InfoHub Logo

قىس بويى جىلى قورادا، جۋاس قويلارعا جالعىز ءوزى باستىق بولىپ ۇيرەنگەن قارا قوشقاردىڭ ءىشى پىسايىن دەدى. انا قويدى ءبىر ءسۇزدى، ول بۇعىپ قالدى. مىنا قويدى ءبىر ءسۇزدى، ول قۇلاعان ورنىندا جاتىپ قالدى. ەشقايسىسى قارسى تۇرمادى. قوشقار ەسىكتىڭ تەسىگىنەن دالانىڭ ءيىسىن يىسكەدى. «قار ءيىسى ءالى بار. تۇرا تۇر، كوك ءيىسى دە الىستان تالىپ كەلە مە قالاي؟» سول-اق ەكەن، قارا قوشقار ەسىكتى قولاقپانداي مۇيىزىمەن ءبىر ءسۇزىپ قۇلاتتى دا، دالاعا قاراي شابا جونەلدى. پاح، شىركىن! جولىندا تۇرار ءبىر مىقتى جوقتاي. جەردى جالپاعىنان باسىپ، تاناۋدى اسپانعا قاراتا ۇستاپ ەدى، سۋىق اۋا مۇرنىن قىشىتىپ جىبەردى.

ارتىنا قايىرىلىپ قاراي الماي ەكپىندەي بەردى. ءبىر توبەنى استى. توبە دەگەنىڭ مىناۋ تۇرعان جەر. ءبىراق ول قوشقارعا كوپ بولىپ كورىنىپ تۇر. كەنەت، قايدان شىقتى، جەردەن شىقتى ما بىلمەيدى، شاۋىلدەگەن ءبىر كۇشىك ءشاۋ-شاۋ ەتىپ بۇعان قاراي تۇرا جۇگىردى. ءداۋ قوشقاردىڭ زارەسى ۇشىپ، قورىققانىنان بۇتىنا جىبەرىپ قويدى. ءداۋ قوشقار، سەمىز قوشقار، قويلارعا كۇن بەرمەگەن قوشقار، ءمۇيىزدى قوشقار شالت بۇرىلىپ قوراعا قاراي تۇرا قاشتى. كىشكەنتاي كۇشىك سوڭىنان قالار ەمەس، شاۋىلدەپ كەلەدى. شاماسى، وعان ءداۋ قوشقاردىڭ وزىنەن قورقىپ قاشقانى كۇلكىلى سەكىلدى. جولدا قوشقار ءسال-سال ەس جيايىن دەدى. ىشتەي: «ويباي، مىنا ءتۇرىمدى قويلار كورمەسە ەكەن. كورمەسە ەكەن. سولارعا كۇلكى بولماسام ەكەن»، دەپ تىلەپ كەلەدى.

قايداعى، قويلار اشىق قالعان قورادان تازا اۋاعا شىعىپ، راحاتتانىپ بوي جازىپ تۇر ەكەن. قارا قوشقاردىڭ، كىشكەنتاي كۇشىكتەن زارەسى قالماي قاشىپ كەلە جاتقانىن كورىپ، ءبارى: «ءما-اا-اا-اا-ا!» - دەسىپ كۇلىپ الدى.  قارا قوشقار سول ەكپىنمەن قوراعا قويىپ كەتتى دە، اناۋ باسىنان ءبىر-اق شىقتى. كىشكەنتاي كۇشىكتىڭ داۋىسى قويلاردىڭ دا تىزەسىن قالتىراتىپ، ولاردى دا قوراعا قۋىپ تىقتى.

سول كۇننەن بەرى قوشقار قاتتى ويعا بەرىلگەن. قۇتىرىپ، قويلارعا بەت جوق تيىسپەيدى. ءتىپتى ولاردى ۇمىتىپ تا كەتكەندەي. قوشقاردىڭ ويى: «ءبىر كۇشىكتەن قورقىپ سونشاما قاشقانىمدى-اي! ءوزىنىڭ ءتىسى دە ءوسىپ جەتىلمەگەن شىعار. ەندى نەگە سونشاما زارەم ۇشتى؟ بار بالە تىلىندە. يتشە ۇرگەن ءتىلى قۇتىمدى قاشىردى عوي. جوق، بۇلاي قورقاق بولا بەرۋگە بولمايدى. ءيتتىڭ ءتىلىن ۇيرەنەم». ويلانا-ويلانا قوشقارعا ءيتتىڭ ءتىلى دىم ەمەستەي كورىندى. «جوق، ودان دا، بىردەن قاسقىردىڭ ءتىلىن ۇيرەنەيىن». ءبىراق قوشقار قاسقىردىڭ دا تىلىنە قاناعاتتانبادى. بىردەن ارىستاننىڭ ءتىلىن ۇيرەنگىسى كەلدى. «ارىستان قاسقىردان دا مىقتى» دەپ ويلادى.

مىناۋ وي قوشقارعا مازا بەرمەدى. كۇندىز-تۇنى قورا تورىندە تۇرىپ الىپ، ءبىر جات داۋىس شىعارا باستادى. ءتىپتى، تۇسىنىكسىز. قويلار باسىندا ءۇرپىيىپ قاراسا، ۋاقىت وتە كەلە وعان ۇيرەنىسىپ تە الدى.

ناعىز كوكتەم شىعىپ، قويلار دا قورادان شىقتى. باياعى وقيعانى قويلار ۇمىتىپ كەتسە دە، قوشقار ۇمىتپادى. قورادان قويلاردىڭ سوڭىن الا شىقتى. ءوزىن-وزى ابدەن دايىنداعان. كۇش جەتەدى. جۇرەك جەتپەسە دە، كۇشپەن جەتكىزۋ كەرەك. كۇشىكتەن قورىقپاۋ كەرەك. قوشقاردىڭ ويىن وقىپ قويعانداي سارى كۇشىك قورا ماڭىندا تۇرىپ، ءداۋ قوشقارعا ءۇرىپ قالدى. قوشقار دا دايىن تۇر ەكەن، بىر-ەكى رەت ءمۇيىزىن سەرمەپ، كۇشىككە تاپ بەرىپ، ارىستانشا اقىردى. اياق استىنان نە بولعانىن تۇسىنبەي قالعان كۇشىك قۇيرىعىن قىسىپ، قىڭسىلاي قاشتى. قوشقار ءماز. ءبىر اي بويعى ەڭبەگى دالاعا كەتپەپتى. ورىستە ءجۇرىپ ءوز-وزىن كەۋدەگە ۇرىپ ماقتاپ كەلەدى. «مىنە، ەندى ناعىز ارىستان بولدىم!» دەپ قويادى.

كۇندە ورىسكە بارىپ، كەشكە ادامنىڭ جىپ-جىڭىشكە تاياعىنان جاسقانىپ، قايىرعانعا كونىپ، قوراعا كەپ تۇنەۋ قوشقاردىڭ تاعى دا ءىشىن پىستىردى. «بۇل ماعان ساي ءومىر ەمەس. اڭ پاتشاسى ارىستاننىڭ ءتىلىن بىلەمىن. ماعان كىم كەدەرگى. ءايدا، كەتتىم ورمانعا» - دەدى دە ورىستەن قايتار جولدا جىڭعىل بۇتاعىنا تىعىلىپ قالدى.

ورمان قاپ-قاراڭعى ەكەن. شىن قورقىنىشتى. قوراعا مۇلدەم ۇقسامايدى. ءيىسى دە باسقاشا. كەنەت، الدىنان بىردەڭە سىقىر ەتە قالدى. تىلەرسەگى دىرىلدەپ كەتكەن قوشقار ارس ەتە قالدى. ابدەن ارىستانشا ارسىلداپ، ارىستانشا سويلەپ ۇيرەنگەن قوشقار، اياق استى جاۋىنان تەك ارىستانشا قورعاناتىن ەدى. سويتسەك، ءشوپتى سىقىرلاتىپ جۇرگەن قويان ەكەن. اياق استىنان شىققان ارىستاننىڭ داۋىسىنان شوشىنىپ، زىپ بەردى. ءبىراق قويان قۋ بوپ شىقتى. قوشقاردىڭ ارىستانشا اقىرا الاتىنىن ءبىلىپ قالدى. وزىنە ءتونىپ تۇرعان ءقاۋىپتىڭ جوق ەكەنىن بىلگەننەن كەيىن، بۇتا-بۇتانى تاسالاي كەلىپ:

— ءا-ي-يي! — دەدى.

ءتۇننىڭ ىشىندە، قاپ-قارا ورماندا بىرەۋدىڭ جاي عانا «ءا-ي-يي!» دەگەن ءسوزىنىڭ ءوزى قانداي ۇرەيلى ەستىلەدى. قوشقار ارس ەتىپ، مۇيىزىمەن ءشوپتى سۇزگىلەي بەردى. قوشقاردىڭ مىنا قىلىعىنا تىرقىلداپ، ابدەن جەر سابالاي كۇلگەن قوياننىڭ كۇلكىدەن ءالى كەتىپ، جاسىرىنعان جەرىنەن شىعىپ قالدى.

— ءوي، تاعى سەن بە؟ — دەدى قوشقار ەڭسەسى ءتۇسىپ.

— سەن نە، ارىستاننىڭ ءتىلىن ۇيرەنىپ العانسىڭ با؟ — دەدى قويان شىن قىزىعىپ.

— مەن ارىستاننىڭ ناعىز ءوزىمىن عوي، — دەدى قوشقار سىر الدىرعىسى كەلمەي.

— ءوي، قويشى، الداماشى، — دەپ قويان تاعى ءبىراز كۇلىپ الدى. — سەن كىمسىڭ؟ بۇعىنىڭ بالاسىسىڭ با؟

— ءجوق-اي، قوشقارمىن! — دەدى ول قۋ قوياندى الداي الماسىن ءبىلىپ.

— ال سەنىڭ شىن ارىستان بولعىڭ كەلە مە؟

— كەلەدى، — دەدى قوشقار.

— وندا بىلاي ىستەيمىز. مىنا جەردەن ۇلكەن اپان قازامىز. سەن ىشىندە جاتاسىڭ. مەن قىزمەتكەرىڭ بولامىن. سەن ىشتە جاتىپ الىپ ارىستانشا اقىرىپ، اڭدارعا بۇيرىق بەرەسىڭ. ءسويتىپ ەكەۋمىز راحات ءومىر سۇرەمىز، — دەدى قويان.

بولاشاق جوسپارلارى تۋرالى ەكەۋى اقىلداسىپ الدى. قوشقار اپاندا. سىرتقا شىقپايدى. سەبەبى ناۋقاس. قويان ونىڭ ەلشىسى. بارلىق ءىستى ەلشى ارقىلى تىندىراتىن بولىپ شەشتى.

ءسويتىپ قويان بۇتكىل ورماننىڭ اڭدارىن جيناپ كەلدى. شىنىمەندە قوياننىڭ ايتقانى بولدى. ورماننىڭ ازۋلى بولسا دا اڭدارى اڭقاۋ ەكەن. ارىستانشا اقىراتىن قوشقاردىڭ داۋىسىنا سەندى.

اپان ىشىنەن قوشقار:

— ماعان كوپ قىلىپ ءدامدى، ءتاتتى ءشوپ جيناپ كەلىڭدەر! — دەدى.

— ءشوپ ءدامدى بولا ما؟ ەت ءدامدى بولادى! — دەدى قاسقىر ارىستاننىڭ مىنا سوزىنە قارسى شىعىپ.

— اسەكەمىز ناۋقاستانىپ، تەك شوپتەن جاسالعان دارى-دارمەكپەن ەمدەلىپ جاتىر. سوندىقتان تەك ءشوپ جيناڭىزدار، — دەدى قويان، اياق استى اشىلىپ قالا جازداعان قۋلىقتارىن جۋىپ-جايىپ.

قاسقىر دا، باسقالارى دا ەشتەڭەدەن قاۋىپتەنبەي ءشوپ شابۋعا اتتاندى. اپان اۋزى ءتۇرلى ءدامدى شوپتەرگە تولدى. قويان ەكەۋى ءشوپتى تاڭداپ جەپ، از كۇندە قاتتى سەمىردى.

قوشقار ءوز وتىرىگىنە ءوزى سەنىپ، ءوزىن مىناۋ ورماننىڭ جالعىز قوجاسىنداي سەزىنە باستادى. سەنگەندە دە ءتىپتى قورقۋدى بىلمەي سەندى. ءشوپ كوپ، اپان كەڭ، سالقىن ءارى جايلى. قويان الدىندا قۇرداي جورعالاپ، بارلىق ءىستى تىندىرىپ ءجۇر. ەندى قوشقار:

— اڭدار الدىنا شىعىپ ءوزىم سويلەيمىن. بۇيرىقتى تىكەلەي بەرەمىن! — دەدى.

— ويباي، اسەكە، ولاي ەتە كورمەڭىز. مىنا ءمۇيىزدى قايدا تىعاسىز. مىناۋ قارىندى قايدا جاسىراسىز. قاسقىر تەز تانيدى. تانىسا ول ءوزىن الداعانىمىزدى بىلەدى. بىلسە بولدى ەكەۋمىزدى دە قۇرتادى، — دەپ شىج-بىج بولدى قويان.

— جوق! كىم ول قاسقىر دەگەن. كۇشى كوپ پە ءوزىنىڭ؟ ارىستانعا قارسى تۇرا الا ما؟ — دەدى ابدەن تويىنعان قوشقار.

— وي-بوي-وۋۋۋۋ، ءتىسى بار عوي، ونىڭ ءتىسى. ول ارىستانعا ەمەس، قوشقارعا قارسى تۇرا الادى. سەن قوشقار ەكەنىڭدى ۇمىتتىڭ با؟

قوياننىڭ كوپ ءسوزى قوشقاردىڭ قۇلاعىنا ەستىلسە دە، ساناسىنا جەتپەدى. ول جەردى تۇياعىمەن تارپىپ-تارپىپ جىبەرىپ، ءمۇيىزىن سەرمەپ، اپاننان اتىپ شىقتى. ارىستاننىڭ اپانىنان قوشقار اتىپ شىققاندا قاسقىر مىرس ەتتى.

— مىناۋسى نەسى تاعى؟! — دەدى جان-جاعىنداعىلارعا يەك قاعىپ.

ونى اڭعاراتىن قوشقاردا ەس جوق. جەردى تارپىپ-تارپىپ قويىپ:

— بۇگىن ءشوپتىڭ ەڭ ءدامدىسىن جيناڭدار! — دەدى.

كۇندە بەرەتىن ءبىر بۇيرىعى وسى ەدى. قاسقىردىڭ كوزى جالت ەتتى. اشۋدان قىپ-قىزىل ورتتەي بوپ بارادى. سەبەبى ول قوشقاردىڭ سوزىنەن ءبارىن ءتۇسىنىپ قويعان ەدى. ءار قادامىن ساناپ باسىپ، قوشقارعا تاقالدى. قاسقىرمەن بەتپە-بەت كەلگەندە عانا قوشقارعا ەس كىردى. ءوزىنىڭ نە ىستەپ قويعانىن سوندا ءتۇسىندى. قورىققانىنان اياعى دىرىلدەپ كەتتى. ول ءوزى قۇلادى ما، الدە قاسقىر الىپ جىقتى ما، بىلمەيدى. سەبەبى ەسى اسپانعا ۇشىپ كەتكەن ەدى. اسپان توڭكەرىلىپ كەتكەندەي بولدى. ودان ارعىسى ەسىندە جوق. قاپ قاراڭعى الەم...

مىنە، وسىلايشا كوپ قۇتىرعان قوشقار ورماننىڭ ءبىر بۇرىشىندا جايراپ قالا بەردى...

---