حالىق دانالىعى
قىزىلوردا قالاسى،
№112 ورتا مەكتەپتىڭ باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
بالعابايەۆا پەريزات مۇرات قىزى
تاقىرىبى: «حالىق دانالىعى»
ماقساتى: «دانالىق» ۇعىمىنىڭ قۇندىلىعى رەتىندەگى ماڭىزدىلىعىن اشۋ.
مىندەتتەرى:
- جۇمباق، ماقال - ماتەل، ەرتەگى – حالىق دانالىعى ەكەندىگىن ءتۇسىندىرۋ
- ءوزارا سىيلاستىق، ءوزارا تۇسىنىستىك، ءوزارا كومەك قارىم - قاتىناستارىن دامىتۋ.
- جاقسى مەن جاماندى سالىستىرا ءبىلۋ ىسكەرلىكتەرىن دامىتۋ؛
- تاتۋلىققا، دوستىققا، ۇجىمشىلدىققا تاربيەلەۋ.
كورنەكى قۇرالدار: ءۇنتاسپا، سيۋجەتتى سۋرەتتەر.
تىنىشتىق ءساتى
- بالالار، ىڭعايلانىپ، ەركىن وتىرىڭدار. كوزدەرىڭدى جۇمساڭدار دا بولادى. بىزگە كۇن جارقىراپ، ساۋلەسىن مول توگىپ تۇر. اۋا تاپ - تازا. كوگىلدىر اسپان. قۇستار سايراپ دالانىڭ ءسانىن كەلتىرىپ تۇر. وسىلاردىڭ ءبارى ءوز جاقسىلىعىن بارلىق ادامعا، بارلىق تىرشىلىك يەلەرىنە بىردەي كورسەتىپ تۇر. ادامدار دا سونداي بولسا ەكەن، شىركىن.... ءاربىر ءتىرى جان يەسى: كىپ - كىشكەنتاي قۇمىرسقالاردان باستاپ قۇستار دا، اڭدار مەن جانۋارلار دا، ادامدار دا ءوزىنىڭ ءومىرى ءۇشىن قۇلشىنىپ، ۇرپاعى ءۇشىن تىرشىلىك ەتىپ ءجۇر. ءبارى دە وسى اشىق اسپان اياسىندا، بەيبىت ەلدە ومىرگە كەلگەنىنە قۋانىشتى، بولاشاعىنا سەنىممەن قارايدى. وسىنداي جاقسى نيەتپەن بۇرىنعى قالپىمىزعا كەلەيىك.
تارتۋ
بالالار، بۇل جول باسى دانالىققا،
كەلىڭدەر، ءتۇسىپ، بايقار قارالىق تا.
بۇل جولمەن بارا جاتقان وزىڭدەي كوپ،
سولاردى كورە تۇرا قالالىق پا؟!
دانالىق – وشپەس جارىق، كەتپەس بايلىق
جۇرىڭدەر، ىزدەپ تاۋىپ الالىق تا!
دەپ احمەت بايتۇرسىنوۆ اعامىز ايتقان ەكەن (كوزدەرىن اشىپ سىنىپقا ورالۋ)
ولەڭ جولدارىندا نە تۋرالى ايتىلعانىن سۇراۋ.
حالىق دانالىعى ولەڭ، جىر، جۇمباق، ماقال - ماتەل، ەرتەگىلەر ارقىلى ۇرپاقتان ۇرپاققا جەتىپ وتىرادى. ولاردا حالقىمىزدىڭ ەجەلگى ەرلىگى مەن ەڭبەگى، اقىلى مەن ارمانى، تۇرمىسى مەن سالتى بەينەلەنگەن
حالىق دانالىعىنا مىنالار جاتادى:
• ماقال – ماتەلدەر
• شەشەندىك سوزدەر
• اڭىز اڭگىمەلەر
• ناقىل سوزدەر.
ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ:
تىنىشتىق ءساتى:
ماتىنمەن جۇمىس «الپىستان اسقاننان اقىل سۇرا»،
ءماتىن بويىنشا جۇمىس جۇرگىزىلەدى.
- الپىستان اسقان قارتتارىن ۇيدە ۇستاماۋعا پاتشا نە ءۇشىن جارلىق شىعاردى؟
- پاتشانىڭ جارلىعى تۋرالى نە ايتاسىڭدار؟
- مەيىرىمدى بالا تۋرالى نە ايتار ەدىڭدەر؟
- قارتتىڭ دانالىعى نەدەن كورىنەدى؟
- پاتشا ۋازىرلەرىنە نە سەبەپتى كوڭىلى تولمادى؟
- بالا پاتشانىڭ كەلەسى جۇمباقتارىن قالاي شەشتى؟
- پاتشا جارلىعىن وزگەرتۋىنە نە سەبەپ بولدى؟
وقۋشىلارعا تاپسىرما بەرۋ؛ (اڭگىمە ارقىلى ماقالدار قۇراتۋ)
1 - اڭگىمە؛ سەرىك اعا كىشكەنتايىنان ەڭبەكپەن كۇنىن كورگەن ادام. مەكتەپ جاسىنان اكەسىنىڭ جانىنان قالماي، ەگىن دالاسىندا وسكەن اعايدى ءدۇيىم جۇرت ماقتان تۇتادى.
كۇتىلەتىن جاۋاپتار: «ەڭبەك ەر اتاندىرادى»، «ەڭبەكتىڭ نانى ءتاتتى»، «ەڭبەك ەتسەڭ ەرىنبەي، تويادى قارنىڭ تىلەنبەي»
2 - اڭگىمە؛ بوتانىڭ الدىنا قويعان ماقساتى – تەك جاقسى وقۋ بولعان سياقتى. بار ۋاقىتىن مەكتەپ پەن كىتاپحانا ىشىندە وتكىزەتىن بوتانى دوستارى «كىشكەنتاي وقىمىستى» دەپ اتايدى.
كۇتىلەتىن جاۋاپتار؛ «وقۋ – ينەمەن قۇدىق قازعانداي»، «وقۋ - ءبىلىم بۇلاعى، ءبىلىم – ءومىر شىراعى»
3 - اڭگىمە؛ اينۇر ۇيىندە ەڭ كىشكەنتايى. ول وتە اقىلدى. ءاربىر تاپسىرعان جۇمىستى اقىلعا سالىپ، تياناقتى، ۇقىپتى ورىندايدى.
كۇتىلەتىن جاۋاپتار: اقىل ازبايدى، ءبىلىم توزبايدى. اقىلى كوپتى داۋ المايدى، دوسى كوپتى جاۋ المايدى.
دايەكسوز
ءمۇعالىم ساباق تاقىرىبىن اشۋ ماقساتىندا تاقتاعا
- اقىل شىڭى – دانالىق
وتە اقىلدى، اقىلى اسقان ادامدى دانا ادام دەيدى. دانا ادام بارلىق نارسەنى اقىلمەن شەشەدى، ويلانىپ بارىپ ارەكەت ەتەدى. ۇستامدى، وتە سابىرلى بولادى. ويتكەنى اشۋىن اقىلمەن جەڭەدى. ايتار ويىن شۇبىرتپاي قىسقا دا نۇسقا، ءدال ايتادى. «اقىل شىڭى - دانالىق» دەگەننىڭ ماعىناسى وسى.
«اقىل كوركى - ءتىل
ءتىلدىڭ كوركى – ءسوز» دەيتىن ماقال ءسوزدى جازادى جانە ونىڭ ءمانىن تۇسىندىرەدى:
داپتەرمەن جۇمىس
اقىل – داريا ولەڭىن جاتتاپ الۋ. ايتقىزۋ.
2 - تاپسىرمانى ۇيدەن ورىنداۋ
ويىن: «جۇم - اش»
ءبىر وقۋشىعا باسقا بالالارعا كورسەتپەي زات بەرەدى. سونى جۇمباقتاپ باسقا بالالار شەشۋ كەرەك.
ۇيگە تاپسىرما: «الپىستان اسقاننان اقىل سۇرا» وقىپ مازمۇنداپ كەلۋ، داپتەردەگى جۇمىستى اياقتاۋ
تىنىشتىق ءساتى
- بالالار، ىڭعايلانىپ، ەركىن وتىرىڭدار. كوزدەرىڭدى جۇمساڭدار دا بولادى. بىزگە كۇن جارقىراپ، ساۋلەسىن مول توگىپ تۇر. اۋا تاپ - تازا. كوگىلدىر اسپان. جان - جاعىمىزدا قاۋمالاعان ۇلكەن كىسىلەر. ءار كەز سول ۇلكەندەردىڭ اقىلىن تىڭداپ، جاقسى ىستەرىنەن ۇلگى الىپ، ءارقاشان قارتتارىمىزجى قۇرمەتتەيىك. «قارتتارى بار، ەل قازىنالى» دەگەن حالىق دانالىعى وتە جاقسى ايتىلعان.
حالىقتىڭ دانالىعى -
اقىل - وي قازىناسى!
تۇسىنگەن سانالىعى
تىم تەرەڭ ماعىناسى.
قورىتىندى
ەلىمىزدىڭ ۇلكەندەرىن قاي كەزدە دە قۇرمەتتەپ جۇرەيىك!
ساباققا جاقسى قاتىسقان وقۋشىلاردى ماداقتاۋ.
№112 ورتا مەكتەپتىڭ باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
بالعابايەۆا پەريزات مۇرات قىزى
تاقىرىبى: «حالىق دانالىعى»
ماقساتى: «دانالىق» ۇعىمىنىڭ قۇندىلىعى رەتىندەگى ماڭىزدىلىعىن اشۋ.
مىندەتتەرى:
- جۇمباق، ماقال - ماتەل، ەرتەگى – حالىق دانالىعى ەكەندىگىن ءتۇسىندىرۋ
- ءوزارا سىيلاستىق، ءوزارا تۇسىنىستىك، ءوزارا كومەك قارىم - قاتىناستارىن دامىتۋ.
- جاقسى مەن جاماندى سالىستىرا ءبىلۋ ىسكەرلىكتەرىن دامىتۋ؛
- تاتۋلىققا، دوستىققا، ۇجىمشىلدىققا تاربيەلەۋ.
كورنەكى قۇرالدار: ءۇنتاسپا، سيۋجەتتى سۋرەتتەر.
تىنىشتىق ءساتى
- بالالار، ىڭعايلانىپ، ەركىن وتىرىڭدار. كوزدەرىڭدى جۇمساڭدار دا بولادى. بىزگە كۇن جارقىراپ، ساۋلەسىن مول توگىپ تۇر. اۋا تاپ - تازا. كوگىلدىر اسپان. قۇستار سايراپ دالانىڭ ءسانىن كەلتىرىپ تۇر. وسىلاردىڭ ءبارى ءوز جاقسىلىعىن بارلىق ادامعا، بارلىق تىرشىلىك يەلەرىنە بىردەي كورسەتىپ تۇر. ادامدار دا سونداي بولسا ەكەن، شىركىن.... ءاربىر ءتىرى جان يەسى: كىپ - كىشكەنتاي قۇمىرسقالاردان باستاپ قۇستار دا، اڭدار مەن جانۋارلار دا، ادامدار دا ءوزىنىڭ ءومىرى ءۇشىن قۇلشىنىپ، ۇرپاعى ءۇشىن تىرشىلىك ەتىپ ءجۇر. ءبارى دە وسى اشىق اسپان اياسىندا، بەيبىت ەلدە ومىرگە كەلگەنىنە قۋانىشتى، بولاشاعىنا سەنىممەن قارايدى. وسىنداي جاقسى نيەتپەن بۇرىنعى قالپىمىزعا كەلەيىك.
تارتۋ
بالالار، بۇل جول باسى دانالىققا،
كەلىڭدەر، ءتۇسىپ، بايقار قارالىق تا.
بۇل جولمەن بارا جاتقان وزىڭدەي كوپ،
سولاردى كورە تۇرا قالالىق پا؟!
دانالىق – وشپەس جارىق، كەتپەس بايلىق
جۇرىڭدەر، ىزدەپ تاۋىپ الالىق تا!
دەپ احمەت بايتۇرسىنوۆ اعامىز ايتقان ەكەن (كوزدەرىن اشىپ سىنىپقا ورالۋ)
ولەڭ جولدارىندا نە تۋرالى ايتىلعانىن سۇراۋ.
حالىق دانالىعى ولەڭ، جىر، جۇمباق، ماقال - ماتەل، ەرتەگىلەر ارقىلى ۇرپاقتان ۇرپاققا جەتىپ وتىرادى. ولاردا حالقىمىزدىڭ ەجەلگى ەرلىگى مەن ەڭبەگى، اقىلى مەن ارمانى، تۇرمىسى مەن سالتى بەينەلەنگەن
حالىق دانالىعىنا مىنالار جاتادى:
• ماقال – ماتەلدەر
• شەشەندىك سوزدەر
• اڭىز اڭگىمەلەر
• ناقىل سوزدەر.
ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ:
تىنىشتىق ءساتى:
ماتىنمەن جۇمىس «الپىستان اسقاننان اقىل سۇرا»،
ءماتىن بويىنشا جۇمىس جۇرگىزىلەدى.
- الپىستان اسقان قارتتارىن ۇيدە ۇستاماۋعا پاتشا نە ءۇشىن جارلىق شىعاردى؟
- پاتشانىڭ جارلىعى تۋرالى نە ايتاسىڭدار؟
- مەيىرىمدى بالا تۋرالى نە ايتار ەدىڭدەر؟
- قارتتىڭ دانالىعى نەدەن كورىنەدى؟
- پاتشا ۋازىرلەرىنە نە سەبەپتى كوڭىلى تولمادى؟
- بالا پاتشانىڭ كەلەسى جۇمباقتارىن قالاي شەشتى؟
- پاتشا جارلىعىن وزگەرتۋىنە نە سەبەپ بولدى؟
وقۋشىلارعا تاپسىرما بەرۋ؛ (اڭگىمە ارقىلى ماقالدار قۇراتۋ)
1 - اڭگىمە؛ سەرىك اعا كىشكەنتايىنان ەڭبەكپەن كۇنىن كورگەن ادام. مەكتەپ جاسىنان اكەسىنىڭ جانىنان قالماي، ەگىن دالاسىندا وسكەن اعايدى ءدۇيىم جۇرت ماقتان تۇتادى.
كۇتىلەتىن جاۋاپتار: «ەڭبەك ەر اتاندىرادى»، «ەڭبەكتىڭ نانى ءتاتتى»، «ەڭبەك ەتسەڭ ەرىنبەي، تويادى قارنىڭ تىلەنبەي»
2 - اڭگىمە؛ بوتانىڭ الدىنا قويعان ماقساتى – تەك جاقسى وقۋ بولعان سياقتى. بار ۋاقىتىن مەكتەپ پەن كىتاپحانا ىشىندە وتكىزەتىن بوتانى دوستارى «كىشكەنتاي وقىمىستى» دەپ اتايدى.
كۇتىلەتىن جاۋاپتار؛ «وقۋ – ينەمەن قۇدىق قازعانداي»، «وقۋ - ءبىلىم بۇلاعى، ءبىلىم – ءومىر شىراعى»
3 - اڭگىمە؛ اينۇر ۇيىندە ەڭ كىشكەنتايى. ول وتە اقىلدى. ءاربىر تاپسىرعان جۇمىستى اقىلعا سالىپ، تياناقتى، ۇقىپتى ورىندايدى.
كۇتىلەتىن جاۋاپتار: اقىل ازبايدى، ءبىلىم توزبايدى. اقىلى كوپتى داۋ المايدى، دوسى كوپتى جاۋ المايدى.
دايەكسوز
ءمۇعالىم ساباق تاقىرىبىن اشۋ ماقساتىندا تاقتاعا
- اقىل شىڭى – دانالىق
وتە اقىلدى، اقىلى اسقان ادامدى دانا ادام دەيدى. دانا ادام بارلىق نارسەنى اقىلمەن شەشەدى، ويلانىپ بارىپ ارەكەت ەتەدى. ۇستامدى، وتە سابىرلى بولادى. ويتكەنى اشۋىن اقىلمەن جەڭەدى. ايتار ويىن شۇبىرتپاي قىسقا دا نۇسقا، ءدال ايتادى. «اقىل شىڭى - دانالىق» دەگەننىڭ ماعىناسى وسى.
«اقىل كوركى - ءتىل
ءتىلدىڭ كوركى – ءسوز» دەيتىن ماقال ءسوزدى جازادى جانە ونىڭ ءمانىن تۇسىندىرەدى:
داپتەرمەن جۇمىس
اقىل – داريا ولەڭىن جاتتاپ الۋ. ايتقىزۋ.
2 - تاپسىرمانى ۇيدەن ورىنداۋ
ويىن: «جۇم - اش»
ءبىر وقۋشىعا باسقا بالالارعا كورسەتپەي زات بەرەدى. سونى جۇمباقتاپ باسقا بالالار شەشۋ كەرەك.
ۇيگە تاپسىرما: «الپىستان اسقاننان اقىل سۇرا» وقىپ مازمۇنداپ كەلۋ، داپتەردەگى جۇمىستى اياقتاۋ
تىنىشتىق ءساتى
- بالالار، ىڭعايلانىپ، ەركىن وتىرىڭدار. كوزدەرىڭدى جۇمساڭدار دا بولادى. بىزگە كۇن جارقىراپ، ساۋلەسىن مول توگىپ تۇر. اۋا تاپ - تازا. كوگىلدىر اسپان. جان - جاعىمىزدا قاۋمالاعان ۇلكەن كىسىلەر. ءار كەز سول ۇلكەندەردىڭ اقىلىن تىڭداپ، جاقسى ىستەرىنەن ۇلگى الىپ، ءارقاشان قارتتارىمىزجى قۇرمەتتەيىك. «قارتتارى بار، ەل قازىنالى» دەگەن حالىق دانالىعى وتە جاقسى ايتىلعان.
حالىقتىڭ دانالىعى -
اقىل - وي قازىناسى!
تۇسىنگەن سانالىعى
تىم تەرەڭ ماعىناسى.
قورىتىندى
ەلىمىزدىڭ ۇلكەندەرىن قاي كەزدە دە قۇرمەتتەپ جۇرەيىك!
ساباققا جاقسى قاتىسقان وقۋشىلاردى ماداقتاۋ.
You Might Also Like
