InfoHub Logo

قازاق قىزى -

قازاقتىڭ ماقتانىشى

ەرلىگىنە ەسكەرتكىش قويىلماعان

ك.احمەتوۆا

تابيعات ءسۇتىن سان عاسىر بويى اردا ەمىپ، بۇلىقسىپ ەركە وسكەن قازاق حالقىنىڭ «قىزعا قىرىق ۇيدەن تىيىم» دەپ قىز بالاسىنىڭ بولاشاعى مەن تالىم-تاربيەسىنە ەرەكشە ءمان بەرگەنى ءالىمساقتان ايان. ءسوز جاقسىسىن كەلىستىرگەن حاكىم اباي: 

بىلەكتەي ارقاسىندا ورگەن بۇرىم،

شولپىسى سىلدىر قاعىپ جۇرسە اقىرىن،

كامشات بورىك، اق تاماق، قارا قاستى،

سۇلۋ قىزدىڭ كورىپ پە ەڭ مۇنداي ءتۇرىن،-دەپ ولەڭىنە ورنەك ەتكەن قازاق قىزى - يبا مەن يناباتتى، سۇلۋ سىمباتتى ءبىر بويىنا جيناعان  كوركەم جاراتىلىس. قايران، قازاقتىڭ قىزدارى –اي... وسىلاي دەۋىمنىڭ سەبەبى جوق ەمەس. ناۋبەتتى تاريح كوشىنىڭ ساحناسىندا قىز مۇڭلىقتىڭ تاعدىرى تالاي تارازىعا ءتۇستى.  قازاق ايەلى، قازاق قىزى بيازى مىنەزى، اشىق كوڭىلى، جوعارى پاراسات-پايىمىمەن حالقىمىزدىڭ دانالىعىن تانىتقان ۇلت ايناسى دەسەك اسىرا ايتپاعانىمىز. تەڭىزدەي تەرەڭ تۇسىنىگى، ءدىلمار شەشەندىگى، ءتول داستۇرلەرىمىزدىڭ قايماعىن بۇزباي ساقتاعان بەرىكتىگىمەن قۇنانباي، ابايداي الىپتاردى تاربيەلەگەن زەرە، ەلىم دەپ ەمىرەنگەن باتىر باۋىرجاندى ءۇش جاسىنان باۋىرىنا سالعان قىزتۋماس، شوقانداي شوقجۇلدىزدى وسيەت اڭگىمە، ويلى ەرتەگىلەرىمەن بىلىمگە، ادامگەرشىلىككە باۋلىپ، جەتىلدىرگەن ايعانىم،انالىق مەيىرىمى، ايتار ءسوزى اقيقاتقا اينالعان بولجامپازدىعىمەن ۇرپاعىنىڭ ۇرانىنا اينالعان دومالاق اناداي ەل انالارى بۇل سوزىمە دالەل. قازاق ايەلى ۇلت ماقتانىشتارى  توميريس، نازىم، ايتولقىن، باقتى، بوتاگوز، اقبيكەش، ايعىز، مانشۇك، ءاليا سىندى باتىر قىزدارىمىزدى تاربيەلەدى. ولار  ەل باسىنا كۇن تۋعان الماعايىپ كەزەڭدەردە قولىنا قارۋ الىپ جاۋعا دا شاپتى، «بار ما ەكەن اتا-انادان باۋىرى قاتتى، بالاسىن الپەشتەگەن مالعا ساتتى» دەپ جانى جارالانىپ، باسىنان تەڭدىك كەتكەن ءوز زامانىنىڭ قۇربانى دا بولدى. ايەل تەڭسىزدىگىن، سول كەزەڭدەردەگى زامان شىندىعىن، نازىك جاندىلارىمىزدىڭ باسىنا تۇسكەن تاۋقىمەتتى ۋلى سيا، اششى تىلمەن استارلاي، كوركەم جەتكىزبەگەن جازۋشى جوقتىڭ قاسى ەدى. قىز بالانىڭ تاعدىرىن بايلىققا قۇنىققان اكەلەر شەشىپ جاتقان زاماندا بەيىمبەتتىڭ كەربەز سۇلۋ، پاڭ شۇعاسى داۋلەتىمەن ەمەس، سىر-سىمباتى، ءبىلىم پاراساتىمەن باۋراعان عاشىعى ءابدىراحمانعا قوسىلا الماي، ايناباي، كۇلزيپا سىندى وزىمشىلدەردىڭ كۇيىگىنەن دەرتكە شالدىعىپ، ارماندا كەتسە، ءسابيتتىڭ سەزىمتال سۇلۋشاشى «مەندە ەكى جۇرەك جوق، ءبىر-اق جۇرەك، نە ولەدى، نە ساعان قوسىلادى» دەپ ءوز تاڭداۋى جولىندا بەلدى بەكەم بۋدى. سۇيگەن جانعا دەگەن ادالدىقتى دارىپتەگەن بۇل شىعارمادا بايدىڭ ەركە قىزى سۇلۋشاشتىڭ- قۇل مەن كۇڭنەن تۋعان التايعا  عاشىق بولۋىنان ماحاببات دەيتىن قۇدىرەتتىڭ مال-داۋلەتپەن، دۇنيەمەن ولشەنبەيتىنىن تاماشا جەتكىزگەن. اتتەڭ، توننىڭ كەلتەسى-اي، بۇل جولى دا باي مەن كەدەي اراسىنداعى تارتىس بايلاردىڭ تەپكىسى، قوس عاشىقتىڭ ولىمىمەن اياقتالدى. «مەن قايران اتام مالعا ساتقانىنا، ءبىر تازدى جالپاق ەلدەن تاپقانىنا»،- دەپ زار جىلاعان دۋلاتوۆتىڭ باقىتسىز جامالى دا تەڭسىزدىكتىڭ قۇربانىنا اينالدى. اسىل جارى عاليدى اۋرۋى مەڭدەپ اجال ايداسا، ءوزى جاۋىز جۇماننىڭ تابانىندا قورلىق كورىپ، «ولسەك- شۇقىر ءبىر بولسىن، شىقساق-توبە، ايرىلمالىق بولسا دا ولتىرەتىن» دەگەن سەرتىمەن سارشۇناق ايازدا اداسىپ جان تاپسىردى. ماحاببات مايدانىندا جازىقسىز، اياۋسىز مەرت بولىپ، ادال سەزىمدەرى اڭىزعا اينالعان جىبەك پەن بايان، ەڭلىك پەن مامىر دا قالىڭ الىپ، اتاستىرىپ قوياتىن ەسكى سالتتىڭ كوبەسىن سوگە الماي، كەتە باردى. ال، سۇلتانماحمۇتتىڭ جاڭا زامان تىنىسىمەن وقۋ بىلىمگە بەت بۇرىپ، ساۋاتىمەن تەڭەسكەن قامارداي سۇلۋى مەن احمەتى ەسكى ۇعىمدى مىقتاپ ۇستاعاندار مەن تەڭدىكتە ءومىر سۇرۋگە ۇمتىلعان جاستاردىڭ قىزۋ قىرقىسىنا تاپ بولعان ەدى.

ساناسىز سالت پەن مالدىلاردىڭ ەزىندە مۇڭ-شەرمەن كۇن كەشىپ، اياعى اجال قۇشاعىندا كەتكەن شاراسىز قىزدار قاۋىمى ۋاقىت وتە تەڭدىككە ،بوستاندىققا، وقۋ-بىلىمگە ۇمتىلا باستادى. ءعابيتتىڭ ون التى جاسار ۇلپانى ەگدە جاستاعى ەسەنەيگە ەرىكسىز ۇزاتىلسا دا، تاعدىرىنا مويىنسۇنىپ، كەڭجۇرەكتىگى، دانالىعىمەن  ەسەنەيدىڭ ابىرويىن اسقاقتاتىپ، ۇلكەن-كىشى قاتار سىيلاعان، كوسەگەسى كوگەرگەن ەل اناسىنا اينالدى. قازاق ايەلدەرىنىڭ قايسار مىنەزى مەن شىدامدىلىعىن كورسەتە بىلگەن جۇسىپبەكتىڭ اقبىلەگى بولسا، ازاپتى كۇندەردى باستان كەشسە دە، اكەسىنىڭ سۋىعان كوڭىلىنە، قاتىگەز قوعامنىڭ قاھارىنا مويىماي، ءبىلىم الىپ، جارقىن بولاشاققا جەتتى.        شىعارمالار جەلىسىنە قاراپ قىز قوناقتى قاناتتىعا قاقتىرماي قادىرلەگەن  حالقىمىزدىڭ قىز سەزىمىمەن، جانىمەن ساناسپاۋىنا سانانى تۇرمىس بيلەگەن، ناداندىقتان كوز اشا قويماعان زامان كەلبەتى دە اسەر ەتتى مە دەرسىڭ.  اكەلەردىڭ جاس قىزدارىن باي كىسىگە ۇزاتقانى  «قىزىم داۋلەتتى ءومىر ءسۇرسىن» دەگەنى مە ەكەن؟ ەسكى سالتپەن سۋسىنداعان ۇلكەندەردىڭ زامان جاڭالىعىنا از ۋاقىتتا ىلەسۋى وڭاي بولماعان. قىزىن قادىرلەمەيتىن حالىقتان «قىز – ءورىستى كەڭەيتەدى»، «قىز وسسە – ەلدىڭ كوركى»، «قىزدىڭ قاباعىندا قۇت بار» دەيتىن اتالى سوزدەر شىعار ما ەدى؟ زاڭعار جازۋشىلارىمىزدىڭ ايەل تەڭدىگى تاقىرىبىنا ەرەكشە قالام تەربەۋى– قوعامىمىزدا نازىك جاندىلاردىڭ  وزىنە ءتان ءرولى بار ەكەندىگىن كورسەتەدى. قىرىق شىراقتى قىزدارىمىز قاي داۋىردە بولماسىن وزدەرىنىڭ باتىل بولمىسىمەن ۇرپاققا ۇلگى بولا ءبىلدى. ءوز تۇسىنداعى زامانا سالتىن قايسار مىنەزىمەن مويىماي كوتەرگەن. جىلدار جىلجىپ، بۇلبۇل ۇنىمەن بيىك ساحنالاردا قازاق اندەرىن اۋەلەتكەن كەشەگى مايرا ءۋالي قىزى مەن كۇلاش بايسەيىتوۆا، اقىن  سارا تاستانبەك قىزى مەن  نازيپا قۇلجانوۆا، الماجان ازامات قىزى، قازاق ونەرىندەگى  ءامينا اپامىز بەن بيكەن ريموۆالار قىزدى قادىرلەگەن قازاق دالاسىنا ايماڭداي قازاق قىزدارىنىڭ كەلبەتىن تانىتىپ، اسەم نۇرىن شاشتى.             

جاۋھار پوەزيانىڭ پاديشاسى فاريزا اپامىزدىڭ ءوزى نەگە تۇرادى!؟ وسىنداي ساليقالى، ىزگى ەسىمدەر تىزبەكتەلگەن قازاق قىزدارىنىڭ تاريح تاقتاسىنا قاراسام، جۇرەگىمدى ماقتانىش سەزىمى كەرنەيدى. ويتكەنى، ول- مەنىڭ اپالارىم! مەن سياقتى قازاق قىزدارىنىڭ اپكەلەرى. وسى ارۋلاردىڭ اتىن اتاعاندا،  «قازاق-قىزىمەن قازاق ەكەن عوي!» دەگەن وي كوكەيىمە ورالادى.

---