قاراڭعىلىق بۇلتىن سەيىلتكەن (ا.بايتۇرسىن ۇلىنىڭ «ماسا» ولەڭى جايىندا)
ۋنيۆەرسيتەت قابىرعاسىنداعى سوڭعى وندىرىستىك تاجىريبەمىز الماتى قالاسىنداعى «احمەت بايتۇرسىن ۇلى مۇراجاي-ۇيىندە» ءوتتى. جەتەكشىمىز- فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، احمەتتانۋشى رايحان ساحىبەك قىزى تاجىريبەنىڭ قىزىقتى ءوتىپ، بولاشاق مامانداردىڭ ودان زور پايدا الۋىنا سەپتىگىن تيگىزدى. وندىرىستىك تاجىريبە بارىسىندا ۇلت ۇستازى، حالقىمىزدىڭ اياۋلى پەرزەنتى، اقىن احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ ءتۇرلى جانرداعى تۋىندىلارىن قايتا وقىپ، بىزگە مەيمالىم بولعان كوپتەگەن تىڭ دەرەكتەرمەن تانىستىق. اتقارىلعان ىستەردىڭ نەگىزگىلەرى مىنالار:
- مەرزىمدى باسىلىم بەتتەرىندەگى ا.بايتۇرسىن ۇلىنىڭ پوەزيالىق شىعارمالارىن جيناۋ؛
- ءتۇرلى باسىلىم بەتتەرىندەگى جانە عالامتور جەلىسىندەگى اۆتور تۋرالى جاريالانعان ماقالالار مەن رەسەنزيالاردى، زەرتتەۋلەردى جيناقتاۋ؛
- جەكەلەگەن عالىمدار مەن ۇجىمدىق مونوگرافيالارداعى ا.بايتۇرسىن ۇلىنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى تۋرالى زەرتتەۋلەردى جيناۋ؛
- اۋداندىق، وبلىستىق (قالالىق) باسىلىمداردا ا.بايتۇرسىن ۇلىنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى تۋرالى شىققان ماقالالاردىڭ ءتىزىمىن جاساۋ.
اتالمىش جۇمىستاردىڭ ناتيجەسى رەتىندە ب ا ق پەن سايتتارعا احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى جونىندە ماقالالار جاريالادىق.
قاراڭعىلىق بۇلتىن سەيىلتكەن
(ا.بايتۇرسىن ۇلىنىڭ «ماسا» ولەڭى جايىندا)
XX عاسىر باسىنداعى قازاق حالقىنىڭ ازاتتىق كۇرەسىنىڭ باسىندا تۇرعان ءاليحان بوكەيحان ۇلى، احمەت بايتۇرسىن ۇلى، ءمىرجاقىپ دۋلات ۇلى ءتارىزدى ايبىندى الاش ازاماتتارىنىڭ ەلىمىزدىڭ جارقىن بولاشاعى ءۇشىن ايانباي ەڭبەك ەتكەنى بارشاعا ءمالىم. اتالعان ۇلت زيالىلارى ساياسي قىزمەتتەرىمەن عانا ەمەس، سونداي-اق وزدەرىنىڭ ولەڭ-جىرلارى ارقىلى دا قالىڭ ەلدى جايلاعان قاراڭعىلىق بۇلتىن سەيىلتۋگە بار كۇش-جىگەرىن سارپ ەتتى. بۇل ءسوزىمىزدىڭ بۇلتارتپاس دالەلى – ۇلت ۇستازى، ۇيقىداعى حالقىن «ماسا» بولىپ وياتقان اقىن احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ «ماسا» ولەڭى.
ولەڭنىڭ نەگىزگى يدەياسى مەن ءمان-مازمۇنى مىنا شۋماقتان ايقىن كورىنەدى:
«...ۇستىندە ۇيىقتاعاننىڭ اينالا ۇشىپ،
قاققى جەپ قاناتتارى بۇزىلعانشا.
ۇيقىسىن از دا بولسا بولمەس پە ەكەن،
قويماستان قۇلاعىڭا ىزىڭداسا؟»
جاناشىر اقىن ىزىڭداپ ۇشقان ماسا بولىپ، قالىڭ ۇيقىداعى ەنجار حالقىن وياتپاق بولادى. قازاقتىڭ كوزىن اشىپ، ولاردىڭ جالقاۋلىقتان ارىلىپ، جاڭا ومىرگە اياق باسۋىن اڭسايدى. ءدال وسى سىندى اۆتورمەن ماقساتى مەن ارمانى ءبىر ارناعا توعىسقان، كورنەكتى الاش زيالىسى، اقىن، قالامگەر ءمىرجاقىپ دۋلات ۇلى «ويان، قازاق!» ولەڭىنىڭ:
«كوزىڭدى اش، ويان قازاق، كوتەر باستى،
وتكىزبەي قاراڭعىدا بەكەر جاستى.
جەر كەتتى، ءدىن ناشارلاپ، حال ارام بوپ،
قاراعىم، ەندى جاتۋ جاراماس-تى»، – دەگەن شۋماقتارىنان ونىڭ اتالمىش «ماسا» تۋىندىسىمەن ءوزارا ۇندەس ەكەنىن اڭعارامىز. اقىن مۇندا قازاعىنىڭ ەشبىر ويسىز، حارەكەتسىز «قالعىپ» جۇرگەنىن، ءسويتىپ بارىنەن قۇر قالعاندىعىن اشىنا جىرلاي كەلە، ءومىردى بوسقا وتكىزبەي، جارىققا ۇمتىلۋعا شاقىرادى.
احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ دا ايتارى وسىعان ۇقساس: «قالپىلداق قايىق ءمىنىپ ەسپەسى جوق، تەڭىزدە ءجۇرمىز قالقىپ كوشپەسى جوق»، – دەپ ءوزى جىرلاعانداي، سول قوعامعا كوڭىلى تولماي، الاشتىڭ ەندىگى كۇنىنە الاڭداۋشىلىق بىلدىرەدى. حالقىن وقۋعا، ونەر-بىلىمگە، مادەنيەتكە شاقىرىپ ، ونىڭ باسقا ەلدەرمەن تەرەزەسى تەڭ بولارلىق دارەجەگە جەتۋىن اڭسايدى.
ونەر-بىلىم، مادەنيەت اتاۋلىدان قۇر قالعان قازاعىن قالىڭ ۇيقىداعى قاپەرسىز جانعا، ال ونى وياتۋعا بار كۇشىن سالىپ، جانتالاسقان وياتۋشىنى ماساعا تەڭەۋى- شىنايى شەبەرلىكتىڭ كورىنىسى. وسى تۇرعىدان قاراعاندا، احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ بۇل شىعارماسى ءوز زامانداستارىنىڭ وسى مازمۇنداس تۋىندىلارىنان وق بويى وزىق تۇرعانى ءسوزسىز.
ەل باسىنا كۇن تۋعاندا «ەتىگىمەن سۋ كەشىپ»، ونەگەلى ءومىرىن قالىڭ ەلىن وتارلىقتان ازاتتىققا، قاراڭعىدان جارىققا شىعارۋ ءۇشىن جان اياماي كۇرەسكەن احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ «ماسا» ولەڭى – كۇللى حالىقتىڭ ويانىپ، بوستاندىققا قول جەتكىزۋىن اڭساعان، ىزگى تىلەكتەن تۋىنداعان دارا تۋىندى.
سابينا يگىلىك، نارگيز ءومىرزاق،
ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ فيلولوگيا فاكۋلتەتىنىڭ 4-كۋرس ستۋدەنتتەرى
You Might Also Like
-
ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى –قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جەتەكشى ءارى ۇزدىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ءبىرى. بۇل وقۋ ورنى ءبىلىمدى شاكىرتتى عانا ەمەس، بىلىكتى مامان دايارلاۋعا ...
-
كوكجيەكتەن كوتەرىلگەن كۇننىڭ نۇرىنا شومىلىپ، دالادا تۋىپ، ەركىن وسكەن بالانىڭ تاعدىرىنا «ۇلت ۇستازى» بولۋ جازىلماسا، ءومىرى وسىنشاما اۋىر بولار ما ەدى؟
