تۇرگەش قاعاناتى (704 - 756 جىلدار)
تۇرگەش قاعاناتى (704 - 756 جىلدار)
كونسپەكت
تۇرگەش قاعاناتى 704 - 756 جىلدار ارالىعىندا ءومىر سۇرگەن. ۇلكەن ورداسى – سۋياب قالاسى، كىشى ورداسى – ىلە وزەنى بويىنداعى كۇنگىت قالاسى بولدى. قاعاناتتىڭ نەگىزگى جەر اۋماعى جەتىسۋ بولدى. سونىمەن قاتار قاعاناتتىڭ جەرى شاش (تاشكەنت) قالاسىنان بەسبالىق، تۇرفان قالالارىنا (شىعىس تۇركىستان) دەيىنگى ارالىقتى قامتىدى. العاشقى قاعانى – ۇشلىك. تۇرگەشتەر سارى جانە قارا تۇرگەشتەر بولىپ بولىنگەن. ولار شۋ، تالاس، ىلە وزەندەرىنىڭ بويىندا ءومىر سۇرگەن.
سۇلۋ قاعان كەزىندە ءۇش جاقتى كۇرەس ءجۇردى. بىرىنشىدەن، باتىستا ارابتاردىڭ شاپقىنشىلىعى كۇشەيدى، ەكىنشىدەن، شىعىستا جۇڭگو ءقاۋىپ ءتوندىردى. ۇشىنشىدەن، شىعىس تۇرىك قاعاناتى جەتىسۋداعى ىشكى قايشىلىقتاردى پايدالانۋعا تىرىستى. سۇلۋ قاعان شىعىستاعى جاعدايدى اسكەري كەلىسىمشارت جاساۋمەن قاتار، قۇداندالىق جولمەن شەشۋگە تىرىسقان. سۇلۋ قاعاننىڭ شايقاستارعا تىكەلەي ءوزى قاتىسۋىنا جانە ۇنەمى جەڭىسكە جەتۋىنە بايلانىستى ارابتار وعان “سۇزەگەن”، “ءمۇيىزدى قاعان” دەپ ات قويعان. 751 جىلى تۇرگەشتەر تارازعا جاقىن جەردەگى اتلاح قالاسىندا كومەككە كەلگەن ارابتار جانە قارلۇقتارمەن بىرلەسىپ، جۇڭگو اسكەرىنە كۇيرەتە سوققى بەردى. قىتايلاردىڭ امان قالعان بولىگى جەتىسۋدان ءبىرجولاتا كەتۋگە ءماجبۇر بولدى. الايدا جىككە بولىنۋشىلىك توقتاماي، قاعاندىق ءبىرجولا السىرەدى. بۇل جاعدايدى پايدالانعان قارلۇق كوسەمدەرى 756 جىلى تۇرگەش قاعاناتىن قۇلاتىپ، بيلىكتى ءوز قولدارىنا الدى.
تۇرگەشتەر كوشپەلى جانە جارتىلاي كوشپەلى مال وسىرۋمەن، جارتىلاي وتىرىقشى ەگىن سالۋمەن شۇعىلداندى.
كونسپەكت سۇراقتار
1. سوعدىلىقتاردىڭ جەتىسۋعا كوپتەپ كەلە باستاعان ۋاقىتى:
2. ورتا ازيادا ءومىر سۇرگەن يران تىلدەس حالىق:
3. تۇرگەش تەڭگەلەرى سوعىلعان قالا:
4. تۇرگەشتەردە شارۋاشىلىقتاعى نەگىزگى ماسەلەنىڭ ءبىرى:
5. تۇرگەش قاعاناتى قۇلادى:
6. اتلاح شايقاسىندا بىرىگىپ شايقاستى:
7. 748 جىلى سۋيابتى جاۋلاپ الدى:
8. سۇلۋدىڭ ورنىنا كەلگەن قاعان:
9. سوعدى جەرىنەن ارابتار قۋىپ شىعارىلدى:
10. ارابتاردىڭ سۇلۋ قاعانعا قويعان اتى:
11. سۇلۋ قاعاننىڭ توقارستانداعى ارابتاردى جەڭگەن جىلى:
12. سۇلۋ قاعاننىڭ شىعىستاعى جاعدايدى جاقسارتۋدا قولدانعان تاسىلدەرى:
13. وردانى سۋيابتان تالاس قالاسىنا كوشىرگەن قاعان:
14. تۇرگەشتەر تۋرالى العاشقى دەرەكتەر:
15. تۇرگەش قاعاناتىنىڭ نەگىزگى جەر اۋماعى:
16. تۇرگەش قاعاناتىنىڭ ورتالىعى:
17. “سوعدىلىقتاردىڭ ىشىندە تۇرىكشە سويلەمەيتىندەرى جوق” – دەپ جازعان عالىم:
18. تۇرگەش مەملەكەتىنىڭ السىرەۋى ناتيجەسىندە …… جىلى قارلۇق قاعاناتى قۇرىلدى:
19. ۇشلىك حان قاي مەملەكەتتىڭ قاعانى بولعان:
20. اراب باسقىنشىلارىنا قارسى شايقاستا سۇلۋ قاعان بىرلەسكەن ەل:
تاقىرىپتىڭ تەستى
كونسپەكت
تۇرگەش قاعاناتى 704 - 756 جىلدار ارالىعىندا ءومىر سۇرگەن. ۇلكەن ورداسى – سۋياب قالاسى، كىشى ورداسى – ىلە وزەنى بويىنداعى كۇنگىت قالاسى بولدى. قاعاناتتىڭ نەگىزگى جەر اۋماعى جەتىسۋ بولدى. سونىمەن قاتار قاعاناتتىڭ جەرى شاش (تاشكەنت) قالاسىنان بەسبالىق، تۇرفان قالالارىنا (شىعىس تۇركىستان) دەيىنگى ارالىقتى قامتىدى. العاشقى قاعانى – ۇشلىك. تۇرگەشتەر سارى جانە قارا تۇرگەشتەر بولىپ بولىنگەن. ولار شۋ، تالاس، ىلە وزەندەرىنىڭ بويىندا ءومىر سۇرگەن.
سۇلۋ قاعان كەزىندە ءۇش جاقتى كۇرەس ءجۇردى. بىرىنشىدەن، باتىستا ارابتاردىڭ شاپقىنشىلىعى كۇشەيدى، ەكىنشىدەن، شىعىستا جۇڭگو ءقاۋىپ ءتوندىردى. ۇشىنشىدەن، شىعىس تۇرىك قاعاناتى جەتىسۋداعى ىشكى قايشىلىقتاردى پايدالانۋعا تىرىستى. سۇلۋ قاعان شىعىستاعى جاعدايدى اسكەري كەلىسىمشارت جاساۋمەن قاتار، قۇداندالىق جولمەن شەشۋگە تىرىسقان. سۇلۋ قاعاننىڭ شايقاستارعا تىكەلەي ءوزى قاتىسۋىنا جانە ۇنەمى جەڭىسكە جەتۋىنە بايلانىستى ارابتار وعان “سۇزەگەن”، “ءمۇيىزدى قاعان” دەپ ات قويعان. 751 جىلى تۇرگەشتەر تارازعا جاقىن جەردەگى اتلاح قالاسىندا كومەككە كەلگەن ارابتار جانە قارلۇقتارمەن بىرلەسىپ، جۇڭگو اسكەرىنە كۇيرەتە سوققى بەردى. قىتايلاردىڭ امان قالعان بولىگى جەتىسۋدان ءبىرجولاتا كەتۋگە ءماجبۇر بولدى. الايدا جىككە بولىنۋشىلىك توقتاماي، قاعاندىق ءبىرجولا السىرەدى. بۇل جاعدايدى پايدالانعان قارلۇق كوسەمدەرى 756 جىلى تۇرگەش قاعاناتىن قۇلاتىپ، بيلىكتى ءوز قولدارىنا الدى.
تۇرگەشتەر كوشپەلى جانە جارتىلاي كوشپەلى مال وسىرۋمەن، جارتىلاي وتىرىقشى ەگىن سالۋمەن شۇعىلداندى.
كونسپەكت سۇراقتار
1. سوعدىلىقتاردىڭ جەتىسۋعا كوپتەپ كەلە باستاعان ۋاقىتى:
2. ورتا ازيادا ءومىر سۇرگەن يران تىلدەس حالىق:
3. تۇرگەش تەڭگەلەرى سوعىلعان قالا:
4. تۇرگەشتەردە شارۋاشىلىقتاعى نەگىزگى ماسەلەنىڭ ءبىرى:
5. تۇرگەش قاعاناتى قۇلادى:
6. اتلاح شايقاسىندا بىرىگىپ شايقاستى:
7. 748 جىلى سۋيابتى جاۋلاپ الدى:
8. سۇلۋدىڭ ورنىنا كەلگەن قاعان:
9. سوعدى جەرىنەن ارابتار قۋىپ شىعارىلدى:
10. ارابتاردىڭ سۇلۋ قاعانعا قويعان اتى:
11. سۇلۋ قاعاننىڭ توقارستانداعى ارابتاردى جەڭگەن جىلى:
12. سۇلۋ قاعاننىڭ شىعىستاعى جاعدايدى جاقسارتۋدا قولدانعان تاسىلدەرى:
13. وردانى سۋيابتان تالاس قالاسىنا كوشىرگەن قاعان:
14. تۇرگەشتەر تۋرالى العاشقى دەرەكتەر:
15. تۇرگەش قاعاناتىنىڭ نەگىزگى جەر اۋماعى:
16. تۇرگەش قاعاناتىنىڭ ورتالىعى:
17. “سوعدىلىقتاردىڭ ىشىندە تۇرىكشە سويلەمەيتىندەرى جوق” – دەپ جازعان عالىم:
18. تۇرگەش مەملەكەتىنىڭ السىرەۋى ناتيجەسىندە …… جىلى قارلۇق قاعاناتى قۇرىلدى:
19. ۇشلىك حان قاي مەملەكەتتىڭ قاعانى بولعان:
20. اراب باسقىنشىلارىنا قارسى شايقاستا سۇلۋ قاعان بىرلەسكەن ەل:
تاقىرىپتىڭ تەستى
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
1 تاراۋ. ەرتە ورتا عاسىرلارداعى مەملەكەتتەر (6 - 9 ع).
