قايداسىڭ، گاۋھار؟
1
الماتىنىڭ پاستەر كوشەسىمەن جۇرە قالسام، وسىناۋ استىنعى قاباتى بەلۋاردان جەرگە باتقان اعاش ءۇيدى، وسىناۋ ءبىر جاعىنا قاراي قىڭىرايىپ، قيسايا باستاعان كونە اعاش قاقپانى كورگەندە، مەنىڭ ەسىمە گاۋھار تۇسەدى. سونداعى باستان كەشكەن ۋاقيعالار تىزبەكتەلىپ كوز الدىما كەلەدى. جۇرەگىمدە ءدىرىل پايدا بولادى.
ءبىز گاۋھارمەن ءدال مىنا ارادا كەزدەسىپ، تانىسقان ەدىك. ول، انە، اپا جەردە قاقپاعا سۇيەنىپ، بىزگە كۇلىمسىرەي قاراپ تۇرعان. جۇپ - جۇمىر ۋىز موينىندا كۇن نۇرىنا شاعىلىپ، جالت -جۇلت ەتكەن ۇساق شىنجىر باۋلى اسەم مەدالون.
ءبارى: كوشە دە، ءۇي دە، تۇبىنە شىرىمەس ءۇشىن تاس ورناتىپ، باعانداردى سول تاسقا بۇراندالاپ بەكىتكەن قاراكوك ەسكى قاقپا دا سول سونداعى قالپى. تەك گاۋھار جوق. ءبارى شىن بولعاندا، گاۋھار عانا ەلەس...
مەن وسى ارادان ارلى-بەرلى وتكەن سايىن گاۋھاردىڭ قاراسى جارق ەتە قالاتىنداي - اق قاقپادان ىشكە ەلەگىزىپ، قاراپ. وتەم. جوق، جارق ەتە قالمايدى.
و، گاۋھار، قايداسىڭ؟ بارسىڭ با جەر بەتىندە؟ بار بولساڭ، نەگە كەزدەسپەيسىڭ؟ جوق الدە ۇمىتتىڭ با سەن مەنى؟ مەنىڭ اتىمدى جۇرەگىڭمەن ماڭگىلىككە سىزىپ تاستادىڭ با؟ جو، جوق! ولاي بولۋى مۇمكىن ەمەس.
2
سوعىس كەزى. 1943 جىل. ىسكە تاتىر ەستيار ەركەك كىندىكتىنىڭ ءبارى دەرلىك ارميادا. اۋىلدا قاتىن-قالاش، شال - شابىر، اۋرۋ سىرقاۋلار قالعان.
مەزگىل جەتپەي ۇزىلگەن كوك جەمىستەي سوعىس ءبىزدى، بالالاردى ەرتە ەسەيتتى. اكەلەرىمىز بەن اعالارىمىزدىڭ ەڭبەكتەگى قاڭىراپ، بوساپ قالعان ورىمدارىنا، شامالارىمىز كەلسىن، كەلمەسىن جاربيىن، ءبىز يە بولۋىمىزعا تۋرا كەلدى. قازەكەم بۇندايدا «يت جوقتا شوشقا ۇرەدى قوراعا» دەيدى.
سوندايلاردىڭ بىرەۋى مىنا مەنمىن. سودان ءبىر عانا جىل بۇرىن توعىزىنشىنى ءاتۇستى بىتىرگەنىمە، پەداگوگيكانىڭ ءيىسى مىناۋ ءتامپىش مۇرنىما كىرىپ تە شىقپايتىنىنا قاراماستان، دىرداي ءمۇعالىم اتانىپ، ءوزىمىزدىڭ اۋىلدا، جەتى جىلدىق مەكتەپتە aنa تىلىنەن ساباق بەرەم.
جاز شىقتى. وقۋ جىلى اياقتالايىن دەپ قالدى. ديرەكتورىمىز كۇرك-كۇرك جوتەلگەن كوكساۋ شال ادام. الگى ءبىر كۇنى:
— وۋ، جانىبەك، دايىندال. الماتىعا ءبىر ايلىق كۋرسقا وقۋعا باراسىڭ، — دەدى.
— قانداي وقۋ؟
— ءبىلىمىڭدى كوتەرىپ قايتاسىڭ؟
— مەن عانا ما باراتىن؟
— ءبىزدىڭ مەكتەپتەن جاقان ەكەۋىڭ.
جاقان وسىندا، ول دا ءمۇعالىم. ماتەماتيكادان ساباق بەرەدى. ماعان ۇقساپ ول - داعى ارنايى پەداگوگتىك وقۋ ورنىن بىتىرمەگەن. ماعان ۇقساپ سوعىستىڭ ارقاسىندا ءمۇعالىم بولا قالعان. ەكەۋمىز ءتاۋىر جولداسپىز. اۋىلداعى وسى كۇنى سۇيكەنەرگە قارا تاپپاي جۇرگەن باسى بوس قىز - كەلىنشەكتەرگە، كەيدە بىرلەسىپ قىرىندايتىن دا كەزدەرىمىز بولادى. جاقان مەنەن ەكى ء-ۇش جاس ۇلكەن. دەنە ءبىتىمى كەسەك، جالپاق بەت، قالىڭ ەرىن، ءجۇن قاباق، مىنەز-قۇلقى دەنەسىنە لايىق دوعالداۋ جىگىت.
الماتىعا وقۋعا باراسىڭ دەگەن حاباردى ەستىپ مەن قۋاندىم. قۋانۋىمنىڭ ءبىرىنشى سەبەبى، ەكىنىڭ ءبىرى بارىپ كەلىپ جاتقان الماتىنى ءالى كۇنگە كورمەگەن جانمىن. كورسەم دەپ، قۇشتار ەدىم.
ەكىنشى قۋانعان سەبەبىم: وسى كۇنى كيىم - كەشەك، شۇبەرەك جاعى اۋىلدا تىپ – تيپىل. وڭايلىقپەن ەشتەڭە تابىلمايدى. دۇكەنگە ازىن – اۋلاق بىردەڭەلەر اكەلىنسە جەڭ ۇشىنان جالعاسىپ، قولى جەتكەندەر ءبولىسىپ الادى. ال باسقا جۇرتتىڭ جان ساقتاپ، ابيىر جاۋىپ وتىرعانى الىس تا بولسا، الماتىنىڭ ارقاسى. ءبىر شارشى بوزگە دەيىن ەل سوناۋ الماتىدان اكەلەدى.
قالاعا بارىپ كەلۋشىلەردىڭ ايتۋىنشا وندا «تالكوشكە» ءدسيتىن بار. «تالكوشكەدە» كيىم كەشەك، دۇنيە - مۇلىكتەن ساتىلمايتىن زات جوق. ءبارى ساتىلادى. تەك قالتا تولى اقشاڭ بولسىن.
اۋىل ادامدارى ءۇشىن اقشا تابۋدىڭ كازىرگى جولى مىناداي: قالاعا ءبىر قاپ ۇن اپارىپ ساتسا، ءبىر قاپ ەتىپ اقشانى كۇرەپ الادى.
شاماسى كەلگەندەر ەت، ماي، ءتىرى قوي اپارىپ ساتادى. دۇنيە-مۇلىك، كيىم - كەشەكتى تەڭ - تەڭ ەتىپ، تيەپ اكەلەدى.
ومىرىمدە تۇڭعىش رەت بارايىن دەپ وتىرعان قالاعا مەنىڭ دە قۇر قول بارا قويماسىم بەلگىلى. ساتىپ، پۇل ەتەتىن بىردەڭەلەردى، مۇمكىندىگى بولعانشا، مەن - داعى قامداپ الا بارماقپىن. سوسىن سوعان مىناۋ سۇرى كەتىپ، جۇتاپ جۇرگەن ءۇستى-باسىمدى ءبىراز بۇتىندەپ، تۇزەپ كايتسام دەيمىن.
3
ول كەزدە ءبىزدىڭ ن. اۋدانىنان الماتىعا قازىرگىدەي كىسى تاسيتىن اۆتوبۋس قاتىناپ جاتپايدى. اۆتوبۋس تۇگىل ءجۇرىپ جاتقان جولشىباي ماشينالاردىڭ ءوزى از كەز. مىنە سوندىقتان دا قالاعا ءبىر بارىپ قايتۋ، بەرى بولعاندا، ءبىر توپ اۋرەشىلىك تە، ارى بولعاندا، ەستەن كەتپەس ازاپ. جول جۇرەتىندەر چەمودان، قورجىن - كەشەگىن ارقالاپ، بىرنەشە كۇپ جول توسىپ ماشينا ىزدەپ ساندالادى. ماشينا وڭايلىقپەن تابىلمايدى. ال تابىلسا، ادەتتە كۋزوۆى تولى ءارقيلى جۇك بولادى. (ءۇش ءجۇز شاقىرىم الىسقا بوس ماشينانى سالدىراتىپ كىم قۋالاسىپ؟)
— اينالايىن، الماتىعا باراسىڭ با؟ الا كەتشى؟ - دەپ، شوفەر اتاۋلىنىڭ سوڭىندا بولەك - سالاعىن ارقالاپ، شۇباپ جۇرگەن حالىق.
نە جوق بولسا، سول ءزارۋ. نە تاپشى بولسا، سونىڭ قۇنى اسپاندا. الگىدەي ءبىرلى-جارىم تابىلا قالعان ماشينالاردىڭ شوفەرلارى، وي بالسىنگىش - اۋ! ءبىر دەگەننەن دۇرىس جاۋاپ بەرمەيدى. كۇنى ەرتەڭ مينيستر بولعالى تۇرعان ادامداي سەنىمەن شەكەسىنەن قاراپ سويلەسەدى:
— ماقۇل. الا كەتەيىن، — دەگەن جاۋاپتى ەستىگەندە، دۇنيەدە سەنەن باقىتتى جان جوق.
سوسىن بەلگىلى. ناعىز ارسىز بولماساڭ، جول اقىسىنا قانشا تولەيمىن دەپ، ساۋدالاسىپ جاتپايسىڭ. شوفەر نە ايتسا، قالتاڭنان سونى سۋىرىپ بەرۋگە ءماجبۇرسىڭ.
ءبىز، جاقان ەكەۋمىز، دۇنيەگە، ءسىرا قۇتتى كۇنى كەلسەك كەرەك. ويتكەنى، الماتىعا قاراي جۇرەتىن ماشينا وپ-وڭاي كەزىگە كەتتى. اناۋ-مىناۋ جاي ماشينا ەمەس، ازىناعان سۋ جانا بەنزوۆوز ەدى.
بۇل بەنزوۆوز وسىنداعى متس - كە قالادان جانارماي الىپ كەلگەن. ەندى ويناقتاپ بوس قايتىپ بارادى. شوفەرى ومىراۋى ءجۇن-جۇن، قۋتىڭداعان جاس ارميان جىگىت.
— ءبىزدى قالاعا الا كەتەسىز بە؟
— ە، سەندەردەي ادەمى جىگىتتەردى الا كەتپەي... نەشەۋسىڭدەر؟ ەكەۋ تۇگىل، ون بولساڭدار دا الىپ كەتەم. تەك ەسكەرتەرىم: كابينادان دامەتپەيسىڭدەر. كابينانى يەمدەنىپ قويدى. اناۋ سيستەرنانىڭ بۇكىل ءۇستى سەندەردىڭ ەرىكتەرىڭدە.
— قۇلاپ قالمايمىز با؟
— قۇلاۋ، قۇلاماۋ ول سەندەردىڭ تەك وزدەرىڭە قاتىستى ماسەلە. ال مەنىڭ ايتارىم: قۇلاساڭدار، قۇلاڭدار. ءبىراق مەرت بولا كورمەڭدەر.
ءبىز كەلىستىك. سيستەرنانىڭ ۇستىنە پىلگە مىنگەندەي قوديىپ: ءبىر قىرىنداپ وتىرىپ الدىق. زات، نارسەلەرىمىز قاسىمىزدا. ءوزىمىز قۋلاساق تا سولار قۇلاماسىن دەپ، وزىمىزدەن بۇرىن سولاردىڭ تىلەۋىن تىلەپ، قولتىعىمىزدىڭ استىنا باسىپ العانبىز.
ال كەتتىك! ايدارىمىزدان جەل ەسىپ، استاناعا امان-ەسەن كەلىپ جەتتىك.
ءبىر ايلىق ءبىلىم كوتەرۋ كۋرسىنا وسى جولى جاقاننىڭ دا كەلۋى جانە ول ەكەۋمىز بىرگە كەلۋىمىز مەن ءۇشىن باقىت ەدى. ويتكەنى، جوعارىدا ايتتىم، مەن بۇرىن دالا كورمەگەن جانمىن. قالا جايىپ بىلمەيمىن. مۇندا تانيتىن ەشكىمىم جوق.
ال جاقان بۇرىن بولعان قالادا. ءبىر ەمەس، بىرنەشە رەت بولعان. قالا جايىن، ماعان قاراعاندا، ازدى-كوپتى بىلەدى.
ەكىنشى ءبىز ءۇشىن وتە ءبىر ماڭىزدى ءجايت: وسىندا، الماتىدا، جاقاننىڭ نەمەرە جەڭگەسى تۇرادى. ءۇيى قالانىڭ قاق ورتاسى — پاستەر كوشەسىندە. كوك بازارعا جاقىن. قايدا بارىپ تۇسەمىز دەپ قينالماستان جاقان ەكەۋمىز مىنە وسى ۇيگە كەلىپ تۇستىك.
كۋرس باستالۋىنا ءالى دە بىر-ەكى كۇن بار. بۇل بىر-ەكى كۇندى ءبىز بازارداعى ءوزىمىزدىڭ ساۋدا-ساتتىق ىسىمىزگە ارناماقپىز. مەن ساتۋعا دەپ: ءبىر قاپ ۇن، ءبىر قويدىڭ كەپكەن ەتىن، تورت-بەس كيلو توڭ ماي الىپ كەلگەم. وسى شامالى دۇنيە جاقاندا دا بار.
ءۇستى-باسىمىزدىڭ شاڭىن قاعىپ، جايعاسىپ بولعاننان كەيىن جاقان ەكەۋمىز جاقىن ماڭداعى كوك بازارعا بارىپ، ۇننىڭ مايدىڭ باعاسى قانشا ەكەنىن ءبىلىپ، بارلاۋ جاساپ قايتتىق. سول ارادا، بازار الانىندا، قاپتاپ تۇرعان ەسەك اربالاردىڭ بىرەۋىن ەرتە كەلىپ، ەندى ساتاتىن نارسەلەرىمىزدى بازارعا الىپ جۇرمەكشىمىز.
ءۇي يەسى مايpa جەڭگەيدىڭ ۇلتى تاتار. قازاقشا، ورىسشا، تاتارشانى ءۇش ءتىلدى ارالاستىرىپ، وزىنشە «ۆينەگرەت» ءتىل جاساپ سويلەيدى. كۇيەۋى وسى كەزدە ارميادا. اۋىلدان كەلگەن ءبىزدىڭ قالا جاعدايىنا ورالىمسىز اڭقاۋ تۇرىمىزگە قاراپ، ول ەندى اقىل بەرە باستادى:
— سەندەر بۇ نارسەلەرىڭدى سپەكۋليانتتارشا كيلولاپ، گرامداپ ساتىپ تۇرا المايسىڭدار. ول ءۇشىن بەك سپوسوبنىي بولىش كەرەك. جۋليكتەر سەندەردىڭ سەلسكيي ەكەندەرىڭدى انادايدان تانىپ بىلەدى. لۋچشە مىنداق ەتىڭدەر: الاتىن ادام تابىلسا، نارسەلەرىڭدى بەش - ون سوم ارزان باعاعا قوتارىپ، وپتوم بىردەن ساتىپ قۇتىلىڭدار. مىنە سول تىنىش!
بۇل اقىل كوكەيىمىزگە قونا كەتتى. ويتكەنى، جاقان دا، مەن دە ساۋدا جاساپ، دانىككەن جاندار ەمەسپىز. نارسەلەرىمىزدى قالاي ساتار ەكەنبىز دەپ، ونسىز دا جۇرەكسىنىپ، قوبالجۋدا بولاتىنبىز.
قالاعا بارىپ كەلگەندەر نەشە ءتۇرلى ۇرەيلى سوزدەر ايتىپ كەلەدى: بازار تولى ۇرى - قارى، جەگىر. قالتاڭداعى اقشاڭدى كوزىڭدى باقىرايتىپ تۇرىپ، ۇرلاپ اكەتەدى. قالاي ۇرلاعانىن بىلمەي، سەزبەي قالاسىڭ دەيدى. بۇل دا ويىمىزدا بار بولاتىن.
ءسويتىپ، مىنە ەندى بازاردامىز. ساتاتىن نارسەلەرىمىزدىڭ اتىن اتاپ، قوتارا ساتىپ الاتىن ادام بار ما دەپ، حابارلاپ ۇلگەرگەنىمىزشە، الەكەدەي جالانعان بىرنەشەۋ ءبىزدى قورشاپ تا الدى.
مەن الام!
— مەن الام! — دەپ، ءبىرىن - ءبىرى قاعا - سوعا كيمەلەپ، جالان قاپتادى.
قيسىق جاعالى كوك جەيدە، كەپكە كيگەن، ومىراۋى اڭقيىپ، اشىلىپ كەتكەن قولىندا تاياعى بار اقساق قازاق:
— دوعارىڭدار! تاراڭدار! بۇل بالالار مەنىڭ جەرلەستەرىم. ءبارىن مەن الام! ءوزىم الام — دەپ باسقالاردى جاسقاپ، قۋىپ جىبەردى.
اقساق، ءسىرا، تەگىن اقساق بولماۋى كەرەك. باسقالار جىم بوپ، جاي-جايىنا كەتە باردى. ءبىر دە بىرەۋى ونىڭ بەتىنە قارسى كەلمەدى. اكەلگەن نارسەلەرىمىزدىڭ ءبارىن ءبىز سوعان قوتارىپ بەرىپ تىندىق.
4
شارۋامىزدى اۋرە-سارساڭسىز تەز تىندىرعانعا جانە ساتىمەن تىندىرعانعا قۋانىپ، جاقان ەكەۋمىز تاناۋلارىمىز جەلپ-جەلپ ەتىپ ۇيگە كەلدىك. Tءوc قالتالارىمىز ايەلدەردىڭ توسىندەي تومپايىپ شىعىپ كەتكەن. ول اقشا. بۇرىن ءبىتىپ كورمەگەن پالەنباي مىڭ كەپ اقشا!
ءوزىم ءوز بوپ مۇنشاما مول اقشاعا تۇڭعىش رەت يە بولۋىم.
(اقشادان كازىر قۇن كەتۋى، ول ەندى جاي عانا شىتىرلاق قاعاز بولىپ قالۋى بۇل باسقا ماسەلە).
— قالاي، مەنىڭ سوۆەتىم دۇرىس بولدى ما؟ وپتوم بىردەن ساتىپ قۇتىلدىڭدار ما؟
— سويتتىك، مايرا اپاي. الۋشى كەپ ەكەن. ءبىر اقساق قازاق ءبىزدى تانيتىن جەرلەس بولىپ شىقتى. ءبارىن سول الدى.
— سۇر كەپكا كيگەن، پالكا ۇستاعان قازاق پا؟
— ءيا، سول.
مايرا اپاي كۇلىپ جاتىر:
— و، زەملياك بولماي قۇرىپ قالسىن. ول جۇرتتىڭ بارىنە سولاي دەيدى. بارىمەن زەملياك بولا كەتەدى. سەندەردىڭ سەلسكيي ەكەندەرىڭدى كورىپ، تانىپ تۇر عوي. ول وسىنداعى ناستوياششيي كاتتا سپەكۋليانتتىڭ ءبىرى.
ەرتەڭ اتاقتى «تالكوشكە» ارالايتىنىمىزدى، بۇيىرتسا ءبىراز ءبۇتىن - جاڭا كيىمدەر الىپ كيەتىنىمىزدى ويلاپ، جاقان ەكەۋمىز تۇندە ءجوندى ۇيىقتاي دا الماي شىقتىق.
مايرا اپايدىڭ ءۇيى كەڭ ەكى بولمە. قولىندا ءبىر عانا كىشكەنە قىزى بار. سوندا دا بولسا ول بىزدەن جيرەندى مە، قايدام، توسەكتى تۇندە جاقان ەكەۋمىزگە سىرتقا، جان-جاعى اشىق ۆەرانداعا سالىپ بەردى. ءبىر ءتاۋىرى ۆەراندا كوشە جاقتا ەمەس، اۋلانىڭ ىشىندە.
— كازىر ءتۇن جىلى، توڭبايسىڭدار. ەشكىم تروگات ەتمەيدى. قايتا تازا اۋادا كرەپكو -كرەپكو ۇيىقتايسىڭدار،— دەگەن ەدى. ءبىراق ولاي بولمادى. «كرەپكو - كرەپكو» ۇيىقتاۋدىڭ ءدال بۇگىن ونشا رەتى كەلمەدى.
ادام جاڭا ورتا، جاڭا جايدا تۇنەگەندە، كەيدە وسىلاي بولادى. تالكوشكە بۇل ارادان ول دا قاشىق ەمەس ەكەن. كەشەگى ءوزىمىز بولعان كوك بازاردىڭ تومەنگى جاعى.
— اقشالارىڭدى تۇگەل الماي، جارىم - جارتىسىن ۇيدە قالدىرىپ كەتىڭدەر. بەك ساق بولىڭدار وندا. قالانىڭ جۋليكتەرىنە الدانىپ قالىپ جۇرمەڭدەر. ۇرى، قارى، جۋليك وندا بەك كوپ — دەپ، مايرا اپاي بۇل جولى دا ءبىر توپ اقىل ايتىپ جونەلتكەن.
ءيا، تالكوشكە دەسە، دەگەندەي - اق ەكەن. مۇنشاما كوپ حالىقتىڭ ءبىر اراعا جينالىپ، سەڭدەي سوعىلىسقانىن بۇل مەنىڭ تۇڭعىش رەت كورۋىم. ءارى قىزىقتاپ، ءارى تاڭىرقاي قارايمىن. ويپىرماي، قولدارى بوس، ەرىككەن نەعىلعان جۇرت مۇنشاما. بۇلاردىڭ ىستەيتىن قىزمەت، جۇمىستارى قايدا؟ جوق الدە جۇمىسسىزدار جينالا ما؟
ەح، شىركىن، وسىلاردىڭ ءبارىن قۋىپ الىپ بارىپ، بالشىقتان ادام جاساپ، الا الماي وتىرعان ءبىزدىڭ كولحوزدىڭ جۇمىسىنا سالار ما ەدى.
قولىنا جارقىراتىپ جاپ-جاڭا بىلعارى ەتىك ۇستاعان جيرەن شال كەزىگە كەتتى، مەنىڭ ءبىر ۇلكەن ارمانىم وسى ەدى —اياعىما ءبىر ءجونى ءتۇزۋ ەتىك الىپ قيۋ ەدى. بازار ءتاسىلىن بىلمەيتىن قوربالا سورلى باسىم، ەندى ءسال كەشىكسەم الگىنى باسقا بىرەۋ قاقشىپ اكەتەتىندەي ەنتەلەپ، ءتونىپ ءتۇستىم: ساتاسىز با؟ قانشا سۇرايسىز؟
شال ءسال بوگەلىڭكىرەپ قالدى: سىزگە قاي رازمەرى كەرەك؟
Meن كيىمدى دەنەمە شاقتاپ، مولشەرلەپ كيىپ ۇيرەنگەن جان ەمەسپىن. ايتەۋىر تابىلعانىن كيەتىنمىن. ويلانىپ تۇردىم دا، اياعىمنىڭ، رازمەرىن ەسىمە ارەڭ ءتۇسىردىم.
— وتىز توعىزىنشى.
— تابىلادى. ءجۇر بەرى.
شال ءبىزدى ەرتىپ، شەتكە تامان شىقتى. الگى ارادا تەرەكتىڭ كولەڭكەسىندە بىرشىپ تەرلەگەن جۋانتىق شابدار كەمپىر وتىر ەكەن. الگىگە بۇيىرىپ:
— اكەل وتىز توعىزىنشىنى، — دەدى.
كويلەگىنىڭ ەتەگىن كەڭ ەتىپ جايىپ تاستاپ، كەمپىردىڭ جۇمىرتقا باسقان تاۋىقشا جاربايا وتىرۋى تەگىن وتىرىس ەمەس ەكەن. استىنا قىمتاپ باسىپ الىپ وتىرعان قابى بار ەكەن. قاپتىڭ ءىشى تولى جاڭا تىگىلگەن ەتىكتەر. كەمپىر سولاردى تەز-تەز كۇيبەڭدەپ اقتاردى دا، ەكى ەتىكتى الىپ، شالىنا ۇسىندى. شال الگىلەردىڭ تابانىنا قاراپ كوردى دە، ماعان ۇسىندى:
— مىنە، وتىز توعىزىنشى.
وزىمە شاق ەتىك تابىلعانىنا مەن ودان بەتەر قۋاندىم. الگى اراعا ارىقتىڭ جاعاسىنا وتىرا قالىپ، كيىپ كورىپ جاتىرمىن. اياعىمداعى توزىعى جەتكەن جامان باتەڭكەلەرىمنىڭ بىرەۋىنىڭ ءتۇيىن - ءتۇيىن باۋى شيەلەنىسىپ قالىپتى. الگىنى شەشە الماي، ازاپتانىپ جاتىر ەدىم. شال وتىرا قاپ، شەشىسىپ جىبەردى. ونىڭ سىرت كوزگە ورالىمسىز جۋان تۇقىل ساۋساقتارى ءومىر بويى تەك وسىنى — ءتۇيىن شەشۋدى كاسىپ ەتىپ جاتتىققانداي سونشالىق ەپتى دە، بەيىم ەدى. ەتىكتەر اياعىما شاق كەلە كەتتى. ءتۇر سىمباتى دا سونداي ادەمى. اۋىلدا قولى جەتكەندەر كيەتىن ناعىز قيسىق تابان بازار ەتىك.
— شاپ-شاق. قاتىپ كەتتىڭ! — دەپ، شال مەنىڭ ويىمدى قوستاپ قويادى.
— الام. ايتىڭىز، باعاسى قانشا؟
شال باعاسىن ەندى ايتتى.
«تالكوشكەدەگى» ساۋدەگەر زاتتىڭ ءدال ساتار باعاسىن ەش ۋاقىتتا ايتپايدى. ءبىر ەسە، ەكى ەسە ءوسىرىپ ايتادى» دەگەن ءسوزدى اۋىلدا قالاعا بارىپ كەلگەندەردىڭ اۋزىنان تالاي ەستىگەم. سونى جوباعا الىپ مەن ءوز باعامدى ايتتىم.
شال ساۋدالاسۋ ورنىنا بىردەن ءوڭىن سۋىتىپ،
— شەش!
— نەگە؟
— شەش! بول! ساعان ەتىك كەرەك ەمەس. سەنىڭ اقشاڭ جوق! ءوي، نە دەيدى مىنا سايتان! سەنىڭ اقشاڭ جوق؟
— نەگە جوق؟ اقشا دەگەن مىنەكەي!
سويتسەم، كەيىن ءبىلدىم، شال الگى ءسوزدى مەنى قايراپ، ادەيى ايتادى ەكەن عوي.
ەكەۋمىز قايتادان ساۋدالاسا باستادىق. جاقان تىقىرشىپ:
— ءوي، ءجۇرشى. ەتىك ساتاتىندار تاعى كەزدەسەدى. اسىقپا، اسىقپاي ال، — دەيدى.
ءدال كازىر ونىڭ ءسوزىن تىڭدايىن دەپ جاتقان مەن جوقپىن.
— سەن بۇنداي ەتىكتى بۇل بازاردان تاپپايسىڭ. مىنانىڭ حرومىنا قاراشى، قانداي! ناعىز حروم ەمەس پە؟ — دەپ، شال مەن بىردەڭە بىلەتىندەي - اق ەتىكتىڭ قونىشىن ۋقالاپ، مىجىپ كورسەتەدى.
اقىرى ءتىل تابىستىق. ەتىكتى مەن ساتىپ الدىم.
— يگىلىگىڭە كي!—دەپ، شال قولىمدى قۇشىرلانا قىسىپ جاتىر.
5
بازار بازارلاپ بولدىق. تاعى دا قۋانىشتان تاناۋىمىز جەلپ-جەلپ ەتىپ، ۇيگە قايتىپ كەلە جاتىرمىز. ساتىپ العان كيىمدەرىمىزدى تۇگەلدەي كيىپ، كوشەگە شىعۋعا اسىقپىز. «پارككە بارامىز. مەن ساعان قالانىڭ مىناۋ دەگەن ادەمى، سۇلۋ قىزدارىن كورسەتەم» دەيدى جاقان.
جالپى قىز اتاۋلىدان، ونىڭ ىشىندە سۇلۋ قىزداردان دا دامەسىز بولماساق كەرەك.
— قالا قىزدارى اۋىل قىزدارى ءتارىزدى ۇيالشاق ەمەس، — دەيدى جاقان.— كىممەن دە بولسا، اشىق سويلەسەدى. ال ۇناتسا، قۇشاقتاسىپ كەتە بارادى. ءالى بىر-بىردەن ادەمى قىز تاۋىپ الىپ، قاشان كەتكەنشە گولايتتايمىز.
جوعارىدا اتالعان بىلعارى ەتىكتەن بولەك مەن: ءبىر كۇرەڭ ءتۇستى شالبار، اسكەردىڭ تىك جاعا سىرت جەيدەسىن، قوقيعان سارعىش كەپكا ساتىپ العام.
ەندى ابدەن ۇستىمە كيىپ العان سوڭ بايقادىم: جەيدەنىڭ ەكى ومىراۋىندا، ءدال ەكى ەمشەكتىڭ تۇسىندا تىكە تارتىلعان ەكى تىگىس بار. الگى تىگىس بار جەر جانە تومپايىپ شىعىپ تۇرادى. دەنەمە دەنە بوپ جاتپايدى. بۇ نەسى! مەن كورىپ جۇرگەن اسكەري جەيدەلەردە بۇنداي بولماۋشى ەدى عوي.
مايرا جەڭگەي كۇلكىگە قارىق:
— سەن ۆيت ايەل جەيدەسىن العانسىڭ. مىناۋ مىنە ايەلدىڭ ەمشەگى تۇراتىن جەر...
Meن تاڭمىن. اسكەري جەيدەنىڭ ايەلگە ارنالعانى بولا ما ەكەن؟
— ە، بولماي. وسى كۇنى اسكەردە ايەل از با؟ حامما مەديك - سەديكتەردىڭ كوبى ايەل.
قاپ دەپ، سانىمدى، ءبىر-اق سوقتىم، مەنىڭ تۇسىنىگىمدە اسكەري جەيدەسى تەك ەركەكتەر ءۇشىن تىگىلەدى.
6
كەش. كۇندىزگى ىستىق قايتقان. جاقان ەكەۋمىز بۇگىنگى ساتىپ العان كيىمدەرىمىزدى كيىپ، وزىمىزشە قاتىپ كەتتىك دەپ ويلاپ، مىنە ەندى قالالىق پارككە قىز اۋلاۋعا كەلىپ وتىرمىز. حالىق مۇندا ءبىرى اۋىم. ءبارى دەرلىك كوڭىل كوتەرۋگە، سەيىلدەپ بوي جازۋعا شىققان جاندار. ەكىدەن، ۇشتەن توپ بولىپ، اياقتارىن ساندەنە باسقان، جاقان ايتقان سۇلۋ قىزدار دا از ەمەس. تاعى دا سول جاقان ايتقان: اۋىل قىزدارىنا ۇقسامايتىن، كىممەن دە بولسا اشىق سويلەسەتىن قالا قىزدارى.
مەن بۇل ماسەلەدە وزىمنەن گورى جاقاندى تاجىريبەلى ساناپ:
— ال باستا، — دەيمىن بۇيىردەن ءتۇرتىپ.
نەنى باستايمىن؟
— ءتيىس مىنا قىزدارعا.
جوپپەلدەمەگە كەلگەندە جاقان ەندى تايقي باستاعانداي: — سەن ءتيىس. مەنەن گورى ەپتىرەكسىڭ عوي، — دەپ، ىرجيىپ بەتىمە قارايدى.
— وۋ، سەن قالاي ءتيىسۋدى بىلەسىڭ عوي. قالاعا ءبىرىنشى كەلۋىڭ ەمەس.
— اسىقپا. كىشكەنە كەش تۇسىڭكىرەسىن.
جاقان ەكەۋمىز وسىلاي پاركتى ءبىرقاۋىم ارالادىق. ءبىرىمىزدى ءبىرىمىز تۇرتپەكتەپ، ايداپ سالامىز. انشەيىندە كۇمپىلدەپ، مەن ءويتتىم، مەن ءبۇيتتىم دەيتىن جاقاندا ناعىز ىسكە كەلگەندە مەنەن اسىپ كەتكەندەي پالەندەي ونەر بايقالمايدى. قايتا، وعان قاراعاندا سوزگە ءوزىم ەپتىرەكپىن بە دەپ قالام.
— قارىنداس، كىمدى ىزدەپ ءجۇرسىز؟ مۇمكىن، ءبىزدى ىزدەپ جۇرگەن بولارسىز؟
جاقان مەنەن قالماۋعا تىرىسادى.
— اداسىپ جۇرگەن جوقسىزدار ما؟ اداسىپ جۇرسەڭىزدەر، جونگە سالىپ جىبەرۋگە بولادى.
تيىسكەن ءتۇرىمىز وسى. قىزدار بىزگە اڭ كورگەندەي ەجىرەيە قارايدى دا، ءوتىپ كەتە بارادى.
اقىرى ءبىر-بىر سۇلۋ قىز تاۋىپ الماق بولعان ارەكەتىمىزدەن تۇك شىقپاۋعا اينالدى. ءارى جۇرە-جۇرە شارشادىق. قۇر سوزدەن ەشتەڭە ونبەگەن سوڭ بىرەر قىزدىڭ جانىنان تاقالىپ وتە بەpiپ، بايقاماعان بوپ، قاعىپ، سوعىپ كەتۋدى شىعارعان ەدىك. بۇنىڭ ارتى ەندى ءتىپتى جاقسىلىققا اپارمايتىنداي كورىندى. بىرەر قىزدان دورەكى سوزدەر ەستىپ قالدىق
ءبىر قىز ءتىپتى شاڭقىلداپ، ميليسيا شاقىرماق بوپ، ەسىمىزدى شىعاردى.
سوسىن بۇگىنگى قىز اۋلاۋدى وسىمەن دوعارۋدى، باس امان، مال اماندا ۇيگە قايتىپ، جاتىپ دەمالۋدى ماقۇل كوردىك.
7
پاستەر كوشەسىنىڭ بويىنداعى تروتۋارمەن كەلە جاتىرمىز. كوشەنىڭ ءار جەرىندە باعانا باستارىنا ورناتىلعان ەلەكتر شامدارى. ءجۇرىپ جاتقان ادام از. پاتەرىمىزگە، شاماسى ءبىر كۆارتالداي قالعان ەدى. كەنەت الدىمىزداعى قاقپادان كوشەگە قاراي سۋماڭ ەتىپ، ءبىر قارا مىسىق جۇگىرىپ وتە شىقتى. ءبىز بۇعان پالەندەي ءمان بەرە قويماس ەدىك. ءبىراق سول كەزدە قاقپانىڭ تۇبىنەن:
— جىگىتتەر، ەندى سەندەردىڭ جولدارىڭ بولمايدى، — دەگەن سىڭعىراعان، ناپ-نازىك قىز داۋسى ەستىلدى.
الا كولەڭكە جارىقتان ءبىز اۋەلدە ونى بايقاماعان ەدىك. ەندى تۇرا قاپ مويىن بۇرىپ قاراساق: قاقپاعا سۇيەنىپ، بىزگە كۇلە قاراپ تۇرعان ادەمى اققۇبا قىز. موينىندا شام ساۋلەسىمەن جالت-جۇلت ەتكەن ۇپ - ۇساق شىنجىر باۋلى، ويماقتاي مەدالون. بۇكىل كەش بويى ەشكىمگە جولاي الماعاننىڭ ەسەسىنە مەن:
— ءسىز نە ايتتىڭىز؟ — دەپ، ءتۇر-تۇسى سۇيكىمدى كورىنگەن ءازىلقوي قىزعا ءۇڭىلىپ، جاقىنداي ءتۇستىم.
— جولدارىڭىزدى مىسىق كەسىپ كەتتى عوي؟
— ە، وندا نە بولۋشى ەدى؟
— جۇرت بۇنى جامان ىرىمعا جورىماي ما؟
— ءبىز ىرىمشىل جاندار ەمەس ەدىك. ءسىز قورقىتىپ قويدىڭىز عوي. ولاي بولسا ءبىز ەندى ىلگەرى قاراي بارمايمىز. قالامىز وسى ارادا. نە كورسەك تە سىزبەن بىرگە كورەمىز.
— سونداي-اق قورقاقسىزدار ما؟
— جوق، قورقاق ەمەسپىز. ءبىراق ءبىز ءوزىمىز اۋىلدان كەلگەن جاندار ەدىك. كورمەگەن جەردىڭ وي-شۇقىرى كوپ دەپ، بەكەر ايتپاعان عوي. مىناۋ بەيتانىس قالاڭىزدا نەگە دۋشار بولارىمىزدى كىم ءبىلىپتى؟
ە، باسە، مەنىڭ وسىندايىم بولۋشى ەدى. بولماشىنى سىلتاۋ قىپ، قىز-كەلىنشەككە شوڭايناشا جابىسا كەتەتىنىم بولۋشى ەدى. سونىمدى قايتا تاپقان ءتارىزدىمىن. ءازىلقوي قىزعا تاقالىپ تۇرىپ الىپ، بۋىنسىز قىزىل تىلگە ەرىكتى بەرە باستادىم.
قىز دا ازىلگە كەت ءارى ەمەس ءتارىزدى. ءبىزدىڭ ءار سوزىمىزگە جاۋاپتى ىركىلىسسىز تەز قايىرادى.
قول بەرىسىپ، ات - ءجون ايتىپ تانىسۋ اۋىل داعدىسىندا جوق. ءبىزدىڭ تانىسۋىمىز مىنە وسى — سوزدەن ءسوزدى قوزداتىپ، اڭگىمەلەسۋ. قىزدان: نە ىستەيسىز؟ قايدا وقيسىز؟ وسى مىنا ۇيدە تۇراسىز با؟ ۇيىڭىزدە جانە كىمدەرىڭىز بار دەپ، قازبالاپ سۇراپ قويامىز.
سونداعى بىلگەنىمىز: اسەم قىز وسى قالادا مەدۋچيليششەدە وقيدى ەكەن. كەلەر جىلى بىتىرەدى. اكەسى سوعىستا، كازىر ۇيدە اناسى ەكەۋى عانا.
— اناڭىز نە ىستەيدى؟
قىز كۇلىپ:
— وسىنداعى ءبىر كەڭسەدە تومەننەن ساناعاندا ەڭ ءبىرىنشى باستىق، — دەيدى.
بۇنىسى ءۇي سىپىرۋشى دەگەنى ەكەن.
الگىندە اياقتارىمىز تالىپ، شارشاي باستاعانىمىز ەستەن شىقتى. اڭگىمەلەسىپ ۇزاق تۇردىق. قىز كەت دەمەي، كەتەتىن ءتۇرىمىز جوق. ءسىرا، ۋاقىت ءبىرعاۋىم بولىپ قالسا كەرەك. ءبىر كەزدە، كەنەت، قاقپانىن، باتىس جاق تۇبىندەگى بەلۋاردان جەرگە باتقان وسوبنياك ءۇيدىڭ اشىق تۇرعان تەرەزەسىنەن:
— گاۋھار!—دەپ، سوزا داۋىستاعان ايەل داۋىسى ەستىلدى.
قىز ۇرىككەن تورعاي قۇساپ سەلت ەتە قالدى:
ماما، مەن مۇندامىن!
الگى داۋىس جانە قايتالادى:
قىزىم، ۇيىقتايتىن كەزىڭ بولدى، كازىر بارام.
قىز وسىنى ايتتى دا، بىزگە بۇرىلىپ:
— ال، حوش بولىڭىزدار. مەنى شاقىرىپ جاتىر. مۇمكىن، تاعى كەزدەسەرمىز، — دەپ، كويلەگىنىڭ ەتەگى جەلپەڭ ەتىپ، جۇگىرە جونەلدى...
ءبىز ءبىر اۋىز جاۋاپ قاتىپ ۇلگەرە دە الماي قالدىق.
قىزدىڭ اتى گاۋھار ەكەنىن دە وسى تاپ كازىر، شەشەسىنىڭ داۋىستاپ شاقىرۋىنان بىلدىك.
بىلاي شىعا بەرىپ جاقانعا:
— الگى قىز ادەمى قىز ەكەن، — دەدىم،
— نەسى ادەمى؟
— نەمەنە، جامان با؟
— ادەمى تۇگىل، دانەڭەسى دە جوق. كادىمگى قاراپايىم قىزدىڭ بىرەۋى.
— اتى، اتى قانداي — گاۋھار!
— جامان ءيتتىڭ اتىن ءبورىباسار قويادى دەگەن، — دەپ، جاقان كۇلىپ، ازىلدەگەن بولدى. ءبىراق ونىڭ بۇل ءازىلى ءدال كازىر ورىندى ەمەس ەدى.
دەگەنمەن مەن تۇسىنەمىن. الگىندە گاۋھارمەن كوبىرەك قالجىڭداسقان دا، گاۋھاردىڭ كوبىرەك بەيىمدەلىپ، سويلەسكەنى دە مەن بولىپ ەدىم. جاقان مەنىڭ كولەڭكەمدە قالىڭقىراپ قويعان. ءيا، ونى تومسىرايتىپ كەلە جاتقان سول ەكەن عوي.
مايرا جەڭگەي جاتىپ قالعان ءتارىزدى. اشىق تەرراساعا، كەشەگى ۇيرەنشىكتى ورنىمىزعا، توسەك سالىپ قويىپتى. ول كىسىنى مازالاماۋعا تىرىسىپ، ءۇپ - ءتۇنسىز شەشىندىك تە، جاتىپ قالدىق.
جاقانىم ءبىر دەگەننەن ماعان ارقاسىن بەرىپ، ارى قاراپ، دوڭكيىپ جاتىر. ۇستىمىزدەگى جامىلعىنىڭ وزىنە مولىراعىن تارتىپ العان. جەر توسەكتىڭ تۋرا ورتا تۇسىنا جايعاسقان. ەندى مەنىڭ ءحالىم كىرمەنىڭ حالىندەي نe توسەنىشكە، نe جامىلعىعا جارىماي، جەر توسەكتىڭ شەتىنە ارەڭ ءىلىنىپ جاتىرمىن.
ءبىراق، جاتىسىم جايسىز بولسا دا، كوڭىلىم كۇيلى. ويىمدا دا، كوز الدىمدا دا الگىندەگى گاۋھار. ونىڭ ءار ءسوزى، ءار قيمىل كۇلكىسى كوڭىلىمدە اسا جىلىلىقپەن جاتتالىپ قالعان.
گاۋھار جونەلەردە «مۇمكىن، تاعى كەزدەسەرمىز» دەمەدى مە؟ ول سول ءسوزدى، قۇداي بىلەدى، قالاي بولسا، سولاي ايتا سالعان جوق. ماعان باعىشتاپ، استار بەرىپ ايتتى. ياعني، مەنىمەن، بىزبەن ەمەس، مىنا مەنىمەن تاعى دا كەزدەسكىسى كەلىپ ايتتى.
مەن تاڭنىڭ تەزىرەك اتۋىن اڭساي باستادىم.
بايقايمىن، جاقان دا ۇيىقتاي قويعان جوق. اندا-ساندا مۇرنىن شۋىلداتا پىش-پىش تارتىپ، كوڭىلىندە ماعان دەگەن سالقىندىق بار ەكەنىن ارقاسىنىڭ قوزعالىسىمەن-اق سەزدىرىپ قويادى.
جاقان ەكەۋمىزدىڭ ارامىزعا تون ءبىتۋى ول اۋەلى مىنا مەن ءۇشىن ءتيىمسىز. مەن مۇندا جاقانعا ىلەسىپ، تاۋەلدى بولىپ كەلىپ وتىرعان جانمىن. جاقانسىز مايرا جەڭگەي جولاتا ما مەنى؟ وقۋ مەرزىمى ءبىر اي. ءالى ءبىر اي جاقانمەن بىرگە ءجۇرىپ، تۇرۋىم قاجەت. سوندىقتان جاقاننىڭ ماعان تەرىس كوزبەن ەمەس، وڭ كوزبەن قاراپ ءجۇرۋى مەن ءۇشىن كەرەك-اق.
ازدى-كوپتى جاقانعا جاعىمپازدانباي كۇن كورۋ قيىن ماعان. وسىنى ويلاپ، ىمىراشىل جۇمساق ۇنمەن:
— جاقان، — دەدىم.
— مم...
— نەگە ۇيىقتاماي جاتىرسىڭ؟
جاقان ءۇنسىز.
— جاقان، بەرى قاراشى. ساعان دوڭكيىپ، نە بولعان بۇگىن؟ الگى... جاڭاعى قىزدىڭ... گاۋھاردىڭ، ءسوز جوق، جولداس قىزدارى بار. سولاردىڭ سۇلۋ بىرەۋىمەن سەنى تانىستىر دەيمىز. سوسىن، تورتەۋ بوپ، تاماشالاپ ۋاقىت وتكىزەمىز.
جاقان تاعى دا ءۇنسىز. سوسىن ىمىراعا كەلە باستاعانداي شالقاسىنان اۋناپ ءتۇسىپ، ارى قاراي ازداپ سىرعي جاتتى.
— قالا قىزدارى اۋىل قىزدارىنداي ەمەس. ولار كينوعا، تەاترعا اپارعاندى جاقسى كورەدى، — دەدى جاقان.
— نەسى بار، اپارامىز،
— ال سەن تەاتردىڭ بيلەتى قانشا سوم بولاتىنىن بىلەمىسىڭ؟
— قانشا؟
— و، تەاتردىڭ بيلەتى دەگەن سۇمدىق قىمبات بولادى. جانە وتىراتىن ورنىنا قاراي. الدىڭعى جاعى قىرىق، ەلۋ سومنان كەم ەمەس.
جاقاننىڭ تيىن ساناعىش، ساراڭداۋ مىنەزى بار. مەن ونى بۇرىننان بىلەم.
— وندا كينوعا بارىپ جۇرەمىز.
— جارايدى. ونىڭ ءبارىن ەرتەڭ تاڭ اتقان سوڭ كورەرمىز. ۇيىقتايىق.
جاقاننىڭ جۇمسارىپ، بەتى بەرى قاراعانىنا مەن ودان بەتەر قۋانىشتى ەدىم.
8
وبلىستىق وقۋ ءبولىمنىڭ جانىنان اشىلىپ وتىرعان ءبىر ايلىق ءبىلىم كوتەرۋ كۋرسىنا ءبىزدىڭ اۋداننان باسقا دا كەلگەن مۇعالىمدەر بار. كوبى ايەلدەر، قىزدار. بىزگە ۇقساپ ولار دا تامىر-تانىس قۋالاپ، اركىم-اركىمنىڭ ۇيلەرىنە جايعاسقان.
العاشقى كۇنگى وقۋ وقۋ سەكىلدى بولعان جوق. ناعىز وقۋ ەرتسەڭ وسىنداعى مەكتەپتەردىڭ بىرىندە باستالماق. قالاي، قانداي تارتىپپەن وقيتىنىمىزدى ايتتى دا، بۇگىن قالا ارالاڭدار. تاماشالاڭدار دەپ، تاراتىپ جىبەردى.
ال، جاقان، قايدا بارامىز؟
تالكوشكە مىنا اراعا جاقىن. ءجۇر، تالكوشكەنى ءبىر ارالاپ شىعايىق.
— قىزدارعا قاشان بارامىز؟
— قاي قىزدارعا؟
— تۇندەگى ءوزىمىز تانىسقان...
— ءاي، سەن سول قىزعا عاشىق بولىپ قالعاننان ساۋمىسىڭ؟ تۇنىمەن سونى ويلاپ شىقتىڭ عوي دەيمىن؟ بارساڭ بار ءوزىڭ. مەن نەسىنە بارام.
قىزداردان گورى جاقاندى تالكوشكە كوبىرەك قىزىقتىراتىن سەكىلدى. پالەندەي الاتىن تۇگىمىز بولماسا دا، تاعى.دا تالكوشكەگە كەلدىك. كۇن كوتەرىلە تۇسكەن سايىن ىسىپ، شەكەمىزدى تەسىپ وتكەندەي بولىپ بارادى. اياق استىنداعى اسفالت كيىز توسەلگەندەي بىلق-بىلق ەتەدى.
تالكوشكە كەشە قالاي بولسا، بۇگىن دە سولاي — قۇمىرسقانىڭ يلەۋىندەي قۇجىناعان حالىق.
«كانە، بولىڭدار! بارىڭدار تالكوشكەگە! باسى ارتىق كيىم - كەشەكتەرىڭ بولسا، الىپ بارىپ، ساتىڭدار!» — دەپ، الدە كىم وسى جۇرگەن جۇرتتى مىناداي ىستىق كۇندە وسىندا زورلىقپەن قۋىپ اكەلگەن سەكىلدى.
ايتپەسە، مىناداي ىستىقتا ۇيلەرىندە دەمالىپ، جاتپاي ما؟
الگىدەي قاربالاستا كىم قولىنا نە تۇسسە، كوزىنە نە ىلىكسە، سونى الىپ جۇرە بەرگەن: بىرەۋ كويلەك، بىرەۋ دامبال، بىرەۋ. تاقيا ۇستاپ تۇر. مىنا ءبىر ايەل اۋىل كەلىنشەكتەرى ۇيالىپ كيمەيتىن، كيسە دە ەشكىمگە، اسىرەسە ەركەك اتاۋلىعا كورسەتپەۋگە تىرىساتىن، ال قىزدار بولسا، اتىن اتاعاننىڭ وزىنە بەتتەرىن باسىپ، ۇيالاتىن كيىمدەرىنىڭ ءبىرى ەمەس ءبىر توبىن ەشقانداي قىسىلىسسىز جارقىراتىپ ۇستاپ تۇر.
مەن كەشەگىدەي — تالكوشكەنى تۇڭعىش كورگەندەي ەمەسپىن. باستىعىپ ءجون ءبىلىپ قالعام. ساتىلاتىن زاتتاردىڭ كەيبىرىنە بوگەلىپ، ورىسشالاپ:
— سكولكو ستويت؟ — دەيمىن.
كەيبىرەۋىمەن الاتىن ادامشا كادىمگىدەي ساۋدالاسا باستايمىي.
تالكوشكە ارالاپ بولىپ، ۇيگە كايتىپ كەلەمىز. مىناۋ مىنە پاستەر كوشەسى. گاۋھار ءۇيى الدىمىزدا. مەنىڭ بويىم ءبىر ىسىپ، ءبىر سۋي باستادى. تاعى دا قاقپانىڭ تۇبىندە گاۋھار كەزدەسىپ قالسا يگى ەدى.
قاقپانىڭ سىرتىندا دا، ىشىندە دە ەشكىم بايقالمايدى. تىم-تىرىس. مەن قاقپادان ىشكە ەمەكسىپ، ۇڭىلە قارايمىن. گاۋھاردى ىزدەيمىن.
تۇندە گاۋھاردى ۇيىقتاۋعا شاقىرعان ايەل داۋىسى مىناۋ ەكى تەرەزەنىڭ بىرىنەن ەستىلگەن. تەرەزەلەر ءالى اشىق تۇر. ءبىراق ءىش جاقتا نە بارى بايقالمايدى. ەكى تەرەزەنىڭ ەكەۋىنە دە شىلتەر ۇستالعان.
گاۋھار ءۇيىنىڭ تۇسىنان ابدەن وتىڭكىرەگەن كەزدە جاقان ارتىندا قالىڭقىراپ كەلە جاتقان ماعان:
— قىزىڭ انە، انا ۇيدە تۇرادى. بارمايسىڭ با؟ — دەيدى.
مەنى تالكەك ەتىپ ايتقانى ءتارىزدى. جايشىلىقتا بولسا، جاۋاپتى كەلىستىرىپ قايتارار ەدىم. ال ءقازىر قىجىلىم ۇستاي تۇرا ءتىلىمدى تىستەپ، ۇندەمەدىم.
9
تۇسكى تاماقتان كەيىن جاقان جەيدەسى مەن باتەڭكەسىن شەشتى دە، ساپ-سارى الا بولعان نوسكيىن تەرراساداعى كىر جايۋ ءۇشىن تارتىلعان جىپكە جايىپ، شارشادىم، دەمالامىن دەپ، جاتىپ قالدى.
كۇن ءالى قاپىرىق. مەنىڭ دە جاتقىم كەلىپ - اق وتىر. ءبىراق جۇرەگىمدە مازا جوق. تۇندەگى گاۋھاردى ەندى ءقازىر كۇندىز انىقتاپ ءبىر كورۋگە قۇشتارمىن.
— مەن ءبىراز قالا ارالاپ، ءجۇرىپ كايتايىن، — دەگەن سىلتاۋمەن كوشەگە شىقتىم. تاعى دا پاستور كوشەسىمەن گاۋھار ۇيىنە قاراي كەلە جاتىرمىن. ءىستىق جەردەن دە، كوكتەن دە جالىن بوپ جەلپىپ تۇر. بۇل ماڭداعى ۇيلەردىڭ ءبارى تىم-تىرىس. جۇرت ىستىقتان بۇعىپ، ۇيلەرىنە تىعىلىپ العان.
اۋلادان ءۇڭىلىپ قاراپ ەدىم. قۇشاعىندا مىسىعى بار، كوزدەرى باقىرايىڭقىراعان ءبىر كىشكەنتاي قارا بالا كورىندى.
— ءاي، بالاقاي، بەرى كەلشى.
بالا جەتىپ كەلدى:
— و نە؟
— سەن مىناۋ ۇيدە تۇراتىن گاۋھار دەيتىن قىزدى بىلەسىن بە؟
— ال بىلەم، نەعىلادى؟
— بىلسەڭ، سەن سول قىزدى شاقىرىپ جىبەرشى؟
بالا ءتىلالعىش بالا ەكەن، جۇگىرە جونەلدى. مەن سول كەزدە قاقپا الدىنان تايقىپ، كوشەگە شىعىڭقىراپ تۇردىم. گاۋھاردىڭ ءوزىم ءالى كورمەگەن اناسىنان قايمىعام. قانداي جام ەكەنىن كىم ءبىلىپتى.
بالا تەز قايتا جۇگىرىپ كەلدى:
— ەسىكتەرىندە قۇلىپ تۇر.
جالعىز ءوزىم كوشەدە باسىم اۋعان جاققا لاعىپ كەلە جاتىرمىن. گاۋھاردى ءبىر كورمەي، ونىمەن كەزدەسپەي، جانىم جاي تاباتىن ەمەس. مىنە وسىندايمىن، بىردەڭەنى شىنداپ نيەت ەتسەم، قاشان سونى ءبىر جايلى ەتىپ تىندىرماي، ەش تىنشىمايمىن.
ەسىكتەرىندە قۇلىپ تۇرسا، مۇمكىن، ءبىر جاققا ءبىر شارۋامەن شىعىپ كەتكەن شىعار. ءبىرازدان سوڭ كەلەر.
ادام كوبىرەك جۇرەتىن ورتالىق كوشەدە تروتۋاردىڭ شەتىندە ارىقتىڭ جاعاسىنداعى جۋان ءنان تەرەكتىڭ ساياسىندا ستول ۇستىنە ۇلكەن قىزىل الا افيشانى جايىپ تاستاپ، ۇزىن مويىن ءبىر ايەل بيلەت ساتىپ وتىر. افيشاداعى جازۋدى وقىپ كورسەم، «چيو چيو-سان» . بۇرىن ەستىمەگەن نارسەم.
— بۇل نە؟ كينو ما؟
— جوق، وپەرا، — دەدى ايەل.
وپەرا دەگەن ءسوزدى، ايتەۋىر، ەستىسەم كەرەك. ءبىراق نە ەكەنىن بىلە قويمايمىن.
- قالاي، قىزىق پا؟ قىزىق ويىن با؟
و، بۇل دەگەن كلاسسيكالىق دۇنيە ەمەس پە؟ بۇنى بىلمەۋ ءسىز سەكىلدى جاس ينتەلليگەنت جىگىت ءۇشىن كۇنا. زور كۇنا. كانە، قانشا بيلەت بەرەيىن؟ ەن جاقسى ورىنداردى تاۋىپ بەرەم.
ايەلدىڭ ءسوزى نامىسىمدى قارىپ، جانىما باتىڭقىراپ كەتتى دە، ءسال ويلانىپ:
— ءۇش بيلەت، — دەدىم.
ايەل بيلەت جىرتىپ ۇسىندى دا، تولەيتىن اقشامنىڭ سوماسىن ايتتى. قىمبات! قىمبات بولعاندا ۋداي! جاقاننىڭ ايتقان ءسوزى ساپ ەتىپ ەسىمە كەلدى. تەاتردىڭ بيلەتى سۇمدىق قىمبات دەگەن ەدى عوي. ءبىراق، ەندى باس تارتۋ ىڭعايسىز. سىر بەرمەۋگە تىرىسىپ، قالتامنان ءجۇز سومدىقتاردى جالتىراتا سۋىرىپ، تولەپ جاتىرمىن.
— بۇل ويىن قايدا بولاتىن ويىن؟
— وپەرا تەاترىندا. جاڭا تەاتردا.
جاڭا تەاتر دەگەنگە، ەلەڭ ەتە قالدىم. الماتىدا عاجاپ ادەمى جاڭا تەاتر سالىنعانى جايلى سوعىستىڭ الدىندا گازەتتەر داۋرىعا كوپ ماقتاپ جازعان. وندا بولعان، كورگەن جۇرتتىڭ اۋزىنان دا جەر-كوككە سىيعىزباي دارىپتەگەن تالاي لەپىرمە سوزدەر ەستىگەم. مىنە ەندى مەن دە كورەتىن بولدىم.
...گاۋھار ءۇيىن تورۋىلداپ جانە كەلىپ تۇرمىن. تروتۋارمەن ارى وتەم. بەرى وتەم. ارى وتەم. بەرى وتەم. ەشكىمنىڭ قاراسى بايقالمايدى. كولەڭكە باسى ۇزارىپ، كەش جاقىنداي باستادى. تەاترعا گاۋھارعا دەپ العان بيلەت بوسقا ولمەسە نەعىلسىن.
ماعان قارسى اياعىن تىپىڭ-تىپىڭ باسقان، دەنەسى تالدىرماش ءبىر ەر بالا كەلە جاتىر. جوق، ەر بالا ەمەس، قىز بالا. تەك ەر بالاشا شالبار كيگەن. سويتسەم، گاۋھار!
— گاۋھار!
گاۋھار قالت توقتاپ، ول دا مەنى بىردەن تانىدى:
— جانىبەك!
ەكەۋمىز مارە-سارە بولدىق تا قالدىق. ءدال ءبىر ەسكى تانىس، ەسكى دوستار ءتارىزدىمىز.
— سەن مۇندا نەعىپ ءجۇرسىڭ؟ — دەيدى گاۋھار.
— ساعان كەلگەم. باعانا كەلگەم. تەاترعا بيلەت ساتىپ الدىق. باراسىڭ با؟
— قاي تەاترعا؟
— الگى جاڭا تەاترعا.
— وپەراعا ما؟
— ءيا.
— وندا بۇگىن قانداي سپەكتاكل ەكەن؟
— اتى قيىن. شي - شي ما، بىردەڭە. بيلەت ساتقان ايەل قىزىق ويىن دەپ، ماقتاپ بەردى.
— شي - شي... چيو – چيو - سان شىعار؟
— ءيا، ءدال ءوزى.
گاۋھار قۋانىپ كەتتى:
— وي، جانىبەك، تى پروستو مولودەس! مەن ول وپەرانى سونداي سۇيەم. الگى جولداسىڭ قايدا؟ ول دا بارا ما؟
— بارادى.
— وندا سەندەر ساعات جەتىگە تامان كەلىڭدەر. كازىر قانشا، ەرتە شىعار. مەن دايىن بولىپ تۇرام.
— ماقۇل. تەك كەشىكپەي شىق. ءبىز وسى ارادا توسىپ تۇرامىز.
— كەشىكپەيمىن.
10
كازىرگى پانفيلوۆ كوشەسى ول كەلدە كراسپوارمەيسك دەپ اتالادى. سونىڭ بويىمەن تىك ورلەپ، گاۋھار، مەن، جاقان ۇشەۋمىز تەاترعا كەلە جاتىرمىز. گاۋھار ورتامىزدا.
تەاتردىڭ ساۋلەتتى بيىك ءۇيى اسقاقتاپ انادايدان كورىندى. كوشەنىڭ ءدال ورتا دەڭگەيىنە سالىنىپتى. وسىدان تىك جوعارى زىمىراعان ماشينالار ەگەر ەشقايدا بۇرىلماسا، تۇپادان -تۋرا بارىپ، اسەم ءۇيدىڭ ماڭداي ەسىگىنە ءبىر-اق سوعىلعانداي.
تەاتر ءۇيىنىڭ ۇشكىل توبەسى كوك اسپان ايناسىندا كوشەنىڭ ەكى جاق قاپتالىنا قولدىڭ سالاسىنداي بولىپ، ءتىزىلىپ وسكەن زاڭعار بايتەرەكتەر ءۇشىنىڭ دالمە-دال قاق ورتاسىنان كەلىپ، وزىنشە ول دا جاراسىپ تۇر.
ماقتاۋلى تەاتردىڭ قاسىنا كەپ قالدىق. اۋداننىڭ جابايى قاراشا ۇيلەرىنەن وزگە مەن بۇعان دەيىن بۇل ءتارىزدى ەشتەڭە كورگەن ەمەسپىن. شىنىندا دا تاڭىرقاپ، سۇيسىنە عاجاپتانىپ قارايمىن. قاسىمداعى ءوزىم يەمدەنىپ، قىرىنداپ كەلە جاتقان گاۋھاردان قىسىلماسام: «وي، سۇمدىق - اي، قالاي جاساعان - ەي!» دەپ، ۇلكەن ءۇيدى اينالا جۇگىرىپ قاراۋدان دا تايىناتىن ءتۇرىم جوق.
ىشكە كىردىك. شىركىن، نە دەگەن ساۋلەت! ەندى ءتىپتى قاسىمىزداعى گاۋھاردى ۇمىتا باستادىق. تاڭداي قاعىپ، تاڭىرقاپ، الاق-جۇلاق قارايمىز.
ورنىمىز پارتەردە، العا تامان. گاۋھاردى ورتاعا الا كەلىپ وتىردىق. ءبىر كەزدە شام ءسونىپ، سپەكتاكل باستالدى. شىن مانىندەگى وپەرانىڭ نە ەكەنىن مەن بىلمەيمىن. شىمىلدىق اشىلار - اشىلماستان مۋزىكا ويناي باستادى. اۋىلعا قالادان وقتا-تەكتە ارتيستەر كەلىپ، پەسالار قوياتىن. مەنىڭ تۇسىنىگىمدە تەاتر اتاۋلىنىڭ بار ويىنى سول ءتارىزدى بولماق.
«چيو – چيو - سان» وپەراسى باتتەرفليايدىڭ ارياسىمەن باستالادى عوي. مەن بۇنى العاشىندا جاي ولەڭ ايتۋ شىعار، بۇدان سوڭ ولەڭ توقتاپ، ويىن كادىمگى وزىمە ءمالىم قاراپايىم ءسوز تۇرىنە كوشەتىن بولار دەپ ويلادىم. سويتسەم جوق ءان توقتامايدى. ارتيستەر نە ايتسا دا ولەڭدەتىپ ايتادى. مۋزىكانى دا ءبىراز ويناپ بارىپ باسىلار دەپ ويلاپ ەم. ول دا باسىلمايدى، قاباتتاسىپ شيىق - شيىق ەتىپ ارتيستەردىڭ نە ايتىپ جاتقانىن ەستىرتپەيدى.
بۇل «قويىرتپاق» ءبىرازدان سوڭ مەنىڭ جىنىما تيە باستادى. شۇقىردىڭ ىشىندەگى وركەستردى نۇسقاپ:
— مىنالار نەگە قويمايدى؟ تۇك ەستىرتپەيتىن بولدى-اۋ، — دەدىم.
گاۋھار ماعان ەجىرەيە قارادى.
— بۇل وپەرا ەمەس پە؟ مۋزىكاسىن تىڭداۋ كەرەك قوي، — دەدى ول.
شي شىعارىپ العانىمدى سەزدىم دە، جىم بولا قالدىم.
— نە ايتىپ، نە قويىپ جاتقانىن كىسى تۇسىنبەيدى. ويىن سياعى جوق بىردەڭە عوي. ودان دا باعانا شارانىڭ ويىنىنا بيلەت الماعان ەكەنبىز، — دەپ، انا جاقتان جاقان كۇڭكىلدەپ قويادى.
ءبىرازدان سوڭ جاقان ەكەۋمىز مۇلدەم زەرىگىپ، وپەرانى تىڭداۋدى دا، ساحناعا قاراۋدى دا قويىپ الدىق. ودان گورى توبەدەگى اسەم ليۋستراعا، لامپالاردىڭ ءارتۇرلى قۇبىلعان ساۋلەلەرىنە، ورنەكتەردەگى ادەمى ويۋ، ورنەكتەرگە قاراپ، قىزىقتاپ، ۋاقىتتى سونىمەن وتكىزە باستادىق. كەنەت دۋ ەتىپ قول شاپالاقتالدى. ماۋىتى شامىلدىقتار ءۇنسىز سىرعىپ جابىلىپ بارادى. جارقىراپ شام جاندى. جۇرت ورىندارىنان تۇرەگەپ، تاراعالى بارادى. ويىن بىتكەن ەكەن قالاي، تەز ءبىتتى، جاقسى بولدى عوي دەپ، ءماز بولىپ، قۋانىسىپ قالىپ ەدىك.
— جوق سپەكتاكل بىتكەن جوق. تاعى ەكى اكتىسى بار، — دەدى گاۋھار.
— جۇرت تاراپ بارادى عوي؟
— انتراكت.
بۇل ءبىزدىڭ ەستىمەگەن ءسوزىمىز.
— و نە؟
— ون مينۋتتىك ءۇزىلىس، — دەپ ءتۇسىندىردى گاۋھار.
— ا سولاي ما؟ — دەپ، قالا قىزىنىڭ الدىندا ءبىر قاراڭعىلىعىمىزدىڭ سوڭىنان ءبىر قاراڭعىلىعىمىز كورىنە بەرگەنگە ۇيالىڭقىراپ، جاقان ەكەۋمىز سىرتقا قاراي جونەلە بەردىك. ءبۇل مادەنيەتسىزدىكتى قويسايشى. گاۋھارعا ءجۇر دەپ ايتۋدى دا ەسكەرمەدىك.
ول سول وتىرعان كۇيىندە قالدى.
فويەنى ارالاپ ءجۇرمىز. قاسىمىزداعى قىسىلىپ - قىمسىلاتىن گاۋھاردان قۇتىلعان سوڭ جادىراپ ەركىندەۋمىز. توبەدەگى اشەكەيلەرگە شالقايا قارايمىز دەپ كەيبىرەۋلەرگە سوعىلىپ تا قالامىز. ونداي ابەستىگىمىز ءۇشىن كەشىرىم سۇراۋدى بىزگە كىم بەرىپتى. سوعىلعان ادامىمىزدىڭ بەتىنە باجىرايا ءبىر قارايمىز دا، جۇرە بەرەمىز.
ءبىرسىپىرا جۇرت شۇباپ، جالپاق باسقىشپەن جوعارى شىعىپ بارادى. ءبىرسىپىراسى تومەن ءتۇسىپ كەلەدى. ۇستىندە دە بىردەڭە بار سياقتى. شىعىن كورمەكشى بولدىق. وندا دا تومەندەگىدەي كەن، فويە بار ەكەن. ادەمى جۇمساق ورىندىقتار قويىلعان. امفيتەاترعا كىرەتىن ەسىكتەردەن ءۇڭىلىپ قاراپ قويامىز. بايقاساق بىرەۋلەر ەندى بۇدان دا جوعارىعا شىعىپ كەتىپ بارادى. سول ەڭ ۇستىندە نە بار ەكەن دەپ، بالكوندارعا كىرەتىن ءۇشىنشى ەتاجعا كوتەرىلدىك. تاپ وسى كەزدە كەنەتتەن قاپ-قاراڭعى بولىپ، شام سەندى دە قالدى.
الگىندە شىر-شىر ەتىپ قونىراۋ سوعىلعانىن ەستىگەنبىز. ونىڭ نەگە سوعىلىپ جاتقانىن قايدان بىلەيىك. سويتسەك، ويىن باستالادى دەگەن حابار ەكەن عوي.
كەلگەن ىزىمىزبەن جۇگىرىپ، قايتادان ەن تومەنگە تۇستىك. سويتسەك پارتەردىڭ ارعى - بەرگى ەسىگى بىردەي جابىلعان دا قالعان. نە ىستەۋدى، ىشكە قالاي كىرەرىمىزدى بىلمەي، ارلى-بەرلى تاسىرلاتىپ جۇگىرىپ جۇرگەنىمىزدە، كەنەت، تاپ الدىمىزدان ءۇستى-باسى ساپ - سارىالا، مۇرتتى، گەنەرال ما، بىرەۋ، شىعا كەلمەسى بار ما؟
الگىنى كەرىپ، جىم بولىپ تۇرا قالدىق.
— بۇل نەعىلعان تارتىپسىزدىك؟ نەعىپ جۇگىرىپ جۇرسىڭدەر؟
«ە، بۇل گەنەرال مىنا عاجاپ ءۇيدىڭ ۇستىنەن قارايدى ەكەن عوي» دەگەن ويمەن يەلەنىپ، ساسىپ -سالبىراپ جايىمىزدى ايتا باستادىق.
— سەندەر ەندى پارتەرگە كىرە المايسىڭدار، بارىپ، اناۋ ۇستىنەن بالكوننان قاراڭدار! —دەدى گەنەرال.
گەنەرالدىڭ جازالاماي وپ-وڭاي بوساتقانىنا قۋانىپ، قايتادان جوعارىعا جونەلدىك. بالكون دەگەننىڭ قايسى ەكەنىن دە ۋعا المايمىز. ايتەۋىر وسى جاقتا بولار دەپ تۇرتپەكتەپ ءجۇرمىز. امفيتەاتردىڭ بارلىق ەسىگى جابىق. ودان دا جوعارى شىقتىق. بۇل بالكونعا باراتىن ەتاج. قۇداي ونداپ، مۇنداعى ەسىك اشىق تۇر ەكەن. كىردىك. جۇرت ورىن - ورىندارىنا جايعاسىپ، oيىن باستالىپ كەتىپتى. ساحنا سوناۋ تومەندە، اياعىمىزدىڭ استىنان كورىنەدى. ارتيستەردىڭ توبەسىنەن قاراۋ ءبىرتۇرلى قىزىق تا سەكىلدى.
وسىلاي تۇرىپ، زالدان گاۋھاردى ىزدەپ، تاۋىپ الدىق. انە، ول ەكى بوس ورىننىڭ ورتاسىندا شوشايىپ جالعىز وتىر. ءالسىن - ءالسىن ەسىك جاققا جالتاقتاپ قارايدى. ءسىرا، ءبىزدى ىزدەيتىن بولۋعا كەرەك. بالكوننان تومەن ءتۇسىپ بارۋعا جول جوق. قاپ، قايران گاۋھار، جالعىز وتىرىپ قالدىڭ - اۋ. نە ويلاپ، ءبىزدى قايدا جوعالىپ كەتتى دەپ وتىر ەكەنسىڭ. ءبىز جوعالعان جوقپىز. مىنە، جوعارىدان سەنىڭ ءدال جەلكەڭنەن قاراپ تۇرمىز. ءيا، جاعداي وسىلاي بولدى، گاۋھارجان. شىداي تۇر، شىدا كىشكەنە. ءۇمىتىڭدى ۇزبە. ءقازىر تاعى ءبىر ءۇزىلىس بولىسىمەن ارسالاڭداپ قاسىڭا جەتىپ بارامىز.
...ويىن ءبىتتى. تاراپ، سىرتقا شىعايىق دەپ كەلەمىز. ماناعى «گەنەرالىم» ەكى قولىن ارتىنا ۇستاپ، شىرەنىپ، ەسىكتىڭ تاپ الدىندا تۇر. گاۋھاردان: «مىنا گەنەرال وسى تەاتردىڭ باستىعى ما؟» — دەپ سۇرادىم. «قايسى؟» «مىناۋ... گەنەرال ما، كىم ءوزى؟» گاۋھار كۇلىپ جىبەردى. «گەنەرال ەمەي-اق، شۆەيسار عوي!»
گاۋھار ۇيىنە جاقىندايىق دەپ قالدىق. ءقازىر ەندى ونىمەن قوشتاسامىز. تاعى دا كەزدەسەيىك دەگەن ءسوزدى قالاي باستاپ اي سۋدى بىلمەي، قينالىپ كەلە جاتىرمىن. جاقاننىڭ «شارۋاسى جانە بap. ەگەر وسىدان ەشتەڭە دەي الماي كەتەر بولسام، بىلاي تامان شىققان coڭ. جاقان مەنى، ءسوز جوق جۇندەي تۇتەدى. «ءوي، ولىك! ءبىر اۋىز ءسوز ايتۋعا جاراماعان ءمالعۇن» دەيدى. ەكى وتتىڭ ارالىعىندا شىجعىرىلىپ كەلە جاتىرمىن.
ءبىز ەرتەڭ جانە ءبىر كۇپ بوسپىز. ال بۇرسىگۇنى وقۋىمىز باستالادى.
- گاۋھار، ەرتەڭ نە ىستەيسىڭ؟ — دەدىم بار باتىلدىعىمدى جيىپ-تەرىپ.
— قايتەدى؟
— اناۋ ۇلكەن پارككە بارساق.
«ۇلكەن پارك» دەپ وتىرعانىم قازىرگى ماكسيم گوركيي اتىنداعى پارك. ونىڭ جاي-جاعدايىن ماعان باعانا جاقان ايتقان. «ءىشى جىنىس ورمان. اراسىنا كىرىپ كەتسەڭ بولعانى، نە ىستەپ، نە قويىپ جاتقانىڭدى ادام بىلمەيدى. قىزداردى بۇدان بىلاي كينو، تەاترعا سۇيرەپ، اقشانى بوسقا شىعىن ەتكەنشە، سوعان اپارۋ كەرەك...» دەپ، مەنى دايىنداپ قويعان.
— تۇسكە ءۇي شارۋاسىنان قولىم بوسامايدى، تۇستەن كەيىن پوجالۋيستا، — دەدى گاۋھار. ءبىز بۇل كەزدە ونىڭ ءۇيىنىڭ قاسىنا كەلىپ تە قالعان ەدىك.— ال ساۋ بولىڭدار. سەندەرگە ۇلكەن راحمەت. ساعات ون ءبىر بوپ قالدى. مەن بارۋىم كەرەك، — دەپ، گاۋھار اسىعىپ، قوشتاسا باستادى.
— گاۋھار، — دەدىم مەن تاعى دا.
— ءيا؟
جۇرەگىم لۇپىلدەپ، ءسوزىمنىڭ قيۋى قاشىپ كەتتى.
— سەن... مم... مىناۋ جاقاندى... ممم... جاقان ايتادى، ءبىر قىزبەن تانىستىرسىنشى دەيدى...
جاقان شاقشاڭ ەتىپ:
— ەي، قاشان ايتتىم؟
— سەن ايتپاساڭ دا بىلاي... تورتەۋ بولىپ جۇرگەن كوڭىلدىرەك قوي.
گاۋھار جاقاندى جاڭا كورگەندەي ءۇنسىز قاراپ تۇرىپ قالدى. سودان سوڭ:
— مەنىڭ پودرۋگام بار شولپان دەگەن. تانىستىرايىن، — دەدى.
جاقان ءالى دە بولسا اقتالىپ:
— مىناۋ ءوزى عوي ويدان شىعارىپ ايتىپ تۇرعان. مەن بۇعان ەشتەڭە دەگەن جوقپىن، — دەيدى. «تانىسپايمىن» دەپ جانە ايتپايدى.
11
ءتۇنى بويى جاقاننىڭ تۇسىنە بازار كىرىپ شىققان ءتارىزدى. تاڭەرتەڭ كوزىن تىرناپ اشقان بويدا:
— ءقازىر شايىمىزدى ىشە سالىپ، بازارعا بارايىق، — دەدى ول.— اقشا دەگەن سۋمەن تەڭ. قاجەتتى نارسەلەرىمىزدى دەر كەزىندە تۇگەل الىپ قويماساق بولمايدى. جۇمسالىپ كەتەدى. كەشە، انە كوردىڭ عوي، ءبىر كەشتىڭ اراسىندا وتىز سومنىڭ باسىنا سۋ قۇيدىق.
تۇسكە دەيىنگى ۋاقىتىمىز بازار بازارلاۋمەن كەتتى.
تۇستەن كەيىن كەشەگى ۋادە بويىنشا گاۋھار ءۇيىن تورۋىلداپ كەلدىك. داربازانىڭ تۇبىنە جەتە بەرگەنىمىزدە كەنەت بالاق تۇسىمىزدان:
— جانىبەك!—دەگەن جىڭىشكە تانىس داۋىس ەستىلدى. جالت بۇرىلىپ قاراساق، گاۋھار. كوبىككە مالىنعان قولدارىمەن (ءسىرا، ول كىر جۋىپ جاتسا كەرەك) شىلتەر پەردەنىڭ ءبىر جاق شەتىن سىرىپ، بىزگە كۇلىمسىرەي قاراپ تۇر.
— ماعان كەلدىڭدەر مە؟
— ءيا.
— وي، جانىبەك، مەن ءالى ۇلگىرە الماي جاتىرمىن. سەندەر ءبىر جارتى ساعات گۋليات ەتە تۇرساڭدار.
— ماقۇل، — دەدىم مەن.
— جارايدى، — دەدى جاقان. جارتى ساعات ەمەس، جارتى كۇن جۇرە تۇرۋعا قىنجىلاتىن ءبىز ەمەسپىز.
«الگى ايتقان جولداس قىزىن ەرتە شىقسا جارار ەدى. ونىسى وسى قورادا تۇرا ما ەكەن، قايدا تۇرادى ەكەن؟» دەپ، جاقان تىپىرشيدى. ونىڭ ءالى شولپاندى كورىپ - بىلمەي جاتىپ-اق الدەنەگە ىشتەي سايلانىپ، جۇتىنىپ، ازىرلەنە باستاعان كەيپى بار.
جاقاننىڭ مىنەزى دولبيعان دەنەسى سەكىلدى. سوزگە دە، ىسكە دە ورالىمى از. جۇقالاپ قاسىمالداپ باراتىن جەردە ءدۇرس ەتكىزىپ توبەسىنەن قويىپ قالادى. مەن ونىڭ سونىسىنان سەزىكتەنىپ:
— سەن بايقا، ەپتەپ سويلەس. بىردەڭە دەپ، ءبۇلدىرىپ اپ جۇرمە، — دەيمىن.
بىرەۋدىڭ اقىل ايتقانىن جاقان ۇناتپايدى. وندايدا قاساقانا ەگەسىپ كەتەدى.
— قالا قىزدارى قىلتىڭ-سىلتىڭدى بىلمەيدى. ولارعا نەعۇرلىم باتىل بولۋ كەرەك، — دەپ، ءوزىمدى ۇيرەتە باستايدى.
ءدال جارتى ساعاتتاي ۋاقىت وتكەندە، گاۋھار شىقتى. ۇستىندە كوزدى قۋاندىرعانداي ادەمى كوكشىل گ ۇلى بار شىت سارافان. قىزارىپ البىراي تۇسكەن ونىنەن، ەنتىگىپ تىنىس الىسىنان ونىڭ ىستەپ جاتقان شارۋاسىن اپىل-قۇپىل جەدەل اياقتاپ شىققانى ءبىلىنىپ تۇر. بوزعىلدانىپ، ءالى ءجوندى قۇرعاماعان قول، بىلەكتەرىنەن جىلى سۋ مەن سابىننىڭ ءيىسى بۇرقىراپ كەلەدى.
گاۋھار جالعىز ەمەس-تى. قاسىندا گاۋھاردان گورى بويى الاسالاۋ، تىرسيعان سەمىز سارى قىز. قۇداي تاعالام الگىنىڭ دەنە مۇشەلەرىن وڭدەي تۇسۋدە ونشالىق ماڭدايى تەرلەپ ەڭبەك ەتپەگەنى كورىنىپ-اق تۇر.
دەگەنمەن قىزدىڭ بەتى - ءجۇزى تۇرپايى ەمەس، تارتىمدى. كىشكەنتاي كەكشىل كوزدەرىندە ىشكى اقىل سەزىمىن تانىتقانداي ويلى جىلىلىق، ءتىپتى سۇيكىمدىلىك بار.
— تانىسىپ قويىڭدار. مەنىڭ پودرۋگام شولپان.
اۋىلدا مەنىڭ ءۇمىتاي دەيتىن بالۋان دەنەلى تراكتورشى جەڭگەم بار. قولدارى كىشىگىرىم كۇرەكتىڭ باسىنداي. شولپاننىڭ قولىن العاندا، مەنىڭ ەسىمە تۋرا سول كەلدى. ايەل زاتىنا بىتپەيتۇعىن شويىنداي اۋىر، كەسەك قول.
ىشىمنەن «جاقانعا تاۋىپ قوسقانداي ەكەن!» دەپ، جىمىڭ .
پارككە كەلدىك. ارالاپ ءجۇرمىز. ءبىر كەزدە كولگە كەلىپ قالىپپىز. جۇرت شۋلاپ شومىلىپ ءجۇر. قايىقپەن ءجۇزىپ جۇرگەندەر بار.
— كىمنىڭ شومىلعىسى كەلەدى؟ كىم مەنىمەن مالتىپ جارىسادى؟— دەدى گاۋھار.
ەشكىم ۇندەمەدى.
— شولپان، شومىلمايسىڭ با؟
شولپان بەتىن تىرجيتىپ، باسىن شايقادى.
— جانىبەك، سەن شە؟ مالتۋ بىلەمىسىڭ؟.
— بىلەم.
— بىلسەڭ، شەشىن، شومىلامىز.
— جوق، مەن شومىلمايمىن.
— نەگە؟
— سۋ لاي ەكەن.
بۇنىم سىلتاۋ عانا. شەشىنبەۋىمنىڭ باسقا، سويىلداي مىقتى سەبەبى بار. ىشكيىمىم ترۋسي ەمەس-تى. كادىمگى ۇزىن بالاق دابى دامبال! ونىمەن قالاي شومىلايىن.
قىسىلعاندىقتان بۇرق ەتىپ ماڭدايىمنان تەر شىعىپ كەتتى.
— ەندەشە سەندەر قاراپ تۇرىڭدار. مەن شومىلىپ شىعايىن.
گاۋھار شەشىنە باستادى. سارافانىن سىپىرىپ تاستاپ ەدى، قابىعىن جارىپ شىققان بالاپان تارىزدەنىپ بار اسەم مۇسىنىمەن جارق ەتە قالدى. شومىلارىن ول كۇنى بۇرىن ءبىلىپ ۇيىنەن ادەيى سوعان بەيىمدەلىپ شىققان ءتۇرى بار. دەنەسىندەگى ەندىگى قالعان كيىمدەرى كيىم ساناتىنا قوسپاعان دا، قوسپاعان دۇرىس...
انە، ول ۇلكەن بۇرىمىن توبەسىنە جۇرە وراپ، قىپشا بەل، دوڭگەلەك مىقىنى بۇلت-بۇلت ويناي، سۋعا قاراي كەتىپ بارادى.
كيىمشەڭ كۇيدە تۇلعاسى شاعىن كورىنگەنمەن، دەنەسى ەتتى - جەڭدى: ساندارى سوم — بۋرا سان، يىقتى، ءتوستى. اياقتارى ءتۇپ - ءتۇزۋ.
جيەككە جەتە بەرىپ، گاۋھار ەكى قولىن توبەسىنەن اسىرا ۇشكىلدەي سوزدى دا، سۋعا باسىمەن شانشىلا شولپ ەتىپ، كورىنبەي كەتتى.
سودان ول انادايدان بارىپ ءبىر-اق سوپاڭ ەتە قالدى. الدەنەنى اياعىمەن تىرەنە سەرپىلىپ كوتەرىلگەندەي كەۋدەسىنە دەيىن جارق ەتىپ، باسىن سىلكىپ-سىلكىپ جىبەردى. جۇزىندە: سەندەر قالاي شىداپ تۇرسىڭدار. مىنەكەي راحات ەمەس پە دەگەندەي اعىل-تەگىل شاتتىق بار.
«ءاي، بالەم، دۇنيە ورتەنىپ كەتسە دە ەرتەڭ تاڭەرتەڭ تالكوشكەگە بارىپ، ءبىر ترۋسي الىپ كيمەسەم بە!» — دەپ، ىشتەي انت بايلادىم.
كەش ءتۇسىپ، پاركتە شامدار جانعان. الاندار مەن اللەيالاردىڭ بويى جاپ-جارىق، باسقا جەرلەر قاراڭعى. اسىرەسە، بىلايعى اعاش ارالارى ءبىر ءتۇرلى كىسى قورقاتىنداي. ۇيگە ءالى دە كايتا قويماي، ەكەۋ - ەكەۋ بوپ سەيىلدەپ اڭگىمەلەسىپ ءجۇرمىز. جاقان مەن شولپان تاياق تاستام جەردە ءبىزدىڭ سوڭىمىزدا كەلەدى، ءبىز گاۋھار ەكەۋمىز، وزىڭقىراپ الدا كەلە جاتىرمىز. ايتاتىن ءسوز دە قالماعان ءتارىزدى، كوزىمىزگە نە تۇسسە، سونى اڭگىمە ەتەمىز.
ءبىر كەزدە كەيىن بۇرىلىپ قاراسام، جاقان مەن شولپان كورىنبەيدى. ۇزىن اللەيانىڭ بويى جىم-جىلاس، ارمەنىرەك باسقا بىرەۋلەر كەلە جاتىر. بۇلار قايدا كەتتى دەپ، ازىراق توسىپ تۇردىق. اتىمنىڭ سىرى وزىمە ءمالىم دەگەندەي، ىشىمە سەزىكتى ويلار كىرە باستادى.
سول كەزدە كەنەت اعاشتاردىڭ وكپە ءتۇس قاراڭعى اراسىنان شولپان شىعا كەلدى. ءجۇرىسى ادۋىن. جالعىز. جاقان كورىنبەيدى.
— بەسسوۆەستنىي! ناحال!
ءوزى تىرسيعان سەمىز ادام ودان بەتەر سىزداپ، تۇتىگىپ كەتىپتى ءدىر-دىر ەتەدى.
ءبىز قاباتىمىزدان:
— نە بولدى، شولپان؟ — دەستىك.
- شولپان ەنتىگىن باسا الاتىن ەمەس:
— قاراڭعىعا قاراي دىرىلداتىپ سۇيرەلەپ بارادى. وينايدى ەكەن دەسەم، جوق، وينامايدى. اۋزىمدى باسادى. مەنى كىم دەپ ويلايدى ەكەن. شوشقانىڭ بەردىم سىباعاسىن! ەكىنشى رەت بىلەتىن بولادى. ءجۇر، گاۋھار، كەتەمىز.
— راس ايتاسىڭ با؟—دەپ، گاۋھاردىڭ كەزى باعجيىپ كەتىپتى.
— حايۋان!
ماعان ءبارى دە تۇسىنىكتى ەدى، «قاپ، يت - اي، بۇلدىرگەن ەكەن-اۋ!»
— سەندەر جۇرە تۇرىڭدار. مەن ءقازىر قۋىپ جەتەيىن، — دەدىم. گاۋھار مەن شولپان كەتە باردى.
الگىندە شولپان شىققان ىزبەن اعاشتىڭ اراسىنا قاراي كەلدىم، قانشا ايتقانمەن جولداس، قارايلاماي كەتۋگە بولمايدى. ءارى شولپاننىڭ «بەردىم سىباعاسىن» دەۋىنە قاراعاندا، جاقانىم ءبىر سويقانعا ۇشىراپ قالعان ءتارىزدى.
— جاقان!
— ا!
بەت الدىمدا بىرەۋ قارايىپ وتىر.
— ءوي، نە بولدى؟
قالتاڭدا قاعازىڭ بار ما؟
— ونى قايتەسىڭ؟
— الگى ءيتتىڭ قىزى، كوردىڭ بە؟
قاراڭعىدا مەن تۇك تە كورىپ تۇرعام جوق. ءبىراق ءبىلدىم. بىردەڭە شوپكە شىپ-شىپ تامشىلايدى...
جاقان مەن شولپاننىڭ دوستىعى ءبىر كەشتىڭ اراسىندا وسىلاي باستالىپ، وسىلاي اياقتالدى.
12
ءبىزدىڭ ساباعىمىز باستالدى. مەن ءوزىمدى دۇمبىلەز شالا ءمۇعالىممىن دەپ قاراپ، باسقالاردى وزىمنەن ارتىق ساناپ، جۇرەكسىنەتىن ەدىم. سويتسەم، ونىم بەكەرشىلىك ەكەن. مەنەن وتكەن دە شالا ۇيتىلگەندەر بار كورىنەدى. الگىلەردىڭ قالاي بالا وقىتىپ جۇرگەنىنە ادام تاڭ قالادى. بۇنى كەرىپ، وقۋ جاعى ۋايىم بولۋدان قالدى دا، ەنسەم كوتەرىلە ءتۇستى.
كۇندەر وتە بەردى. مەن ەندى گاۋھارعا جالعىز كەلەتىن بولدىم. جاقان ءتىپتى ءبۇل كوشەدەن ءجۇرۋدى قويىپ الدى. شولپاندى دا كورىپ تۇرام. ەكەۋمىز جىلى امانداسامىز. مەن ونىڭ ادامگەرشىلىگى جوعارى، اقىلدى جان ەكەنىن جۇرە-بارا ءتىپتى انىق بايقادىم. سوزگە دە ۇستا، سونداي كىسىلىكتى قىز.
— الگى قاسقىر جولداسىڭ بار ما؟ جوق، كەتىپ قالدى ما؟ ءوزى كورىنۋدى قويدى عوي؟ — دەپ، جاقاندى ءارقاشان كۇلە سۇراپ قويادى.
— بار وسىندا. ونى نەگە قاسقىر دەيسىڭ؟
— قاسقىر ەمەي. قاسقىر قوي الىپ قاشادى دەۋشى ەدى. ول بولسا اي-شايعا قاراماستان، سوقتانداي ءبىر ادامدى الىپ قاشىپ بارادى. ويپىرماي، يەن جەردە كەزىكسە، تۇتە - تۇتەڭدى شىعاراتىن دۇلەيدىڭ ناق ءوزى عوي!
مەن گاۋھارعا، كوبىنەسە، كەشكە قاراي قاس قارايا كەلەم. ول مەنى اڭدىپ، تەرەزەدەن قاراپ تۇرا ما، بولماسا اياق باسقان دىبىسىمنان تاني قويا ما، دەرەۋ اتىپ شىعادى. كۇتتىرمەيدى. قاقپانىڭ كۇن باتىس جاق تۇبىندە ءدال گاۋھار ءۇيىنىڭ ىرگەسىندە ۇلكەن ءبىر بورتە شۇبار ساندىق تاس جاتىر. بۇدان بۇرىن ونىڭ ءۇستىن كىمدەر مەكەن ەتىپ جۇرگەنىن مەن بىلمەيمىن. ال ەندى ول تاس كوز بايلانعاننان كەيىن گاۋھار ەكەۋمىزدەن بوسامايتىن بولدى. ءتىلسىز ۇعىنىسقان تاتۋ - ءتاتتى كوگەرشىندەر قۇساپ بۇيىعىپ، بىر-بىرىمىزگە جابىسامىز دا وتىرامىز. شىركىن، الماتى جازىنىن ماي - توڭعىسىز قوڭىر سالقىن كەشى قانداي تاماشا. سۇيىسكەن جۇرەكتەر ءۇشىن راحات قوي، ءوستىپ تaڭ اتقانشا وتىرساڭ وتىرا بەرەسىڭ. توڭبايسىڭ. ەشقانداي كيىم جامىلعىشىنىڭ قاجەتى بولمايدى. ماپ-مايدا قوڭىر ماقپال ءتۇن جامىلعىڭ دا، بوگدە كوزدەن بۇركەيتىن شىمىلدىعىن، دا مىنە سول. ىنتىققان ەكى ىستىق جۇرەك ەمىن-ەركىن ۇعىسسىن دەگەندەي بارقىت ءتۇن تىنىشتىق كۇيىن بۇزباي، ماۋجىرايدى دا تۇرادى. جۇلدىزدار ءوزارا جىمىڭداسىپ، ءبىرى مەن ءبىرى كوز قىسىسقانداي بولادى. جالىن اتقان ەرىندەر بىر-بىرىنەن بال الىپ، بال بەرىسىپ جاتقاندا، تەسىرەيە قاراۋدان قايمىققان جارتىكەش اي ءبىر ءۇزىم قوڭىر بۇلتتىڭ تاساسىنا كىرىپ جاسىرىنا قالادى...
ساعات تۇنگى ون ءبىر بولعانشا ءبىز وسىلاي وتىرامىز. اۋلانىڭ ىشىندەگى ۇيلەردىڭ بىرىنەن الدەكىم ەسىك الدىنا شىعا قالسا، ءبىزدى كورەدى دە، بوگەلمەي جالت بۇرىلىپ كەتەدى. وزدەرىمەن وزدەرى راحاتتانىپ وتىرعاندا، شىرىقتارىن بۇزبايىن دەيتىن ءتارىزدى. ال ساعات تۋرا ون ءبىر بولعاندا، ءبىزدىڭ ون قول جاعىمىزداعى ۇنەمى جابىلماي. اشىق تۇراتىن تەرەزەدەن گاۋھار ماماسىنىڭ ونى ۇيىقتاۋعا شاقىرعان ءۇنى ەستىلەدى. مەن ءۇشىن دە بۇل ءۇن ابدەن تانىس بولىپ الدى.
گاۋھاردىڭ وعان جۇلىپ العانداي ەتىپ قايتارار ءبىر-اق جاۋابى بار:
— ءقازىر بارام، ماما، — دەيدى. بۇدان سوڭ ەش ايالدامايدى.
— حوش، جاقسى ءتۇس كور، — دەيدى دە، جۇگىرە جونەلەدى.
گاۋھار ءبىر كۇنى:
— جانىبەك، ەرتەڭ مەنىمەن بىرگە قالانىڭ سىرتىنا باقشاعا باراسىڭ با؟ — دەدى.
— وندا نە بىتىرەمىز؟
— كارتوپ، جۇگەرىنىڭ ارام ءشوبىن وتاپ، جۇمىس ىستەپ قايتامىز.
— ماقۇل.
ارام ءشوپ وتاۋ تۇگىل گاۋھار تاس قاشاۋعا شاقىرسا باس تارتارمىن با؟
ەرتەڭ دەمالىس. ونسىز دا قولىم بوس. جاقانمەن بىرگە تالكوشكە ارالاماسام باسقا بىتىرەتىنىم شامالى.
— ولاي بولسا، مەن ەرتەڭ ساعات سەگىزدە كەلەم ساعان. دايىن بولىپ ەسىك الدىنا شىعىپ تۇر، — دەدى گاۋھار. (ول ءبىز جاتقان ءۇيدى بىلەتىن).
— جارايدى.
ەرتەڭىنە گاۋھار كەلدى. ءبىر قولىندا ازىق-تۇلىك سالعان سۋمكاسى. ەكىنشى قولىندا جەڭىل كەتپەنشە. ۇستىنە جەڭىل - جەلپىلەۋ كونەتوز كويلەك كيىپ، باسىنا شارشى ورامال تارتىپ العان. قازىرگى تۇرپاتى ءبىزدىڭ اۋىلداعى كولحوزشى ايەل - قىزدارعا ۇقسايدى.
ءوزى كەرەمەتتەي كوڭىلدى. (مەن ونىڭ، جالپى كوڭىلدەنبەي جۇرگەن كەزىن كورگەن ەمەسپىن). تاپوچكا كيگەن اياقتارىن سىلكە باسىپ، قۋناڭ - قۋناڭ ەتەدى.
— كەتتىك پە؟
— كەتتىك.
كوك بازارعا كەلىپ، پوميدور، الما، جۇگەرى ۇنىنان پىسىرىلگەن كۇلشە، توقاش سەكىلدى جانە ءبىراز ازىق-تۇلىك ساتىپ الدىق. اقشانى، ارينە، مەن تولەدىم. ودان سوڭ سول ارادان اۆتوبۋسقا وتىردىق .
ول كەزدە قازىرگىدەي ۇلكەن اۆتوبۋستار جوق. جالعىز ەسىكتى كىشكەنە اۆتوبۋس. ءىشى تار. ءبىز قۇساپ كىلەڭ كەتپەن - كۇرەك ارقالاعان جۇرت. سىعىلىسىپ - مىعىلىسىپ قالانىڭ شەتىنە كەلىپ تۇستىك. ودان سوڭ كوپ جەر جاياۋ جۇردىك. كۇن ىسسى. جول شاڭ. جول شەتىندەگى قۋراي -شيلەرگە ءتيىپ كەتسەڭ، بۇرق ەتە قالادى. جولمەن جۇرەيىن دەسەڭ، شاڭ تولارساقتان كەلىپ جانە بۇرقىلدايدى.
ءىسسى، شاڭ.
شاڭ. ىسسى. الدى-ارتىمىزدا كەتپەن - كۇرەك ارقالاعان باسقا جۇرت: ايەلدەر، قارتتار، بالالار. مايداننان كەلگەن مۇگەدەكتەر، ولار ءسىزدى قارۋلارىن كەتپەن - كۇرەككە ايىرباستاپ، تىرشىلىك، جانباعىس شابۋىلىنا شىققان. باقشاعا دا كەلىپ جەتتىك. مەنى اياعانداي تۇرمەن:
— ءبىرتالاي جەر. شارشادىڭ عوي دەيمىن، — دەيدى گاۋھار. جوق.
— مىنە، بىزدىكى مىناۋ.
بەت الدىمىزدا ءبىر تاقتا كارتوپ، ءبىر تاقتا جۇگەرى ەگىسى. بىركەلكى ادەمى ءوسىپ جەتىلىپ كەلەدى ەكەن. جۇگەرىنىڭ ءبىتىمى قولدىڭ سالاسىنداي، تاپ-تازا. بۇيىرلەرى بۇلتيىپ سوبىق سالا باستاعان. كارتوپتىڭ كوك بۇيرا ساباقتارى جامىراپ گۇل جارۋعا كىرىسكەن.
— ەندى از كۇندە جەۋگە جارايدى، — دەپ، گاۋھار قۋانىپ قويادى. ماعان ول باقشانىڭ ەگجەيىن - تەگجەيىن ايتا باستادى:
— بىلتىر وسى ارادان جەر ءبولىپ بەرىپ جاتقاندا، كىم وعان بارىپ، كۇتىمدەپ قاراپ جۇرەدى دەپ، مامامنىڭ العىسى كەلمەپ ەدى، — دەيدى.— مەن بولماي العىزدىم. ايتپەسە، بىلەسىڭ عوي. جان باعۋ كازىر وڭاي ەمەس. ءبارىن بازاردان ساتىپ الۋ كەرەك. قىمبات. ال مامامنىڭ بولسا جالاقىسى ازعانتاي. قازۋىن ايتەۋىر كوكتەمدە بىر-ەكى كۇن كەلىپ، مامام قازىسىپ بەرەدى. سودان كەيىنگى جۇمىسىنىڭ ءبارىن ءوزىم اتقارام.
ءدال وسى جەردەن گاۋھار بىلتىر ون مەشوك كارتوپ، ءتورت مەشوك جۇگەرى العانىن ايتادى. «كارتوپتىڭ ەكى مەشوگىن وزىمىزگە قالدىردىق تا، باسقاسىن ساتتىق. ءبارىبىر ساقتايتىن جەرىمىز جوق، بۇزىلىپ كەتەدى. جۇگەرىنىڭ ەكى مەشوگىن ساتتىق. ودان تۇسكەن اقشاعا ءبىراز كيىم-كەشەك، سەكسەۋىل الدىق» دەيدى.
قارشاداي نازىك جاننىڭ ءبىر جاعىنان ۋچيليششەدە وقۋ وقىپ، ەكىنشىدەن مۇنشا شارۋانى ءبىر ءوزى تىندىرىپ ءجۇرۋى ماعان ەرەن ەرلىك تارىزدەنىپ كورىندى.
ورتامىزداعى جالعىز كەتپەنشەمەن كەزەكتەسىپ كۇنى بويى ەڭبەك ەتتىك. گاۋھار ءتىپتى شارشاۋ دەگەندى بىلمەيدى. كەتپەنشەنىڭ كەزەگى ماعان تيگەندە، وتىرىپ دەم الۋدىڭ ورنىنا ءار-ار جەردە قىلتيىپ بوي كورسەتە باستاعان ارام شوپتەردى شوپشەڭدەپ قولىمەن تەرىپ جونەلەدى.
گاۋھاردىڭ اۋزىنا دا تىنىم جوق. جۇمىس ىستەي ءجۇرىپ، باياۋلاتا سىزىلتىپ ىلعي ون ايتادى. ول اندەردىڭ كوپشىلىگى مەن بىلە قويمايتۇعىن، مەنىڭ قۇلاعىما توساڭداۋ ەستىلەتىن دۇنيەلەر.
تەگى، وپەرا، وپەرەتتالاردان ۇزىندىلەر، ەسكىلىكتى رومانس تارىزدىلەر بولسا كەرەك. الگىدەي توسىپ بولا تۇرىپ، قۇلاققا سونشالىقتى جاعىمدى، تىڭداعان ۇستىنە ەلىگىپ تىڭداي بەرگىن كەلەدى، بۇرىپ ءدامىن تاتپاعان ءتاتتىنى تاتقانداي بولام.
ارا-تۇرا تىنىعىپ، وتىرا قالساق، گاۋھار كوزىنە نە تۇسسە، سول جايىندا تاقپاقتاپ ولەڭ ايتادى. ءوز ولەڭى ەمەس، ارينە. اتاقتى اقىنداردىڭ ولەڭدەرى نەمەسە ولاردىڭ پوەمالارىنان ۇزىندىلەر. گۇلدى كورسە، گۇل جايىپ، اسپانداعى قالىقتاعان اقشا بۇلتتى كورسە، بۇلت جايىپ، الما جەپ وتىرسا، الما جايىپ ەلەڭ ەتە جونەلەدى.
«بۇل كىمنىڭ ولەڭى، بىلەسىڭ بە؟» — دەپ، مەنەن سۇراپ قويادى.
كوپشىلىگىن بىلە قويمايمىن دا. يىعىمدى قومدايمىن. بۇنىم، ارينە، ۇياتتاۋ.
— بايروندىكى، پۋشكيندىكى، — دەپ گاۋھار ءوزى ايتىپ بەرەدى.
— جانىبەك، سەن مۋزىكانى سۇيەسىڭ بە؟
— سۇيەم.
ءبىر تال قىزعالداقتى شيراتىپ ۇستاي وتىرىپ، گاۋھار قايعىلىلاۋ ءبىر ءاندى وتە ءبىر سەزىمتالدىقپەن تامىلجىتىن ايتىپ شىقتى.
— بۇل قايدان، تاپشى؟
تانىس ءان ءتارىزدى، ءبىراق ەسىمە تۇسىرە المايمىن.
— جۋىردا عانا تىڭدامادىق پا؟ «چيو – چيو - ساننان» باتتەرفليايدىڭ ارياسى عوي.
— ا - ا!
13
كۋرس اياقتالايىن دەدى. مەنىڭ اۋىلعا قايتار كەزىم تاياپ قالدى.
— اۋىلىڭا بارعان سوڭ مەنى ۇمىتاسىڭ عوي؟ — دەيدى گاۋھار.
— جوق، ۇمىتپايمىن.
— حات جازىپ تۇرامىسىڭ؟
— جازىپ تۋرام.
ءبىر كۇنى كەشكە جاقىن گاۋھارمەن پارككە كينوعا باردىم. كينودان شىعىپ كەلە جاتىپ ءالى
جانىبەك، سەن ولەڭ جازعاندى بىلەسىڭ بە؟ — دەدى.
— قانداي ەلەڭ؟
- مەنىڭ البومىما بىر-ەكى اۋىز ولەڭ جازىپ قالدىرساڭ؟
قازاقتا قىزعا ولەڭ شىعارمايتىن جىگىت كەم دە كەم. ونداي اۋەستىكتەن مەن دە قۇرالاقان ەمەس ەدىم.
— جازۋعا بولادى، — دەدىم.
— وندا ءقازىر ءبىزدىڭ ۇيگە بارايىق. سەن جاز، جاراي ما؟
Meن گاۋھار ۇيىنە باس سۇعىپ كورگەن ەمەسپىن. ونىڭ شەشەسىنە كورىنۋدەن ءبىرتۇرلى جۇرەكسىنىپ تۇرام. بۇنىم اۋىلدا وسكەندىگىمنەن بولار. اۋىل بالالارى مەن اۋىل قىزدارى اتا - اپاسىنىڭ كوزىنشە بىرىمەن ءبىرى سۇقباتتاسىپ جۇرمەيدى، ۇيات كورەدى.
— مامام بۇگىن ۇيدە جوق. كولحوزعا تۋىستارىمىزعا كەتكەن. ەرتەڭ كەلەدى، — دەدى گاۋھار.
جاقىن ماڭداعى كولحوزداردىڭ بىرىندە تۋىستارى بار ەكەنىن، ولارمەن ارالاسىپ، ءاۋىس-تۇيىس جاسان تۇراتىندارىن گاۋھار بۇرىن دا ايتقان ەدى.
شەشەسىنىڭ ۇيدە جوقتىعىنا مەن قۋانىپ كەتكەندەي بولدىم. گاۋھار ءۇيىن كورمەككە ىنتىعۋدان با؟ جوق الدە ول ەكەۋمىز ۇيدە وڭاشا بولاتىندىقتان با؟ وسىنىڭ ەكەۋى دە بولۋى ىقتيمال.
Miنe ءبىز گاۋھار ۇيىنە كەلىپ تە قالدىق. جۇرەگىم ءبىر ءتۇرلى قابىنا سوعادى. ۇرلىققا كەلە جاتقان ادام ءتارىزدىمىن، جۇرت كوزىنە شالىنۋدان سەسكەنەم. اۋلانىڭ ءىشى وڭاشا، ەشكىمنىڭ قاراسى كورىنبەيدى.— ءسىرا ەل جاتار كەز بولىپ قالسا كەرەك. سوندا دا دىبىسىمدى شىعارماۋعا تىرىسام، اياعىمدى ۇشىنان باسام.
جەردەن قازىپ ىستەلگەن باسقىشپەن تورت-بەس اتتاپ، تومەن تۇستىك. سىرتقى ەسىك قۇلىپتالماي، اشىق تۇر ەكەن. گاۋھار الدىمەن كىردى دە، شىرت ەتكىزىپ شام جاقتى. بۇل دالان ءۇي ەكەن. ەدەنى جەر، سىز ءيىسى بار. ۇستىنە كلەەنكا جابىلعان اس ستولى، ىدىس-اياق، كەروسينكا سەكىلدى نارسەلەر بايقالادى.
ءتور ءۇيدى گاۋھار كىلتپەن اشىپ، شام جاقتى. بۇل بولمە كەپ - كەڭ ەكەن. توبەسىنىڭ الاسالىعى بولماسا، كوڭىلدى، تازا. ەدەنىنە الاشا توسەلگەن. ەكى توسەك، ورتادا ستول، ديۆان، ەتاجەركا تۇر. ۇقىپتى، ۇناسىمدى ەتىپ جينالعان.
— مىنە، ءبىزدىڭ ءۇيىمىز وسى. كەدەي تۇرامىز، — دەيدى گاۋھار. مەن ءۇشىن الماتىداعى ەڭ باي، ەڭ باقىتتى، ەڭ اسەم ءۇي وسى. مۇنداعى اسىل بايلىق وزگە ۇيلەردىڭ بىرەۋىندە دە جوق. ول — گاۋھار. مەنىڭ گاۋھارىم.
— كەلشى، — دەپ، ءشوپ ەتكىزىپ ءسۇيىپ السام، گاۋھار ساۋساعىن شوشايتادى.
— تسس، اقىرىن. ۇستىمىزدەگى ۇيگە ءبارى ەستىلەدى.
«نەمەنە، توبەنىڭ تەسىگى بار ما ەدى؟» دەگەندەي شالقايىپ جوعارىعا قارايمىن. تەسىك كورىنبەگەن سوڭ گاۋھاردى قايتادان قۇشاعىما الام.
— توقتاشى، جەتەدى ەندى... سەن بۇيتەتىن بولساڭ وكپەلەيمىن.
مەن «بۇيتپەۋگە» ۋادەمدى بەرەم.
گاۋھار ەكەۋمىز ستولدا البوم قاراپ وتىرمىز. جاسىل پليۋشپەن تىستالعان قالىڭ البومنىڭ ءبىرىنشى بەتىندە گاۋھاردىڭ اتا-اناسىنىڭ سۋرەتتەرى. ەكى سۋرەتتىڭ دە توڭىرەگىن اسەم بوياۋمەن گۇلدەپ كومكەرىپ قويۋىنىڭ ءوزى-اق گاۋھاردىڭ ولارعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن ءبىلدىرىپ تۇرعانداي.
ارمەن قارايعى سۋرەتتەردىڭ كوپشىلىگى جاستار. گاۋھاردىڭ ءوزىنىڭ جانە بىرگە وقيتىن جولداس قىزدارىنىڭ سۋرەتتەرى. سۋرەتتەردىڭ ارا - اراسىنا ءبىر شۋماق، ەكى شۋماق ولەڭدەر جازىلعان. ول ولەڭدەردى جازۋشىلار ەسكەرتكىش رەتىندە قولدارىن قويعان. پاراق - پاراقتىڭ اراسىنا سالىپ كەپتىرگەن جاپىراقتار.
وسى ءتارىزدى البومدى بوي جەتە باستاعان قىزداردىڭ تالايىنان كورۋگە بولادى. ءار بەتى ماحاببات، شاتتىق جىرىنا، ارمان مەن قيالعا، اڭساۋ مەن كوكسەۋگە تولى بولىپ كەلەدى.
جۇرەگىمنىڭ ەڭ تەرەڭ تۇكپىرىنەن الىپ ءبىر اسىل مارجانىمدى مەن دە قالاۋىم كەرەك. گاۋھار سوپى وتىنەدى. مارجان بولعاندا، بارىنشا اسەرلى دە، ادەمى بولسىن دەيدى.
مۇرنىمدى ۋقالاپ قويىپ نە جازارىمدى ويلانىپ وتىرمىن. مەن ساعان بوگەت جاسامايىن دەپ، گاۋھار ديۆاننىڭ ۇستىنە بارىپ، كىتاپ وقىعان بولىپ وتىر. ءبىراق ەكى كوزى مەندە. كىتاپتىڭ تاساسىنان ءالسىن-السىن باسپا عىپ قاراپ قويادى. مەنىڭ نە جازعانىمدى وقىپ بىلگەنشە شىدامى تاۋسىلىپ، ارەڭ وتىرعانى بايقالادى.
جارىعى تۇسكىر دە جانىما ابدەن ءتيىپ بولدى. جىرتىڭداپ ءالسىن-السىن ءوشىپ قالا بەرەدى. قايتا جانادى. (ءسىرا ەلەكتر قۋاتىنىڭ ازدىعىنان بولار، ول كەزدە مۇنداي جاعداي ءجيى ۇشىرايتىن).
ءبىر كەزدە جارىق ءسوندى دە، قايتىپ جانبادى. كەشىگە بەردى. Meن ءالى ەشتەڭە جازىپ ۇلگەرگەن جوقپىن. ورنىمنان تۇرىپ، ديۆاننىڭ ۇستىندە وتىرعان گاۋھاردىڭ قاسىنا كەلدىم. وتىردىم. الگىندە «بۇيتپەيمىن» دەگەن ۋادەمدى ۇمىتا باستادىم...
ۋادە تۇگىل ادام ءوزىن ءوزى ۇمىتاتىن كەزدەر بولادى. ادام قۇيىنداي ۇيتقىعان سەزىمگە، سەزىم وت-جالىنعا اينالادى. تەجەۋ بەرمەي لىقسىپ، جولىنداعى بوگەت اتاۋلىنى جايپاپ جوق ەتەدى. ادام سەزىمنىڭ ق ۇلى، ونىڭ بۇيىرعانىن تەك ورىنداۋشى عانا. اقىل-سانا جۇمىس ىستەمەيدى.
— جانىبەك، نە بولعان ساعان؟
— جانىم، التىنىم...
— جانىبەك...
— ساۋلەم...
— جانىبەك.
— كۇنىم
— وي...
بەتىمە جەڭىل عانا شارت ەتىپ تيگەن شاپالاقتاپ شوشىپ وياندىم. تان اتىپ كەتكەن. ءۇيدىڭ ءىشى جاپ-جارىق.
مەن ديۆاندا جاتىرمىن.
گاۋھار شاشى ۇيپا-تۇيپا بولىپ، قاسىمدا تۇر. كويلەكشەڭ، جالان اياق.
شاپالاق گاۋھاردىكى.
ءدال مۇنداي سۇيكىمدى، ءدال مۇنداي جۇمساق شاپالاقتى ءومىرى كورگەن ەمەسپىن.
— ۇياتسىز، ۇيىقتاپ جاتىر.
تاڭ اتىپ كەتكەنىن كورگەندە، مەندە ەس قالمادى. تۇرەگەپ، تەز-تەز كيىنىپ جاتىرمىن، گاۋھاردىڭ جۇزىنە قاراي المايمىن...
ءبىراق باقىتتى ەدىم.
مىنەكەي، تاڭەرتەڭگى ەلسىز بوس كوشەدە ۇيگە قايتىپ كەلە جاتىرمىن. قۇس بوپ سامعاپ جونەلگىم، ءان بوپ كەككە شىرقالعىم كەلەدى.
ادام ومىرىندە وسىنداي عاجاپ ساتتەر، شىركىن-اي، نەگە از بولادى ەكەن!
جاقان عوي ءالى تۇرا قويعان جوق. ءتىپتى ول ويانباعان دا بولار.
اقىرىن بىلدىرمەي كەپ، شەشىنىپ، قاسىنا جاتا كەتپەكشىمiن. سوسىن مەنىڭ قاشان، قالاپ كەلىپ جاتقانىمدى ول قايدان بىلەدى.
قاقپادان دىبىسىمدى بىلدىرمەي، ەپپەن كىردىم. اياعىمدى ءۇشىن باسىپ تەرراساعا مويىن سوزىپ قارايمىن. ەكەۋمىزگە ارناپ سالىنعان جەر توسەكتە جاقان توڭكيىپ، شالقاسىنان جالعىز ءوزى جاتىر. اياق جاعى مەن كەۋدە تۇسىن جالاڭاشتاپ كورپەنى تەك قارنىنىڭ ۇستىنە جيناپ العان. ونىڭ ىستىقتاعاندا ءوستيتىن ادەتى. كىر-كىر ۇلكەن شودىر اياقتارى توسەنىشتەن اسىپ، تاقتاي ەدەنگە ءتۇسىپ كەتكەن.
مەن قاتەلەسىپپىن، جاقاندى ۇيىقتاپ جاتقان بولار دەۋىم بەكەر ەكەن. تومپيعان قىزعىلت كەزدەرى باقىرايىپ، وياۋ جاتىر. مەنى كورگەندە، ەلەڭ ەتتى دە، ەكى ۇرتى جىبىرلاي، قۋلانا كۇلىمسىرەدى:
— قالاي، جولىڭ بولدى ما؟
مەن قىسىلىپ، ساسىپ قالدىم. نە ايتارىمدى بىلمەدىم. جاقاننىڭ سۇراعىن تۇرپايى كورىپ، اشۋلانعان بولايىن دەسەم، ونداي جاساندىلىققا بارا المادىم. جاقان ءبارىن مەنىڭ كەزىمنەن وقىپ، ءبىلىپ تۇرعان سەكىلدى. جالتارۋىما جول قالماعانداي. قىسىلۋدان گورى ماقتانۋىمدى كوبىرەك بايقاتىپ، ىرجالاقتاپ كۇلە بەرىپپىن.
بۇگىن اۋىلعا قايتپاقشىمىز. تاڭەرتەڭ ەرتە تۇرىپ، الدىن الا ءبۋىپ-تۇيىپ، دايىن ەتىپ قويعان جۇگىمىزدى ارقالاپ، ترامۆايمەن قالا شەتىنە — تاشكەن جانە جەتىسۋ كوشەلەرىنىڭ توعىسقان جەرىنە كەلدىك. ماشينانى وسى ارادان توسپاقشىمىز.
ءبىزدىڭ اۋدانعا باراتىن ماشينا وڭايلىقپەن كەزىكپەدى. ءبىرسىپىرا ۋاقىت توسىپ تۇرىپ قالدىق. جاقان ءبىر كەزدە:
— انا قارا! — دەيدى.
— و نە؟
— قىزىڭ كەلە جاتىر.
شىنىندا دا، «مەنىڭ قىزىم» — گاۋھار، ترامۆايدان ءتۇسىپ، بىزگە قاراي كەلە جاتىر. ءبىزدى كورىپ، انادايدان اقسيا كۇلىمسىرەپ كەلەدى. «سەندەر كەتىپ قالدى ما ەكەن دەسەم، كەتپەپسىڭدەر عوي» دەيدى.
كەشە كەش بويى گاۋھارمەن بىرگە بولعام. بۇگىن ەلگە قايتامىز دەگەم. قاي ارادان ماشينا كۇتەتىنىمىزدى ول بىلەدى. ءبىراق كەلەم، شىعارىپ سالام دەپ ايتقان جوق بولاتىن.
گاۋھاردىڭ كەلگەنىنە مەن ريزا بوپ، قۋانىپ قالدىم.
اقىرى، بىزگە لايىق ءبىر ماشينا تابىلدى. ءبىز سونىمەن كەتپەكشى بولدىق. گاۋھارمەن قوش ايتىستىق.
كوزدەن تاسا بولعانشا گاۋھار ورنىنان قوزعالعان جوق. ءبىزدىڭ ارتىمىزدان قارادى دا تۇردى.
اۋىلعا كەلگەننەن كەيىن كۇندىز-تۇنى گاۋھاردى ويلايتىن بولدىم. اقىماقپىن. قالادا سونشا ءجۇرىپ، گاۋھارمەن تىم قۇرسا ءبىر رەت نەگە سۋرەتكە تۇسپەدىم؟ شىركىن-اي، تاماشا بولار ەدى-اۋ! ءتوس قالتاما سالىپ ءجۇرىپ، ساعىنعاندا الىپ، قارار ەدىم. گاۋھارىمنىڭ ءوزىن كورگەندەي بولار ەدىم.
گاۋھاردان نەگە ەسكەرتكىشكە سۋرەتىن سۇراپ المادىم؟ بەرەتىن ەدى عوي. سىرتىنا ءوز قولىمەن، ءوزىنىڭ اسەم جازۋىمەن جازاتىن ەدى: «دوسىم جانىبەككە ماڭگىلىككە ەسكەرتكىش!» نەمەسە «جانىبەك، ۇمىتپا مەنى!» نەگە ۇمىتايىن، گاۋھارجانىم. قالاي ۇمىتايىن. قاناتىم بولسا، وسى كەزدە ءبىر مينۋت ايال قىلماس ەدىم، ۇشىپ جەتەر ەدىم.
گاۋھاردى تۇسىمدە كورەتىن بولدىم.
ارمياعا الىنىپ، سوعىسقا بارعان ەكەم. «اتاكا! العا! العا!» ءتۇتىن مەن شاننىڭ ىشىندە، گۇرس-گۇرس جارىلعان سناريادتاردىڭ اراسىندا اۆتوماتىمنان وق سەۋىپ، جۇگىرىپ كەلەم. ءداۋ قارا قوڭىزداي ءبىر تانك بەت الدىمنان شىعا كەلدى. مەن وعان گراناتا لاقتىرىپ، جاتا قالدىم. گراناتا تانكتىڭ توسىنە ءتيىپ جارىلدى. جىلان باۋىر دوڭگەلەگىنىڭ بىرەۋىن قيراتىپ كەتتى. ءبىراق تانك توقتار ەمەس. شاقىر - شاقىر ەتىپ، شەك - قارنىن سۇيرەتكەن جارالى جىرتقىششا قيراعان دوڭگەلەگىن شۇبالتىپ مەنىڭ ۇستىمە كەلىپ قالدى. باستى مىنە!
زىلدەي بوپ جانشىپ ءولتىرىپ بارادى. قابىرعالارىم كۇتىرلەپ سىنىپ، تىنىسىم ءبىتىپ بارادى. ويباي دەۋگە دە ءحالىم جوق.
اۋىر تانك مەنى تاپاپ ءوتىپ كەتتى. مەن ءبىراق ءالى. دە ءتىرى ەدىم. شينەلىنىڭ ەتەگى اياعىنا ورالعان، موينىنا سۋمكا سالعان سانيتاركا جۇگىرىپ جەتتى. باسىمدى الدىنا الىپ، اۋزىما سۋسىن تامىزدى. ءسال ەسىمدى جيىپ، كەزىمدى اشتىم. ءوزىمنىڭ گاۋھارىمدى كوردىم. قۋانعاننان ايقايلاپ:
— گاۋھار! — دەدىم.
ءوز داۋىسىمنان ءوزىم ويانىپ كەتتىم. توسەككە باستىرىلىپ قالعان ەكەم.
وسى ءتارىزدى تۇستەردى ءجيى كەرەم.
گاۋھارعا قالاي جەتەم؟ جەتۋدىڭ ءبىر عانا جولى بار، ول — الماتىعا وقۋعا كەتۋ.
ينستيتۋتقا ءتۇسىپ وقۋ — ول مەنىڭ كوكەيتەستى ارمانىم. سوعىس بولماعاندا ول ارمانىم ەندىگى ورىندالعان بولار ەدى. ونىنشىنى بىلتىر ءبىتىرىپ، وسى كەزدە ستۋدەنت بولىپ جۇرەر ەدىم. سوعىس مەنىڭ ول جوسپارىمدى (تەك مەنىڭ عانا ما؟) بومبا تۇسكەن ۇيشە كۇل-تالقان ەتىپ قيراتتى.
جاعداي كەلمەي، كەرەك دەسە، ونىنشىنى بىتىرە دە العان جوقپىن.
گازەتتەردە وسى كەزدە ءار ءتۇرلى وقۋعا قابىلدايتىن كوپ-كوپ حابارلاندىرۋلار باسىلادى. اتتەڭ - اي دەپ، مەن ىشىمنەن قىزىعا دا، قىزعانا وقيمىن. قالتامدا اتتەستاتىم بوپ، وسى وقۋلاردىڭ بىرەۋىنە كەتەر مە ەدىم. تەحنيكۋمعا بارۋدى ولقىسىنام.
ءبىر كۇنى ءبىر حابارلاندىرۋ وقىدىم: ۋنيۆەرسيتەتتىڭ قاسىنان توعىز كلاستىق ءبىلىمى بارلار ءۇشىن التى ايلىق دايارلىق كۋرس اشىلىپتى. ونى بىتىرگەن سوڭ ۋنيۆەرسيتەتكە سىناقسىز قابىلدايدى. ۋرا! مەن ءۇشىن ناعىز تابىلعان وقۋ! وسىعان كەتۋىم كەرەك. گاۋھارمەن بىرگە بولۋىم كەرەك.
وقۋعا كەتەم دەگەن سەزىمدى شەشەم تىكىرەيىپ قارسى الدى.
— قالاي كەتەسىڭ؟ حاسەن اعاڭ بولسا، ارميادا. ءۇش ايدان بەرى حات تا، حابار دا جوق. جەڭگەڭ بولسا كولحوزدىڭ جۇمىسىنان ءبىر بوسامايدى. مەن بولسام، اۋرۋشاڭمىن. سەن وقۋعا كەتسەڭ، مىنا بالالار نە كۇن كورەدى؟ جالعىز سيىردىڭ جەم - شوبىنە، ۇيدەگى وتىن-سۋعا كىم قارايدى؟
(مىنا بالالار دەگەندە شەشەم حاسەن اعايىمنىڭ ەكى كىشكەنتاي بالاسىن ايتىپ وتىر).
مەن ءوز دەگەنىمنەن قايتپادىم.
— ۇيىندە ەر ازاماتى جوقتاردىڭ ءبارى وسى كۇنى قىرىلىپ قالىپ جاتىر ما؟ جۇرت قاتارلى بىردەڭە ەتىپ كۇن كورەرسىڭدەر. مەنى ارمياعا اكەتسە قايتپەكسىڭدەر؟
— وندا امال قانشا، بىردەڭە ەتىپ كونەمىز دە.
— كونسەڭدەر، بۇعان دا كونىڭدەر. مەن قالاي دا كەتەم وقۋعا. جىلما-جىل ۋاقىتىمدى تەككە ءولتىرىپ جۇرە المايمىن.
— سول جاقتان ارمياعا اكەتسە قايتپەكسىڭ؟
— قايتۋشى ەم اكەتسە، كەتە بارام. ول جاقتان اكەتتى نە، بۇل جاقتان اكەتتى نە، ءبارى ءبىر ەمەس پە؟
مەنىڭ يلىكپەسىمدى انىق كورگەن، دۇنيەدەگى قيىنشىلىقتى قاندايىنا بولسا دا كونىپ ۇيرەنگەن شەشەم اقىرى.
— ءوزىڭ ءبىل، — دەدى.
— ءوزىم بىلسەم سول — وقيمىن.
وقيمىن دەگەن ادامعا رايونو قارسىلىق جاسامايدى. قىزمەتىمنەن وپ-وڭاي بوساتتى. جالعىز سيىردىڭ تورپاعىن ساتىپ، جەكجات - جۇراعاتتاردى ارالاپ قارجى، ازىق-تۇلىك قامداپ، ءبىرىنشى سەنتيابردىڭ قارساڭىنا وقۋعا كەتۋدىڭ دايىندىعىن جاساي باستادىم.
وسىنىڭ ءبارى، سايىپ كەلگەندە، گاۋھار ءۇشىن. قالاعا، گاۋھارىما تەز جەتۋ ءۇشىن.
16
ءبىر كۇن! گاۋھاردان حات الدىم. وقىپ تۇرىپ، ماڭدايىمنان بۇرق ەتىپ تەر شىقتى.
«جانىبەك!»
نەگە حات جازبايسىڭ؟ الدە تەپ - تەز-اق ۇمىتقانىڭ با؟
نەمەسە، ەركەك حالقى وسىنداي ما؟
مەن سەنى كىنالامايمىن. مۇمكىن، ءوزىم كوبىرەك كىنالى شىعارمىن.
ال ەندى جازباساڭ دا بولادى. جازعان حاتىڭ ءبارىبىر ماعان تيمەيدى... مەن بۇگىن - ەرتەڭ الماتىدان كەتەتىن اداممىن.
مۇندا قالا المايمىن. ەل بەتىنە، انامنىڭ بەتىنە قاراپ جۇرە المايمىن.
سول... تۇسىنەتىن شىعارسىن.
حوش!
گاۋھار!.
توبەمنەن تاس قۇلاعانداي بولدى.
ءيا، حات جازباعانىم راس. جۋىردا ءوزىم باراتىن بولعان سوڭ ەرەنسىزدىك جاساپ، جازباپ ەدىم. گاۋھار ماعان حاتتى ۇيگە ەمەس، مەدۋچيليششەگە جاز دەگەن. ءقازىر ساباق جوق كەزى. جازعان حاتىم وعان قاشان تيەدى دەپ، حات جازباي كەشىگۋىمە بۇل دا سەبەپ.
گاۋھاردان العان سۇمدىق حات مەنى ەسىمنەن تاندىرعانداي بولدى. كەششە ەمەسپىن، نە ايتىپ وتىرعانىنا تۇسىنەمىن. جايىمەن جۇرگەن جازىقسىز ادال جاننىڭ وسىنشا قيىن جاعدايدا قالۋىنا سەبەپشى بولارىمدى مەن ول كەزدە جەتە ويلاپپىن با؟ نە ىستەيمىن ەندى؟ جاقىندا بولسا، كۇستاي ۇشىپ جەتەر ەم. ول ەمەس، بارىنە مەن كىنالى ەكەنىمدى ايتىپ، اياعىنا جىعىلار ەم. قانداي جازا كەسسە دە كونەر ەدىم:
«جازعان حاتىڭ ءبارىبىر ماعان تيمەيدى.. بۇگىن-ەرتەڭ الماتىدان كەتەتىن اداممىن» دەگەن ءسوزى مەنى ەرەكشە شوشىتادى. سوندا قايدا كەتەدى؟
مەن گاۋھارعا دەرەۋ حات جازباق بولدىم. جازدىم دا، جىرتىپ تاستادىم. حاتتان وعان نە پايدا؟ ودان دا تەز قامدانىن، ءوزىم جەتەيىن.
مىنە ەندى الماتىعا جۇرەتىن ماشينا ىزدەۋدەمىن. ءبىزدىڭ شالعاي تۇكپىردەگى ن. اۋدانىنان استاناعا قاتىناۋ ول كەزدە جەڭىل شارۋا ەمەس. ماشينا وڭاي تابىلمايدى. تابىلسا، جۇگى مىعىم بولادى دا، المايدى.
سابىلىپ ماشينا ىزدەۋمەن تاعى دا ءبىر جەتىدەي ۋاقىتىم ءوتتى. ەڭ ءبىر تىعىز، قىمبات كۇندەر ەدى.
تاڭەرتەڭگى شايىمىزدى ءالى الدىمىزعا الىپ ۇلگەرگەن جوقپىز. ساۋ ەتىپ ءبىزدىڭ ۇيگە اۋىلدىڭ تورت-بەس اقساقالى سۋىت كىرىپ كەلدى. ىشتەرىندە اۋىلدىق سوۆەتتىڭ پرەدسەداتەلى بار. ءبىز ۇدىرەيىسىپ، ۇركىپ قالعانداي بولدىق. شالداردىڭ كەلىستەرى ساۋ كەلىس ەمەس ءتارىزدى. قويىندارىنا جىلان تىعىپ اكەلگەندەي قۇنجاڭ - قۇنجاڭ جايعاسىپ، وتىرىسىپ جاتىر.
شالدىڭ ءبىرى ماقالداپ ءسوز باستادى:
— تۇياعى ءبۇتىن تۇلپار جوق، كاناتى ءبۇتىن سۇڭقار جوق دەگەن...
ءبىر سۇمدىقتىڭ بولعانى سەزىلىپ قالدى. شالدار مايداندا قايتىس بولعان حاسەن اعايىمدى ەستىرتە كەلگەن ەكەن. اياق استى كۇتپەگەن جەردەي ۋ-شۋ، ازان-قازان بولدىق تا قالدىق.
مەنىڭ الماتىعا قاناتسىز ۇشسام دەپ وتىرعان جولىم وسىلايشا اياق استىنان، ەشقانداي ويلاماعان جەردەن، كۇرت كەسىلدى. قازا شىققان ءۇيدىڭ وپىر-توپىر ماشاقاتى تالايعا دەيىن باسىلاتىن با. كوڭىل ايتا كەلگەن اعايىن - تۋىسقاندى كۇتىپ الۋ، شەيىت بولعان ازاماتتىڭ جەتىسىن، قىرقىپ بەرۋ سەكىلدى ىرىم - داستۇرلەر بار. بۇنىڭ ءبارى شەتىنەن اۋرە، مول شىعىن. قازاق داستۇرىندە ءتىرىنىڭ ولىدەن اياپ قالارى بولمايدى. ءولىنىڭ ءراسىم - سالتىن، شاما كەلگەنشە، ءمىنسىز ەتىپ اتقارۋ اعايىن اراسىندا ۇلكەن سىن. مىنە وسىنىڭ بارىنە دە مەن ەندى ءوزىم ارالاسۋىما، ءوز قولىممەن وتكەرۋگە تۋرا كەلدى. شەشەم ونسىز دا دەنساۋلىعى ناشار، ءارى بارلىق شەشەلەر سەكىلدى ۋايىمشىل ادام ەدى. اعايىمدى ەستىرتكەننەن كەيىن ول مۇلدەم شويىرىلىپ، جاتىپ قالدى.
قولدا بار تيىن-تەبەننىڭ ءبارى دە وسى قازا قامىنا جۇمسالدى.
17
گاۋھارعا بىرنەشە رەت حات جازدىم. جاۋاپ بولمادى.
حاتتى مەدۋچيليششەگە جازعان ەدىم.
شىنىمەن-اق قالادان كەتىپ قالعانى ما؟ قايدا كەتەدى؟
...سۋىق كۇز. سوعىس بىتەر ەمەس. مىنە ەندى مەنىڭ جاسىمداعى بالالارعا شاقىرۋ باستالدى. اسكەرگە الۋ كەزەگى بىزگە دە كەلدى.
مەن دە شاقىرىلدىم. جۇرەتىن بولدىم.
ويلاماعان جەردەن الماتىعا بارۋدىڭ ءساتى كەلىپ قالعانى ءۇشىن قۋانىپ ءجۇرمىن. ويىمدا گاۋھار. ول كازىر قايدا؟
نە دە بولسا انىقتايمىن، بىلەمىن.
مۇمكىن، ەشقايدا كەتپەگەن دە شىعار.
مىنە، مەن الماتىدامىن. گاۋھاردى ىزدەپ كەلە جاتىرمىن.
تانىس قاقپا، تانىس ءۇي كوزىمە وتتاي باسىلدى. جۇرەگىم لۇپىلدەپ، ءبىر ىسىپ، ءبىر سۋىنادى. قاقپانىڭ شىعا بەرىس سىرت جاعىندا جاتاتىن اناۋ، انە الگى بورتە شۇبار ساندىق تاس، سول ورنىنان تاپجىلماعان. قوزعالماعان. جازدىڭ تالاي اسەم كەشىندە گاۋھار ەكەۋمىز ونىڭ ۇستىندە ءتاتتى قيالداپ، سىر شەرتىسىپ وتىراتىن ەدىك. ەح، قايران كۇندەر - اي، دەسەيشى!
تىستا ادام قاراسى كورىنبەيدى. اۋلانىڭ ءىشىن بارلاپ قارايمىن، تىم-تىرىس. گاۋھار ۇيىنە بىردەن كىرىپ بارۋعا باتىلسىزبىن، ۇياڭمىن.
ارى تامان ءوتىپ، قايتا بۇرىلدىم. مۇمكىن، بىرەۋ-مىرەۋ شىعىپ قالار. مۇمكىن گاۋھار ءوزى جۇگىرىپ شىعار.
تروتۋاردىڭ بويىمەن ماعان قاراي ءبىر ايەل كەلە جاتىر. تانىس ءتارىزدى. ە، شولپان عوي. گاۋھاردىڭ ءوزىن كورگەندەي قۋاندىم. شولپان دا مەنى بىردەن تانىپ، شۇرقىراسىپ امانداسىپ جاتىرمىز.
— قايدان ءجۇرسىڭ؟ توپ ەتىپ، اسپاننان تۇسە قالعاننان ساۋمىسىڭ؟ — دەيدى.
مەن ءجونىمدى ايتتىم. گاۋھار قايدا، ۇيدە مە دەپ سۇرادىم.
— گاۋھاردى ىزدەسەڭ مايدانعا بار...
ارميادا ەكى جىلداي قىزمەت اتقاردىم. ونىڭ ءبىر جىلى مايدان شەبىندە ءوتتى. گاۋھاردى ەشقاشان دا ەسىمنەن شىعارعان ەمەسپىن. ول ەندى مەنىڭ ەسىمنەن ماڭگىلىك شىقپاستاي بولعان ەدى.
ياپىراي، ءبىر جەر بولماسا ءبىر جەردە كەزدەسىپ قالماس پا ەكەن دەپ، ىلعي دا ەلەگىزىپ ىزدەۋمەن ءجۇردىم.
سوعىستا تالاي ءبۇلدىرشىن قىزدار كەزدەستى. سولاردىڭ قاي - قايسى دا ماعان گاۋھار بولىپ كورىنەتىن.
اسكەردەن بوساپ، قايتىپ كەلە جاتتىم. بۇل سوعىس بىتكەننەن كەيىن. الماتىعا جەتكەنشە تاقات قىلمادىم. كىم بىلەدى، گاۋھار، مۇمكىن، ەندىگى ۇيىنە ورالعان شىعار. تابىسىپ، مارە-سارە بولارمىز دەپ ۇمىتتەندىم.
كەشەگى ۇياڭ ءحالىم ەندى جوق، ءومىردىڭ ءبىراز قىسپاعىنان ءوتىپ شىڭدالعان سولداتپىن. تەمىر تاقالى باتەڭكەممەن تاق-تاق باسىپ كەلىپ، وزىمە تانىس ءۇيدىڭ ەسىگىن قاقتىم. «دا!» دەگەن جۋان ەركەك داۋىسى ەستىلدى. مەنىڭ كۇتكەنىم نازىك ايەل داۋىسى — گاۋھاردىڭ داۋىسى ەدى. ءبىر اياعى تىزەدەن جوق مۇگەدەك ادام ەتىك جاماپ وتىر.
بوتەن ءبىر ايەل تۇر.
ورىس سەمياسى.
ءۇي ءىشى دە باياعى گاۋھار ۇيىنە ۇقسامايدى.
مەن ساسىڭقىراپ قالدىم.
— سىزگە كىم كەرەك؟ — دەپ سۇرادى.
— وسىندا ءبىر كەزدە باسقا ادامدار تۇراتىن ەدى. قازاق سەمياسى.
— تۇرسا كەرەك، كازىر تۇرمايدى.
— ولار قايدا كەتكەنىن سىزدەر بىلمەيسىزدەر مە؟
— بىزگە دەيىن بۇل ۇيدە جالعىز ايەل تۇرعان ەكەن، ەلدەن تۋىستارى كەلىپ، كوشىرىپ اكەتىپتى.
بىلەتىندەرى سول عانا.
قوراداعى ۇيلەردەن شولپاندى ىزدەدىم، تابا المادىم.
شولپان كۇيەۋگە ءتيىپ كەتىپتى.
مەن گاۋھاردى وسىلايشا ماڭگىلىككە جوعالتتىم.
و، گاۋھار، بارسىڭ با جەر بەتىندە، جوقسىڭ با؟
You Might Also Like
-
جادىراپ كوكتەم تۋدى. قار قاۋىرت ەرىدى دە، از كۇندە توڭىرەك قارايىپ، قۇرعاپ شىعا كەلدى.
-
سويلەم مۇشەلەرىنىڭ العاشقى ءماجىلىسى «اباي جولى» رومانىنىڭ... بەتىندە شاقىرىلدى.
