قازاق ءتىلى ساباعىندا ويىن تەحنولوگياسىن قولدانۋ
قازاق ءتىلى ساباعىندا ويىن تەحنولوگياسىن قولدانۋ
ويىن – وقۋ ۇردىسىندەگى وقىتۋدىڭ ءارى فورماسى، ءارى ءادىسى رەتىندە دەربەس ديداكتيكالىق كاتەگوريا. سونىمەن بىرگە ويىندى ءمۇعالىم مەن وقۋشىلاردىڭ بىرلەسكەن وقۋ ارەكەتىنىڭ ءوزارا بايلانىستى تەحنولوگياسى رەتىندە قولدانۋعا بولادى، قازاق ءتىلى ساباعىندا ويىن فورمالارىن ەنگىزۋ بارىسىندا ينتەراكتيۆتى تاقتانى دا قولدانۋدىڭ ماڭىزى وتە زور. باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ مەكتەپكە كەلگەنگە دەيىنگى نەگىزگى ارەكەتى - ويىن بولسا، وقۋ - تاربيە ۇردىسىندە ولار بىرتىندەپ ويىن ارەكەتىنەن وقۋ ارەكەتىن ورىنداۋعا بەيىمدەلۋى ءتيىس. ول ساباق بارىسىندا پايدالانىلاتىن ديداكتيكالىق ويىندار ارقىلى جۇزەگە اسادى.
ويىننىڭ ماقساتى - باعدارلامادا العان بىلىمدەرىن قالىپتاستىرۋ، تياناقتاۋ، پىسىقتاۋ.
مىندەتى - بالانىڭ قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ، بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ.
ديداكتيكالىق ويىندار - بالالاردىڭ بىلىمدەرىن ارتتىرۋدىڭ قۇرالى. ساباقتا ويىنداردى قولدانۋدىڭ ءتۇرلى جولدارى بار.
ديداكتيكالىق ويىندار ارنايى ماقساتتى كوزدەيدى جانە ناقتى مىندەتتى شەشەدى.
ويىن ساباقتىڭ باسىندا – وتكەن ساباقتى ەسكە تۇسىرەدى.
ساباقتىڭ ورتاسىندا – كوڭىل - كۇيىن سەرگىتەدى، ەرىك - جىگەرىن دامىتادى، ساباققا ىنتاسىن ارتتىرادى.
ساباقتىڭ سوڭىندا – تاقىرىپتى بەكىتۋ، ساباقتا العان ءبىلىمدى جيناقتاۋ ماقساتىن كوزدەيدى.
ويىن – وقۋشىلاردىڭ وقۋعا دەگەن ىنتاسىن ارتتىراتىن قۇرال. سوندىقتان باستاۋىش، دايىندىق سىنىپتارىندا وقۋشىلار ساباق ۇستىندە ويىندى كوپ قاجەت ەتەدى. ولارعا پايدالانىلاتىن ويىندار وقۋشىلاردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىنە قاراي كۇردەلەنىپ وتىرادى. مىسالى، دايىندىق سىنىبىندا قاراپايىم عانا ويىن تۇرلەرىن ويناتساق، سىنىبى ۇلكەيگەن سايىن بالانىڭ جاس ەرەكشەلىگىنە ساي بولىپ كۇردەلەنگەنى دۇرىس. ولاي بولسا، ويىندى پايدالانۋدىڭ ماڭىزى زور. مۇنداي ويىننىڭ كوپتەگەن تۇرلەرى بار. سوندىقتان ويىن بالالاردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىنە جانە وتىلەتىن ساباقتىڭ تاقىرىپتارىنا مازمۇنىنا ساي ەتىلىپ تاڭدالىپ الىنعانى دۇرىس. بالا ويىن ءىس - ارەكەتى ۇستىندە ءبىلىمدى قالاي يگەرىپ جاتقانىن، ال وقۋ ءۇردىسىنىڭ قالاي ويىنعا ۇلاسىپ كەتكەنىن اڭعارماي قالۋى ءتيىس.
سوندا عانا ويىن جانە ءىس - ارەكەتتەرى تابيعي بىرلىكتە بولىپ، پاندىك ءبىلىم، بىلىك جانە داعدىنى يگەرۋگە تولىق ىقپال جاسايدى. مىسالى، دايىندىق سىنىپتاردا سان ساناۋعا زاتتاردى ساناپ جانە ولاردىڭ ەكى توبىن سالىستىرۋعا، ولشەمىنە، پىشىنىنە جانە تۇستەرىنە قاراي اجىراتۋعا ۇيرەتۋ ماقساتىندا ءتۇرلى ويىنداردى ويناتۋعا بولادى. ويىن دا حالىق پەداگوگيكاسىنىڭ قۇرامداس ءبىر بولىگى بولىپ كەلەدى. ۇلتتىق ويىندار حالىقتىڭ الەۋمەتتىك - ەكونوميكالىق جاعدايلارىنا بايلانىستى تۋىپ، دامىعانىنا قازاق حالقىنىڭ ويىندارىمەن تانىسا وتىرىپ، كوزىمىز ابدەن جەتەدى. حالىق ويىندارىن ساباقتاردا پايدالانۋ وقۋشىنىڭ العان ءبىلىمىن كۇندەلىكتى ومىرمەن بەرىك ۇشتاستىرۋعا قولايلى.
ويىن – بالا ارەكەتىنىڭ نەگىزگى ءبىر ءتۇرى. بالا ءۇشىن ويىن – ءومىر ءسۇرۋدىڭ بەلسەندى فورماسى، سول ارقىلى ەرەسەكتەرگە ەلىكتەيدى، ولاردىڭ ءىس - ارەكەتتەرىن، قارىم - قاتىناستارىن ۇيرەنەدى، ەڭبەكتىڭ ءمانىن تۇسىنە بىلەدى، ادامگەرشىلىك نورمالارىن يگەرەدى، الەۋمەتتىك رولدەر اتقارادى.
ساباق ۇستىندە جۇرگىزىلەتىن جۇمىس تۇرلەرى، تاقىرىپقا ساي الىنعان تاربيەلىك ءمانى بار ويىن ەلەمەنتتەرى وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ بەلسەندىلىگىن كەرەك ەتەدى. سوندىقتان ءمۇعالىم ءار ساباعىندا ويىن تۇرلەرىن ورنىمەن قولدانىپ، ونى قىزىقتى ەتۋ ارقىلى ولاردىڭ بىلىمگە ىنتا - ىقىلاسىن، پانگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن قالىپتاستىرۋدى ماقسات ەتەدى. دەمەك، ءمۇعالىم ساباعىن بالانىڭ قابىلەت - قارىمىنا، پسيحولوگيالىق ەرەكشەلىگىنە ساي بايلانىستا جوسپارلاۋ كەرەك. سوندا عانا ساباق تارتىمدى، جەڭىل بولادى، وقۋشىلاردى جالىقتىرمايدى.
وقۋشىلاردىڭ ويىن كەزىندەگى بەلسەندىلىگى كوبىنەسە جارىس ناتيجەسىن دۇرىس ەسەپكە الۋعا بايلانىستى. وقۋشىلار ويىنداعى ءوز جەتىستىكتەرى مەن كەمشىلىكتەرىن ءبىلىپ وتىرۋى ءتيىس. ويىن ناتيجەلەرىن ەسەپكە الۋ تۇرلىشە: ءاربىر دۇرىس ورىندالعان گرامماتيكالىق ويىن ءۇشىن ۇپاي ەسەپتەۋ، ءاربىر ۇتىلىس ءۇشىن كەم ۇپاي بەرىلەدى، وقۋشىلار تاقتاعا جازىلعان ءتيىستى كوماندا باعانىنداعى ءسوز نەمەسە ءسوز تىركەستەرىن جازىپ وتىرۋ؛ ول سوزدەردى ەسەپكە الا وتىرۋ؛ قول كوتەرىپ نەمەسە ءتيىستى ورفوگراممالار جازىلعان كارتوچكالاردى
كوتەرۋ ارقىلى بىلىمدەرىن انىقتاۋ؛ جاتتىعۋعا جىبەرىلگەن ۋاقىتتى ەسەپكە الۋ.
پەداگوگيكالىق عىلىم تاريحىنا كوز سالساق، بالالار ويىنىنا قاتىستى ماسەلەلەرگە سوقپاي كەتكەن اعارتۋشى، پەداگوگ بولماعان ەكەن. تۇلعالى، كەزىندەگى پروگرەسسيۆتى ۇلى پەداگوگتار يا. ا. كومەنسكيي، ج. ج. رۋسسو، ي. گ. پەستالوسسيي حالىقتىق ويىنعا نازار اۋدارىپ، قولدانىپ، حالىقتىق ويىنداردىڭ تەوريالىق نەگىزىن جاساۋعا تالپىنعان. ويىننىڭ بالالاردىڭ دەنىن ساۋىقتىراتىنىن، اقىل - ويىن بەلسەندى ەتەتىن جانە بارلىق اعزالارىن يكەمدى قوزعالۋعا باۋليتىن ءمانىن يا. ا. كومەنسكيي دارىپتەگەن. ج. ج. رۋسسو پىكىرىنشە ءبىلىم الۋ ويىننىڭ ويىننىڭ بالالار ومىرىندە كەزەكتەسىپ، الماسىپ وتىرۋى ءبىر - بىرىمەن ساباقتاسا بايلانىسۋى بالا دامۋىنداعى قاجەتتى شارت بولادى.
قازىرگى قازاقستان مەكتەبىندەگى جاڭا وزگەرىستەر الەمدىك ءبىلىم بەرۋ تاجىريبەلەرىن پايدالانا وتىرىپ، بالانىڭ جەكە - دارا كۇشىنىڭ دامۋىن قامتاماسىز ەتەتىن جاڭا تەحنولوگيالاردى ىزدەستىرۋ جانە ولاردى قولدانۋعا باعىتتالعان.
يننوۆاسيالىق وقۋ وقۋدىڭ تۇسىندىرمەلى - يلليۋستراسيالىق تۇرىنەن ارەكەتشىلدىككە اۋىسۋ ارقىلى جۇزەگە اسا وتىرىپ، وقۋشىنىڭ وقۋ ارەكەتىنىڭ بەلسەندى سۋبەكتىسى بولۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى. ونىڭ ءوزى ساباقتى ءارتۇرلى تەحنولوگيالار بويىنشا جوبالاۋدى قاجەت ەتەدى.
ويىندىق تەحنولوگيا ءماندى ءومىر جاعداياتتارىن ۇلگىلەۋ جانە ونىڭ شەشۋىن ىزدەستىرۋگە قۇرىلادى. ويىننىڭ ۇيىمداستىرىلۋ تۇرلەرى: ىسكەرلىك ويىندار، رولدىك جانە وقيعالىق ويىندار، ساياحاتتىق جانە بىلىمدىك ويىندار.
قازاق ءتىلى ساباعىندا ءار ءتۇرلى ويىن ەلەمەنتتەرىن پايدالانامىن. مىسالى: "ءسينونيمىن تابايىق" ويىنى.
ويىندى "سينونيم" تاقىرىبىن بەكىتۋ ساباعىندا نەمەسە ساباقتىڭ ماقساتىنا قاراي وتكەندى ەسكە تۇسىرە وتىرىپ وتكىزۋگە بولادى.
ويىننىڭ ماقساتى. وقۋشىلاردىڭ "سينونيم" تاقىرىبىنان مەڭگەرگەن بىلىمدەرىن تەكسەرۋ، جىلدام وي قورىتۋعا باۋلۋ، سوزدىك قورىن بايىتۋ.
ويىنعا سينونيمدىك قاتار تۇزۋگە بولاتىن ماقساتتاعى سوزدەردى ينتەراكتيۆتى تاقتاعا ەنگىزەمىن.
ويىننىڭ شارتى. وقۋشىلارعا ءبىر ۋاقىت ارالىعىندا سينونيمدىك قاتار ءتۇزۋ تاپسىرىلادى.
ويىن سوڭىندا سينونيمدىك قاتاردان سويلەمدەر قۇرالادى.
قازاق ءتىلى ساباعىندا ءار ءتۇرلى ويىن ەلەمەنتتەرىن پايدالاندىم. ءسوز قۇرامى تاقىرىبىن جۇرگىزگەندە «ورامال تاستاۋ» قازاقتىڭ ۇلتتىق ويىنىن ويناتتىم.
بۇل ويىننىڭ شارتى: سىنىپتاعى قاتار بويىنشا 2 توپقا ءبولدىم. 2 توپ اراسى ون ادىمداي بەلگىلەنگەن. ەكى سىزىقتىڭ بويىنا قاراما - قارسى قاتارعا تۇرادى. ويىن جۇرگىزۋشى قولىنداعى ورامالىن 1 - ءشى توپتىڭ ءوز جاعىنداعى شەتكى ويىنشىعا بەرەدى. ول ءوزىنىڭ قارسىلاسىنىڭ بىرەۋىنە تاستايدى دا «قالا» - دەپ داۋىستايدى، ول قاعىپ الىپ «شىق» - دەيدى نەمەسە «نى»، «عا»، «نىڭ» - دەيدى. سوندا «قالاشىق»، «قالانى»، «قالاعا»، «قالانىڭ» تاعى باسقا سوزدەر شىعادى. ايتىلعان سوزگە قوسىمشا جالعاۋ كەرەك، مىسالى: «ويىن» - دەپ داۋىستاسا – «ويىنشىق»، «ويىندى»، «ويىندار» ت. ب. ورامالدى قاعىپ العان ويىنشى ءتۇبىر سوزگە قوسىمشا جالعاپ نەمەسە ۋاقىتىندا تاۋىپ ايتىلماي قالسا، وندا ورتاعا شىعىپ ونەر كورسەتەدى.
«ءمۇعالىم قاي جەردە قاتەلەستى؟» ويىنىن جۇرگىزەمىن. بۇل ويىننىڭ شارتى: ءمۇعالىم تاقتاعا بىرنەشە جۇرناق جازادى، ال سەندەر جۇرناق بولماي تۇرعان سوزدەردى تاباسىڭدار.
مىسالى: جۇمىسشى، جازعى، ت. ب.
ءمۇعالىم ەندى تاقتاعا بىرنەشە جالعاۋ جازادى، ال سەندەر جالعاۋ بولماي تۇرعان ءسوزدى تاباسىڭدار.
قازاق ءتىلى ساباعىندا ءبىر بۋىندى، ەكى بۋىندى سوزدەردى وقۋ، بۋىندارعا ءبولۋ تاقىرىبىن اشۋ ءۇشىن «ساقينا سالۋ» قازاقتىڭ ۇلتتىق ويىنىن جۇرگىزدىم. مەن ءبىر وقۋشىنىڭ الدىنا ساقينا قويامىن دا «ماي» - دەپ داۋىستايمىن. ساقينانى العان وقۋشى «مىل»، «شام» - دەپ داۋىستايدى. سونىمەن مايمىل، مايشام، مايدا سوزدەرى شىعادى. ايتىلعان ءبىر بۋىنعا، ەكىنشى بۋىن جالعاۋ كەرەك، مىسالى: مى - سىق، ما - سا، ال - ما، ءجۇ - ءزىم.
«كىم تەز؟» ويىنىن جۇرگىزدىم. ينتەراكتيۆتى تاقتادا ون ەكى سۋرەتتى كورسەتتىم. ءار قاتاردان 4 وقۋشى سۋرەت بويىنشا سويلەم ويلاپ ايتتى. ينتەراكتيۆتى تاقتاداعى سۋرەتتەردى (قوزى، اڭشى، بور، نان، الما، بوتا، كۇن، قىز، سۇرگى، اي، تىشقان) قاتىستىرىپ تەز سويلەم ويلادى. قوزى، اڭشى، بور، نان ت. ب. سوزدەردەن دىبىس قۇرامىن، نان ت. ب. سوزدەردەن دىبىس قۇرامىن، بۋىن سانىن ايتتى.
«دوستاسقان بۋىندار». قاتار وتىرعان وقۋشىلار اۋىزشا ورىندايدى. ورىنداۋ ءتارتىبى بويىنشا ءبىرىنشى وقۋشى قا بۋىنىن ايتسا، ەكىنشى كەلەسى بۋىنىن تاۋىپ ءسوز قۇراۋى كەرەك.
ويىن – وقۋ ۇردىسىندەگى وقىتۋدىڭ ءارى فورماسى، ءارى ءادىسى رەتىندە دەربەس ديداكتيكالىق كاتەگوريا. سونىمەن بىرگە ويىندى ءمۇعالىم مەن وقۋشىلاردىڭ بىرلەسكەن وقۋ ارەكەتىنىڭ ءوزارا بايلانىستى تەحنولوگياسى رەتىندە قولدانۋعا بولادى. سونىمەن قاتار، قازاق ءتىلى ساباعىندا ويىن فورمالارىن ەنگىزۋ بارىسىندا ينتەراكتيۆتى تاقتانى قولدانۋدىڭ ماڭىزى وتە زور.
قورىتا كەلگەندە، ويىن – بالالاردىڭ نەگىزگى ءىس - ارەكەتتەرىنىڭ ءبىر ءتۇرى. بالا ءومىرى ويىنعا بايلانىستى. بالا ويىنسىز ءوسىپ وركەندەي المايدى. بۇل – ءومىردىڭ زاڭدىلىعى. سوندىقتان دا قازاق ءتىلى ساباعىندا ويىن ەلەمەنتتەرىن پايدالانۋدىڭ وقۋشىلاردىڭ وي بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋداعى ماڭىزى زور.
شىمكەنت قالاسى №30 جوم قازاق ءتىلى ءمۇعالىمى
ناجيمەتوۆا انار مالىكايدار قىزى
ويىن – وقۋ ۇردىسىندەگى وقىتۋدىڭ ءارى فورماسى، ءارى ءادىسى رەتىندە دەربەس ديداكتيكالىق كاتەگوريا. سونىمەن بىرگە ويىندى ءمۇعالىم مەن وقۋشىلاردىڭ بىرلەسكەن وقۋ ارەكەتىنىڭ ءوزارا بايلانىستى تەحنولوگياسى رەتىندە قولدانۋعا بولادى، قازاق ءتىلى ساباعىندا ويىن فورمالارىن ەنگىزۋ بارىسىندا ينتەراكتيۆتى تاقتانى دا قولدانۋدىڭ ماڭىزى وتە زور. باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ مەكتەپكە كەلگەنگە دەيىنگى نەگىزگى ارەكەتى - ويىن بولسا، وقۋ - تاربيە ۇردىسىندە ولار بىرتىندەپ ويىن ارەكەتىنەن وقۋ ارەكەتىن ورىنداۋعا بەيىمدەلۋى ءتيىس. ول ساباق بارىسىندا پايدالانىلاتىن ديداكتيكالىق ويىندار ارقىلى جۇزەگە اسادى.
ويىننىڭ ماقساتى - باعدارلامادا العان بىلىمدەرىن قالىپتاستىرۋ، تياناقتاۋ، پىسىقتاۋ.
مىندەتى - بالانىڭ قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ، بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ.
ديداكتيكالىق ويىندار - بالالاردىڭ بىلىمدەرىن ارتتىرۋدىڭ قۇرالى. ساباقتا ويىنداردى قولدانۋدىڭ ءتۇرلى جولدارى بار.
ديداكتيكالىق ويىندار ارنايى ماقساتتى كوزدەيدى جانە ناقتى مىندەتتى شەشەدى.
ويىن ساباقتىڭ باسىندا – وتكەن ساباقتى ەسكە تۇسىرەدى.
ساباقتىڭ ورتاسىندا – كوڭىل - كۇيىن سەرگىتەدى، ەرىك - جىگەرىن دامىتادى، ساباققا ىنتاسىن ارتتىرادى.
ساباقتىڭ سوڭىندا – تاقىرىپتى بەكىتۋ، ساباقتا العان ءبىلىمدى جيناقتاۋ ماقساتىن كوزدەيدى.
ويىن – وقۋشىلاردىڭ وقۋعا دەگەن ىنتاسىن ارتتىراتىن قۇرال. سوندىقتان باستاۋىش، دايىندىق سىنىپتارىندا وقۋشىلار ساباق ۇستىندە ويىندى كوپ قاجەت ەتەدى. ولارعا پايدالانىلاتىن ويىندار وقۋشىلاردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىنە قاراي كۇردەلەنىپ وتىرادى. مىسالى، دايىندىق سىنىبىندا قاراپايىم عانا ويىن تۇرلەرىن ويناتساق، سىنىبى ۇلكەيگەن سايىن بالانىڭ جاس ەرەكشەلىگىنە ساي بولىپ كۇردەلەنگەنى دۇرىس. ولاي بولسا، ويىندى پايدالانۋدىڭ ماڭىزى زور. مۇنداي ويىننىڭ كوپتەگەن تۇرلەرى بار. سوندىقتان ويىن بالالاردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىنە جانە وتىلەتىن ساباقتىڭ تاقىرىپتارىنا مازمۇنىنا ساي ەتىلىپ تاڭدالىپ الىنعانى دۇرىس. بالا ويىن ءىس - ارەكەتى ۇستىندە ءبىلىمدى قالاي يگەرىپ جاتقانىن، ال وقۋ ءۇردىسىنىڭ قالاي ويىنعا ۇلاسىپ كەتكەنىن اڭعارماي قالۋى ءتيىس.
سوندا عانا ويىن جانە ءىس - ارەكەتتەرى تابيعي بىرلىكتە بولىپ، پاندىك ءبىلىم، بىلىك جانە داعدىنى يگەرۋگە تولىق ىقپال جاسايدى. مىسالى، دايىندىق سىنىپتاردا سان ساناۋعا زاتتاردى ساناپ جانە ولاردىڭ ەكى توبىن سالىستىرۋعا، ولشەمىنە، پىشىنىنە جانە تۇستەرىنە قاراي اجىراتۋعا ۇيرەتۋ ماقساتىندا ءتۇرلى ويىنداردى ويناتۋعا بولادى. ويىن دا حالىق پەداگوگيكاسىنىڭ قۇرامداس ءبىر بولىگى بولىپ كەلەدى. ۇلتتىق ويىندار حالىقتىڭ الەۋمەتتىك - ەكونوميكالىق جاعدايلارىنا بايلانىستى تۋىپ، دامىعانىنا قازاق حالقىنىڭ ويىندارىمەن تانىسا وتىرىپ، كوزىمىز ابدەن جەتەدى. حالىق ويىندارىن ساباقتاردا پايدالانۋ وقۋشىنىڭ العان ءبىلىمىن كۇندەلىكتى ومىرمەن بەرىك ۇشتاستىرۋعا قولايلى.
ويىن – بالا ارەكەتىنىڭ نەگىزگى ءبىر ءتۇرى. بالا ءۇشىن ويىن – ءومىر ءسۇرۋدىڭ بەلسەندى فورماسى، سول ارقىلى ەرەسەكتەرگە ەلىكتەيدى، ولاردىڭ ءىس - ارەكەتتەرىن، قارىم - قاتىناستارىن ۇيرەنەدى، ەڭبەكتىڭ ءمانىن تۇسىنە بىلەدى، ادامگەرشىلىك نورمالارىن يگەرەدى، الەۋمەتتىك رولدەر اتقارادى.
ساباق ۇستىندە جۇرگىزىلەتىن جۇمىس تۇرلەرى، تاقىرىپقا ساي الىنعان تاربيەلىك ءمانى بار ويىن ەلەمەنتتەرى وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ بەلسەندىلىگىن كەرەك ەتەدى. سوندىقتان ءمۇعالىم ءار ساباعىندا ويىن تۇرلەرىن ورنىمەن قولدانىپ، ونى قىزىقتى ەتۋ ارقىلى ولاردىڭ بىلىمگە ىنتا - ىقىلاسىن، پانگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن قالىپتاستىرۋدى ماقسات ەتەدى. دەمەك، ءمۇعالىم ساباعىن بالانىڭ قابىلەت - قارىمىنا، پسيحولوگيالىق ەرەكشەلىگىنە ساي بايلانىستا جوسپارلاۋ كەرەك. سوندا عانا ساباق تارتىمدى، جەڭىل بولادى، وقۋشىلاردى جالىقتىرمايدى.
وقۋشىلاردىڭ ويىن كەزىندەگى بەلسەندىلىگى كوبىنەسە جارىس ناتيجەسىن دۇرىس ەسەپكە الۋعا بايلانىستى. وقۋشىلار ويىنداعى ءوز جەتىستىكتەرى مەن كەمشىلىكتەرىن ءبىلىپ وتىرۋى ءتيىس. ويىن ناتيجەلەرىن ەسەپكە الۋ تۇرلىشە: ءاربىر دۇرىس ورىندالعان گرامماتيكالىق ويىن ءۇشىن ۇپاي ەسەپتەۋ، ءاربىر ۇتىلىس ءۇشىن كەم ۇپاي بەرىلەدى، وقۋشىلار تاقتاعا جازىلعان ءتيىستى كوماندا باعانىنداعى ءسوز نەمەسە ءسوز تىركەستەرىن جازىپ وتىرۋ؛ ول سوزدەردى ەسەپكە الا وتىرۋ؛ قول كوتەرىپ نەمەسە ءتيىستى ورفوگراممالار جازىلعان كارتوچكالاردى
كوتەرۋ ارقىلى بىلىمدەرىن انىقتاۋ؛ جاتتىعۋعا جىبەرىلگەن ۋاقىتتى ەسەپكە الۋ.
پەداگوگيكالىق عىلىم تاريحىنا كوز سالساق، بالالار ويىنىنا قاتىستى ماسەلەلەرگە سوقپاي كەتكەن اعارتۋشى، پەداگوگ بولماعان ەكەن. تۇلعالى، كەزىندەگى پروگرەسسيۆتى ۇلى پەداگوگتار يا. ا. كومەنسكيي، ج. ج. رۋسسو، ي. گ. پەستالوسسيي حالىقتىق ويىنعا نازار اۋدارىپ، قولدانىپ، حالىقتىق ويىنداردىڭ تەوريالىق نەگىزىن جاساۋعا تالپىنعان. ويىننىڭ بالالاردىڭ دەنىن ساۋىقتىراتىنىن، اقىل - ويىن بەلسەندى ەتەتىن جانە بارلىق اعزالارىن يكەمدى قوزعالۋعا باۋليتىن ءمانىن يا. ا. كومەنسكيي دارىپتەگەن. ج. ج. رۋسسو پىكىرىنشە ءبىلىم الۋ ويىننىڭ ويىننىڭ بالالار ومىرىندە كەزەكتەسىپ، الماسىپ وتىرۋى ءبىر - بىرىمەن ساباقتاسا بايلانىسۋى بالا دامۋىنداعى قاجەتتى شارت بولادى.
قازىرگى قازاقستان مەكتەبىندەگى جاڭا وزگەرىستەر الەمدىك ءبىلىم بەرۋ تاجىريبەلەرىن پايدالانا وتىرىپ، بالانىڭ جەكە - دارا كۇشىنىڭ دامۋىن قامتاماسىز ەتەتىن جاڭا تەحنولوگيالاردى ىزدەستىرۋ جانە ولاردى قولدانۋعا باعىتتالعان.
يننوۆاسيالىق وقۋ وقۋدىڭ تۇسىندىرمەلى - يلليۋستراسيالىق تۇرىنەن ارەكەتشىلدىككە اۋىسۋ ارقىلى جۇزەگە اسا وتىرىپ، وقۋشىنىڭ وقۋ ارەكەتىنىڭ بەلسەندى سۋبەكتىسى بولۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى. ونىڭ ءوزى ساباقتى ءارتۇرلى تەحنولوگيالار بويىنشا جوبالاۋدى قاجەت ەتەدى.
ويىندىق تەحنولوگيا ءماندى ءومىر جاعداياتتارىن ۇلگىلەۋ جانە ونىڭ شەشۋىن ىزدەستىرۋگە قۇرىلادى. ويىننىڭ ۇيىمداستىرىلۋ تۇرلەرى: ىسكەرلىك ويىندار، رولدىك جانە وقيعالىق ويىندار، ساياحاتتىق جانە بىلىمدىك ويىندار.
قازاق ءتىلى ساباعىندا ءار ءتۇرلى ويىن ەلەمەنتتەرىن پايدالانامىن. مىسالى: "ءسينونيمىن تابايىق" ويىنى.
ويىندى "سينونيم" تاقىرىبىن بەكىتۋ ساباعىندا نەمەسە ساباقتىڭ ماقساتىنا قاراي وتكەندى ەسكە تۇسىرە وتىرىپ وتكىزۋگە بولادى.
ويىننىڭ ماقساتى. وقۋشىلاردىڭ "سينونيم" تاقىرىبىنان مەڭگەرگەن بىلىمدەرىن تەكسەرۋ، جىلدام وي قورىتۋعا باۋلۋ، سوزدىك قورىن بايىتۋ.
ويىنعا سينونيمدىك قاتار تۇزۋگە بولاتىن ماقساتتاعى سوزدەردى ينتەراكتيۆتى تاقتاعا ەنگىزەمىن.
ويىننىڭ شارتى. وقۋشىلارعا ءبىر ۋاقىت ارالىعىندا سينونيمدىك قاتار ءتۇزۋ تاپسىرىلادى.
ويىن سوڭىندا سينونيمدىك قاتاردان سويلەمدەر قۇرالادى.
قازاق ءتىلى ساباعىندا ءار ءتۇرلى ويىن ەلەمەنتتەرىن پايدالاندىم. ءسوز قۇرامى تاقىرىبىن جۇرگىزگەندە «ورامال تاستاۋ» قازاقتىڭ ۇلتتىق ويىنىن ويناتتىم.
بۇل ويىننىڭ شارتى: سىنىپتاعى قاتار بويىنشا 2 توپقا ءبولدىم. 2 توپ اراسى ون ادىمداي بەلگىلەنگەن. ەكى سىزىقتىڭ بويىنا قاراما - قارسى قاتارعا تۇرادى. ويىن جۇرگىزۋشى قولىنداعى ورامالىن 1 - ءشى توپتىڭ ءوز جاعىنداعى شەتكى ويىنشىعا بەرەدى. ول ءوزىنىڭ قارسىلاسىنىڭ بىرەۋىنە تاستايدى دا «قالا» - دەپ داۋىستايدى، ول قاعىپ الىپ «شىق» - دەيدى نەمەسە «نى»، «عا»، «نىڭ» - دەيدى. سوندا «قالاشىق»، «قالانى»، «قالاعا»، «قالانىڭ» تاعى باسقا سوزدەر شىعادى. ايتىلعان سوزگە قوسىمشا جالعاۋ كەرەك، مىسالى: «ويىن» - دەپ داۋىستاسا – «ويىنشىق»، «ويىندى»، «ويىندار» ت. ب. ورامالدى قاعىپ العان ويىنشى ءتۇبىر سوزگە قوسىمشا جالعاپ نەمەسە ۋاقىتىندا تاۋىپ ايتىلماي قالسا، وندا ورتاعا شىعىپ ونەر كورسەتەدى.
«ءمۇعالىم قاي جەردە قاتەلەستى؟» ويىنىن جۇرگىزەمىن. بۇل ويىننىڭ شارتى: ءمۇعالىم تاقتاعا بىرنەشە جۇرناق جازادى، ال سەندەر جۇرناق بولماي تۇرعان سوزدەردى تاباسىڭدار.
مىسالى: جۇمىسشى، جازعى، ت. ب.
ءمۇعالىم ەندى تاقتاعا بىرنەشە جالعاۋ جازادى، ال سەندەر جالعاۋ بولماي تۇرعان ءسوزدى تاباسىڭدار.
قازاق ءتىلى ساباعىندا ءبىر بۋىندى، ەكى بۋىندى سوزدەردى وقۋ، بۋىندارعا ءبولۋ تاقىرىبىن اشۋ ءۇشىن «ساقينا سالۋ» قازاقتىڭ ۇلتتىق ويىنىن جۇرگىزدىم. مەن ءبىر وقۋشىنىڭ الدىنا ساقينا قويامىن دا «ماي» - دەپ داۋىستايمىن. ساقينانى العان وقۋشى «مىل»، «شام» - دەپ داۋىستايدى. سونىمەن مايمىل، مايشام، مايدا سوزدەرى شىعادى. ايتىلعان ءبىر بۋىنعا، ەكىنشى بۋىن جالعاۋ كەرەك، مىسالى: مى - سىق، ما - سا، ال - ما، ءجۇ - ءزىم.
«كىم تەز؟» ويىنىن جۇرگىزدىم. ينتەراكتيۆتى تاقتادا ون ەكى سۋرەتتى كورسەتتىم. ءار قاتاردان 4 وقۋشى سۋرەت بويىنشا سويلەم ويلاپ ايتتى. ينتەراكتيۆتى تاقتاداعى سۋرەتتەردى (قوزى، اڭشى، بور، نان، الما، بوتا، كۇن، قىز، سۇرگى، اي، تىشقان) قاتىستىرىپ تەز سويلەم ويلادى. قوزى، اڭشى، بور، نان ت. ب. سوزدەردەن دىبىس قۇرامىن، نان ت. ب. سوزدەردەن دىبىس قۇرامىن، بۋىن سانىن ايتتى.
«دوستاسقان بۋىندار». قاتار وتىرعان وقۋشىلار اۋىزشا ورىندايدى. ورىنداۋ ءتارتىبى بويىنشا ءبىرىنشى وقۋشى قا بۋىنىن ايتسا، ەكىنشى كەلەسى بۋىنىن تاۋىپ ءسوز قۇراۋى كەرەك.
ويىن – وقۋ ۇردىسىندەگى وقىتۋدىڭ ءارى فورماسى، ءارى ءادىسى رەتىندە دەربەس ديداكتيكالىق كاتەگوريا. سونىمەن بىرگە ويىندى ءمۇعالىم مەن وقۋشىلاردىڭ بىرلەسكەن وقۋ ارەكەتىنىڭ ءوزارا بايلانىستى تەحنولوگياسى رەتىندە قولدانۋعا بولادى. سونىمەن قاتار، قازاق ءتىلى ساباعىندا ويىن فورمالارىن ەنگىزۋ بارىسىندا ينتەراكتيۆتى تاقتانى قولدانۋدىڭ ماڭىزى وتە زور.
قورىتا كەلگەندە، ويىن – بالالاردىڭ نەگىزگى ءىس - ارەكەتتەرىنىڭ ءبىر ءتۇرى. بالا ءومىرى ويىنعا بايلانىستى. بالا ويىنسىز ءوسىپ وركەندەي المايدى. بۇل – ءومىردىڭ زاڭدىلىعى. سوندىقتان دا قازاق ءتىلى ساباعىندا ويىن ەلەمەنتتەرىن پايدالانۋدىڭ وقۋشىلاردىڭ وي بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋداعى ماڭىزى زور.
شىمكەنت قالاسى №30 جوم قازاق ءتىلى ءمۇعالىمى
ناجيمەتوۆا انار مالىكايدار قىزى
You Might Also Like
-
ا) بىلىمدىلىگى: وقۋشىلارعا ماماندىقتار تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ. ولاردىڭ بىلىمدەرىن جان - جاقتى كەڭەيتۋ.
