قاسىرەتتى جىلدار
قاسىرەتتى جىلدار
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: قازاقستاندا كەڭەس وكىمەتىنىڭ ۇجىمداستىرۋ جىلدارىندا جۇرگىزگەن زۇلمات ساياساتىنىڭ سالدارى، گەنوسيد ساياساتىنىڭ ءمان - ماعىناسى، بارىسى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ.
دامىتۋشىلىق:
جۇيەلى ويلاۋ مەن تالداي ءبىلۋ.
وقۋشىنىڭ جان - جاقتى ىزدەنە ءبىلۋىن قالىپتاستىرۋ.
بىرلەسىپ جانە وزدىگىنەن جۇمىس ىستەۋ داعدىلارىن جەتىلدىرۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردىڭ وتانشىلدىق سەزىمىن ارتتىرا وتىرىپ – قيىندىققا توزە بىلۋگە، بولاشاققا دەگەن سەنىمدەرىن جوعالتپاۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: كونفەرەنسيا
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: مۋلتيمەديالىق تاقتا، تاقىرىپقا بايلانىستى بەينە تاسپالار، سلايدتار.
وقىتۋ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، ىزدەنۋ، وي قوزعاۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. كىرىسپە. (ءمۇعالىم ءسوزى)
ءىى. بايانداما. رەگلامەنت (3 مين)
1. 1932 - 1933 جىلدارداعى قازاق حالقىنىڭ باسىنان كەشكەن زۇلماتى.
2. ۇلت زيالىلارى «حالىق جاۋى» اتاندى.
3. قازاقستاندا قۇرىلعان لاگەرلەر جۇيەسى.
ءىىى. تالقىلاناتىن وزەكتى ماسەلەلەر:
1. گولوششەكين گەنوسيدى نەمەسە قازاق اۋىلدارىنىڭ قاسىرەتى.
2. جاپپاي ستاليندىك تەرروردىڭ قۇربانىنا اينالعان ۇلت زيالىلارى.
3. جازالاۋ شارالارىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قازاقستاندا قۇرىلعان لاگەرلەر جۇيەسى.
ءىV. كونفەرەنسيالىق ساباقتى قورىتىندىلاۋ.
جىل سايىن 31 - مامىردا ستاليندىك قۋعىن - سۇرگىنگە ۇشىراعان ازاماتتاردى ەسكە الۋ كۇنى اتالىپ وتىلەدى. اعا بۋىن ۇرپاقتىڭ تاريحى مەن ولاردىڭ تالكەككە تولى تاعدىرى تۋرالى جادىمىزدا ساقتاۋ – ءبىزدىڭ ادامگەرشىلىك پارىزىمىز جانە وسىناۋ سۇمدىقتىڭ قايتالانۋىنا ءبىزدىڭ ەشقاشان جول بەرمەيتىندىگىمىزدىڭ كەپىلى. بۇل ءبىز ءۇشىن اسا ماڭىزدى تاريحي ساباق جانە ءبىز ونى ءاردايىم ەسىمىزدە ساقتاۋعا ءتيىسپىز.
حالقىمىزدىڭ بولاشاعىن تۇيىققا تىرەگەندەي بولعان وسى قانقۇيلى ساياسات بولماسا، بالكىم، قازاقستاننىڭ بۇگىنگى جارقىن ءومىرى بۇداندا جاقسى بولار ەدى. امال قانشا، وتكەنگە سالاۋات ايتا وتىرىپ، سول اسىل ازاماتتاردىڭ رۋحىنا باس يەمىز، ازا تۇتامىز.
V. كونفەرەنسيالىق ساباقتى بەكىتۋ.
قازاق ءۇشىن باسىن بايگەگە تىككەن بوزداقتار ەسىمدەرىن قاستەرلەپ، ولاردىڭ بۇگىنگى ۇرپاققا تيگىزەر تاعلىمىن بولاشاققا امانات ەتىپ جەتكىزۋ - پارىزىمىز.
وسى ساباقتى ەلباسىمىزدىڭ «ەلىڭنىڭ ۇلى بولساڭ، ەلىڭە جانىن اشىسا، ازاماتتىق نامىسىن بولسا، قازاقتىڭ ۇلتتىق مەملەكەتىنىڭ كوركەيۋى جولىندا جان تەرىڭمەن ەڭبەك ەت. جەردىڭ دە، ەلدىڭ دە يەسى ءوزىڭ ەكەنىڭدى ۇمىتپا!» - دەگەن سوزدەرىمەن اياقتاعىم كەلىپ وتىر.
كونفەرەنسيالىق ساباقتىڭ ءجۇرۋ بارىسى:
«حافۋز» كۇيى ويناپ تۇرادى. جۇرگىزۋشى ءسوزى:
مەن - قازاقپىن مىڭ ءولىپ، مىڭ تىرىلگەن
جورگەگىمدە تانىستىم مۇڭ تىلىمەن.
جىلاعاندا جۇرەگىم، كۇن تۇتىلىپ،
قۋانعاندا كۇلكىمنەن ءتۇن تۇرىلگەن –– دەپ جۇبان مولداعالييەۆ اتامىز جىرلاعانداي ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبىنا ارقاۋ بولىپ وتىرعان بۇل كەزەڭ سوناۋ 1930 جىلدارداعى قازاقستاننىڭ قوعامدىق ساياسي ءومىرى، 1932 - 1933 جىلدارداعى اشارشىلىق ناۋبەتى، ءستاليننىڭ جەكە باسىنا تابىنۋدان تۋىنداعان جاپپاي بۇقارالىق قۋدالاۋ.
بايانداما
تاقىرىپ -
1. 1932 - 1933 جىلدارداعى قازاق حالقىنىڭ باسىنان كەشكەن زۇلماتى. (بايمەنوۆا م)
2. ۇلت زيالىلارى «حالىق جاۋى» اتاندى. (ابدىكەرىموۆا ا)
3. قازاقستاندا قۇرىلعان لاگەرلەر جۇيەسى. (ناسيروۆا س)
حالىق قارعىسىنا ۇشىراعان قىلمىسكەر گولوششەكين نەمەسە قازاق دالاسىنا قىرعىن قالاي كەلدى؟
ەكراندا گولوششەكين سۋرەتى
1. تاميلا: قازاقستان تاريحىنىڭ وتكەن كەزەڭدەرىنە زەر سالا قاراساق، تاعدىردىڭ تالاي قىستالاڭ شاقتارىندا تاپقانىنان جوعالتقانى كوپ حالقىمىزدىڭ سان قيلى قيىندىقتىقتاردى باستان وتكەرگەنىڭ كورەمىز. ايتسە دە، ەل باسىنا تۇسكەن نەبىر زۇلماتتاردىڭ ىشىندە ورنى تولماس وكىنىش، ازالى دا قارالى كەزەڭ، قاسىرەتتى اپات رەتىندە 1931 - 1933 جىلجارداعى اشارشىلىق ناۋبەتى بارىنەن دە اسىپ تۇسكەنى ءسوزسىز. ارينە، ول جىلدارى اشارشىلىق تەك بىزدە عانا بولعان جوق. ول ۋكراينادا، سولتۇستىك كاۆكازدا، ەدىل بويىنىڭ كەي جەرىندە حالىقتى قىرعىنعا ۇشىراتتى. ءبىراق سولاردىڭ ىشىندە ازعانا قازاق حالقىنىڭ جارتىسىنا جۋىعىنىڭ قىرىلىپ قالۋى بۇل قاسىرەتتى كولەمى جاعىنان دا، ناۋبەتتەن ورنى تولماس زارداپ شەككەن ۇلت رەتىندە دە حح عاسىرداعى الەم تاريحىنا ورىن العان وسىنداي اپاتتاردىڭ الدىڭعى قاتارىنا شىعاردى. ال ەندى قازاق ساحاراسىنا وسى قىرعىن قالاي كەلدى!؟
2. مادينا: (ەكراندا ف. ي. گولوششەكين سۋرەتى) 1925 جىلى رەسپۋبليكانىڭ پارتيا ۇيىمىن باسقارۋعا بۇرىن - سوڭدى كوشپەندى حالىق دەگەندى كورمەگەن ف. ي. گولوششەكين كەلدى. كەلدى دە قازاق دالاسىنىڭ جاي كۇيىمەن تانىستى. كوزكورگەندەردىڭ ايتۋىنشا، مۇجىقتان باسقا شارۋا كورمەگەن گولوششەكينگە ەڭ كەدەي دەگەن كوشپەندىنىڭ وتىز - قىرىق ۇساق جاندىعىنىڭ، ءتورت - بەس ءىرى قاراسىنىڭ بولۋى شەكتەن تىس بايلىق بولىپ ەسەپتەلدى. «بىلەگىنەن باسقا بايلىعى جوق تۇتتاي جالاڭاش پرولەتاريات قايدا؟ دالا تۇنعان ۇساق بۋرجۋازيا! ءسوسياليزمدى قازاق دالاسىندا پرولەتارياتسىز قالاي جاساۋعا بولادى؟! جوق، قازاقستاندا جانە ءبىر توڭكەرىس جاساۋ كەرەك! ۇلى قازان توڭكەرىسى قازاق دالاسىندا بولماپتى!»- وسىلاي ويلايدى گولوششەكين.
3. اقبوپە: ف. ي. گولوششەكيننىڭ قازاقستان جەرىندەگى قانقۇيلى «قىزمەتىنە» تالداۋ جاساماس بۇرىن ونىڭ جەكە باس ەرەكشەلىكتەرىنە تاريحي قۇجاتتار نەگىزىندە توقتالىپ وتەيىك.
4. تاميلا: شىن اتى - ءجونى شايا يسكوۆيچ بولعان. فيليپپ يسايەۆيچ گولوششەكين 1876 جىلدىڭ 26 اقپاندا (جاڭا ستيل بويىنشا 10 ناۋرىزدا) ۆيتەبسك گۋبەرنياسىندا نيەۆال قالاشىعىندا، ۇساق بۋرجۋازيا وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. ونىڭ ءوز اۋزىنان جازىلىپ الىنىپ، 1925 جىلعى 18 قىركۇيەكتە «سوۆەتسكايا ستەپ» گازەتىندە جاريالانعان ءومىربايانىڭداعى دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، فيليپپ يسايەۆيچ گولوششەكين التى سىنىپتىق گيمنازيا كۋرسىن، سوسىن (1901 - 1903جج.) ءتىس دارىگەرى مەكتەبىن بىتىرگەن. وسىدان ءارى ول ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىندە جۇيەلى تۇردە ساۋاتىن كوتەرمەگەنگە ۇقسايدى. ايتپاقشى، جەر اۋدارىلعان توڭكەرىسشىلەردىڭ باسقان قادامىن قالت جىبەرمەي قاداعالايتىن تۇرمە باقىلاۋشىلارىنىڭ ءبىرى ءوزىنىڭ الدەبىر «حۇزىرى بيىك مارتەبەلىگە» جونەلتكەن حاتىندا ونى «شايا يسكوۆيچ» دەپ اتايدى. ياعني، گولوششەكيننىڭ اقيقات نىسپىسى دا سول – شايا يسكوۆيچ بولعان.
شايا يسكوۆيچ 1896 - 1900جىلدار ارالىعىندا قالا دۇكەنىندە پريكازچيك بولعان. فيليپپ يسايەۆيچ گولوششەكين بالاۆ كەزىندە كوپ وقىعان، ءبىراق وقۋىەندا جۇيە بولماعان. اۋەلدە فيلوسوفيامەن، كەيىننەن قوعامدىق عىلىمدارمەن شۇعىلدانعان. «1900 جىلدان باستاپ ءتيىپ - قاشىپ قانا تىيىم سالىنعان ادەبيەتتى وقي باستايدى» دەلىنگەن ءومىربايانىندا. شالا ساۋاتتى، ءبىلىمسىز ءبىرىنشى حاتشىنىڭ كۇندەردىڭ كۇنىندە قازاقستان اۆانتيۋريستىك ساياسات جۇرگىزىپ، حالىقتى اپاتقا ۇشىراتۋىنىڭ ءبىر ۇشى وسىندا جاتقان سياقتى.
1925 جىلى 12 قىركۇيەگىندە فيليپپ يسايەۆيچ گولوششەكين قازاقستاننىڭ سول كەزدەگى استاناسى قىزىلورداعا كەلەدى. ءدال سول جىلى رەسپۋبليكا ومىرىندە كوپتەگەن ماڭىزدى وقيعالار بولىپ وتكەن ەدى. ماسەلەن، 19 اقپاندا بكپ(ب) ورتالىق كوميتەتى قازاق وبكومىن قازاق ولكەلىك كوميتەتى دەپ اتاۋ تۋرالى قاۋلى قابىلداعان. سول ايدا رەسپۋبليكا استاناسى كوشىرىلدى. 15 - 19 ساۋىردە بولىپ وتكەن قازاق اكسر - ءنىڭ ۋ سەزى وسىعان دەيىن «قىرعىز»اتالىپ كەلگەن حالىقتىڭ تاريحي اقيقات ەسىمىن قالپىنا كەلتىردى. رەسپۋبليكا اتاۋى وسىعان سايكەس وزگەرتىلدى. جاڭا حاتشى 1927 جىلدىڭ وزىندە - اق «كازاحستان نا وكتيابرسكوم سموترە» جانە «10 لەت سوۆەتسكوي ۆلاستي» دەگەن ەكى بىردەي كىتاپ شىعارىپ، وندا «قازاق اۋىلى قازان لەبىن سەزگەن ەمەس» دەگەن دالەلسىز بايبالامعا باسقانى كوپشىلىككە ءمالىم. قازاقستانداعى كەڭەس وكىمەتىنىڭ 10 جىلدىق تاريحىن ەكى اۋىز سوزبەن مانسۇق ەتكەن گولوششەكين ەندى «اۋىلدا كىشى قازان وتكىزۋ كەرەك» دەپ داۋرىقتى. ەڭ اۋەلى، ستالينگە ءوز باعىتىن ماقۇلداتىپ الۋعا ۇمتىلعان شايا يسكوۆيچ ماسكەۋگە حات جولداپ، ءوزى جۇرگىزىپ جاتقان ساياسي باعىتتى ءتىلى جەتكەنشە ماداقتايدى. ونىڭ جاز، انىنا سەنسەك، قازاقتار مادەنيەت اتاۋلىدان ماقۇرىم قالعان تابيعي تاعىلار بولىپتى مىس. گولوششەكين اۋىلدا بوساپ جۇرگەن ەلدى جيناپ الىپ، ولارعا شانىشقى، قاسىق ۇستاۋدى، تازا كيىم كيۋدى، ۇيلەرىنە تەرەزە، مۇرجا ورناتۋدى ت. س. س ۇيرەتكىسى كەلەتىن كورىنەدى. ءستاليننىڭ گولوششەكينگە بەرگەن جاۋابىن سوزبە - ءسوز كەلتىرسەك: «توۆاريشش گولوششەكين. يا دۋمايۋ، چتو پوليتيكا، نامەچەننايا ۆ ناستوياششەي زاپيسكە، ياۆلياەتسيا ۆ وسنوۆنوم ەدينستۆەننو ۆەرنوي. ي. ستالين».
وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى،
تۇلكىباس اۋدانى، س. سەيفۋللين اتىنداعى جوم
تاريح ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى ماۋلەنقۇلوۆا گ.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: قازاقستاندا كەڭەس وكىمەتىنىڭ ۇجىمداستىرۋ جىلدارىندا جۇرگىزگەن زۇلمات ساياساتىنىڭ سالدارى، گەنوسيد ساياساتىنىڭ ءمان - ماعىناسى، بارىسى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ.
دامىتۋشىلىق:
جۇيەلى ويلاۋ مەن تالداي ءبىلۋ.
وقۋشىنىڭ جان - جاقتى ىزدەنە ءبىلۋىن قالىپتاستىرۋ.
بىرلەسىپ جانە وزدىگىنەن جۇمىس ىستەۋ داعدىلارىن جەتىلدىرۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردىڭ وتانشىلدىق سەزىمىن ارتتىرا وتىرىپ – قيىندىققا توزە بىلۋگە، بولاشاققا دەگەن سەنىمدەرىن جوعالتپاۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: كونفەرەنسيا
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: مۋلتيمەديالىق تاقتا، تاقىرىپقا بايلانىستى بەينە تاسپالار، سلايدتار.
وقىتۋ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، ىزدەنۋ، وي قوزعاۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. كىرىسپە. (ءمۇعالىم ءسوزى)
ءىى. بايانداما. رەگلامەنت (3 مين)
1. 1932 - 1933 جىلدارداعى قازاق حالقىنىڭ باسىنان كەشكەن زۇلماتى.
2. ۇلت زيالىلارى «حالىق جاۋى» اتاندى.
3. قازاقستاندا قۇرىلعان لاگەرلەر جۇيەسى.
ءىىى. تالقىلاناتىن وزەكتى ماسەلەلەر:
1. گولوششەكين گەنوسيدى نەمەسە قازاق اۋىلدارىنىڭ قاسىرەتى.
2. جاپپاي ستاليندىك تەرروردىڭ قۇربانىنا اينالعان ۇلت زيالىلارى.
3. جازالاۋ شارالارىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قازاقستاندا قۇرىلعان لاگەرلەر جۇيەسى.
ءىV. كونفەرەنسيالىق ساباقتى قورىتىندىلاۋ.
جىل سايىن 31 - مامىردا ستاليندىك قۋعىن - سۇرگىنگە ۇشىراعان ازاماتتاردى ەسكە الۋ كۇنى اتالىپ وتىلەدى. اعا بۋىن ۇرپاقتىڭ تاريحى مەن ولاردىڭ تالكەككە تولى تاعدىرى تۋرالى جادىمىزدا ساقتاۋ – ءبىزدىڭ ادامگەرشىلىك پارىزىمىز جانە وسىناۋ سۇمدىقتىڭ قايتالانۋىنا ءبىزدىڭ ەشقاشان جول بەرمەيتىندىگىمىزدىڭ كەپىلى. بۇل ءبىز ءۇشىن اسا ماڭىزدى تاريحي ساباق جانە ءبىز ونى ءاردايىم ەسىمىزدە ساقتاۋعا ءتيىسپىز.
حالقىمىزدىڭ بولاشاعىن تۇيىققا تىرەگەندەي بولعان وسى قانقۇيلى ساياسات بولماسا، بالكىم، قازاقستاننىڭ بۇگىنگى جارقىن ءومىرى بۇداندا جاقسى بولار ەدى. امال قانشا، وتكەنگە سالاۋات ايتا وتىرىپ، سول اسىل ازاماتتاردىڭ رۋحىنا باس يەمىز، ازا تۇتامىز.
V. كونفەرەنسيالىق ساباقتى بەكىتۋ.
قازاق ءۇشىن باسىن بايگەگە تىككەن بوزداقتار ەسىمدەرىن قاستەرلەپ، ولاردىڭ بۇگىنگى ۇرپاققا تيگىزەر تاعلىمىن بولاشاققا امانات ەتىپ جەتكىزۋ - پارىزىمىز.
وسى ساباقتى ەلباسىمىزدىڭ «ەلىڭنىڭ ۇلى بولساڭ، ەلىڭە جانىن اشىسا، ازاماتتىق نامىسىن بولسا، قازاقتىڭ ۇلتتىق مەملەكەتىنىڭ كوركەيۋى جولىندا جان تەرىڭمەن ەڭبەك ەت. جەردىڭ دە، ەلدىڭ دە يەسى ءوزىڭ ەكەنىڭدى ۇمىتپا!» - دەگەن سوزدەرىمەن اياقتاعىم كەلىپ وتىر.
كونفەرەنسيالىق ساباقتىڭ ءجۇرۋ بارىسى:
«حافۋز» كۇيى ويناپ تۇرادى. جۇرگىزۋشى ءسوزى:
مەن - قازاقپىن مىڭ ءولىپ، مىڭ تىرىلگەن
جورگەگىمدە تانىستىم مۇڭ تىلىمەن.
جىلاعاندا جۇرەگىم، كۇن تۇتىلىپ،
قۋانعاندا كۇلكىمنەن ءتۇن تۇرىلگەن –– دەپ جۇبان مولداعالييەۆ اتامىز جىرلاعانداي ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبىنا ارقاۋ بولىپ وتىرعان بۇل كەزەڭ سوناۋ 1930 جىلدارداعى قازاقستاننىڭ قوعامدىق ساياسي ءومىرى، 1932 - 1933 جىلدارداعى اشارشىلىق ناۋبەتى، ءستاليننىڭ جەكە باسىنا تابىنۋدان تۋىنداعان جاپپاي بۇقارالىق قۋدالاۋ.
بايانداما
تاقىرىپ -
1. 1932 - 1933 جىلدارداعى قازاق حالقىنىڭ باسىنان كەشكەن زۇلماتى. (بايمەنوۆا م)
2. ۇلت زيالىلارى «حالىق جاۋى» اتاندى. (ابدىكەرىموۆا ا)
3. قازاقستاندا قۇرىلعان لاگەرلەر جۇيەسى. (ناسيروۆا س)
حالىق قارعىسىنا ۇشىراعان قىلمىسكەر گولوششەكين نەمەسە قازاق دالاسىنا قىرعىن قالاي كەلدى؟
ەكراندا گولوششەكين سۋرەتى
1. تاميلا: قازاقستان تاريحىنىڭ وتكەن كەزەڭدەرىنە زەر سالا قاراساق، تاعدىردىڭ تالاي قىستالاڭ شاقتارىندا تاپقانىنان جوعالتقانى كوپ حالقىمىزدىڭ سان قيلى قيىندىقتىقتاردى باستان وتكەرگەنىڭ كورەمىز. ايتسە دە، ەل باسىنا تۇسكەن نەبىر زۇلماتتاردىڭ ىشىندە ورنى تولماس وكىنىش، ازالى دا قارالى كەزەڭ، قاسىرەتتى اپات رەتىندە 1931 - 1933 جىلجارداعى اشارشىلىق ناۋبەتى بارىنەن دە اسىپ تۇسكەنى ءسوزسىز. ارينە، ول جىلدارى اشارشىلىق تەك بىزدە عانا بولعان جوق. ول ۋكراينادا، سولتۇستىك كاۆكازدا، ەدىل بويىنىڭ كەي جەرىندە حالىقتى قىرعىنعا ۇشىراتتى. ءبىراق سولاردىڭ ىشىندە ازعانا قازاق حالقىنىڭ جارتىسىنا جۋىعىنىڭ قىرىلىپ قالۋى بۇل قاسىرەتتى كولەمى جاعىنان دا، ناۋبەتتەن ورنى تولماس زارداپ شەككەن ۇلت رەتىندە دە حح عاسىرداعى الەم تاريحىنا ورىن العان وسىنداي اپاتتاردىڭ الدىڭعى قاتارىنا شىعاردى. ال ەندى قازاق ساحاراسىنا وسى قىرعىن قالاي كەلدى!؟
2. مادينا: (ەكراندا ف. ي. گولوششەكين سۋرەتى) 1925 جىلى رەسپۋبليكانىڭ پارتيا ۇيىمىن باسقارۋعا بۇرىن - سوڭدى كوشپەندى حالىق دەگەندى كورمەگەن ف. ي. گولوششەكين كەلدى. كەلدى دە قازاق دالاسىنىڭ جاي كۇيىمەن تانىستى. كوزكورگەندەردىڭ ايتۋىنشا، مۇجىقتان باسقا شارۋا كورمەگەن گولوششەكينگە ەڭ كەدەي دەگەن كوشپەندىنىڭ وتىز - قىرىق ۇساق جاندىعىنىڭ، ءتورت - بەس ءىرى قاراسىنىڭ بولۋى شەكتەن تىس بايلىق بولىپ ەسەپتەلدى. «بىلەگىنەن باسقا بايلىعى جوق تۇتتاي جالاڭاش پرولەتاريات قايدا؟ دالا تۇنعان ۇساق بۋرجۋازيا! ءسوسياليزمدى قازاق دالاسىندا پرولەتارياتسىز قالاي جاساۋعا بولادى؟! جوق، قازاقستاندا جانە ءبىر توڭكەرىس جاساۋ كەرەك! ۇلى قازان توڭكەرىسى قازاق دالاسىندا بولماپتى!»- وسىلاي ويلايدى گولوششەكين.
3. اقبوپە: ف. ي. گولوششەكيننىڭ قازاقستان جەرىندەگى قانقۇيلى «قىزمەتىنە» تالداۋ جاساماس بۇرىن ونىڭ جەكە باس ەرەكشەلىكتەرىنە تاريحي قۇجاتتار نەگىزىندە توقتالىپ وتەيىك.
4. تاميلا: شىن اتى - ءجونى شايا يسكوۆيچ بولعان. فيليپپ يسايەۆيچ گولوششەكين 1876 جىلدىڭ 26 اقپاندا (جاڭا ستيل بويىنشا 10 ناۋرىزدا) ۆيتەبسك گۋبەرنياسىندا نيەۆال قالاشىعىندا، ۇساق بۋرجۋازيا وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. ونىڭ ءوز اۋزىنان جازىلىپ الىنىپ، 1925 جىلعى 18 قىركۇيەكتە «سوۆەتسكايا ستەپ» گازەتىندە جاريالانعان ءومىربايانىڭداعى دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، فيليپپ يسايەۆيچ گولوششەكين التى سىنىپتىق گيمنازيا كۋرسىن، سوسىن (1901 - 1903جج.) ءتىس دارىگەرى مەكتەبىن بىتىرگەن. وسىدان ءارى ول ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىندە جۇيەلى تۇردە ساۋاتىن كوتەرمەگەنگە ۇقسايدى. ايتپاقشى، جەر اۋدارىلعان توڭكەرىسشىلەردىڭ باسقان قادامىن قالت جىبەرمەي قاداعالايتىن تۇرمە باقىلاۋشىلارىنىڭ ءبىرى ءوزىنىڭ الدەبىر «حۇزىرى بيىك مارتەبەلىگە» جونەلتكەن حاتىندا ونى «شايا يسكوۆيچ» دەپ اتايدى. ياعني، گولوششەكيننىڭ اقيقات نىسپىسى دا سول – شايا يسكوۆيچ بولعان.
شايا يسكوۆيچ 1896 - 1900جىلدار ارالىعىندا قالا دۇكەنىندە پريكازچيك بولعان. فيليپپ يسايەۆيچ گولوششەكين بالاۆ كەزىندە كوپ وقىعان، ءبىراق وقۋىەندا جۇيە بولماعان. اۋەلدە فيلوسوفيامەن، كەيىننەن قوعامدىق عىلىمدارمەن شۇعىلدانعان. «1900 جىلدان باستاپ ءتيىپ - قاشىپ قانا تىيىم سالىنعان ادەبيەتتى وقي باستايدى» دەلىنگەن ءومىربايانىندا. شالا ساۋاتتى، ءبىلىمسىز ءبىرىنشى حاتشىنىڭ كۇندەردىڭ كۇنىندە قازاقستان اۆانتيۋريستىك ساياسات جۇرگىزىپ، حالىقتى اپاتقا ۇشىراتۋىنىڭ ءبىر ۇشى وسىندا جاتقان سياقتى.
1925 جىلى 12 قىركۇيەگىندە فيليپپ يسايەۆيچ گولوششەكين قازاقستاننىڭ سول كەزدەگى استاناسى قىزىلورداعا كەلەدى. ءدال سول جىلى رەسپۋبليكا ومىرىندە كوپتەگەن ماڭىزدى وقيعالار بولىپ وتكەن ەدى. ماسەلەن، 19 اقپاندا بكپ(ب) ورتالىق كوميتەتى قازاق وبكومىن قازاق ولكەلىك كوميتەتى دەپ اتاۋ تۋرالى قاۋلى قابىلداعان. سول ايدا رەسپۋبليكا استاناسى كوشىرىلدى. 15 - 19 ساۋىردە بولىپ وتكەن قازاق اكسر - ءنىڭ ۋ سەزى وسىعان دەيىن «قىرعىز»اتالىپ كەلگەن حالىقتىڭ تاريحي اقيقات ەسىمىن قالپىنا كەلتىردى. رەسپۋبليكا اتاۋى وسىعان سايكەس وزگەرتىلدى. جاڭا حاتشى 1927 جىلدىڭ وزىندە - اق «كازاحستان نا وكتيابرسكوم سموترە» جانە «10 لەت سوۆەتسكوي ۆلاستي» دەگەن ەكى بىردەي كىتاپ شىعارىپ، وندا «قازاق اۋىلى قازان لەبىن سەزگەن ەمەس» دەگەن دالەلسىز بايبالامعا باسقانى كوپشىلىككە ءمالىم. قازاقستانداعى كەڭەس وكىمەتىنىڭ 10 جىلدىق تاريحىن ەكى اۋىز سوزبەن مانسۇق ەتكەن گولوششەكين ەندى «اۋىلدا كىشى قازان وتكىزۋ كەرەك» دەپ داۋرىقتى. ەڭ اۋەلى، ستالينگە ءوز باعىتىن ماقۇلداتىپ الۋعا ۇمتىلعان شايا يسكوۆيچ ماسكەۋگە حات جولداپ، ءوزى جۇرگىزىپ جاتقان ساياسي باعىتتى ءتىلى جەتكەنشە ماداقتايدى. ونىڭ جاز، انىنا سەنسەك، قازاقتار مادەنيەت اتاۋلىدان ماقۇرىم قالعان تابيعي تاعىلار بولىپتى مىس. گولوششەكين اۋىلدا بوساپ جۇرگەن ەلدى جيناپ الىپ، ولارعا شانىشقى، قاسىق ۇستاۋدى، تازا كيىم كيۋدى، ۇيلەرىنە تەرەزە، مۇرجا ورناتۋدى ت. س. س ۇيرەتكىسى كەلەتىن كورىنەدى. ءستاليننىڭ گولوششەكينگە بەرگەن جاۋابىن سوزبە - ءسوز كەلتىرسەك: «توۆاريشش گولوششەكين. يا دۋمايۋ، چتو پوليتيكا، نامەچەننايا ۆ ناستوياششەي زاپيسكە، ياۆلياەتسيا ۆ وسنوۆنوم ەدينستۆەننو ۆەرنوي. ي. ستالين».
وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى،
تۇلكىباس اۋدانى، س. سەيفۋللين اتىنداعى جوم
تاريح ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى ماۋلەنقۇلوۆا گ.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ا. سەيدىمبەك «ب ا ق، داۋلەت جانە امان» ەرتەگىسى
