قوڭىر اۋەن
مەن بۇلبۇلدىڭ سايراعانىن ەشقاشان ەستىگەن ەمەسپىن. ەستىگەن كۇننىڭ وزىندە قاسىمدا ونىڭ باسقا ەمەس بۇلبۇل ەكەنىن تۇسىندىرەتىن ادام بولماسا، تانىماسىم انىق. ءبىراق ماعان ءبارىبىر بۇلبۇل ۇنايدى. ابدەن جاۋىر بولعان، عاسىرلار بويى ايتىلا-ايتىلا ەسكىرگەن اتاعىمەن، اسىرەسە مەن ءۇشىن بەيمالىمدىلىگىمەن.
ءقازىر دە ءۇيدىڭ الدىنداعى اشىق دالىزدە وتىرىپ، تىڭ تىڭدايمىن. اۋىل كەشى. ايتىپ جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس بەيقام اۋىل كەشى. تۇنىق اۋا ۇيىعان سۇتتەي قويۋ، تازا. شەتىنەن قاسىقتاپ الىپ، جەي باستاعىڭ كەلەدى، تابەتىڭدى اشادى. الدە جوتا جاقتان سامال جەل اكەلىپ، شاشىپ تاستاعان جۋساننىڭ قىشقىلتىم ءيىسى ارالاسقاننان كەيىن بە. تۇسىنىكسىز.
كەش باتىپ بارا جاتىر. كورشى ءۇيدىڭ شاتىرىنا قوناقتاعان قاراتورعايلاردىڭ ءۇنى ءتىپتى قۇيقىلجىي ءتۇستى. بىرىنەن ءبىرى اسىرعىسى كەلەتىندەي. تابيعاتتىڭ ءان سايىسى ءوتىپ جاتقان ءتارىزدى.
مەن وسىلاي ءومىر بويى وتىرا الاتىن سياقتىمىن. ەگەر كەش بىتپەي، ماڭگىلىككە سوزىلسا، مەن وتىرا بەرەر ەدىم. كەنەت قاقپانىڭ سىرتىنان اياق تىقىرى ەستىلدى دە:
— جانار!، — دەگەن داۋىس شىقتى.
— كىرە بەر، بالنۇر، كىرە بەر.
— اقتابان جوق پا؟
— جوق، بايلاۋلى. كەل.
قاقپانىڭ ەسىگى اشىلىپ، ارتىنشا بالنۇردىڭ ءوزى دە كورىندى. ول شاپشاڭ جۇرەدى. ءبىرشاما قاشىقتىقتاعى مەنىڭ قاسىما لەزدە جەتتى.
— قاراڭعىدا نە ىستەپ وتىرسىڭ. شام جاقپايسىڭ با؟
— شام جوق. ەلەكتريك كەلىپ ءوشىرىپ كەتتى.
— اقشاسىن تولەمەپ پە ەدىڭدەر؟
— تولەمەپپىز.
ول تاعى شاپشاڭ سويلەيدى. سويلەگەندە ەرنى-ەرنىنە جۇقپايدى، سوندىقتان ونىڭ اۋزىنان شىققان سوزدەر، ءتىپتى سويلەمدەر تۇتاس، وتە ۇزاق ءبىر سوزگە اينالادى. بالنۇردىڭ نە دەپ تۇرعانىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن ونى ءبىلۋ كەرەك. جاي ءبىلۋ از، ونىڭ ميىن، ويلاۋ جۇيەسىن، باسىنان باستاپ، جەتكەن جەرىنە دەيىن تولىق مەڭگەرۋ قاجەت. مەن ونى ءسوزسىز بىلەمىن. سوندىقتان ەنجار، ەرىنشەك كۇيىمنەن اجىراماي-اق سويلەسۋگە قابىلەتتىمىن.
— اقمارال ءبىر جارتى قويامىن دەيدى.
— نەنىڭ قۇرمەتىنە؟
— سەن كەلدى دەپ ايتتىم. ءوزىنىڭ دە ىشكىسى كەلىپ ءجۇر عوي دەيمىن. جانار ەكەۋىڭە ءبىر جارتى قويىپ بەرەمىن دەيدى.
— قايدا؟
— وزىنىكىنە. ەت اسىپ جاتىر. كەتتىك.
ويلانىپ قالدىم. ارينە، كەش كەرەمەت بولىپ تۇر. ىشسەڭ ءسوزسىز سيقى كەتەدى. اۋىلدان، سونشا ۋاقىتتان بەرى ءبىر كەلگەن اۋىلدان ءلاززات الۋ بىلاي تۇرسىن، ەرتەڭگى كۇن ءومىر ءۇشىن جانتالاس كۇرەسكە اينالادى. مىنا كەش پەن قاراتورعايلاردى قيىپ كەتۋ دە وڭاي ەمەس. ەكىنشى جاعىنان، مەن اۋىلعا كۇندە كەلمەيمىن. بالنۇر مەن اقمارالدى، بالا كەزىمنىڭ، ءجاسوسپىرىم كەزىمنىڭ ەستەلىكتەرىن ەندى بەس جىلدان كەيىن ءبىر-اق كەزدەستىرۋىم مۇمكىن. ارينە، بۇل سونشالىقتى قايعىلى جاعداي ەمەس، ءبىراق، دەگەنمەن...
— ءدال ءقازىر بارۋىمىز كەرەك پە؟
— ەندى قاشان بارايىن دەپ ەدىڭ؟
“ءبارى دۇرىس” دەپ ويلادىم. “باس ىستەپ تۇر، تەك مي جوق” دەر ەدى مەنىڭ ءبىر تانىسىم بۇل جاعدايدا.
— وندا، كەتتىك، — دەدىم، — تەك ەسىكتى جابۋعا مۇرسات بەر، بالنۇرجان، ەسىكتى جابۋعا.
اقمارال قازان جاقتا ءجۇر ەكەن. ەبدەيسىز دەنەسى، يكەمگە وڭاي كونبەيتىن تاربيعان ساۋساقتارى، قارا قوشقىل سيپاتى — بارلىعى سول قالپى. وزگەرمەگەن. تەك ەرەسەك تارتىپ قالىپتى. كەكەسەلەنىپ.
— سالەم، اقمارال.
— سالەم!
ەكەۋمىز قۇشاقتاسىپ، سۇيىستىك.
— وتىرا بەرىندەر. مەن ءقازىر.
— تاماق قاشان پىسەدى؟
— ءقازىر قاينادى.
— اكەڭ قايدا؟
— بۇگىن بولمايدى. اقمىرزانىكىنە كەتكەن.
اقمىرزا - اقمارالدىڭ اعاسى. كورشى اۋىلدا تۇرادى. قىپ-قىزىل ماسكۇنەم. ەرتەرەك كەزدە ءىشىپ كەلىپ مەنى اينالدىرماق بولعانى بار. ءبىراق، مەنىڭ قازىنا-بايلىقتان كەندە ەمەس سوزدىك قورىممەن تانىسقاننان كەيىن، ەسىن جيناپ، ۇزاق وتىرپ قالدى دا، ايۋاندىقپەن ادام ولتىرگەن ازاماتتىڭ قىلمىستىق كودەكس بويىنشا باس بوستاندىعىنان ايىرىلاتىنى تۋرالى ويلادى بىلەم، ەندى ءوز تاراپىنان ءوزىنىڭ سوزدىك قورىمەن ەگجەي-تەگجەيلى تانىستىرىپ جايىنا كەتتى. مونشا دەگەن ءسوز بالالىق شاعىنىڭ ەمىس-ەمىس ەستەلىگىنە اينالعان، ءوزىنىڭ سانالى ءومىرىنىڭ جارتىسىنان كوبىن اراققا قۇربان قىلعان جاننىڭ جايىنا جوعالعانىنان موينىمنىڭ اۋىر جۇك تۇسكەندەي جەڭىلدەگەنىم راس، ءبىراق مەنى جاي كەتپەي، ءبىرشاما ۋاقىت كوڭىلسىز ويعا باتىرىپ كەتتى. جانىما باتقان نارسە — ەركەك پەن ايەل اراسىنداعى ادىلەتسىز ايىرماشىلىق بولعان ەدى. نە سەبەپتى ەڭ سوڭعى اقىماق ەركەكتىڭ مارتەبەسى ءوزىڭنىڭ جىلدار بويى جيناپ، شاشاۋ شىعارماي كۇتىپ پايدالاناتىن سۇيىكتى سوزدىك قورىڭنىڭ ەڭ جاۋhارلارىن بەتپە-بەت پايدالانۋعا كەلگەندە ۇستەم بولادى. نە سەبەپتى مەن بەلگىلى ءبىر ءسوز تىركەستەرىن ءدال سول ەكپىنمەن، ءدال سول ماعىنادا قولدانسام، كۇلكىلى دە، مۇحيت قولدانسا، ورىندى اقىلعا سىيىمدى كورىنەدى؟ سول جولعى جۇرەگىمە تۇسكەن جارا قايتادان سىر بەرىپ، ءبىرشاما جابىرقاپ قالدىم.
— قىزدار، اراق ىشپەيمىز بە؟
— ءيا، باستاي بەرەيىك، — دەدى بالنۇر مەنى قوستاپ، — ەت پىسكەنشە قاي زامان.
— ستولدىڭ استىندا تۇر. الىپ اشا بەرىندەر.
اقمارال داستارحان باسىنا قايناعان شاۋگىم مەن شاينەكتى اكەلىپ قويدى. بارلىعى زاڭدى. قوناق كەلسە، شاي ءىشۋ كەرەك. جانە اراق ءىشۋ كەرەك. ەكەۋى قاتار، بىر-بىرىنە بوگەت جاساماي جۇرە بەرەدى. ءبىزدىڭ اۋىلدا.
— كۇيەۋدەن حابار بار ما؟ — دەپ سۇرادىم بالنۇردان.
— ءيا، وتكەن اپتادا بالالارعا كەلىپ كەتكەن.
— سەنىكى شە؟
ەندى اقمارالعا بۇرىلدىم.
— مەنىكىنەن حابار جوق.
— بەكەرشىلىك ىستەدىڭ، كەتپەي قويۋ كەرەك ەدى.
— ۇردى عوي ول مەنى.
— شىداۋ كەرەك ەدى.. كىمدى كىم ۇرمايدى، — دەدى بالنۇر بوساپ قالعان ستاكانىن داستارحان ۇستىنە قويىپ جاتىپ.
— ءيا، — دەدىم مەن دە، — سەنى بالالارىڭمەن قوسىپ ۇيگە قاماپ، سىرتىڭنان وت قويعان جوق قوي.
— مەنىڭ بالالارىم جوق، — دەدى اقمارال قارسى داۋ ايتىپ.
— جاراتقان يەڭە مىڭ دا ءبىر راقمەت ايت.
— بەكەر ولاي دەيسىڭ، — دەدى بالنۇر، — بالالاردىڭ بولعانى جاقسى. ال جاقسىلىق ىشپەسە، جاقسى ادام. بالالاردى جاقسى كورەدى..
— ۇشەۋىن بىردەي جيناپ-تەرنەپ سەنىمەن قوسىپ ورتەپ جىبەرمەك بولعانى ۇلكەن ماحابباتتان ەكەن عوي. كەشىر. قايدان بىلەيىن.
— قاتتى بالا تۋعىم كەلەدى، — دەدى اقمارال الىسقا قاراپ، — ەندى مەنىڭ بالالارىمنىڭ بولۋى ءۇشىن ىشەيىكشى.
— قانشا بالام بولسا ەكەن دەيسىڭ، — دەدى بالنۇر.
ءبىراق بۇل ونىڭ اۋزىنان تورت-بەس ارىپتەن تۇراتىن ەل ەستىپ، كوز كورمەگەن ءسوز بولىپ شىقتى. الدەبىر جەڭىلتەك سەزىم جەتەگىندە ۇيگە كىرىپ كەتىپ، سىرتقا قاراي ۇمتىلعان سايىن اينەككە سوعىلاتىن شىبىننىڭ ىزالى، كۇيىنىشكە تولى ىزىلىنداي الدەنە.
ءبىراق اقمارال ەكەۋىمىز توسىلعان جوقپىز. ول ءتىپتى:
— ۇشەۋ، — دەپ جاۋاپ بەردى.
— ءماسساعان، — دەدىم مەن. تاڭ قالعانىم سونشا ەرنەۋىنە جەتىپ شۇپىلدەگەن اراقتى قالاي تۇبىنە دەيىن ءىشىپ جىبەرگەنىمدى سەزبەي قالدىم. ەسىمدى جيناعاننان كەيىن اقمارالعا بەلگىل ءبىر ماعىناعا تولى كوزبەن قاراپ ۇيالتۋعا تىرىسىپ كوردىم.
— ولاردىڭ بارلىعىن قالاي اسىرايسىڭ؟ زەينەتاقىڭمەن بە؟
اقمارال ەكىنشى توپتاعى مۇگەدەك بولاتىن. تۇراقتى زەينەتاقىسى بار. اقىل-ەسىمەن بايلانىسى. ءبىراق، شىنداپ كەلگەندە، ول سونشالىقتى دارەجەدە ەسۋاس ەمەس. ءتىپتى كەيدە ماعان مۇلدە ەسۋاس ەمەس بولىپ كورىنەدى. كەيدە. ال ءقازىر سول “كەيدەنىڭ” ەلەس، ءتۇس بولماعانىنا كۇماندانىپ وتىرمىن.
— سەرىكتىڭ دە زەينەتاقىسى بار عوي.
سەرىك ونىڭ كۇيەۋى. بولعان. ول دا اقمارالدىكى تەكتەس زەينەتاقى الادى. ءبىراق، كەزەكتى قان توگىس مايداننان كەيىن اكەسىنىڭ ۇيىنە كەتىپ قالعان اقمارالدىڭ ارتىنان “جازدىم، جاڭىلدىم، يت بولىپپىن” دەپ كەلمەدى. ال اقمارال سول جولعى ءوزىنىڭ قىزبالىعى ءۇشىن وكىنەدى. بىلەمىن. وكىنەدى.
— اجىراسقاندارىڭا ەكى جىل بولدى عوي. ەگەر سەن ءۇش بالا تۋساڭ، ونىڭ ءوز قاتىستىلىعىن مويىندايتىنىنا سەنىمدىسىڭ بە؟
مەن ءتىلىمنىڭ كۇرمەلە باستاعانىن سەزدىم. سوندىقتان اقمارالدىڭ تۇككە تۇسىنبەگەندىگىنە تاڭ قالمادىم.
— مەن ونىمەن اجىراسقان جوقپىن.
— ولاي بولسا، سەندەردىڭ بالالارىڭ ءۇشىن ىشسەك ىشەيىك.
قايتا قۇيىپ ونىڭ بولاشاق بالالارى ءۇشىن ىشتىك.
— قىزدار، ماعان سەندەر القاش بولىپ كەتكەن سياقتىسىڭدار.
— تاعى ءبىر بوتەلكە بار، — دەدى اقمارال.
— بالنۇر، سەنىڭ بالا-شاعاڭ كىممەن قالدى؟
— وزدەرى. ۇلكەنىم جەتىدە عوي. ءوزى قاراي بەرەدى.
— ەكىنشىڭ شە؟
— ۇشتە.
— ءۇشىنشىڭ شە؟
— ەكىدە.
— اتتارى كىم؟
كەنەت اقمارال جىلاي باستادى. سەرىككە دەگەن ساعىنىشى، بالا، ءۇش بالا تۋۋ تۋرالى ارمانى كوزىنەن جاس بولىپ شىققان.
— اقمارال، جىلاماي تۇرا تۇر. سەن ءالى بىزگە تاماق بەرۋگە ءتيىسسىڭ.
— مەن جولدىبايدى جەك كورەمىن، — دەدى ول وكسىپ.
جولدىباي ونىڭ اكەسى. ءومىر بويى قوي باققان، اۋدانعا بەلگىلى قۇرمەتتى ادام. ءبىراق شىنىمەن دە اقمارالعا ناشار قارايدى. كيىمى توز-توز، ۇنەمى وسى ءۇيدىڭ باسىبايلى كۇڭى سياقتى، وتىمەن كىرىپ، كۇلىمەن شىعىپ جۇرەدى. ادام ەكەن دەمەيدى. اكەسى دە، باۋىرلارى دا. ەشكىم. شەشەسى قايتىس بولعالى ەشكىم.
— مەن جولدىبايدى جەك كورەمىن، — دەدى ول ەندى داۋىسىن قاتتى شىعارىپ جىلاپ، — مەن ونى ولتىرەمىن.
بالنۇر ەكەۋىمىز ءۇنسىز قالدىق.
— مەنى كۇيەۋىممەن اجىراستىرعان سول. مەن ونى جەك كورەمىن.
اقمارال ۇزاق جىلادى. بالنۇر قازان-وشاق جاققا ءوزى بارىپ، ەتتى ءتۇسىرىپ، نانىمەن الىپ كەلگەن سوڭ عانا توقتاپ، ەكىنشى شولمەكتى اشا باستاعان. بارلىعىمىزعا قايتا قۇيىپ شىقتى.
مەن ىشىمدەگى الدەنەنىڭ مۇڭلى كۇيگە ەنىپ، ەڭسەسى ءتۇسىپ كەتكەنىن سەزدىم. دومبىرادان توگىلگەن قوڭىر اۋەن سياقتى. ەندى مەنىڭ جىلاعىم كەلە باستادى.
— قىزدار، بارلىعىمىزدىڭ باقىتتى بولۋىمىز ىشەيىكشى..
اقمارال ستاقانىن سۇلەسوق سوزدى، ال بالنۇر كەرىسىنشە شيراق سوعىستىرعان. ول جالپى شاپشاڭ ادام. كوزىڭدى اشىپ-جۇمىپ ۇلگەرە المايسىڭ، تەز. ىشتىك.
— قايتايىق، — دەپ ورنىمنان تۇرا باستادىم.
— قونا سالساڭدارشى.
— مەن بالالارىما بارايىن. اياجاننىڭ تۇندە وياناتىنى بار ەدى.
— ال مەن ءوزىمنىڭ ۇيىمە بارايىن. ەرتەڭ اپامدار كەلەدى، — دەدىم مەن بالنۇردىڭ سويلەۋ مانەرىنە سالىپ.
— مەيلىلەرىڭ.
دالاعا ۇشەۋىمىز بىرگە شىقتىق. ءتۇن. اۋىل جىم-جىرت. ساعات تورت-بەستەر شاماسى بولار. وسى كەزدە بۇلبۇل سايراۋعا ءتيىس دەپ ويلادىم.
— قىزدار، اۋىلدا بۇلبۇل بار ما وسى؟
ولار جاۋاپ بەرگەن جوق. الدە مەن داۋىستاپ سۇرامادىم با ەكەن. بىلمەيمىن.
You Might Also Like
-
سەنبى. توسەكتە جاتىپ بۇگىن نە ىستەيتىنىمدى ويلادىم. تۇرامىن، شاي، تەليەۆيزور، تاعى شاي، تاعى تەليەۆيزور، شاي، تەليەۆيزور... كەلىنشەگىم بازارعا كەتكەن.
-
"...قازاق ادەبيەتىندەگى گوتيكالىق پروزانىڭ باسى" (ت. اسەمقۇلوۆ)، "كەيىپكەرلەرىنىڭ الەۋمەتتىك كودتارى بەيمالىم، ولاردا ۋاقىتتىق بەلگىلەر دە مۇلدەم جوق دەۋگە بولادى، اۆتور ءۇشىن ول ماڭى...
