ەلەكتر ءورىسى جانە ونىڭ كەرنەۋلىگى. ءورىستىڭ كۇشتىك سيپاتتاماسى
تاقىرىبى: ەلەكتر ءورىسى جانە ونىڭ كەرنەۋلىگى. ءورىستىڭ كۇشتىك سيپاتتاماسى
ماقساتى: ەلەكتر ءورىسى تاراۋى بويىنشا ماعلۇمات بەرە وتىرىپ، زاريادتالعان دەنەلەر اراسىندا بولاتىن ارەكەت ەتۋشى كۇشتەردى گرافيكتە كەرنەۋلىك ارقىلى كەسكىندەۋ الادى، پوتەنسيال، ەلەكتر ءورىسىن تۋدىراتىن شامالار، قۇرىلعىلار تۋرالى تۇسىنىكتەرى قالىپتاستىرۋ
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس
ساباقتىڭ ءتۇرى: پراكتيكالىق
وقىتۋدىڭ تەحنولوگياسى: دوت، كوت ەلەمەنتتەرى
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى
«تۇستەر تەراپياسى» ءادىسى ارقىلى توپقا ءبولۋ
ءتۇرلى ءتۇستى قاعازدار تاڭداپ بولىنەدى. ينتەراكتيۆتى تاقتادا بەرىلگەن تۇستەردىڭ بىرەۋىن ءار توپ ءوز كەزەگىندە تاڭداپ، سول بويىنشا سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىپ، توپ اتىن انىقتايدى.
قىزىل ءتۇستى - زارياد
• ول ءبىر دەنەدەن ەكىنشى دەنەگە وتەدى
• تۇيىق جۇيەدە ساقتالادى
• كۇش اتاسىن تانىماس
• كۇنەلتۋ ءۇشىن – اس كەرەك، اس ءىشۋ ءۇشىن – كۇش كەرەك، كۇشتى جۇمساۋعا – ەس كەرەك.
• ونى بولشەكتەن ءبولىپ قاراستىرا المايسىڭ
• ول ەكى تۇرگە اجىراتىلادى
كوك ءتۇستى – ءورىس
• ماتەريا ءتۇرى
• ونى سيپاتتاۋ ءۇشىن كۇش سىزىقتارى ەنگىزىلگەن
• ەلەكتروماگنيتتىك قۇبىلىستاردى سيپاتتاعان كەزدە ول ماڭىزدى ءرول اتقارادى
سارى ءتۇستى - كۇش
• كەرنەۋلىك ءورىستىڭ قانداي سيپاتتاماسى؟
• ءۇزىلىسسىز، قيىلىسپايتىن قانداي سىزىقتار؟
• وسى سۇراقتار بويىنشا ءتۇيىن ءسوزدى اتا
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
(ءۇش توپقا ءۇش ءتۇرلى تاراتپا قاعاز بەرىلەدى. ءار تاراتپا قاعازدا تەوريالىق، پراكتيكالىق، زەرتحانالىق جۇمىستار كورسەتىلگەن.)
ءى تاپسىرما: سۇراقتار تىزبەسى
ءى توپ - زارياد:
1. ەلەكتروديناميكا ءپانى نەنى قاراستىرادى؟ (جالپى جاعدايداعى ەلەكتروماگنيتتىك ءورىستى جانە ونىڭ ەلەكتر زاريادىنا يە دەنەلەرمەن ءوزارا ارەكەتتەرىن زەرتتەيتىن فيزيكانىڭ ءبولىمى)
2. ىعىسۋ توگى دەگەن نە جانە ونىڭ فورمۋلاسىن كورسەت؟ (ىعىسۋ توگى – اينىمالى ەلەكتر ءورىسىنىڭ ماگنيتتىك اسەرىن سيپاتتايتىن فيزيكالىق شاما.)
3. ماكسۆەلدىڭ ءى تەڭدەۋىنىڭ ديففەرەنسيالدىق ءتۇرى؟
4. ەلەكتر تۇراقتىسىنىڭ ءمانى؟
5. شارل كۋلون ەلەكتروستاتيكانىڭ نەگىزگى زاڭىن قاي جىلى اشتى؟
ءىى توپ - كۇش:
6. ەلەكتروديناميكا دەگەنىمىز نە؟
7. فارادەي زاڭدارى؟
8. ماكسۆەلدىڭ ءىى تەڭدەۋى؟
9. كۋلون زاڭىنىڭ ورنەگى؟
10. ەلەمەنتار زارياد ءمانى جانە ول نەگە ەلەمەنتار زارياد دەپ اتالىندى؟
ءىىى توپ - ءورىس:
11. ەلەكتروديناميكانىڭ زەرتتەۋ اياسى؟
12. ماكسۆەلل تەڭدەۋلەرى نەشە تۇرگە بولىنەدى؟
13. ماكسۆەلل تەڭدەۋىنىڭ ءىىى ءتۇرى؟
14. نۇكتەلىك زاريادتاردىڭ ءوزارا ارەكەتتەسۋ زاڭى؟
15. ەلەكترون ماسساسى نەشەگە تەڭ؟
ءىى تاپسىرما: ەسەپتەر: ءى توپ:
678. بىرىنەن ءبىرى 3 سم قاشىقتىقتا تۇرعان ءارقايسىسى 10نكل ەكى زارياد ءوزارا قانداي كۇشپەن اسەرلەسەدى؟
ءىى توپ: 685. تەڭ ەمەس اتتاس زاريادپەن زاريادتالعان بىردەي ەكى مەتالل شار بىرىنە - ءبىرى ءتيىستىرىلىپ، سودان كەيىن العاشقىداعىداي قاشىقتىققا اجىراتىلادى. سوندا ءوزارا اسەر كۇشى مىندەتتى تۇردە ارتاتىنىن جانە زاريادتار شاماسىنداعى ايىرماشىلىق نەعۇرلىم كوپ بولسا، سوعۇرلىم ول كۇشتىرەك بولاتىنىن دالەلدەڭدەر.
ءىىى توپ: 731.
20نكل زارياد پوتەنسيالى 700 ۆ نۇكتەدەن پوتەنسيالى 200 ۆ نۇكتەگە ورىن اۋىستىرعاندا ءورىس قانداي جۇمىس ىستەدى؟ پوتەنسيالى 100ۆ نۇكتەدەن پوتەنسيالى 400 ۆ نۇكتەگە ورىن اۋىستىرعان دا شە؟
ءىىى تاپسىرما: تاجىريبە:
1. ءبىر بىرىنە ۇيكەلگەن دەنەلەردىڭ زاريادىن تاجىريبە جۇزىندە قالاي بايقاۋعا بولادى؟ زاريادتالعان ەلەكتروسكوپتى پايدالانىپ، دەنەنىڭ ەلەكتردى وتكىزەتىنىن جانە وتكىزبەيتىنىن قالاي انىقتاۋعا بولادى؟
2. ەلەكتروستاتيكالىق ماشينانىڭ جۇمىس ىستەۋ ءپرينسيپى جانە ەلەكتر زاريادىنىڭ ەكى تەگى بار ەكەنىن راستايتىن تاجىريبە كورسەت.
3. دەنەلەردىڭ ەلەكترلەنۋىنە بايلانىستى ءۇي جاعدايىندا جاسالىناتىن تاجىريبەلەر
ءىىى. جاڭا ساباق.
جەر بەتىنەن ءبىرشاما بيىكتىكتە ورنالاسقان تاس پەن جەر اراسىندا ءوزارا ارەكەتتەسۋ ماسەلەسىن تالقىلاي وتىرىپ، جەر مەن تاس ءبىر ءبىرىن بەلگىلى ءبىر كۇشپەن تارتادى. جەر مەن تاستىڭ اينالاسىندا تارتىلىس ءورىسى بار. جەردىڭ ءورىسى تاسقا اسەر ەتەدى جانە كەرىسىنشە دەپ پايىمدادىق.
ەكسپەريمەنت جۇزىندە تاعايىندالعان كۋلون زاڭى زاريادتاردىڭ ءوزارا ارەكەتتەسۋىن ساندىق تۇرعىدان بىلدىرەدى، ءبىراق «ءبىر زاريادتىڭ باسقاسىنا ارەكەتى قانداي جولمەن بەرىلەدى، بۇل ءوزارا ارەكەتتەسۋدىڭ تابيعاتى قانداي؟» دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرمەيدى. قاعازدى مايدالاپ كەسىلگەن قيىندىلارىنا ۇيكەلگەن ەبونيت تاياقشانى اپارعاندا قاعاز قيىندىلارى تاياقشاعا تارتىلاتىندىعىن بايقايمىز. ەلەكترومەتر تىلشەلەرى زاريادتالعان تاياقشانى اسپاپتىڭ تاياقشاسىنا تيگىزگەندە باستاپقى قالىپتان اۋىتقيدى. بۇل تاجىريبەلەر زاريادتالعان كەز كەلگەن دەنەنىڭ اينالاسىندا زاتتان ەرەكشەلەنەتىن ەلەكتر ءورىسى دەپ اتالاتىن كەڭىستىك بار ەكەنىن كورسەتەدى. وسى ءورىس ارقىلى ەلەكترلىك ءوزارا ارەكەتتەسۋ جۇزەگە اسادى. «ەلەكتر ءورىسى» ۇعىمىن اعىلشىن عالىمى م. فارادەي جانە دج. ماكسۆەل ەنگىزدى. ەلەكتر ءورىسى ماتەريانىڭ ايرىقشا ءبىر ءتۇرى بولىپ تابىلادى. ءبىر زاتتى كورىپ، سەزەتىن بولساق، ەلەكتر ءورىسىن سەزىم مۇشەلەرىمىزدىڭ كومەگىمەن قابىلداي المايمىز. ول تەك زاريادتالعان دەنەلەر ارەكەتىنەن عانا بايقالادى.
ماقساتى: ەلەكتر ءورىسى تاراۋى بويىنشا ماعلۇمات بەرە وتىرىپ، زاريادتالعان دەنەلەر اراسىندا بولاتىن ارەكەت ەتۋشى كۇشتەردى گرافيكتە كەرنەۋلىك ارقىلى كەسكىندەۋ الادى، پوتەنسيال، ەلەكتر ءورىسىن تۋدىراتىن شامالار، قۇرىلعىلار تۋرالى تۇسىنىكتەرى قالىپتاستىرۋ
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس
ساباقتىڭ ءتۇرى: پراكتيكالىق
وقىتۋدىڭ تەحنولوگياسى: دوت، كوت ەلەمەنتتەرى
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى
«تۇستەر تەراپياسى» ءادىسى ارقىلى توپقا ءبولۋ
ءتۇرلى ءتۇستى قاعازدار تاڭداپ بولىنەدى. ينتەراكتيۆتى تاقتادا بەرىلگەن تۇستەردىڭ بىرەۋىن ءار توپ ءوز كەزەگىندە تاڭداپ، سول بويىنشا سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىپ، توپ اتىن انىقتايدى.
قىزىل ءتۇستى - زارياد
• ول ءبىر دەنەدەن ەكىنشى دەنەگە وتەدى
• تۇيىق جۇيەدە ساقتالادى
• كۇش اتاسىن تانىماس
• كۇنەلتۋ ءۇشىن – اس كەرەك، اس ءىشۋ ءۇشىن – كۇش كەرەك، كۇشتى جۇمساۋعا – ەس كەرەك.
• ونى بولشەكتەن ءبولىپ قاراستىرا المايسىڭ
• ول ەكى تۇرگە اجىراتىلادى
كوك ءتۇستى – ءورىس
• ماتەريا ءتۇرى
• ونى سيپاتتاۋ ءۇشىن كۇش سىزىقتارى ەنگىزىلگەن
• ەلەكتروماگنيتتىك قۇبىلىستاردى سيپاتتاعان كەزدە ول ماڭىزدى ءرول اتقارادى
سارى ءتۇستى - كۇش
• كەرنەۋلىك ءورىستىڭ قانداي سيپاتتاماسى؟
• ءۇزىلىسسىز، قيىلىسپايتىن قانداي سىزىقتار؟
• وسى سۇراقتار بويىنشا ءتۇيىن ءسوزدى اتا
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
(ءۇش توپقا ءۇش ءتۇرلى تاراتپا قاعاز بەرىلەدى. ءار تاراتپا قاعازدا تەوريالىق، پراكتيكالىق، زەرتحانالىق جۇمىستار كورسەتىلگەن.)
ءى تاپسىرما: سۇراقتار تىزبەسى
ءى توپ - زارياد:
1. ەلەكتروديناميكا ءپانى نەنى قاراستىرادى؟ (جالپى جاعدايداعى ەلەكتروماگنيتتىك ءورىستى جانە ونىڭ ەلەكتر زاريادىنا يە دەنەلەرمەن ءوزارا ارەكەتتەرىن زەرتتەيتىن فيزيكانىڭ ءبولىمى)
2. ىعىسۋ توگى دەگەن نە جانە ونىڭ فورمۋلاسىن كورسەت؟ (ىعىسۋ توگى – اينىمالى ەلەكتر ءورىسىنىڭ ماگنيتتىك اسەرىن سيپاتتايتىن فيزيكالىق شاما.)
3. ماكسۆەلدىڭ ءى تەڭدەۋىنىڭ ديففەرەنسيالدىق ءتۇرى؟
4. ەلەكتر تۇراقتىسىنىڭ ءمانى؟
5. شارل كۋلون ەلەكتروستاتيكانىڭ نەگىزگى زاڭىن قاي جىلى اشتى؟
ءىى توپ - كۇش:
6. ەلەكتروديناميكا دەگەنىمىز نە؟
7. فارادەي زاڭدارى؟
8. ماكسۆەلدىڭ ءىى تەڭدەۋى؟
9. كۋلون زاڭىنىڭ ورنەگى؟
10. ەلەمەنتار زارياد ءمانى جانە ول نەگە ەلەمەنتار زارياد دەپ اتالىندى؟
ءىىى توپ - ءورىس:
11. ەلەكتروديناميكانىڭ زەرتتەۋ اياسى؟
12. ماكسۆەلل تەڭدەۋلەرى نەشە تۇرگە بولىنەدى؟
13. ماكسۆەلل تەڭدەۋىنىڭ ءىىى ءتۇرى؟
14. نۇكتەلىك زاريادتاردىڭ ءوزارا ارەكەتتەسۋ زاڭى؟
15. ەلەكترون ماسساسى نەشەگە تەڭ؟
ءىى تاپسىرما: ەسەپتەر: ءى توپ:
678. بىرىنەن ءبىرى 3 سم قاشىقتىقتا تۇرعان ءارقايسىسى 10نكل ەكى زارياد ءوزارا قانداي كۇشپەن اسەرلەسەدى؟
ءىى توپ: 685. تەڭ ەمەس اتتاس زاريادپەن زاريادتالعان بىردەي ەكى مەتالل شار بىرىنە - ءبىرى ءتيىستىرىلىپ، سودان كەيىن العاشقىداعىداي قاشىقتىققا اجىراتىلادى. سوندا ءوزارا اسەر كۇشى مىندەتتى تۇردە ارتاتىنىن جانە زاريادتار شاماسىنداعى ايىرماشىلىق نەعۇرلىم كوپ بولسا، سوعۇرلىم ول كۇشتىرەك بولاتىنىن دالەلدەڭدەر.
ءىىى توپ: 731.
20نكل زارياد پوتەنسيالى 700 ۆ نۇكتەدەن پوتەنسيالى 200 ۆ نۇكتەگە ورىن اۋىستىرعاندا ءورىس قانداي جۇمىس ىستەدى؟ پوتەنسيالى 100ۆ نۇكتەدەن پوتەنسيالى 400 ۆ نۇكتەگە ورىن اۋىستىرعان دا شە؟
ءىىى تاپسىرما: تاجىريبە:
1. ءبىر بىرىنە ۇيكەلگەن دەنەلەردىڭ زاريادىن تاجىريبە جۇزىندە قالاي بايقاۋعا بولادى؟ زاريادتالعان ەلەكتروسكوپتى پايدالانىپ، دەنەنىڭ ەلەكتردى وتكىزەتىنىن جانە وتكىزبەيتىنىن قالاي انىقتاۋعا بولادى؟
2. ەلەكتروستاتيكالىق ماشينانىڭ جۇمىس ىستەۋ ءپرينسيپى جانە ەلەكتر زاريادىنىڭ ەكى تەگى بار ەكەنىن راستايتىن تاجىريبە كورسەت.
3. دەنەلەردىڭ ەلەكترلەنۋىنە بايلانىستى ءۇي جاعدايىندا جاسالىناتىن تاجىريبەلەر
ءىىى. جاڭا ساباق.
جەر بەتىنەن ءبىرشاما بيىكتىكتە ورنالاسقان تاس پەن جەر اراسىندا ءوزارا ارەكەتتەسۋ ماسەلەسىن تالقىلاي وتىرىپ، جەر مەن تاس ءبىر ءبىرىن بەلگىلى ءبىر كۇشپەن تارتادى. جەر مەن تاستىڭ اينالاسىندا تارتىلىس ءورىسى بار. جەردىڭ ءورىسى تاسقا اسەر ەتەدى جانە كەرىسىنشە دەپ پايىمدادىق.
ەكسپەريمەنت جۇزىندە تاعايىندالعان كۋلون زاڭى زاريادتاردىڭ ءوزارا ارەكەتتەسۋىن ساندىق تۇرعىدان بىلدىرەدى، ءبىراق «ءبىر زاريادتىڭ باسقاسىنا ارەكەتى قانداي جولمەن بەرىلەدى، بۇل ءوزارا ارەكەتتەسۋدىڭ تابيعاتى قانداي؟» دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرمەيدى. قاعازدى مايدالاپ كەسىلگەن قيىندىلارىنا ۇيكەلگەن ەبونيت تاياقشانى اپارعاندا قاعاز قيىندىلارى تاياقشاعا تارتىلاتىندىعىن بايقايمىز. ەلەكترومەتر تىلشەلەرى زاريادتالعان تاياقشانى اسپاپتىڭ تاياقشاسىنا تيگىزگەندە باستاپقى قالىپتان اۋىتقيدى. بۇل تاجىريبەلەر زاريادتالعان كەز كەلگەن دەنەنىڭ اينالاسىندا زاتتان ەرەكشەلەنەتىن ەلەكتر ءورىسى دەپ اتالاتىن كەڭىستىك بار ەكەنىن كورسەتەدى. وسى ءورىس ارقىلى ەلەكترلىك ءوزارا ارەكەتتەسۋ جۇزەگە اسادى. «ەلەكتر ءورىسى» ۇعىمىن اعىلشىن عالىمى م. فارادەي جانە دج. ماكسۆەل ەنگىزدى. ەلەكتر ءورىسى ماتەريانىڭ ايرىقشا ءبىر ءتۇرى بولىپ تابىلادى. ءبىر زاتتى كورىپ، سەزەتىن بولساق، ەلەكتر ءورىسىن سەزىم مۇشەلەرىمىزدىڭ كومەگىمەن قابىلداي المايمىز. ول تەك زاريادتالعان دەنەلەر ارەكەتىنەن عانا بايقالادى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
قىزىلوردا وبلىسى، جاڭاقورعان اۋدانى،
