، قىزىم. توسەككە قانشادان تولەيمىز؟
بويعا سىڭگەن ادەتپەن كوپشىلىككە تۇسىنىكتى دەپ ورىسشا ءتىل قاتقان جولسەرىك قىزدىڭ بەتى دۋ ەتە قالدى. شۇلدىرلەپ تۇرعان وزىنە ءوڭى-تۇسى قازاققا كەلمەيتىن ايەلدىڭ قازاق تىلىندە جاۋاپ بەرگەنى ۇيالتىپ-اق تاستادى.
— كەشىرىڭىز... ءجۇز الپىس تەڭگەدەن بەرەسىزدەر.
— مىنە، ەندى دۇرىس بولدى. ءتىلىڭ قانداي جاقسى، قىزىم. باقىتتى بول!
— ءسىزدىڭ دە ءتىلىڭىز جاقسى ەكەن، — دەپ سوزگە ارالاستى تاناكوز. — گەرمانيادا جۇرسەڭىز دە قازاق ءتىلىن ۇمىتپاپسىز...
— نەگە ۇمىتايىن؟ ءتىلىم قازاقشا شىقسا، قازاق بالالارىمەن بىرگە ويناپ وسسەم، اتا-انام قازاقتاردىڭ ارقاسىندا نەبىر قيىندىقتان امان قالسا — مەن ول ءتىلدى نەگە ۇمىتايىن؟
ەممانىڭ داۋسى دىرىلدەپ، كىلت توقتاپ قالدى. كوزىنە كەلىپ قالعان جاستى بۇل جولى جاسىرۋعا تىرىسقان جوق. وعان قاراما-قارسى وتىرعان سونيا دا كوزىن سۇرتكىشتەي بەردى. سوسىن تاناكوزگە قاراپ:
— ءسىز ءبىزدى كەشىرىڭىز... ەلدەن كەتكەنىمىزگە ون جىلدان استى. تۋعان جەردى... ساعىنىپ، اڭساپ كەلەمىز... — دەدى ءۇزىپ-ۇزىپ.
تاناكوزدىڭ تۇلابويى شىمىرلاپ كەتتى.
و، تۋعان جەر! توپىراعىڭدى باسىپ، سۋىڭدى ءىشىپ ءجۇرىپ، قاسيەتىڭدى بىلمەيمىز-اۋ، قادىرىڭە جەتپەيمىز-اۋ! ورمانىڭدى وتاپ، وزەن-كولىڭدى لايلاپ جۇرگەندەر مىنا وتىرعان ەكى ايەلدىڭ تۋعان جەرگە، ەلگە دەگەن ىڭكار سەزىمىن ءبىر ءسات باستان كەشسە عوي شىركىن! تاياۋدا عانا تەلەديداردان بايلىق قۋىپ، ءسان-سالتاناتقا ۇمتىلعانداردىڭ تاۋ جاقتا ءزاۋلىم ۇيلەر سالىپ، لاس سۋلاردى كارىز تۇربالارىمەن ۇلكەن الماتى وزەنىنە شىعارعانىن ايتىپ، جۇرتشىلىق شۋلاپ جاتتى ەمەس پە؟ سولار تۋعان جەردىڭ، تابيعات انانىڭ ءقادىرىن بىلە مە ەكەن؟ قايدام-اۋ... وندايلار مىنا ەكى ايەلدىڭ سەزىمىنەن ساداعا كەتسىن!
لىقسىپ كەلگەن ويلاردان كوڭىلى الابۇرتىپ، جانى تولقىعان تاناكوز ءابجىل قيمىلداپ، داستارحان جاساي باستادى.
— ال، باۋىرلارىم، وندا تۋعان جەرگە حوش كەلدىڭىزدەر! مەن سىزدەرگە ارناپ داستارحان جايايىن... كەڭ وتىرىپ، اڭگىمە ايتىپ، جول قىسقارتايىق...
قۇداعيى جول ازىعىڭىز دەپ، ءبىر دوربا ۇستاتقان: وراۋىن اشا باستاعاندا ءسۇر قازىنىڭ ءيسى بۇرق ەتە قالدى. سونيا مەن ەمما بىر-بىرىنە قاراپ، كۇلىپ جىبەرىستى. باعانا پوەزعا مىنگەندە ەكەۋى ويىندى-شىندى: «شىركىن، كۋپەگە كەلەتىن ءتورتىنشى ادام قازاق بولسا، جولعا قازى ءپىسىرىپ السا...» — دەپ تىلەگەن. ەستەرىنە سول ءتۇسىپ كەتتى. ەندى كۇلە وتىرىپ، ونى تاناكوزگە ايتىپ جاتىر.
وسى كەزدە باعانالى بەرى جوعارى سورەدە ەتپەتىنەن ءتۇسىپ، دالادان كوز الماي جاتقان بالا جىگىت بەرى قاراي بۇرىلىپ، تومەندەگى ۇستەل ءۇستىن قاراي باستادى. تاناۋىنا وزگەشە ءبىر ءيىس بارعانى بەلگىلى، ەندى جاس جىگىت ول ءيىستىڭ قايدان شىعىپ جاتقانىن تۇسىنگىسى كەلەتىن سياقتى.
— ماما، مىناۋ ءيىس ماعان تانىس، — دەدى ول شەشەسىنە قاراپ، — ءبىراق نەنىڭ ءيىسى ەكەنىن تۇسىنبەي تۇرمىن.
— بەرى ءتۇس، نەنىڭ ءيىسى ەكەنىن ءقازىر كورەسىڭ، — دەدى ەممانىڭ ورنىنا تاناكوز ءتىل قاتىپ. — كورىپ قانا قويمايسىڭ، اساپ-اساپ جەيسىڭ دە!
سولاي دەدى دە، داكەگە ورالعان بىلەكتەي قازىنى وراۋىن اشىپ، ۇستەل ۇستىنە قويدى.
— ۋاۋ! — دەدى ساشا سارىالا قازىدان كوز ايىرماي.
— و-و! — دەستى ەمما مەن سونيا قازىنىڭ ءيىسىن قۇمارلانا جۇتىپ.
— مەنىڭ ءبىر تانىسىم «جەر بەتىندەگى جەڭسىك استىڭ بارىنەن دە قازىنى ارتىق كورەمىن» دەيتىن. ايتقانداي، ول كىسى دە توقسانىنشى جىلداردىڭ باسىندا گەرمانياعا كەتكەن. كەيدە، «اپتاسىنا ءبىر رەت قازى جەمەسەم، ايلاپ تاماق ىشپەگەندەي بولام دەۋشى ەدى، ەندى ءقايتىپ ءجۇر ەكەن؟» دەپ ويلاپ قويامىن، — دەدى تاناكوز ەمماعا قاراپ كۇلە سويلەپ.
— قىزىق، مەنىڭ باستىعىمنىڭ دا سولاي دەگەنىن بىر-ەكى رەت ەستىدىم. ەكەۋى ءبىر كىسى ەمەس پە ەكەن؟ ءبىراق، قازاقستاننان كەلگەندەردىڭ قاي-قايسىسى دا قازى دەسە ىشكەن استارىن جەرگە قويادى عوي.
— ارينە. — باعانالى بەرى سوزگە كوپ ارالاسا قويماعان سونيا ويلانا ءتىل قاتتى. — بىزدە دە جينالا قالساق، ەت اسامىز، ايتاتىنىمىز وسى جاقتىڭ اڭگىمەسى. دالادا وسكەنىمىز — دالانى، تاۋدا وسكەنىمىز — تاۋدى ساعىنامىز. بىرەۋمىز ەتتى ماقتايمىز، بىرەۋمىز پالاۋدى ماقتايمىز. تۋرا «قاز-ۇيرەك كولىن ماقتايدى، دۋاداق ءشولىن ماقتايدى» دەگەن سياقتى...
تاناكوزگە بۇگىنگى كۇن ءوزى ءۇشىن تاڭىرقاۋ كۇنى سياقتى كورىندى. ەممانىڭ قازاقشا سويلەگەنىنە تاڭدانىپ وتىرعاندا سونيانىڭ ماقالداپ-ماتەلدەپ سويلەگەنى مۇلدە ايران-اسىر ەتتى. سونى بايقاعان سونيا بۇعان كۇلە قاراپ: «مەن سىر ەلى — جىر ەلىندە تۋىپ، وسكەم. ونجىلدىقتى قازاقشا ءبىتىردىم. ءتىپتى، شايىرلارعا ەلىكتەپ، ەپتەپ ولەڭ دە جازاتىنمىن. ءبىزدىڭ اۋىلدا ەكىنىڭ ءبىرى جىرشى-جىراۋلاردىڭ ۇرپاعى بولسا، قايدا كەتەسىڭ؟» دەپ ءبىر جاعىنان ماقتانا، ءبىر جاعىنان ءوزىنىڭ قازاق ءتىلىن بىلەتىنىن جاي عانا قۇبىلىستاي ەتىپ تۇسىنىكتەمە بەرىپ جاتىر.
— ال وسىندا جۇرگەندە ءوز انا ءتىلىڭىزدى بىلەتىن بە ەدىڭىز؟
— ارينە. ونسىز بولا ما؟ اكە-شەشەم ۇي-ىشىندە تەك انا تىلىمىزدە سويلەۋىمىزدى قاداعالايتىن. سونىڭ ارقاسىندا كورەياعا قونىس اۋدارعان كەزدە ءتىل ۇيرەنۋىم، بەيىمدەلۋىم جەڭىل بولدى. ءبىراق بۇل جاقتان بارعان بىرنەشە ادام كەزدەسكەن كەزدە ءبارىبىر قازاقشا سويلەسەمىز، وسى جاقتا باسقوسۋلاردا شىرقايتىن اندەرىمىزدى ايتامىز. ءتىپتى قىزدارىم دا قازاق ءتىلىن ۇمىتقان جوق.
— ول جاققا قاشان كەتىپ ەدىڭىز؟
— ون ءبىر جىل بۇرىن. اۋەلى ءۇش جىل ەڭبەك ۆاحتاسىمەن بارىپ ءجۇردىم. بۇل جاقتا تۇرمىس جىل وتكەن سايىن اۋىرلاي بەردى. — سونيا اقتالعانداي بولىپ، كۇمىلجىپ سويلەدى. — ونىڭ ۇستىنە بولاشاق تۋرالى نەبىر سوزدەر گۋلەپ، سەنىمسىزدىك پايدا بولدى. ءبارىبىر ءبىرجولاتا كەتۋ وڭاي بولعان جوق. قينالىپ بارىپ، تاۋەكەلگە بەل بايلادىم... اتتەڭ، دۇنيەنىڭ وسىلاي وزگەرەرىن، قازاقستاننىڭ بۇگىنگىدەي قۋاتتى ەل بولارىن سول كەزدە بىلسەك قوي...
— جاعدايلارىڭىز قالاي ەندى؟ — تاناكوز اڭگىمەگە قىزىققانىمەن داستارحان يەسى ءوزى ەكەندىگىن ەستەن شىعارماي، دوڭگەلەتە تۋرالعان قازىنى ايەلدەرگە قاراي ىسىرىڭقىراپ قويدى. بۇعان ريزاشىلىقپەن كوز تاستاعان سونيا، شانىشقىسىن تارەلكەگە قۋانا سوزىپ جاتىپ:
— جامان ەمەس. ول جاقتا ەڭبەكتەن قاشپاعان ادامنىڭ تۇرمىسى جامان بولمايدى. ءبىزدىڭ ادامدارىمىزدىڭ تۇرمىستارىن تەز تۇزەپ الۋىنا جىلدار بويى قالىپتاسقان سوسياليستىك مەنتاليتەتى كەدەرگى كەلتىرگەنى بولماسا، — دەدى.
— بىزدە دە سولاي، — دەپ سوزگە ارالاستى مانادان بەرى ءبىر ءتىلىم قازىنى تاڭدايىنا باسىپ، «م-م» دەپ تامسانىپ وتىرعان ەمما. — قانشا دەگەنمەن، ونداعان جىل بويى ءومىر سۇرگەن ورتانىڭ ىقپالىن جوققا شىعارۋعا بولمايدى، سوندىقتان ادامنىڭ قالىپتاسقان داعدىسىنان باس تارتۋى وڭاي ەمەس...
تاناكوز ويلانىپ قالدى. بۇلار «سوسياليستىك مەنتاليتەت» دەگەندە نەنى ايتىپ وتىر ەكەن؟ «ادام الاسى ىشىندە.» بۇل جاقتا كوسىپ جەپ، شايقاپ ىشكەندەردىڭ دە، بەل اسقان سوڭ «كۇنىمىز قاراڭ بولدى» دەپ بايبالامداعاندارى بار. سول سياقتى توز-توزدارى شىعىپ، ارىپ-اشىپ كەلگەندەردىڭ ىشىنەن دە تويىنعان سوڭ باسقا انگە سالعانداردىڭ شىققانىنان حاباردار. اتاجۇرتىما بارام دەپ، شەكارا اسىپ، تۇرا الماي قايتىپ كەلگەندەردى دە كورگەن. «سەندەردى قاي توپقا جاتقىزۋعا بولادى؟ تەرەزەنىڭ ار جاعىندا دوڭگەلەنىپ قالىپ جاتقان دالاعا قۇمارلانا كوز تىككەندەرىڭە قاراعاندا كەۋدەلەرىندە تەلەگەي-تەڭىز ساعىنىش بار سياقتى. ءبىراق، كىم بىلگەن؟..»
— تاناكوز اپاي، قازىڭىز نە دەگەن ءدامدى، — دەپ ويىن ءبولدى ساشا. — مەن كىشكەنتاي كەزىمدە قازىنى قالاي جاساعانىن كورگەنمىن، ءالى ۇمىتقان جوقپىن.
ەمما ۇلىنا سۇيسىنە قاراپ، تاناكوزگە ماقتانىشپەن كوز تاستادى.
— سىزگە ءبىر قىزىق ايتايىن: وتكەن جىلى «Caspionet» تەليەۆيزيالىق ارناسىنان «فرانكفۋرتتان شىققان جىلقىشى» دەگەن تەلەجۋرنالدى كوردىك. بويىنداعى ايىقپاس دەرتىنەن ابدەن قاجىعان نەمىس ازاماتى ءبىزدىڭ قازاقستانعا كەلىپ، قىمىز ءىشىپ، اۋرۋىنان قۇلان-تازا جازىلىپ كەتكەن. سودان ەلىنە قايتا ورالعان سوڭ بيە ۇستاپ، قىمىز اشىتىپ، ونى قازىرگى زامانعا ساي جاساۋ جەلىسىن جولعا قويىپتى. بۇگىندە بيزنەسى وركەندەپ، كەلىپ قىمىز الۋشىلار سانى كۇننەن كۇنگە ارتىپ وتىرعان كورىنەدى. ول كاسىپكەر قىمىزدىڭ ەمدىك قاسيەتتەرى تۋرالى ۇنەمى ناسيحاتتاپ، سول ارقىلى قازاقستاندى دا كوپشىلىككە تانىتۋعا ۇلەس قوسىپ جۇرگەنىن ەستىدىك. مەنىڭ ساشام قازاقتىڭ ۇلتتىق تاعامدارىن، سونىڭ ىشىندە قازى جاسايتىن جەلى اشسام دەپ ارمانداپ ءجۇر...
ەممانىڭ «ءبىزدىڭ قازاقستانعا» دەگەنى تاناكوزدىڭ قۇلاعىنا مايداي جاقتى. ءبىر ءسات وسىناۋ اڭقىلداعان ايەلدەرگە كۇدىكتەنە قاراعانىنا ۇيالىپ تا قالعانداي. ەندى بۇعان دەيىن ءوزى كوڭىل بولمەگەن جاس جىگىتكە باجايلاي قارادى. كىشكەنتاي كەزىندە كورگەنىن ۇمىتقان جوقپىن دەپ وتىر. عالىمدار جاس بالانىڭ بەس جاسقا دەيىن كورگەنى، ۇققانى، بويىنا سىڭىرگەنى بۇكىل ومىرلىك بىلىمىنە نەگىز بولىپ قالانادى دەيدى. ءسىرا، راس بولار. مىناۋ جاس جىگىتتىڭ جاڭاعى سوزدەرى سول تۇجىرىمنىڭ ورىندىلىعىنا تاعى ءبىر دالەل ەمەس پە؟
ال ساشا بولسا مۇنىڭ قۇپيا ارمانىن اناسىنىڭ جاريا ەتىپ قويعانىنا ىڭعايسىزدانىپ قالدى. شىنىندا ونداي ارمانى بار ەكەنى راس، ءبىراق ول ءدال ءقازىر جۇزەگە اسىرىلا قوياتىن شارۋا ەمەس قوي. ەڭ اۋەلى كوللەدجىن اياقتاۋى كەرەك. سوسىن سول سالانى تەرەڭدەتە وقىپ، ۇيرەنگەنى ءجون. وسى جولى قازى جاساۋدىڭ تەحنولوگياسى جازىلعان كىتاپتار بولسا الا كەتپەك. بەرى قاراي جول جۇرەردە وسى ويلارىن اناسىنا ايتىپ ەدى، ول قۋانا قۇپتاي تۇرىپ: «ال نەگىزىندە، حالىقتىق تەحنولوگيادان ارتىق ەشتەڭە جوق. سەن شىنىمەن ناعىز ۇلتتىق تاعام جاساماق بولساڭ، عاسىردان عاسىرعا كەلىپ جەتكەن حالىقتىق تەحنولوگيانى يگەر، بىلەتىن ادامداردىڭ كەڭەسىن تىڭدا» دەپ اقىل قوسقان.
ساشا وزدەرىنە داستارحان جايىپ بايەك بولىپ وتىرعان تاناكوزگە قاراپ، بالالىق كەزدەن بۇلدىر-بۇلدىر ەلەسى قالعان اۋىلداعى انالاردى ەسىنە تۇسىرۋگە تىرىستى. قاشان بارساڭ دا ايران ىشكىزىپ، ەكى قالتاڭا تولتىرا قۇرت سالىپ بەرۋشى ەدى. شىركىن، سول قۇرتتاردىڭ ءدامى قانداي ەدى! ونى قالاي جاساۋ كەرەكتىگىن مىنا ساپارلاس بولعان اپاي بىلە مە ەكەن؟
— تاناكوز اپاي، ءسىز قۇرتتى قالاي جاسايتىنىن بىلەسىز بە؟
تاناكوز جاس جىگىتكە سۇيسىنە قارادى.
— بىزدە قۇرتتى قايناتادى دەيدى، بالام. ال قازىنى اينالدىرادى. وسى سالاعا قىزىققان ەكەنسىڭ، دۇرىس اتالۋىن ءبىلىپ السىن دەگەنىم عوي. بالا كەزىمدە انام قۇرت قايناتقاندا قاسىنان شىقپاي، كوبىگىن جالايمىز دەپ تالاسۋشى ەدىك. ۇلكەيگەن سوڭ ءوزىم قالادا تۇردىم دا دۇرىستاپ ۇيرەنۋگە ءمان بەرمەپپىن. قاپ، اتتەگەن-اي! سەن سياقتى تالاپتى بالا كەزىگەرىن بىلگەندە ءبارىن رەت-رەتىمەن قاعازعا جازىپ الار ەدىم عوي!
— سوندا دا بولسا، اپاي، ءوزىڭىز كوردىڭىز عوي، ەسىڭىزدە ساقتالعان شىعار...
— ەندى تەك جالپىلاما عانا ەسىمدە قالعانداردى قاناعات تۇتساڭ، ايتىپ بەرەيىن، قالقام.
... مەنىڭ انام قۇرتتىڭ بىرنەشە ءتۇرىن قايناتاتىن. ونىڭ بىرەۋى — قىستىگۇنى ەزىپ، كۇرىش سالىپ قايناتىپ، ماي قاتىپ تاماق رەتىندە ىشەتىن قۇرت كوجە جاساۋعا ارنالعان قۇرت. كەپتىرگەن كەزدە ءتۇسى قوشقىل-قوڭىر بولادى. ال جاز كەزىندە كۇرىشتى بولار-بولماس قانا قوسىپ، ءشول باسار سۋسىن رەتىندە ىشەدى.
ءسۇتتى انام اعاش كەسپەككە جينايتىن. كەسپەكتىڭ تومەنگى جاعىنان كىشكەنە تەسىك جاساپ، كۇن ارالاتىپ سارىسۋىن اعىزىپ جىبەرىپ وتىرادى. بىرنەشە كۇن وتكەننەن كەيىن ۇلكەن قارا قازانعا قۇيىپ، قايناتا باستايدى. وتى كۇشتى بولماۋى كەرەك، ايتپەسە بىردەن ءتۇبى كۇيىپ كەتەدى دەيتىنى ەسىمدە. ءالسىن-السىن سابى ۇزىن اعاش قالاقپەن ارالاستىرىپ تۇرىپ، ءبىراز قايناتادى. ابدەن قويىلىپ، سۋىعان سوڭ ەكى الاقانعا سالىپ، بىركەلكى ەتىپ دومالاتىپ، شي ۇستىنە قاتارلاستىرا جايىپ، كەپتىرەدى.
ال ءشاي ىشۋگە ارنالعان ءتاتتى قۇرت — ەجىگەي باسقاشا قايناتىلادى. ول ءۇشىن اپام ساپ-سارى ەتىپ پىسىرىلگەن ىرىمشىكتى كەپتىرىپ، كەلىگە ءتۇيىپ، ۇنتاقتاپ قوساتىن.
ساشا تىڭداي وتىرىپ جۇتىنىپ-جۇتىنىپ قويدى.
— م-م... قىزىق ەكەن. وتە قىزىق. مەن مۇندايدى ەشقاشان ەستىگەن ەمەسپىن. ال قىمىزدى شە؟ ونىڭ دا بىرنەشە ءتۇرى بولاتىن شىعار؟
— ءيا، دامىنە، ساقتالعان كۇنىنە، كۇشىنە قاراي ءتۇر-تۇرى بولادى... ءبىراق مەن ول جاعىن تەرەڭ بىلە بەرمەيدى ەكەنمىن، بالام...
تاناكوز كادىمگىدەي قىسىلىپ قالدى. وزدەرى قىمىزدى قاجەت بولعاندا بازاردان بارىپ ساتىپ الاتىن. وندا دا قوناق شاقىرعاندا عانا. سوڭعى جىلدارى قان قىسىمىنىڭ كوتەرىلىپ كەتەتىنى بالا كەزىندە قۇمارتا سىمىرەتىن سۋسىندى تارتىنىڭقىراپ ىشۋگە ءماجبۇر ەتكەن. كەيدە بازارعا بارعانىندا جارىقتىق قىمىزدىڭ بۇرقىراعان ءيىسى تابەتىن اشىپ، اڭسارى اۋعانىمەن، ءوزىن-وزى تەجەپ، قىمىز ساتىلاتىن قاتاردى اينالىپ وتەتىن بولىپ ءجۇر.
قىمىز دەمەكشى، بالا كەزىندە بۇل ءبىر رەت كورشى بەيىستىڭ بالاسى رايىم ەكەۋى قايسىمىز كوپ ىشەمىز دەپ جارىسىپ ءىشىپ، قىمىزدىڭ ۋىتىنا ماس بولىپ، ءۇيدىڭ ىرگەسىندە ۇيىقتاپ قالىپتى. «سودان ءبىر كۇن، ءبىر ءتۇن ۇيىقتادىڭ، — دەپ ايتىپ وتىراتىن اناسى. — رايىم ەتجەندى عوي، ول ازىراق ۇيىقتادى.» ەگىزدىڭ سىڭارىنداي بولىپ بىرگە وسكەن رايىمنىڭ شىن اتى رايموند ەكەنىن، اۋىلداعىلاردىڭ بارلىعى «بەيىس» دەگەن فاميليانىڭ دۇرىسىندا «ۆەيس» ەكەنىن بۇل ەسەيە كەلە ءبىر-اق بىلگەن. «جەر بەتىندەگى جەڭسىك استىڭ بارىنەن دە قازىنى ارتىق كورەمىن» دەيتىن دە، «جەر بەتىندەگى بارلىق سۋسىن قىمىزعا جەتپەيدى» دەيتىن دە سول بالا كۇنگى دوسى رايموند ۆەيس بولاتىن.
رايموند جاسىنىڭ ۇلكەندىگىن ءبىلدىرىپ، مۇنى ۇنەمى قورعاشتاپ، قامقور بولىپ جۇرەتىن. ەكەۋىنىڭ اعالى-قارىنداستاي تاتۋلىقتارىنا بىرەۋ قىزىقسا، بىرەۋ قىزعاناتىن، بىرەۋ تاڭعالسا، بىرەۋ كۇندەيتىن. الايدا، بۇل ەكەۋىنىڭ دوستىعىنا كولەڭكە تۇسىرە العان جوق. باسقا جاقتارعا كەتە قالسا رايموند بۇعان جەر تۇبىنەن: «تا-نا-شا! كاك دەلا؟ تا-ما-شا؟» دەپ تەلەفون سوعۋشى ەدى. سونداي ساپارىنىڭ بىرىنەن رايموندتىڭ جالعىز ورالماي، كوزى جازعى اسپانداي كوكپەڭبەك، سەلەۋ شاشتى تالدىرماش قىز ليزانى ەرتىپ اكەلگەنى ەسىندە. اۋەلى بۇلاردىڭ ءۇيىنىڭ الدىنا توقتاپ: «تا-نا-شا! ساعان جەڭەشە اكەلدىم! جۇگىر، ءبىزدىڭ مامكادان ءسۇيىنشى سۇرا!» — دەپ ايقايلاعان-دى.
اقكوڭىل، اق جۇرەك دوس رايموند! ءقازىر قايدا ءجۇر ەكەن؟
توقسانىنشى جىلدارى اتاجۇرتىنا بەت العان كوشكە ىلەسىپ، ول دا گەرمانياعا كەتپەكشى بولدى. سول كەزدە ونىڭ تولقىپ، قينالىپ جۇرگەنى، ءتىپتى كادىمگىدەي جۇدەپ، سىلىنىپ قالعانى ەسىندە. «بىلەسىڭ بە، تاناش، — دەدى ول بىردە بۇدان سىر جاسىرمايتىن ادەتىمەن، — شىنىمدى ايتسام، مەنىڭ سول جاققا بارۋعا قۇلقىم جوق. ءبىراق اكە-شەشەم ەلىن اڭسايدى. جانە ءبىر قىزىعى، بالالارىم بارعىسى كەلىپ، قۇلشىنىپ وتىر. نە ىستەيمىن؟ باسىم قاتتى...»
قىمىزعا قاتىستى قويعان سۇراعىنىڭ كوڭىل تۇكپىرىندەگى قانشا جايدى قوزعاپ كەتكەنىنەن بەيحابار ساشانىڭ ويىندا تۇك جوق. بۇدان جاۋاپ كۇتىپ، تۇپ-تۇنىق جانارىن قاداپ، قاراپ وتىر. جاپ-جاس جىگىتتىڭ جەر ارقاسى قياندا جۇرسە دە، كىندىك قانى تامعان توپىراقتىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگىنە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن جوعالتپاۋى تاناكوزدىڭ جانىن تولقىتتى. ءوزىن بىلەدى، كوڭىلى ءبىر قۇلاسا قاتتى قۇلايدى، بۇل جولى دا مىنا جىگىتتەن بار كومەگىن اياماسى انىق. ءبىراق «قولدا باردا التىننىڭ ءقادىرى جوق» دەگەن راس، ۇلتتىق تاعامنىڭ بارلىعىنا تەك تۇتىنۋشى رەتىندە قاراۋى ولاردى ءوندىرۋدىڭ قىر-سىرىنا ونشا بويلاتپاعانىنا ءقازىر ءىشى ۋداي اشىپ وتىر. بار بولعانى جاس جىگىتكە ءبىرازدان بەرى استانادا جىل سايىن قىمىز مەيرامى — قىمىزمۇرىندىق وتكىزىلەتىنىن، سونى ۇيىمداستىراتىن ادامداردىڭ بۇعان كوپ ماعلۇمات بەرە الاتىنىن ايتىپ، سولارمەن كەزدەستىرۋگە ۋادە بەردى.
بالاسىنا بار بىلگەنىن ايتىپ، ودان قالدى تاعى دا كومەكتەسۋگە ۋادە بەرىپ جاتقان تاناكوزگە قاراپ، ەمما:
— ءسىزدى بىزگە قۇدايدىڭ ءوزى جولىقتىرعان شىعار، — دەدى. — باسقا بىرەۋ بولسا، مۇنشالىقتى اقتارىلا الا الار ما ەدىك. ساعىنعان قازاق تىلىمىزدە وسىلايشا ارمانسىز سويلەسە الار ما ەدىك؟ ەندى قاتىناسىمىزدى ۇزبەيىك — بىزگە قوناققا كەلىڭىز. ول جاقتا دا كوپتەگەن جەرلەستەرىڭىز بار. جاڭا سونيا ايتقانداي، ءبىز دە باسىمىز قوسىلا قالسا، باۋىرساق ءپىسىرىپ، ءسۇت قاتىپ ءشاي ىشەمىز. قازاقستان تۋرالى بىر-بىرىمىزدەن سۇراستىرىپ، تابىستارىنا قۋانىپ جۇرەمىز... قانشا دەگەنمەن، تۋعان جەرگە جەر جەتپەيدى عوي!
— ارينە. ءبىز سەۋل وليمپياداسى بولعاندا قازاقستاندىقتارعا جانكۇيەر بولىپ، اياعىمىزدان سابىلدىق ەمەس پە. قاي جەردە قازاقستان كومانداسى ب ا ق سىناسا، سول جەرگە بارىپ، «قازاقستان!»، «قازاقستان!» دەپ قيقۋلاۋمەن بولدىق. تۋرا ەل كوشىپ كەلگەندەي بولدىق سوندا... اسىرەسە قازاقستاندىق سپورتشىلاردى قولداۋعا كەلگەن ونەرپازداردىڭ كونسەرتىن كورە العانداردىڭ قۋانىشىن ايتساڭىزشى. قىزداردىڭ ۇلپىلدەگەن ۇكىلەرىنە كوزىمىز اربالىپ، دومبىرانىڭ كۇمبىرلەگەن داۋسىن ەستىپ ءبىر جاساپ قالدىق. بۇرىن، وسى جاقتا جۇرگەندە دومبىرانىڭ ءۇنىن ساعىنامىز دەپ ويلاپپىز با؟
ەلدى ساعىنىپ كەلە جاتقان ەكى ايەلدىڭ جۇرەكجاردى سىرلارى تاناكوزدىڭ ەسىنە تاعى ءبىر وسى مازمۇنداس اڭگىمەنى ءتۇسىردى. ونى يزرايلگە قونىس اۋدارىپ، ءبىراق ول جاقتى جەرسىنبەي، بىرەر جىلدان كەيىن قايتا ورالعان كورشىسى ايتقان. «شىندىعىندا دا، قازاق توپىراعىنا كىندىك قانى تامىپ، وسىندا تۋىپ-وسكەن ادام شەت جەرگە بارىپ، ويلاۋى بولەك، ءومىر ءسۇرۋ سالتى وزگەشە، مۇنداعىدان مۇلدە باسقا قۇندىلىقتاردى مۇرات ەتەتىن ورتاعا تاپ بولعاندا، مەيلى ول كارى نە جاس بولسىن، قاي ۇلتتىڭ نە ۇرپاقتىڭ وكىلى بولسىن، ءبارىبىر... ول دالا اۋەندەرىن ساعىنادى ەكەن، — دەگەن-دى ول اعىنان جارىلىپ. — دارحان جۇرەكتى حالىقتىڭ تەلەگەي تەڭىز ىقىلاسىنا شومىلىپ وسكەن ادامنىڭ، ول جاقتاعى ەسەپشىلدىككە، وزىمشىلدىككە قۇرىلعان تۇرمىسقا ۇيرەنۋى قيىن. مەن دە اركىم وزىنشە تىرشىلىك ەتىپ، توماعا-تۇيىق كۇن كەشەتىن قانداستارىمدى بالاداي اڭقاۋ، باتىرداي اڭعال، قۇشاعى اشىق، جانى جومارت حالىقپەن سالىستىرىپ، ءىشىم ۋداي اشىدى. كوز الدىما — دالا، قۇلاعىما كۇمبىرلەگەن دومبىرا ءۇنى كەلدى دە تۇردى. جاتسام، تۇرسام سول ەلەستەن ارىلا المادىم...» دەگەن ول.
«وسى جاقتا جۇرگەندە دومبىرانىڭ ءۇنىن ساعىنامىز دەپ ويلاپپىز با؟»
جارىسا سويلەگەن ەكەۋىنىڭ اڭگىمەسى تاۋسىلار ەمەس. اتاجۇرت دەگەنمەن العاش كوشىپ بارعان كەزدە قاتتى قينالعاندارىن، بۇل جاقتا العان ماماندىقتارىنا سايكەس قىزمەت تابىلماعانىن، ءتىل ۇيرەنبەيىنشە ەشبىر رەسمي كەڭسەلەردىڭ ەسىگىن اشۋ مۇمكىن ەمەس ەكەندىگىن كوزدەرىنە جاس الا وتىرىپ، كۇنى كەشە باستارىنان وتكىزگەندەي قىلىپ ايتقاندا تاناكوز ولاردى اياپ كەتتى. جاندارىنا باتقان سوڭ ۇمىتا الماي جۇرگەن بولۋى كەرەك، جەرگىلىكتى حالىقتىڭ قۇشاق جايا قارسى الا قويماعانىن دا سىزدىقتاتا وتىرىپ جەتكىزدى. «وي، ماما، ول كەزدى نەسىنە ايتا بەرەسىز؟ قيىندىقسىز ەشتەڭە كەلمەيدى دەيتىن ءوزىڭىز ەمەس پە؟ ودان دا قازىرگى جاعدايىڭىزدى ايتپايسىز با؟» — دەپ ساشا سوزدەرىن بولمەگەندە ءالى دە ءبىراز جايلار اقتارىلار ەدى.
— ءيا، ءقازىر تۇرمىسىمىز جاقسى. ءۇي-جايىمىز، قىزمەتىمىز بار. دەمالىس سايىن دۇنيە ءجۇزىن ارالاپ، جەر كورەمىز، — ەمما ەندى جەلپىنە سويلەدى. — بيىل، مىنە، ەلگە كەلۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. دوستارىمىز ينستيتۋت بىتىرگەنىمىزدىڭ وتىز جىلدىعىنا شاقىرعان، سونيا ەكەۋمىز كەشە سوندا كەزدەستىك. ونىڭ ۇستىنە ءوزىم ىستەيتىن فيرمانىڭ باسشىسى قازاقستانمەن ىسكەرلىك بايلانىس جاساۋعا ارنايى كەلە جاتىر. بىرگە بارايىق دەگەنىندە قۋانىپ كەتتىم. ول دا كەزىندە وسى جاقتان بارعان. ەرتەڭ بايتەرەكتىڭ تۇبىندە كەزدەسەمىز دەپ كەلىستىك. ءسىز دە كەلىڭىز، تانىستىرايىن — ول ءبىر قازاق حالقىن اسا قۇرمەتتەيتىن كىسى.
... تاڭەرتەڭ ۆوكزالدا قوشتاسىپ، ۋادە بويىنشا ەكى ساعاتتان كەيىن بايتەرەكتىڭ تۇبىنە تاكسيمەن جەتكەن مۇنى بەينەكامەراسىمەن اينالانى ءتۇسىرىپ جۇرگەن ەمما ءبىرىنشى بايقادى.
— تاناكوز!
ەممانىڭ داۋسىنا ونىڭ ار جاعىندا تۇرعان ءۇش ازاماتتىڭ ەتجەندى، تۇلعالىسى جالت قارادى. ءسال-پال ابدىراپ تۇرىپ قالعان ول ىلە-شالا بەرى قاراي جەدەل ادىمدادى.
— تا-نا-شا؟!
— رايموند؟!
ەمما قۇشاقتاسا كەتكەن باستىعى مەن تاناكوزگە اۋزى اشىلىپ، قاراپ قالىپتى. سوسىن بارىپ تاناكوزدىڭ «جەر بەتىندەگى جەڭسىك استىڭ بارىنەن دە قازىنى ارتىق كورەمىن» دەيتىن تانىسى تۋرالى ايتقانى ويىنا ورالىپ، ءبارىن دە تۇسىنە قويدى. مىنە، عالامات كەزدەسۋ!
— قايدان ءجۇرسىڭ؟
تاناكوزدىڭ اۋزىنا تۇسكەن ءبىرىنشى ءسوز وسى بولدى.
— كەشە كەلدىم. ىسساپارمەن.
— جالعىز كەلدىڭ بە؟ ليزا، بالالار قالاي؟
رايموندتىڭ ءتۇرى وزگەرىپ سالا بەردى.
— ليزادان ايرىلىپ قالدىم، تاناش. — رايموند كۇرسىنىپ قويدى. — دارىگەرلەر ءارتۇرلى ايتادى. مەنىڭشە، قونىس اۋدارۋىمىز پسيحولوگيالىق جاعىنان اۋىر تيگەن سياقتى. العاشىندا جاپ-جاقسى ەدى، ەكى-ۇش جىلدان كەيىن ازىپ، جۇدەي باستادى. قالاي ەمدەتسەم دە، وڭالمادى. سوسىن ءوزىنىڭ وتىنىشىمەن وسىندا ەرتىپ اكەلدىم. جاعدايى كۇرت جاقسارىپ، تەز-اق بۇرىنعى قالپىنا كەلدى. ءتىپتى ەش اۋىرماعانداي... ەكى اي بويى تانىستارىمىزدى، دوستارىمىزدى ارمانسىز ارالادىق. ەرتەڭ جۇرەمىز دەپ وتىرعانبىز. توسەگىنەن تۇرا قويماعان سوڭ بارسام، ۇيىقتاپ جاتىپ ءجۇرىپ كەتىپتى... جىميىپ قانا جاتىر... الدىندا عانا «ساعىنىشىم باسىلعان جوق، ءازىر قايتقىم كەلمەيدى. سەن ءوزىڭ كەتە بەرشى، مەن قالا تۇرايىن» دەپ قيىلىپ ەدى... اقىرى ماڭگىلىككە قالدى...
تاناكوز نە دەرىن بىلمەدى. تۋعان جەرگە دەگەن ساعىنىشى جانىنا بايىز تاپتىرماعان سەزىمتال، نازىك ليزانى كوز الدىنا ەلەستەتىپ، كوزىنە جاس الدى. «شەكارا اسىرىپ اكەپ، تۋعان توپىراعىن بۇيىرتقان، و، ساعىنىش، سەن نەتكەن قۇدىرەتتى، نەتكەن تىلسىم كۇش ەدىڭ!» دەپ تەبىرەندى ىشتەي.
ۇنسىزدىكتى بۇزعىسى كەلدى مە، رايموند قالتاسىنان الىپ، تىلدەي قاعاز ۇسىندى:
— مىناۋ مەنىڭ ۆيزيتكام. — تاناكوز كوز جۇگىرتىپ وقىپ شىقتى: «رايموند ۆەيس «ىنتىماق» رەسەي-گەرمانيا بىرلەسكەن كومپانياسىنىڭ قازاقستان بويىنشا وڭىرلىك ديرەكتورى»
— بۇل كومپانيا نەمەن اينالىسادى سوندا؟
— اۋىلدى جەرلەردە دەنساۋلىق ساقتاۋ وبەكتىلەرىن سالادى. جوبالاۋ-سمەتالىق قۇجاتتاماسىنان باستاپ، ءىشىن تولىق جابدىقتاپ بىتىرگەنگە دەيىنگى جۇمىستىڭ ءبارىن ءوزى اتقارادى.
— جاقسى نارسە ەكەن. وڭ بولسىن! جۇمىستارىڭ باستالدى ما؟
— وتكەندە كەلىپ باستاپقى كەلىسسوزدى جۇرگىزگەنبىز. وسى جولى شارتقا قول قويامىز با دەگەن ويدامىز. سوسىن جۇمىستى باستاۋعا بولادى...
رايموند تۋرا بالا كەزىندەگىدەي تاناكوزدى قۇشاقتاپ: «بىلەسىڭ بە، تاناش، مەن بۇل جۇمىسقا باسقا جەردەن ادەيى اۋىسىپ كەلدىم، — دەدى. — ءوزىمدى وقىتقان، ماماندىق بەرگەن، ادام ەتكەن ەلگە وسىلاي قىزمەت ەتەيىن دەدىم. ءارى... ەلگە دە جيىرەك كەلىپ تۇرۋىما بولادى. مۇنىم دۇرىس پا؟»
تاناكوز تاعى تولقىپ كەتتى. قوشتاعانىن ءبىلدىرىپ، باسىن يزەي بەردى.
انادايدا ەمما مەن سونيا كەزەكتەسىپ، بىرەسە بايتەرەك كورىنەتىندەي، بىرەسە كوگىلدىر كۇمبەزى انادايدان كوز ارباعان اقوردا تۇسەتىندەي ەتىپ، فوتواپپاراتتارىن سىرتىلداتىپ سۋرەتكە ءتۇسىپ ءجۇر. ساشا ءماز-مايرام بوپ كۇلىپ، بالاشا جارىسىپ سۋرەتكە ءتۇسىپ جۇرگەن ولارعا تاڭىرقاي قارايدى. ءبىرازدان كەيىن دابىرلاسا سويلەگەن ەكى ايەل تاناكوز بەن رايموندقا تاقادى.
— قانداي وزگەرىستەر! قالا قالاي وسكەن! تۋرا ەرتەگىدەگىدەي! اتتەڭ...
— ايتارى جوق! قانداي عاجاپ! شىركىن، ون جىل بۇرىن بىلگەندە عوي!..
جۇزدەرى جايناپ، لەپىرىپ تۇرسا دا، جەمە-جەمگە كەلگەندە سوزدەرىن اھ ۇرا اياقتاعان ەمما مەن سونيانىڭ ايتىلماي قالعان ارمانىن تاناكوز ىشتەي ۇقتى.
وتانداستارىنىڭ سوزىنە نە دەر ەكەن دەپ رايموندقا قاراپ ەدى، ول كوزىن ءسال جۇمىڭقىراپ، ارقانىڭ ەركە سامالىنا بەتىن توسىپ تۇر ەكەن...
You Might Also Like
-
قالانىڭ وڭتۇستىگىنە قاراي، كوپ قاباتتى عيماراتتار سيرەپ، قورا-قوپسىلى جاتاعان ۇيلەر باستالاتىن تۇستا وقشاۋ تۇرعان، اۋلاسى قاشان كورسەڭ دە بالالاردان ارىلمايتىن قوس قاباتتى ءۇي ارى-بەرى ءوتىپ جاتقان ج...
-
ەسكەرمەس قىرىقتان اسىپ قالعان، بويى ورتادان جوعارى، كيگەن كيىمى دەنەسىنە قونىمدى بولسا بولدى، تۇرمىستا قىمباتتى ىزدەپ كوپ ساندەنە بەرمەيتىن ادام. سودان دا ونىڭ نە مىنەتىن جاڭا كولىگى، جاقسى ءۇ...
