قاننىڭ ارتەريالىق قىسىمى. قاننىڭ تامىرلارمەن قوزعالىسى.
ساباقتىڭ ماقساتى: قان اينالىم جۇيەسى بويىنشا بىلىمدەرىن تولىقتىرۋ.
ساباقتىڭ مىندەتتەرى:
بىلىمدىلىك: قاننىڭ ارتەريالىق قىسىمىن، قاننىڭ تامىرلارمەن قوزعالۋىن ءتۇسىندىرۋ. مولشەرلى جۇكتەمەگە دەيىن جانە كەيىن تامىردىڭ سوعۋىن ەسەپتەۋدى ۇيرەتۋ.
دامىتۋشىلىق: جۇرەك قانتامىرلار جۇيەسى بويىنشا بىلىمدەرىن دامىتا، تامىردىڭ سوعۋى تۋرالى زەرتحانالىق - ويلارىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردىڭ ءوز دەنساۋلىقتارىنا نەمقۇرايلى قاراماۋىن، ءبىرىنشى بايلىق - دەنساۋلىق ەكەندىگى تۋرالى تەرەڭ تۇسىنىك بەرۋ.
ساباق ءتيپى:جاڭا ساباق:
ساباق ءتۇرى:ءداستۇرلى ساباق
ساباقتىڭ ءادىس - تاسىلدەرى:تۇسىندىرمەلى - زەرتحانالىق.
كورنەكىلىكتەر: سۋرەتتەر، تونومەتر، سەكۋندومەر. كومپتەرلىك سلايدتار.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:1 مين.
- امانداسۋ، تۇگەندەۋ، وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
ءى قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ. 7 مين.
• ۆەنن دياگرامماسى: « كىشى جانە ۇلكەن قاناينالىم شەڭبەرلەرىن سالىستىرۋ»
كىشى قاناينالىم شەڭبەرى ۇلكەن قاناينالىم شەڭبەرى
ايىرماشىلىعى وڭ جاق قارىنشادان وكپە ارتەرياسى شىعىپ وكپەدە گاز، زات الماسىپ، سول جاق جۇرەكشەگە وكپە ۆەناسى ارقىلى كەلىپ قۇيادى. وكپە ارتەرياسىندا ۆەنا، وكپە ۆەناسىندا ارتەريا قانى بولادى. سول جاق قارىنشادان قولقا تامىرىنان ارتەريا ارقىلى بۇكىل دەنەدە گاز، زات الماسۋ ونىمدەرى ءجۇرىپ وڭ جاق جۇرەكشەگە قۋىستى ۆەنا ارقىلى كەلىپ قۇيادى. ارتەريادا ارتەريا قانى، ۆەنادا ۆەنا قانى بولادى. تاسىمالداۋ قىزمەتىن اتقارادى.
ۇقساستىعى: تۇيىق قاناينالىم شەڭبەرىن تۇزەدى، گاز، زات الماسۋ ونىمدەرى بولادى. ارتەريا، ارتەريولا، كاپيلليار، ۆەنۋلا، ۆەنا قان تامىرلارى ءتان. جۇرەكتەن شىعىپ جۇرەككە كەلەدى.
ءىىى قايتا ءبىلىمدى باقىلاۋ
« ماعىنانى اجىراتۋ» كەزەڭىندە وقۋشىلار وقۋلىقپەن جۇمىس ىستەي وتىرىپ، كلاستەر قۇرادى. 10 مين وقۋ. كەستە تولتىرۋ 15 مين.
ءىV جاڭا ءبىلىمدى قالىپتاستىرۋ 25 مين.
قان اينالادى جۇرەكتىڭ امىرىمەن،
قان تىلدەسەدى جۇرەك دەگەن تاڭىرىمەن.
اق ءتۇستى ءمولدىر جانە قىزىلدانىپ،
ادامعا كۇش بەرەدى پارمەنىمەن.- دەي وتىرىپ ءبىز جاڭا تاقىرىپقا كوشەيىك.
جوسپار:
• قاننىڭ ارتەريالىق قىسىمى:
• قاننىڭ تامىرلارمەن قوزعالۋى.
• زەرتحانالىق جۇمىس № 9 «مولشەرلى جۇكتەمەگە دەيىن جانە كەيىن قان تامىردىڭ سوعۋىن ەسەپتەۋ».
«وي تولعانىس» كەزەڭى وزدەرى زەرتتەۋ ناتيجەسىن داپتەرلەرىنە جازادى.
№9 زەرتحانالىق جۇمىس.
مولشەرلى جۇكتەمەگە دەيىن جانە كەيىن تامىردىڭ سوعۋىن ەسەپتەۋ.
كەرەكتى قۇرال - جابدىقتار: سەكۋندتىق باعدارشاسى بار ساعات نەمەسە سەكۋندومەر.
جۇمىس ماقساتى:
1. تامىردىڭ سوعۋىن ەسەپتەۋگە ۇيرەنۋ.
2. تامىردىڭ سوعۋىن ەسەپتەۋ ارقىلى جۇرەك جيىرىلۋىنىڭ جيىلىگىن انىقتاۋدى ۇيرەنۋ. ونىڭ ءار ءتۇرلى جاعدايداعى جۇمىسىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى تۋرالى قورىتىندى جاساۋ.
جۇمىس رەتى:
1. وقۋلىقتاعى §39-دى وقىڭدار. مىناداي سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىڭدەر: تامىردىڭ سوعۋى دەگەنىمىز نە؟ ونى قايدان انىقتاۋعا بولادى؟ نەلىكتەن تامىردىڭ سوعۋىن ادام دەنەسىنىڭ سول جەرىنەن تابۋعا بولاتىنى تۇسىندىرىڭدەر.
2. كارى جىلىك سۇيەگىنىڭ بىلەزىك ماڭىنان تامىردىڭ سوعۋىن ەسەپتەۋدى ۇيرەنىڭدەر.
3. 1 مينۋتتاعى: ا) وتىرىپ، ءا) تۇرىپ، ب) 10 رەت وتىرىپ، تۇرعاننان كەيىنگى تامىردىڭ سوققىسىن ساناڭدار.
ەسەپ بەرۋ تاپسىرماسى.
1. داپتەرلەرىڭە تامىردىڭ سوعۋى، تامىر سوعۋ جيىلىگى تۋرالى جازىڭدار.
2. داپتەرىڭە كەستەنى تولتىرىڭدار.
ءار ءتۇرلى بۇلشىق ەت جۇكتەمەسى كەزىندەگى تامىردىڭ سوعۋىنىڭ وزگەرۋى.
1 مينۋتتاعى تامىر سوققىسىنىڭ سانى:
وتىرعاندا تۇرعاندا 10 رەت وتىرىپ، تۇرعاننان كەيىن
3. العان ناتيجەلەردى سالىستىرىڭدار. ءوز جۇرەكتەرىڭنىڭ تىنىشتىق جانە جۇكتەمە تۇسكەن كەزدەگى جۇمىسى تۋرالى قورىتىندى جاساڭدار.
V جاڭا ءبىلىمدى بەكىتۋ:
بلۋم تاكسونومياسى:
1. سوعادى كۇنى - ءتۇنى الماي تىنىم.
قۇلايدى ول توقتاسا تاۋداي ءتىلىڭ.
(جۇرەك)
2. قان اينالىم مۇشەلەرىن اتا. ( جۇرەك، قانتامىرلار)
3. قاننىڭ سول جاق قارىنشادان بارلىق مۇشەلەر مەن ۇلپالارعا، وڭ جاق جۇرەكشەگە قوزعالۋى قان اينالىمنىڭ قاي شەڭبەرى؟(ۇلكەن)
4. قاننىڭ وڭ جاق قارىنشادان وكپەگە، ودان سول جاق جۇرەكشەگە قوزعالۋى قاناينالىمنىڭ قاي شەڭبەرى؟(كىشى)
5. كاپيلليار تامىرلارىنىڭ قوسىلعان جەرلەرىن قالاي اتايمىز؟ (ارتەريولا، ۆەنۋلا)
6. ارتەريالىق قىسىم قاي كەزدە ەڭ كوپ بولادى؟ (قارىنشا جيىرىلعاندا)
7. قان قىسىم نەدە جوعارى؟ (ارتەريادا)
8. قان اعىسىنىڭ جىلدامدىعى نەدە جوعارى؟(قولقادا)
9. تامىردىڭ سوعۋى دەگەنىمىز نە؟ (ارتەريا قابىرعاسىنىڭ ىرعاقتى تەربەلىسى.)
10. كاپيلليارداعى قان قوزعالىسىنىڭ جىلدامدىعى (0، 5 مم/س)
«اقشا جوعالتساڭ – ەشەڭە دە جوعالتپاعانىڭ، ۋاقىت جوعالتساڭ كوپ نارسەنى جوعالتقانىڭ، دەنساۋلىعىڭدى جوعالتساڭ – ءبارىن جوعالتقانىڭ» - دەمەكشى وقۋشىلاردىڭ ءوز دەنساۋلىقتارىنا نەمقۇرايدى قاراماۋىن، ءبىرىنشى بايلىق - دەنساۋلىق ەكەندىگى تۋرالى تەرەڭ تۇسىنىك بەرىلدى.
قوسىمشا دەرەكتەر: ا) قان توپتارى. قان مەن مىنەز. ادام قانىنىڭ توبىنا بايلانىستى مىنەزىن انىقتاۋ.
ءبىرىنشى توپ — قانى بۇل توپقا جاتاتىن ادامدار ىرىمشىلدىققا قارسى، جىگەرلى، تاباندى، ءازىل – سىقاققا بەيىم، ومىردەگى قۇبىلىستارعا كوزىن اشىپ قارايتىن، ايقىندىقتى ۇناتاتىن بولىپ كەلەدى.
ەكىنشى توپ - سەزىمتال، ءسال نارسەدەن كوڭىلىڭ قالعىش، سىرتتاي قاراعاندا ۇستامدى ءارى بايسالدى بولىپ كورىنگەنىمەن، جۇيكەسى جۇقالاۋ. وزىنە - ءوزى تالاپ قويعىش، ءوز ءىس - ارەكەتتەرىن مۇقيات باقىلاپ وتىرادى.
ءۇشىنشى توپ - سەكەمشىل، ءوزىن قورشاعان ورتاعا سەزىكپەن قارايدى، سارى ۋايىمعا ءجيى سالىنادى. ءبىراق ساباسىنا تەز ءتۇسىپ، بولعان ءجايتتى تەز ەسىنەن شىعارادى.
ءتورتىنشى توپ - كوزدەگەن ماقساتىنا جەتۋگە جان - ءتانىن ايامايدى، باسقا ادامداردى ءوز ماقساتىنا پايدالانۋعا شەبەر، ماحاببات ماسەلەسىندە شىدامسىز ءارى تابانسىز.
ب) قان تۋرالى ەرتەدەگى تۇسىنىك.
ادامدار كوپتەگەن ۋاقىتتار بويى قاندى قۇدىرەتتى، قاسيەتتى كۇش رەتىندە تانىدى. قانمەن ءبىر - بىرىنە ادال انتتارىن بەرىستى. قازاقتا «قان جىلاپ تۇرىپ ايتتى» دەگەن ءسوز بار، بۇل دا قاننىڭ قۇدىرەتىنە بايلانىستى ايتىلعان ءسوز قولدانىستى. ەجەلگى گرەكتەردە قۇدايلارىنا قۇرباندىققا قان اپاراتىن ءداستۇر بولعان. گرەكتەر قاندى «جان» تاسىمالداۋشى رەتىندە تانىدى. گيپپوكرات جۇيكە اۋرۋىنا شالدىققاندارعا دەنى ساۋ ادامداردىڭ قانىن ەم رەتىندە ءىشۋدى ۇسىنعان. ول دەنى ساۋ ادامداردىڭ قانى تازا بولادى دەپ ەسەپتەگەن.
قاندى ەرتەرەكتە دارىلىك سۋسىندار قاتارىنا جاتقىزىپ كەلدى. ەرجۇرەك جانە اقكوڭىل ادامداردىڭ قاندارىن قۇيۋ ادامداردى ۇلى باتىر قىلادى دەگەن تەرىس پىكىردە بولعان. مىسالى، ريم پاپاسى يننوكەنتيي VIII قارتايعان كەزىندە ءۇش جاس ءوسپىرىمنىڭ قانىن وزىنە قۇيۋدى بۇيىرعان، سوڭى وكىنىشكە ۇرىندىرىپ، ريم پاپاسى دا، جاس وسپىرىمدەر دە ولگەن. ال فرانسيا حانشايىمى ماريا مەديچي (XVII ع.) كارىلىككە قارسى قان ءىشىپ وتىرعان، ءبىراق ودان وعان ەشقانداي ەم قونباعان. ادامدار قان اينالىم جانە جۇرەك قاعىسى تۋرالى بىلسە دە، ونىڭ سەبەبىن تۇسىندىرە المادى. اريستوتەلدىڭ بۇدان 2300 جىل بۇرىن «قان مەن جىلۋ جۇرەكتە تۇزىلەدى» دەگەن وعاش پىكىرى عىلىمدا XX عاسىرداي دۇرىس دەلىنىپ كەلدى. ميگۋلەيۋ سەرۆەت ۆەزاليي ەڭبەكتەرىنىڭ نەگىزىندە كىشى قاناينالىم جولىن 1553 جىلى اشتى. ۋيليام گارۆەي 1628 جىلى «جانۋارلار قانى مەن جۇرەك قوزعالىسىنا اناتوميالىق زەرتتەۋ» ەڭبەگىندە قاناينالىمدى تولىق ءتۇسىندىرىپ بەردى.
Vءى قورىتىندى:
- جاڭا تاقىرىپ بويىنشا سۇراقتارىڭىز بار ما؟
Vءىى ۇيگە تاپسىرما:§39 «گيپەرتونيا»، «گيپوتونيا» تۋرالى مالىمەت جيناقتاۋ.
قولدانىلعان ادەبيەتتەر: بيولوگيا جانە سالاۋاتتىلىق نەگىزى. 2004ج/ 5 -
2006 ج/4. ەلەكتروندىق وقۋلىق. بيولوگيا وقۋلىعى 8 كلاسس.
Vءىىى باعالاۋ
ساباقتىڭ مىندەتتەرى:
بىلىمدىلىك: قاننىڭ ارتەريالىق قىسىمىن، قاننىڭ تامىرلارمەن قوزعالۋىن ءتۇسىندىرۋ. مولشەرلى جۇكتەمەگە دەيىن جانە كەيىن تامىردىڭ سوعۋىن ەسەپتەۋدى ۇيرەتۋ.
دامىتۋشىلىق: جۇرەك قانتامىرلار جۇيەسى بويىنشا بىلىمدەرىن دامىتا، تامىردىڭ سوعۋى تۋرالى زەرتحانالىق - ويلارىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردىڭ ءوز دەنساۋلىقتارىنا نەمقۇرايلى قاراماۋىن، ءبىرىنشى بايلىق - دەنساۋلىق ەكەندىگى تۋرالى تەرەڭ تۇسىنىك بەرۋ.
ساباق ءتيپى:جاڭا ساباق:
ساباق ءتۇرى:ءداستۇرلى ساباق
ساباقتىڭ ءادىس - تاسىلدەرى:تۇسىندىرمەلى - زەرتحانالىق.
كورنەكىلىكتەر: سۋرەتتەر، تونومەتر، سەكۋندومەر. كومپتەرلىك سلايدتار.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:1 مين.
- امانداسۋ، تۇگەندەۋ، وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
ءى قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ. 7 مين.
• ۆەنن دياگرامماسى: « كىشى جانە ۇلكەن قاناينالىم شەڭبەرلەرىن سالىستىرۋ»
كىشى قاناينالىم شەڭبەرى ۇلكەن قاناينالىم شەڭبەرى
ايىرماشىلىعى وڭ جاق قارىنشادان وكپە ارتەرياسى شىعىپ وكپەدە گاز، زات الماسىپ، سول جاق جۇرەكشەگە وكپە ۆەناسى ارقىلى كەلىپ قۇيادى. وكپە ارتەرياسىندا ۆەنا، وكپە ۆەناسىندا ارتەريا قانى بولادى. سول جاق قارىنشادان قولقا تامىرىنان ارتەريا ارقىلى بۇكىل دەنەدە گاز، زات الماسۋ ونىمدەرى ءجۇرىپ وڭ جاق جۇرەكشەگە قۋىستى ۆەنا ارقىلى كەلىپ قۇيادى. ارتەريادا ارتەريا قانى، ۆەنادا ۆەنا قانى بولادى. تاسىمالداۋ قىزمەتىن اتقارادى.
ۇقساستىعى: تۇيىق قاناينالىم شەڭبەرىن تۇزەدى، گاز، زات الماسۋ ونىمدەرى بولادى. ارتەريا، ارتەريولا، كاپيلليار، ۆەنۋلا، ۆەنا قان تامىرلارى ءتان. جۇرەكتەن شىعىپ جۇرەككە كەلەدى.
ءىىى قايتا ءبىلىمدى باقىلاۋ
« ماعىنانى اجىراتۋ» كەزەڭىندە وقۋشىلار وقۋلىقپەن جۇمىس ىستەي وتىرىپ، كلاستەر قۇرادى. 10 مين وقۋ. كەستە تولتىرۋ 15 مين.
ءىV جاڭا ءبىلىمدى قالىپتاستىرۋ 25 مين.
قان اينالادى جۇرەكتىڭ امىرىمەن،
قان تىلدەسەدى جۇرەك دەگەن تاڭىرىمەن.
اق ءتۇستى ءمولدىر جانە قىزىلدانىپ،
ادامعا كۇش بەرەدى پارمەنىمەن.- دەي وتىرىپ ءبىز جاڭا تاقىرىپقا كوشەيىك.
جوسپار:
• قاننىڭ ارتەريالىق قىسىمى:
• قاننىڭ تامىرلارمەن قوزعالۋى.
• زەرتحانالىق جۇمىس № 9 «مولشەرلى جۇكتەمەگە دەيىن جانە كەيىن قان تامىردىڭ سوعۋىن ەسەپتەۋ».
«وي تولعانىس» كەزەڭى وزدەرى زەرتتەۋ ناتيجەسىن داپتەرلەرىنە جازادى.
№9 زەرتحانالىق جۇمىس.
مولشەرلى جۇكتەمەگە دەيىن جانە كەيىن تامىردىڭ سوعۋىن ەسەپتەۋ.
كەرەكتى قۇرال - جابدىقتار: سەكۋندتىق باعدارشاسى بار ساعات نەمەسە سەكۋندومەر.
جۇمىس ماقساتى:
1. تامىردىڭ سوعۋىن ەسەپتەۋگە ۇيرەنۋ.
2. تامىردىڭ سوعۋىن ەسەپتەۋ ارقىلى جۇرەك جيىرىلۋىنىڭ جيىلىگىن انىقتاۋدى ۇيرەنۋ. ونىڭ ءار ءتۇرلى جاعدايداعى جۇمىسىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى تۋرالى قورىتىندى جاساۋ.
جۇمىس رەتى:
1. وقۋلىقتاعى §39-دى وقىڭدار. مىناداي سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىڭدەر: تامىردىڭ سوعۋى دەگەنىمىز نە؟ ونى قايدان انىقتاۋعا بولادى؟ نەلىكتەن تامىردىڭ سوعۋىن ادام دەنەسىنىڭ سول جەرىنەن تابۋعا بولاتىنى تۇسىندىرىڭدەر.
2. كارى جىلىك سۇيەگىنىڭ بىلەزىك ماڭىنان تامىردىڭ سوعۋىن ەسەپتەۋدى ۇيرەنىڭدەر.
3. 1 مينۋتتاعى: ا) وتىرىپ، ءا) تۇرىپ، ب) 10 رەت وتىرىپ، تۇرعاننان كەيىنگى تامىردىڭ سوققىسىن ساناڭدار.
ەسەپ بەرۋ تاپسىرماسى.
1. داپتەرلەرىڭە تامىردىڭ سوعۋى، تامىر سوعۋ جيىلىگى تۋرالى جازىڭدار.
2. داپتەرىڭە كەستەنى تولتىرىڭدار.
ءار ءتۇرلى بۇلشىق ەت جۇكتەمەسى كەزىندەگى تامىردىڭ سوعۋىنىڭ وزگەرۋى.
1 مينۋتتاعى تامىر سوققىسىنىڭ سانى:
وتىرعاندا تۇرعاندا 10 رەت وتىرىپ، تۇرعاننان كەيىن
3. العان ناتيجەلەردى سالىستىرىڭدار. ءوز جۇرەكتەرىڭنىڭ تىنىشتىق جانە جۇكتەمە تۇسكەن كەزدەگى جۇمىسى تۋرالى قورىتىندى جاساڭدار.
V جاڭا ءبىلىمدى بەكىتۋ:
بلۋم تاكسونومياسى:
1. سوعادى كۇنى - ءتۇنى الماي تىنىم.
قۇلايدى ول توقتاسا تاۋداي ءتىلىڭ.
(جۇرەك)
2. قان اينالىم مۇشەلەرىن اتا. ( جۇرەك، قانتامىرلار)
3. قاننىڭ سول جاق قارىنشادان بارلىق مۇشەلەر مەن ۇلپالارعا، وڭ جاق جۇرەكشەگە قوزعالۋى قان اينالىمنىڭ قاي شەڭبەرى؟(ۇلكەن)
4. قاننىڭ وڭ جاق قارىنشادان وكپەگە، ودان سول جاق جۇرەكشەگە قوزعالۋى قاناينالىمنىڭ قاي شەڭبەرى؟(كىشى)
5. كاپيلليار تامىرلارىنىڭ قوسىلعان جەرلەرىن قالاي اتايمىز؟ (ارتەريولا، ۆەنۋلا)
6. ارتەريالىق قىسىم قاي كەزدە ەڭ كوپ بولادى؟ (قارىنشا جيىرىلعاندا)
7. قان قىسىم نەدە جوعارى؟ (ارتەريادا)
8. قان اعىسىنىڭ جىلدامدىعى نەدە جوعارى؟(قولقادا)
9. تامىردىڭ سوعۋى دەگەنىمىز نە؟ (ارتەريا قابىرعاسىنىڭ ىرعاقتى تەربەلىسى.)
10. كاپيلليارداعى قان قوزعالىسىنىڭ جىلدامدىعى (0، 5 مم/س)
«اقشا جوعالتساڭ – ەشەڭە دە جوعالتپاعانىڭ، ۋاقىت جوعالتساڭ كوپ نارسەنى جوعالتقانىڭ، دەنساۋلىعىڭدى جوعالتساڭ – ءبارىن جوعالتقانىڭ» - دەمەكشى وقۋشىلاردىڭ ءوز دەنساۋلىقتارىنا نەمقۇرايدى قاراماۋىن، ءبىرىنشى بايلىق - دەنساۋلىق ەكەندىگى تۋرالى تەرەڭ تۇسىنىك بەرىلدى.
قوسىمشا دەرەكتەر: ا) قان توپتارى. قان مەن مىنەز. ادام قانىنىڭ توبىنا بايلانىستى مىنەزىن انىقتاۋ.
ءبىرىنشى توپ — قانى بۇل توپقا جاتاتىن ادامدار ىرىمشىلدىققا قارسى، جىگەرلى، تاباندى، ءازىل – سىقاققا بەيىم، ومىردەگى قۇبىلىستارعا كوزىن اشىپ قارايتىن، ايقىندىقتى ۇناتاتىن بولىپ كەلەدى.
ەكىنشى توپ - سەزىمتال، ءسال نارسەدەن كوڭىلىڭ قالعىش، سىرتتاي قاراعاندا ۇستامدى ءارى بايسالدى بولىپ كورىنگەنىمەن، جۇيكەسى جۇقالاۋ. وزىنە - ءوزى تالاپ قويعىش، ءوز ءىس - ارەكەتتەرىن مۇقيات باقىلاپ وتىرادى.
ءۇشىنشى توپ - سەكەمشىل، ءوزىن قورشاعان ورتاعا سەزىكپەن قارايدى، سارى ۋايىمعا ءجيى سالىنادى. ءبىراق ساباسىنا تەز ءتۇسىپ، بولعان ءجايتتى تەز ەسىنەن شىعارادى.
ءتورتىنشى توپ - كوزدەگەن ماقساتىنا جەتۋگە جان - ءتانىن ايامايدى، باسقا ادامداردى ءوز ماقساتىنا پايدالانۋعا شەبەر، ماحاببات ماسەلەسىندە شىدامسىز ءارى تابانسىز.
ب) قان تۋرالى ەرتەدەگى تۇسىنىك.
ادامدار كوپتەگەن ۋاقىتتار بويى قاندى قۇدىرەتتى، قاسيەتتى كۇش رەتىندە تانىدى. قانمەن ءبىر - بىرىنە ادال انتتارىن بەرىستى. قازاقتا «قان جىلاپ تۇرىپ ايتتى» دەگەن ءسوز بار، بۇل دا قاننىڭ قۇدىرەتىنە بايلانىستى ايتىلعان ءسوز قولدانىستى. ەجەلگى گرەكتەردە قۇدايلارىنا قۇرباندىققا قان اپاراتىن ءداستۇر بولعان. گرەكتەر قاندى «جان» تاسىمالداۋشى رەتىندە تانىدى. گيپپوكرات جۇيكە اۋرۋىنا شالدىققاندارعا دەنى ساۋ ادامداردىڭ قانىن ەم رەتىندە ءىشۋدى ۇسىنعان. ول دەنى ساۋ ادامداردىڭ قانى تازا بولادى دەپ ەسەپتەگەن.
قاندى ەرتەرەكتە دارىلىك سۋسىندار قاتارىنا جاتقىزىپ كەلدى. ەرجۇرەك جانە اقكوڭىل ادامداردىڭ قاندارىن قۇيۋ ادامداردى ۇلى باتىر قىلادى دەگەن تەرىس پىكىردە بولعان. مىسالى، ريم پاپاسى يننوكەنتيي VIII قارتايعان كەزىندە ءۇش جاس ءوسپىرىمنىڭ قانىن وزىنە قۇيۋدى بۇيىرعان، سوڭى وكىنىشكە ۇرىندىرىپ، ريم پاپاسى دا، جاس وسپىرىمدەر دە ولگەن. ال فرانسيا حانشايىمى ماريا مەديچي (XVII ع.) كارىلىككە قارسى قان ءىشىپ وتىرعان، ءبىراق ودان وعان ەشقانداي ەم قونباعان. ادامدار قان اينالىم جانە جۇرەك قاعىسى تۋرالى بىلسە دە، ونىڭ سەبەبىن تۇسىندىرە المادى. اريستوتەلدىڭ بۇدان 2300 جىل بۇرىن «قان مەن جىلۋ جۇرەكتە تۇزىلەدى» دەگەن وعاش پىكىرى عىلىمدا XX عاسىرداي دۇرىس دەلىنىپ كەلدى. ميگۋلەيۋ سەرۆەت ۆەزاليي ەڭبەكتەرىنىڭ نەگىزىندە كىشى قاناينالىم جولىن 1553 جىلى اشتى. ۋيليام گارۆەي 1628 جىلى «جانۋارلار قانى مەن جۇرەك قوزعالىسىنا اناتوميالىق زەرتتەۋ» ەڭبەگىندە قاناينالىمدى تولىق ءتۇسىندىرىپ بەردى.
Vءى قورىتىندى:
- جاڭا تاقىرىپ بويىنشا سۇراقتارىڭىز بار ما؟
Vءىى ۇيگە تاپسىرما:§39 «گيپەرتونيا»، «گيپوتونيا» تۋرالى مالىمەت جيناقتاۋ.
قولدانىلعان ادەبيەتتەر: بيولوگيا جانە سالاۋاتتىلىق نەگىزى. 2004ج/ 5 -
2006 ج/4. ەلەكتروندىق وقۋلىق. بيولوگيا وقۋلىعى 8 كلاسس.
Vءىىى باعالاۋ
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
