قازاق حالقىنىڭ ەرلىك ىستەرى
تاقىرىبى: قازاق حالقىنىڭ ەرلىك ىستەرى
ساباقتىڭ ماقساتى – پاتريوتتىق سەزىمىن، ەلى ءۇشىن ماقتانىشىن تاربيەلەۋ، شىنايى پاتريوتتىڭ جانە وتان قورعاۋشىنىڭ بەينەسىن قالىپتاستىرۋ، وقۋشىلاردى ەلىنىڭ جانە ولكەسىنىڭ تاريحىمەن تانىستىرۋ؛ بەلسەندى ومىرلىك ۇستانىمىن قالىپتاستىرۋ. بالالاردىڭ ەموسيالىق الەمىن ادامگەرشىلىك اسەرلەرمەن بايىتۋ جانە ادامگەرشىلىك سەزىمدەرىن قالىپتاستىرۋ؛ وقۋشىلاردىڭ مورالدىق دامۋىنا جانە ولاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىنە ىقپال ەتۋ.
قۇرالدار: بەرىلگەن تاقىرىپ بويىنشا كىتاپ كورمەسى، سۋرەت كورمەسى، بەينەماتەريالدار.
ساباقتىڭ كەزەڭدەرى (تاقىرىپتىق بولىمدەر):
1. قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعى. (تاريحقا شولۋ)
2. قازاقستان ۇلى وتان سوعىسى جىلدارىندا. قازاقستاندىق باتىرلار. (ەرلىك ىستەرى)
3. بەيبىت ءومىردىڭ باتىرلارى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءانۇرانى.
وي قوزعاۋ:
- ءبىز قانداي مەملەكەتتە تۇرامىز؟
- قازاقستان قانداي مەملەكەت؟
- قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلعانىنا بيىل نەشە جىل بولدى؟
- ۇلى وتان سوعىسىنىڭ باتىرلارىن بىلەسىڭدەر مە؟
- اتازاڭىمىز قاشان قابىلداندى؟
ءمۇعالىم ءسوزى: مىنە وقۋشىلار بىزدەر ءوز ەلىمىزبەن ماقتانامىز. بۇل ەركىندىك وڭايلىقپەن كەلگەن جوق. قازاق ەلى ەركىندىككە جەتۋ جولىندا قانشا قيىن - قىستاۋ كەزەڭدەردى باستان كەشىردى. مىڭداعان جىلدىق تاريحى بار قازاقستان تاۋەلسىزدىك الدى. مىنە بۇگىنگى ساباقتا تاۋەلسىزدىك جولىندا قازاق ەلىنىڭ اتقارعان ەرلىك ىستەرىنە توقتالامىز.
قازاق حاندىعى – حالقىمىزدىڭ تۇڭعىش مەملەكەتتىك قۇرىلىمى، ماڭگىلىك قازاق ەلىنىڭ تاريحي تۇعىرى. سول تۇعىرى بيىك حاندىقتىڭ قۇرىلعانىنا بۇگىندە 550 جىل تولىپ وتىر. بۇل جىلدار – بۇگىنگى قازاقستاننىڭ وتكەنىنەن سىر شەرتەر، تاريحىن تانىتار اقيقات پەن اڭىزعا اينالعان جىلدار.
ەلىمىز تاريح تولقىنىندا شىڭدالىپ، بايتاق جەرىمىز اق نايزانىڭ ۇشىمەن، اق بىلەكتىڭ كۇشىمەن قورعالىپ، سارابدال حانداردىڭ ساياساتى مەن ەرجۇرەك باتىرلاردىڭ ەرلىگىنىڭ ارقاسىندا تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزدى.
وسىناۋ ۇلان-عايىر دالامىزدىڭ الىپ ساحاراسىندا قازاق حاندىعى حV - ءحىح عاسىرلاردا كەڭىنەن قانات جايىپ، بايتاق ءوڭىردى مەكەن ەتكەن قازاق تايپالارىنىڭ باسىن قوسقان ەلدىگىمىزدىڭ باستاۋى بولدى.
قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعى – قازاق ەلىنىڭ وتكەنى، قازاق حالقىنىڭ تاريحى. سول تاريحقا كوز جۇگىرتسەك، كەرەي مەن جانىبەكتەن باستاۋ العان قازاق حاندىقتارىنىڭ قۇرىلۋى مەن ورلەۋىنە، حالقىمىزدىڭ تۇرمىسى مەن ءداستۇرلى مادەنيەتىنە، «قاسىم حاننىڭ قاسقا جولى»، «ەسىم حاننىڭ ەسكى جولى»، «جەتى جارعى» سياقتى وزىندىك زاڭدارىنا توقتالماي وتپەيمىز. سەبەبى بۇگىنگى ەرلىگىمىزدىڭ ارقاۋى مەن ەلدىگىمىزدىڭ ارقاۋى – قازاق حاندىعى.
ءيا، قازاق حاندىعىنىڭ تاريحى تەرەڭدە جاتىر. قازاق تاريحىنداعى قازاق حاندىعى، ونىڭ قۇرىلۋى مەن نىعايۋى قازاق حاندارىنىڭ ەسىمىمەن تىكەلەي بايلانىستى. 1458 جىلى حالىق كەرەيدى اق كيىزگە كوتەرىپ، حان سايلادى. كەرەي مەن جانىبەك قول استىنداعى رۋ - تايپالارىمەن شۋ بويىنا قونىستانىپ، قازاق حاندىعىنىڭ نەگىزىن سالدى. ءوز قارسىلاستارىن تىقسىرتىپ، ءبىر جاعادان باس، ءبىر جەڭنەن قول شىعارعان قازاق حاندىعى حVءى - حVءىى عاسىرلاردا نىعايا ءتۇستى. ورتا ازيا، استراحان، قازان، ءسىبىر حاندىقتارىمەن، رەسەيمەن تىعىز بايلانىس ورنادى. قازاق جەرىن نىعايتىپ، قازاقتاردىڭ ۇستەمدىگىن ورناتۋداعى ەرەكشە ۇستانىمدارىمەن قاسىم حان، حاقنازار حان، تاۋەكەل حان، تاۋكە حاندار ەلدىڭ بىرلىگى مەن بۇتىندىگىن ساقتادى. حاندىقتاعى جوعارى بيلىك حان قولىنا شوعىرلاندىرىلىپ، حان تاعىنا وتىرۋعا ۇلكەن ۇلدىڭ قۇقىعى باسىم بولدى. حاندىقتا كەلىسسوزدەر جۇرگىزۋ، سوعىس جاريالاۋ، بەيبىت ءبىتىم جاساۋ، زاڭ شىعارۋ ىستەرى جۇرگىزىلدى.
قازاعىمنىڭ ار - نامىسىن تاپتاتپاعان،
حالقى ءۇشىن كۇندىز - ءتۇنى جاي جاتپاعان.
ۇلان-عايىر جەردەگى حاندىق قۇرۋ
كەرەي مەن جانىبەكتەن باستاۋ العان.
كو سالعان جەرىمىزگە، ەلىمىزگە،
تۋىن تىكپەك بولعاندار تورىمىزگە
حانداردىڭ قاھارىنان قايمىعاتىن
كىرۋگە ءداتى بارماي جەرىمىزگە.
ءيا، بۇل ءبىزدىڭ قايسار حاندارىمىزدىڭ باتىل ارەكەتىنىڭ ۇلەسى.
قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىنىڭ اتالىپ ءوتۋى — بىزدەر ءۇشىن ەرەكشە تاريحي وقيعا. «تاريحىن بىلمەگەن ەلدىڭ بولاشاعى دا بۇلىڭعىر بولادى» دەپ، حالىقتىڭ بولاشاعى ءۇشىن تاريحىن تارازىلاعان ەلباسى ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ باتىل تۇردە وسى عاسىرلار قويناۋىنداعى كونە تاريحتى كەڭ كولەمدە قايتا جاڭعىرتۋداعى شەشىمى ۇلت رۋحىن كوتەرەتىن تاعىلىمدى باستاما بولدى. «ماڭگىلىك ەلىمىز باردا قازاقتىڭ تاريحى دا ماڭگىلىك»- دەپ، جارقىن بولاشاعىمىزعا نىق سەنىم بىلدىرەدى. «ءبىزدىڭ تاريحىمىز — ماقتان ەتۋگە لايىقتى، ەرلىك پەن ەلدىكتىڭ تاريحى» — دەپ، ۇرپاققا ۇران بولار ۇلاعاتتى ءسوز ايتتى.
- قازاق باتىرلارى بەينەلەنگەن بەينەماتەريال كورسەتۋ.
- وقۋشىلارمەن وي ءبولىسۋ.
ءمۇعالىم ءسوزى: قازاقستاندىقتار ۇلى وتان سوعىسىندا. 1941 ج. 22 - ماۋسىمدا، تۇنگى ساعات 4 - تەر شاماسىندا گەرمانيا وپاسىزدىقپەن كسرو - عا حابارسىز سوعىس اشتى. قازاقستاندىقتار سوعىستىڭ العاشقى مينۋتىندا باتىس شەكارادا جاۋمەن شايقاسقا قاتىسقانداردىڭ اراسىندا دا، بەرليندە رەيحستاگ ۇيىنە شابۋىل جاساعانداردىڭ اراسىندا دا بار ەدى. اسكەر قاتارىنا 1 ملن. 196164 (1 ملن. 196300) قازاقستاندىق قوسىلىپ، ءاربىر 5 - ءشى ادام مايدانعا اتتاندى.
ساباقتىڭ ماقساتى – پاتريوتتىق سەزىمىن، ەلى ءۇشىن ماقتانىشىن تاربيەلەۋ، شىنايى پاتريوتتىڭ جانە وتان قورعاۋشىنىڭ بەينەسىن قالىپتاستىرۋ، وقۋشىلاردى ەلىنىڭ جانە ولكەسىنىڭ تاريحىمەن تانىستىرۋ؛ بەلسەندى ومىرلىك ۇستانىمىن قالىپتاستىرۋ. بالالاردىڭ ەموسيالىق الەمىن ادامگەرشىلىك اسەرلەرمەن بايىتۋ جانە ادامگەرشىلىك سەزىمدەرىن قالىپتاستىرۋ؛ وقۋشىلاردىڭ مورالدىق دامۋىنا جانە ولاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىنە ىقپال ەتۋ.
قۇرالدار: بەرىلگەن تاقىرىپ بويىنشا كىتاپ كورمەسى، سۋرەت كورمەسى، بەينەماتەريالدار.
ساباقتىڭ كەزەڭدەرى (تاقىرىپتىق بولىمدەر):
1. قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعى. (تاريحقا شولۋ)
2. قازاقستان ۇلى وتان سوعىسى جىلدارىندا. قازاقستاندىق باتىرلار. (ەرلىك ىستەرى)
3. بەيبىت ءومىردىڭ باتىرلارى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءانۇرانى.
وي قوزعاۋ:
- ءبىز قانداي مەملەكەتتە تۇرامىز؟
- قازاقستان قانداي مەملەكەت؟
- قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلعانىنا بيىل نەشە جىل بولدى؟
- ۇلى وتان سوعىسىنىڭ باتىرلارىن بىلەسىڭدەر مە؟
- اتازاڭىمىز قاشان قابىلداندى؟
ءمۇعالىم ءسوزى: مىنە وقۋشىلار بىزدەر ءوز ەلىمىزبەن ماقتانامىز. بۇل ەركىندىك وڭايلىقپەن كەلگەن جوق. قازاق ەلى ەركىندىككە جەتۋ جولىندا قانشا قيىن - قىستاۋ كەزەڭدەردى باستان كەشىردى. مىڭداعان جىلدىق تاريحى بار قازاقستان تاۋەلسىزدىك الدى. مىنە بۇگىنگى ساباقتا تاۋەلسىزدىك جولىندا قازاق ەلىنىڭ اتقارعان ەرلىك ىستەرىنە توقتالامىز.
قازاق حاندىعى – حالقىمىزدىڭ تۇڭعىش مەملەكەتتىك قۇرىلىمى، ماڭگىلىك قازاق ەلىنىڭ تاريحي تۇعىرى. سول تۇعىرى بيىك حاندىقتىڭ قۇرىلعانىنا بۇگىندە 550 جىل تولىپ وتىر. بۇل جىلدار – بۇگىنگى قازاقستاننىڭ وتكەنىنەن سىر شەرتەر، تاريحىن تانىتار اقيقات پەن اڭىزعا اينالعان جىلدار.
ەلىمىز تاريح تولقىنىندا شىڭدالىپ، بايتاق جەرىمىز اق نايزانىڭ ۇشىمەن، اق بىلەكتىڭ كۇشىمەن قورعالىپ، سارابدال حانداردىڭ ساياساتى مەن ەرجۇرەك باتىرلاردىڭ ەرلىگىنىڭ ارقاسىندا تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزدى.
وسىناۋ ۇلان-عايىر دالامىزدىڭ الىپ ساحاراسىندا قازاق حاندىعى حV - ءحىح عاسىرلاردا كەڭىنەن قانات جايىپ، بايتاق ءوڭىردى مەكەن ەتكەن قازاق تايپالارىنىڭ باسىن قوسقان ەلدىگىمىزدىڭ باستاۋى بولدى.
قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعى – قازاق ەلىنىڭ وتكەنى، قازاق حالقىنىڭ تاريحى. سول تاريحقا كوز جۇگىرتسەك، كەرەي مەن جانىبەكتەن باستاۋ العان قازاق حاندىقتارىنىڭ قۇرىلۋى مەن ورلەۋىنە، حالقىمىزدىڭ تۇرمىسى مەن ءداستۇرلى مادەنيەتىنە، «قاسىم حاننىڭ قاسقا جولى»، «ەسىم حاننىڭ ەسكى جولى»، «جەتى جارعى» سياقتى وزىندىك زاڭدارىنا توقتالماي وتپەيمىز. سەبەبى بۇگىنگى ەرلىگىمىزدىڭ ارقاۋى مەن ەلدىگىمىزدىڭ ارقاۋى – قازاق حاندىعى.
ءيا، قازاق حاندىعىنىڭ تاريحى تەرەڭدە جاتىر. قازاق تاريحىنداعى قازاق حاندىعى، ونىڭ قۇرىلۋى مەن نىعايۋى قازاق حاندارىنىڭ ەسىمىمەن تىكەلەي بايلانىستى. 1458 جىلى حالىق كەرەيدى اق كيىزگە كوتەرىپ، حان سايلادى. كەرەي مەن جانىبەك قول استىنداعى رۋ - تايپالارىمەن شۋ بويىنا قونىستانىپ، قازاق حاندىعىنىڭ نەگىزىن سالدى. ءوز قارسىلاستارىن تىقسىرتىپ، ءبىر جاعادان باس، ءبىر جەڭنەن قول شىعارعان قازاق حاندىعى حVءى - حVءىى عاسىرلاردا نىعايا ءتۇستى. ورتا ازيا، استراحان، قازان، ءسىبىر حاندىقتارىمەن، رەسەيمەن تىعىز بايلانىس ورنادى. قازاق جەرىن نىعايتىپ، قازاقتاردىڭ ۇستەمدىگىن ورناتۋداعى ەرەكشە ۇستانىمدارىمەن قاسىم حان، حاقنازار حان، تاۋەكەل حان، تاۋكە حاندار ەلدىڭ بىرلىگى مەن بۇتىندىگىن ساقتادى. حاندىقتاعى جوعارى بيلىك حان قولىنا شوعىرلاندىرىلىپ، حان تاعىنا وتىرۋعا ۇلكەن ۇلدىڭ قۇقىعى باسىم بولدى. حاندىقتا كەلىسسوزدەر جۇرگىزۋ، سوعىس جاريالاۋ، بەيبىت ءبىتىم جاساۋ، زاڭ شىعارۋ ىستەرى جۇرگىزىلدى.
قازاعىمنىڭ ار - نامىسىن تاپتاتپاعان،
حالقى ءۇشىن كۇندىز - ءتۇنى جاي جاتپاعان.
ۇلان-عايىر جەردەگى حاندىق قۇرۋ
كەرەي مەن جانىبەكتەن باستاۋ العان.
كو سالعان جەرىمىزگە، ەلىمىزگە،
تۋىن تىكپەك بولعاندار تورىمىزگە
حانداردىڭ قاھارىنان قايمىعاتىن
كىرۋگە ءداتى بارماي جەرىمىزگە.
ءيا، بۇل ءبىزدىڭ قايسار حاندارىمىزدىڭ باتىل ارەكەتىنىڭ ۇلەسى.
قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىنىڭ اتالىپ ءوتۋى — بىزدەر ءۇشىن ەرەكشە تاريحي وقيعا. «تاريحىن بىلمەگەن ەلدىڭ بولاشاعى دا بۇلىڭعىر بولادى» دەپ، حالىقتىڭ بولاشاعى ءۇشىن تاريحىن تارازىلاعان ەلباسى ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ باتىل تۇردە وسى عاسىرلار قويناۋىنداعى كونە تاريحتى كەڭ كولەمدە قايتا جاڭعىرتۋداعى شەشىمى ۇلت رۋحىن كوتەرەتىن تاعىلىمدى باستاما بولدى. «ماڭگىلىك ەلىمىز باردا قازاقتىڭ تاريحى دا ماڭگىلىك»- دەپ، جارقىن بولاشاعىمىزعا نىق سەنىم بىلدىرەدى. «ءبىزدىڭ تاريحىمىز — ماقتان ەتۋگە لايىقتى، ەرلىك پەن ەلدىكتىڭ تاريحى» — دەپ، ۇرپاققا ۇران بولار ۇلاعاتتى ءسوز ايتتى.
- قازاق باتىرلارى بەينەلەنگەن بەينەماتەريال كورسەتۋ.
- وقۋشىلارمەن وي ءبولىسۋ.
ءمۇعالىم ءسوزى: قازاقستاندىقتار ۇلى وتان سوعىسىندا. 1941 ج. 22 - ماۋسىمدا، تۇنگى ساعات 4 - تەر شاماسىندا گەرمانيا وپاسىزدىقپەن كسرو - عا حابارسىز سوعىس اشتى. قازاقستاندىقتار سوعىستىڭ العاشقى مينۋتىندا باتىس شەكارادا جاۋمەن شايقاسقا قاتىسقانداردىڭ اراسىندا دا، بەرليندە رەيحستاگ ۇيىنە شابۋىل جاساعانداردىڭ اراسىندا دا بار ەدى. اسكەر قاتارىنا 1 ملن. 196164 (1 ملن. 196300) قازاقستاندىق قوسىلىپ، ءاربىر 5 - ءشى ادام مايدانعا اتتاندى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
