InfoHub Logo

قازاقستان الەمنىڭ 30 دامىعان ەلىنىڭ قاتارىنان تابىلۋدى ماقسات تۇتقان مەملەكەت. بۇل ءبىرىنشى كەزەكتە جالپى حالىق بولىپ جۇمىلاتىن ءىس. ويتكەنى ونداي مەجە قاراپايىم حالىقتىڭ ءومىر ساپاسىنا اسەر ەتەتىنى انىق جانە ونى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن ءاربىر ادامنىڭ ءومىر ساپاسىن بەلگىلى ءبىر دەڭگەيگە كوتەرۋگە مىندەتتىمىز. الايدا بۇل جوسپار وزدىگىمەن بولمايتىنىن ەسكەرسەك، بيلىك قانا ەمەس ءاربىر ازاماتتىڭ سول باعىتقا قاراي لايىقتى تۇردە وزگەرۋى تالاپ ەتىلەدى. سوندىقتان دا ەلباسى ن.نازاربايەۆتىڭ باعدارلامالىق ماقالاسىنداعى سانانى جاڭعىرتۋ باعىتىندا جۇكتەلگەن مىندەتتەر مەملەكەتتىك اپپاراتتىڭ عانا ەمەس قوعامداعى ءاربىر ازاماتتىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن دە ايقىنداپ وتىر. بۇل رەتتە ساراپشىلاردىڭ باسىم بولىگى ماقالادا قامتىلعان ماسەلەلەر ىسكە اسىرىلسا قوعامىمىزدا وڭتايلى وزگەرىستەر بولاتىنىنا كامىل سەنەدى.

ايتا كەتەرلىگى، ءساۋىردىڭ سوڭىنا تامان ق ر پرەزيدەنتىنىڭ جانىنداعى قوعامدىق سانانى جاڭعىرتۋ باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋ جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسيانىڭ العاشقى وتىرىسى ءوتتى. وندا جوبالاردى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن جۇمىس توپتارى قۇرىلعان بولاتىن. ولاردىڭ قۇرامىنا ءار سالانىڭ كاسىبي بىلىكتى ماماندارى، ساراپشىلار، سونداي-اق قوعام وكىلدەرى، سونىڭ ىشىندە تانىمال عىلىم، ءبىلىم جانە مادەنيەت قايراتكەرلەرى ەنىپ، بۇگىندە پرەزيدەنت ۇسىنعان جوبالار بويىنشا جۇمىستارىن باستاپ كەتتى. وسىعان بايلانىستى «جاڭا گۋمانيتارلىق ءبىلىم. قازاق تىلىندەگى 100 جاڭا وقۋلىق» جوباسى بويىنشا جۇمىس توبىنىڭ مۇشەسى، «Wikibilim» قوعامدىق قورى قامقورشىلار كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى راۋان كەنجەحان ۇلىنىڭ پىكىرىن نازارلارىڭىزعا ۇسىنۋدى ءجون كوردىك.

- راۋان كەنجەحان ۇلى، ەلباسىنىڭ باعدارلامالىق ماقالاسى جاريالانعاننان كەيىن قۇرىلعان توپتار العاشقى جۇمىستارىنا كىرىستى. جالپى، وسى اۋقىمدى قادامدار باعىتىندا ءاربىر ازامات وزىنە قانداي تالاپ قويۋى كەرەك دەپ ويلايسىز؟

- مەنىڭ پىكىرىمشە، قازاق ءتىلىن زامانعا لايىقتاپ، ىلگەرلەتۋ باعىتىندا، الەمدەگى بولىپ جاتقان وزگەرىستەرگە ەل مەن قوعامدى جاقىنداتۋ باعىتىندا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن ورتا ءۇشىن ەلباسى ماقالاسىندا ايتىلعان ماسەلەلەردىڭ بارلىعى وتە جاقىن ءارى تۇسىنىكتى. بارشا قوعام جۇمىلىپ اتسالىسۋى قاجەت ايقىن باعىت كورسەتىلدى. الەمدە قازاقستاننىڭ الۋى ءتيىس ورنى تۋرالى ايتىلدى، بۇل ءۇشىن ەلدىڭ ازاماتى رەتىندە ءارقايسىمىز «نە ىستەۋىمىز كەرەك جانە قانداي بولۋىمىز كەرەك؟» دەگەن سۇراقتار قويىلىپ، وعان جاۋاپ بەرىلدى. ەڭ اۋەلى، ءار ادام ءوزىنىڭ ءبىلىمى مەن بىلىكتىلىگىنە، مادەنيەتى، جەكە تۇلعالىق قاسيەتتەرىنە، ومىرلىك داعدىلارىنا ءمان بەرۋى كەرەك. زامان كوشىنەن قالىس قالماس ءۇشىن ءارقايسىسىمىز «مەن تۇلعا جانە مامان رەتىندە ءوزىمدى قالاي جەتىلدىرۋىم كەرەك» دەگەن سۇراقتى وزىمىزگە قويۋىمىز قاجەت. ەلباسى ماقالاسىندا وسى باعىتتا مەملەكەت قانداي جاعداي جاساي الاتىندىعى ايتىلىپ وتىر، ءاربىر ادامعا كومەكتەسە الاتىن قۇرالدار، تەتىكتەر دە كورسەتىلگەن. سونداي ماڭىزدى قۇرال رەتىندە جوعارى ءبىلىمنىڭ ساپاسىن وزگەرتۋ ءۇشىن الەمدەگى ۇزدىك 100 وقۋلىقتى اۋدارۋ باستاماسى قولعا الىندى. بۇل وتە قۇپتارلىق باستاما دەپ بىلەمىن. شىن مانىندە كوپ ۇزاماي وڭ ناتيجە بەرە الاتىن وتە پارمەندى قادام.

- كوميسسيانىڭ جۇمىس توبى اياسىندا اتقارىلىپ جاتقان شارالارعا توقتالساڭىز؟

- وزدەرىڭىز بىلەتىندەي، ماقالادا اتالعان ارنايى جوبالارمەن جۇمىس ىستەيتىن توپتار قۇرىلىپ، ونىڭ قۇرامى بەكىتىلدى. قۇرامىنا ءوزىم دە كىرگەن «جاڭا گۋمانيتارلىق ءبىلىم. قازاق تىلىندەگى 100 جاڭا وقۋلىق» توپتا دا بىرنەشە رەت كەزدەسۋ وتكىزىپ، العا قويىلعان مىندەتتەردى تالقىلادىق. بۇل جۇمىس توبىنا ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى ەرلان ساعادييەۆ جەتەكشىلىك ەتەدى. قويىلعان ماقساتقا وراي بيىلعى جازدىڭ وزىندە ءبىراز شارۋا اتقارىلۋى ءتيىس. 2018-2019 وقۋ جىلىنان باستاپ وسى جوبا اياسىندا دايىندالعان وقۋ ماتەريالدارى، اۋدارىلعان وقۋلىقتار ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە كىرۋى قاجەت. سوندىقتان ۋاقىت وتە تىعىز بولعاندىقتان، جيناقى ءارى جىلدام قيمىلداۋىمىز كەرەك. ونى كوميسسيانىڭ، جۇمىس توپتارىنىڭ قۇرامىنا ەنىپ وتىرعان ازاماتتاردىڭ بارلىعى جاقسى تۇسىنەدى. سونىمەن بىرگە وتە ماڭىزدى شارا بولعاندىقتان، وسى ماسەلەگە اتسالىسا الاتىن، پىكىر قوسۋعا قاۋقارلى بىلىكتى ادامداردىڭ بارلىعىن بۇل جوباعا جۇمىلدىرۋ ءۇشىن، مەيلىنشە كەڭ تالقىلاۋدى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن جوعارى ءبىلىم سالاسىندا جۇرگەن عالىمداردى، باسپا ىسىمەن تانىس  مامانداردى، اۋدارما ءىسىنىڭ تاجىريبەسى مەن تەورياسىن تۇسىنەتىن كاسىبي اۋدارماشىلاردى تارتۋ ارقىلى دايىندىقتى باستاپ كەتتىك.

- قازىرگى تاڭدا اۋدارىلۋى ءتيىس كىتاپتار انىقتالدى ما؟

- الدىمەن اۋدارىلۋى ءتيىس دەگەن كىتاپتارعا قويىلاتىن تالاپتارعا ءمان بەرۋدەمىز. جيناقتاپ ايتقاندا، وقۋلىق دەپ بەلگىلى ءبىر عىلىم سالاسى بويىنشا قوردالانعان ءبىلىمدى جۇيەلەپ، شولۋ رەتىندە بەرەتىن كىتاپتى ايتادى. گۋمانيتارلىق سالاداعى وقۋلىقتار شىن مانىندە وتە كوپ، تالعام دا ءارتۇرلى. سوندىقتان ىرىكتەۋ دە وڭاي ەمەس.

100 وقۋلىق ءتىزىمىنىڭ جوباسىن جاساۋ ءۇشىن وقۋ ورىندارى وزدەرىنىڭ ۇسىنىستارىن بەرىپ جاتىر. سونىڭ اراسىنان سۇرىپتاپ، تاڭداۋ جاساۋ كەرەك بولادى. باستى تالاپتاردىڭ ىشىندە وقۋلىقتىڭ وزەكتىلىگىن ەرەكشە اتاۋ كەرەك، ياعني وسى كۇندە الەمنىڭ الدىڭعى قاتارلى وقۋ ورىندارىنىڭ پەداگوگيكالىق تاجىريبەسىندە كەڭىنەن پايدالانىلىپ جاتقان، بىرنەشە مارتە قايتا شىعارىلىپ، وزىنە دەگەن سۇرانىستى ابدەن راستاعان كىتاپ بولۋى قاجەت.  

 - سونىمەن، ءتىزىم قاشان دايىن بولادى؟

- ءبىر جاعىنان ۋاقىت تىعىز، شيراق قيمىلداۋ كەرەك-اق. ەكىنشى جاعىنان، تەز ارادا ءتىزىمدى جاساپ بەرسەك، ەرتەڭگى كۇنى «نەگە تالقىلاۋ بولمادى، پىكىرلەر نەگە ەسكەرىلمەدى؟» دەگەن ساۋالدار تۋىندايتىنى انىق. ءبىزدىڭ ءبىر جينالىسىمىز الماتىدا ءوتتى. وعان عالىمدار مەن وقۋ ورىندارىنىڭ باسشىلارى قاتىستى، تاعى ءبىر جيىن استانادا ۇيىمداستىرىلدى. وڭىرلەردەگى وقۋ ورىندارىنا ۇسىنىستار الۋ ءۇشىن حات جولداندى. وقۋلىقتاردى 2018-2019 وقۋ جىلىنىڭ باسىنا دەيىن دايىنداۋ مىندەتى تۇر، سول تاپسىرمانى ورىنداۋعا بارىمىزدى سالامىز. الدىمەن ءتىزىمىن انىقتايىق، پىكىرلەردىڭ بارلىعى ەسكەرىلەتىندەي ونى ايقىنداۋ پروسەسىن رەتتەپ الايىق. ەكىنشىدەن، كىتاپتاردىڭ اۆتورلارىمەن كەلىسسوز جۇرگىزۋ كەرەك بولادى. ويتكەنى ءارقايسىسىنىڭ ارتىندا نە ۋنيۆەرسيتەت، نە باسپاحانا نەمەسە جەكە اۆتور تۇر. وقۋلىق بىزگە ۇنادى دەپ بىردەن اۋدارا بەرۋگە بولمايدى. وسى باعىتتا ءتيىستى كەلىسسوزدەر جۇرگىزىلىپ، رۇقسات الۋ ماسەلەسى  شەشىلگەن سوڭ، اۋدارماعا كىرىسۋ قاجەت.    

- ءوزىڭىز بىلەسىز، ساپالى اۋدارما توڭىرەگىندە دە سىن مەن پىكىرلەر بار عوي؟

- ءيا، ساپالى اۋدارما - بۇل بولەك ءبىر ۇلكەن شارۋا. وقۋلىق اۋدارماسى اياسىندا عىلىمي تەرمينولوگيا ماسەلەسىنە ەرەكشە كوڭىل ءبولۋ قاجەت بولادى. قازاق تىلىنە كەلە قويماعان، قولدانىسى قالىپتاسپاعان  ۇعىمدار كوپ. سالا-سالا بويىنشا مۇقيات قاراپ، ويلانۋعا تۋرا كەلەدى. اۋدارمانىڭ جۇيەلى لوگيستيكاسىن قۇرۋ قاجەت دەپ ويلايمىن، پروسەستەردىڭ بارلىعىن رەتكە كەلتىرىپ، اۋدارمانىڭ ءار كەزەڭىنە جاۋاپتى ماماندار دۇرىس ىرىكتەلسە، دۇرىس ناتيجە دە بولادى دەپ سەنەمىن.

جالپى العاندا، وسى جوبا اياسىندا تىلگە قاتىستى ءبىراز ماسەلەگە جاڭاشا قاراپ، ءسوزجاسام، تەرمينالوگيا، كىرمە سوزدەردى قابىلداۋ ەرەجەلەرىن دە رەتتەۋ قاجەت. ءتىلدى قازىرگى زامانعا لايىقتاۋعا بايلانىستى سۇراقتار وتە كوپ. سولاردىڭ بارلىعىن جيناقتاپ،  ۇسىنىستاردى دايىندايتىن ءبىر ورتالىقتىڭ بولعانىن بۇرىننان ويلاپ جۇرگەن ەدىك. وسى ورايدا، ۇلتتىق اۋدارما بيۋروسى تەك اۋدارمامەن شەكتەلمەي، ءتىل مودەرنيزاسياسىنا قاتىستى ۇسىنىستار دايارلايتىن ورتالىق بولسا دەپ ويلايمىن. سونىڭ ىشىندە ءوزىمىز كوپتەن اينالىسىپ جۇرگەن عالامدىق ەلەكتروندى جۇيەلەرگە قازاق ءتىلىن ەنگىزۋگە ءمان بەرگەن ابزال. قازاق ءتىلىن قولدانبايتىن Microsoft-تىڭ سەرۆيستەرى كوپ، ال ولاردىڭ قاي قايسىسى دا ءتىل قولدانىسىن جەتىلدىرەتىن نەمەسە تەجەيتىن قۇرال. ماسەلەن، ءالى كۇنگە دەيىن قازاقشا ماتىندەردى سكانەردەن وتكىزۋگە ارنالعان ساپالى جۇمىس ىستەيتىن باعدارلاما جوق. ونداي باعدارلاما بولماعاننان كەيىن، كىتاپتاردى ەلەكتروندى نۇسقاعا اۋدارۋعا قينالامىز. ول ءوز كەزەگىندە مۇراعات ءىسىن، كىتاپحاناعا ءىسىن تەجەيدى. سوندىقتان اتالعان الپاۋىت كومپانيالارمەن بايلانىسقا ءتۇسىپ، كەلىسسوزدەر جۇرگىزىپ، قازاق ءتىلىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن ءتۇسىندىرىپ، سوڭعى بۋىندى تەحنولوگيالارعا باعدارلامالاردى لايىقتاۋ ءتىل ءۇشىن وتە ماڭىزدى. بۇگىندە ءبىز كەڭىنەن پايدالانىپ جۇرگەن Apple كومپانياسىنىڭ سمارتفوندارىندا دا قازاق ءتىلى ءالى كۇنگە دەيىن جوق. ءبىراق، ول كومپانيالار بۇل ماسەلەگە باس اۋىرتپايدى، اۋىرتۋعا مىندەتتى دە ەمەس، ول ءبىزدىڭ مىندەتىمىز. 

ماسەلەن، ءبىز سوڭعى 3-4 جىل Google اۋدارماشى جۇيەسىنە قازاق ءتىلىن ەنگىزۋمەن اينالاسىپ ءجۇرمىز. ءماتىندى ماتىنگە اۋدارۋ جۇيەسىن جاساپ ەنگىزدىك، ال كەيبىر ىلگەرى دامىعان تىلدەر ءقازىر ءماتىن ەمەس، داۋىستى اۋدارۋعا كوشىپ كەتتى. ول ءۇشىن قازاق تىلىندەگى دىبىستى، ءسوزدى تانيتىن جۇيەلەر دامۋى كەرەك. وسىنىڭ بارلىعىن رەتتەپ، جۇيەلەپ، باعىتتاردى انىقتاپ، ولاردىڭ يەلەرىمەن بايلانىسقا شىعىپ، جۇمىستاردى وسى ۇلتتىق بيۋرو قامتىسا، جاقسى بولار ەدى.

- الداعى ۋاقىتتا لاتىن الىپبيىنە كوشۋ ماقساتى قويىلىپ وتىر. بۇل تۇرعىدا سىزدەردىڭ جۇمىستارىڭىز جەڭىلدەي مە؟

- الدەقايدا جەڭىلدەيدى. سوندىقتان دا وسى شەشىمگە وتە قاتتى قۋاندىم. كوپتەن بەرى كۇتىپ جۇرگەن جاڭالىق ەدى. تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى تالقىلانىپ جۇرگەن تاقىرىپ قوي، ءبىراق كەيىنگە شەگەرىلىپ كەلدى. بۇل ابدەن ءپىسىپ جەتىلگەن ماسەلە. مەنىڭ ويىمشا، ەندىگى تالقى «وسى كەرەك پە، الدە كەرەك ەمەس پە» دەگەن سۇراقتار ەمەس، «قالاي جاسايمىز» دەگەن باعىت الۋى قاجەت. ويتكەنى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنداعى كەيبىر پىكىرلەرگە قاراساق، ءبىز ءالى كۇنگە دەيىن «قاجەت، قاجەت ەمەس، نە ۇتامىز» دەگەن اڭگىمەنىڭ توڭىرەگىندە جۇرگەن سياقتىمىز. شەشىم قابىلداندى، ەندى ونى دۇرىس ىسكە اسىرۋعا دەن قويعان ابزال.   

ال ەندى قالاي كوشەمىز دەگەنگە كەلسەك، مىنا جۇمىس ۇستەلىمدە جاتقان پەرنەتاقتادا كلاسسيكالىق لاتىن گرافيكاسىنداعى 26 ءارىپ پەن اپوستروف بەلگىسى بار، وسىنىڭ اياسىنان شىقپاعاندى دۇرىس دەپ سانايمىن. ونى جاساۋعا بولادى. ماماندار بۇل گرافيكانىڭ فونەتيكاسىن دا، باسقا دا قىرلارىن رەتتەي الادى. وسى قيسىندا وتسەك، تىلگە قاتىستى بارلىق تەحنولوگيالىق وزىق شەشىمدەر قازاق تىلىنە دە قىزمەت ەتە باستايدى. وعان ەشقانداي قوسىمشا شىعىن قاجەت بولماي قالادى.

ءبىر قاراپايىم مىسال ايتايىن، قالاداعى جارناماعا نازار اۋدارساڭىزدار، قازاق تىلىندە جازىلعان ءماتىن ءارقاشان قوراش كورىنەدى. ويتكەنى ءماتىندى ادەمى تەرۋ ءۇشىن شريفتەر جوق. ول شريفتەردى جاساۋ وتە قىمبات، ونى تۇسىنەتىن بىلىكتى ماماندار كەرەك. ەڭ كوپ دايىن شريفت لاتىن الىپبيىندە. سوندىقتان ديزاينەرلەرگە، گرافيكتەرگە، باسپاگەرلەرگە، ينتەرنەتپەن جۇمىس ىستەيتىن ماماندارعا جۇمىس جەڭىلدەيدى.

- اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

اۆتور: رۋسلان عابباسوۆ، قازاقپارات.

---