قازاقستان 1916 جىلعى ۇلت – ازاتتىق قوزعالىستىڭ باستالۋى جانە سيپاتى
قازاقستان تاريحى 8 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: قازاقستان 1916 جىلعى ۇلت – ازاتتىق قوزعالىستىڭ باستالۋى جانە سيپاتى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا قازاقستاننىڭ ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس جىلدارىنداعى جاعدايى، 1916 جىلعى كوتەرىلىستىڭ سەبەپتەرى، باستالۋى، سيپاتى، قوزعاۋشى كۇشتەرى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ.
دامىتۋشىلىق:. وقۋشىلارعا تاپسىرمالار، سۇراقتار بەرۋ ارقىلى تاريحي وقيعانى ءوز كوزقاراسى بويىنشا دالەلدەۋگە، تالقىلاۋعا ۇيرەتۋ، ءوز بەتىنشە جۇمىس ىستەۋ ءبىلۋ داعدىسىن دامىتۋ
تاربيەلىك:. وقۋشىلاردى وتاندى سۇيۋگە، قورعاۋعا، ەلجاندىلىققا، باتىرلىققا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ساباقتى مەڭگەرتۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، اۋىزشا بايانداۋ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سۋرەتتەر، سىزبالار، كەستەلەر.
قۇرال – جابدىق: قازاقستان كارتاسى
ساباق بارىسى: I. ۇيىمداستىرۋ:
ا) سىنىپ وقۋشىلارىن تۇگەلدەۋ.
ءا) وقۋشىلار نازارىن ساباققا اۋدارۋ
II. جاڭا ساباق
جوسپار:
1. ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس جىلدارىنداعى قازاقستان ( 1914 – 1918 جج)
2. 1916 جىلعى كوتەرىلىستىڭ سەبەپتەرى جانە باستالۋى
3. قازاق دەموكراتتارىنىڭ ساياسي كوزقاراستارى
4. قوزعالىستىڭ سيپاتى، قوزعاۋشى كۇشتەرى.
ءحىح عاسىر قازاقستان ءۇشىن رەسەي يمپەرياسىنا تۇتاستاي بودان بولۋىمەن ەرەكشەلەنەدى.
كاپيتاليستىك قاتىناستارعا ەرتە كوشكەن ەلدەر دامۋى جاعىنان ەداۋىر وزىپ كەتىپ، الەمنىڭ قارقىندى دامىعان مەملەكەتتەرىنىڭ الدىڭعى لەگىن قۇردى. الدىڭعىلار سوڭىنا ەرگەن ەلدەرگە قىسىم جاسادى، ولاردىڭ ىشكى ىستەرىنە قول سۇقتى، ەڭبەك رەسۋرسى مەن شيكىزاتىن پايدالاندى.
رەسەيدىڭ العا شىعۋىنا نەگىزگى كەدەرگى:
- فەوداليزم قالدىقتارى
- بيلىكتىڭ پاتشالىق بولمىسى
- دۆوريانداردىڭ ۇستەمدىگى
- پومەششيكتىك جەر يەلەنۋ
- حالىق بۇقاراسىنىڭ، بۋرجۋازيانىڭ ساياسي بيلىكتەن شەتتەتىلۋى.
- شارۋالاردىڭ جەرىنىڭ ازدىعى
- ەلدىڭ تۇرمىس جاعدايىنىڭ اۋىرلىعى
- حالىقتىڭ كەدەيلەنۋى
- «بۇراتانا» دەپ اتالعان حالىقتاردىڭ ۇلتتىق ەزىلۋى
دامىعان مەملەكەتتەر بولشەكتەنىپ كەتكەن وتارلاردى قايتا بولىسكىسى كەلدى. ولارعا ارزان شيكىزات كوزى جەتىسپەدى. ءوزارا توپ قۇرىپ وداقتاسقان باسەكەلەس اسكەري – ساياسي بلوكتار تارتىسى
«قازاق» گازەتىندە ءا. بوكەيحانوۆتىڭ «تاعى سوعىس» دەگەن ماقالاسى باسىلدى. وندا سوعىستىڭ ادىلەتسىز ەكەندىگى، كۇشتى مەملەكەتتەر تاراپىنان زورلىق ساياسات جۇرگىزىپ وتىرعانى ايتىلدى.
حح عاسىر باسىندا قازاقتاردا:
- 1907 – 1912 ج. قازاقستانعا رەسەيدەن 2 ملن. 400 مىڭ ادام اكەلىپ قونىستاندىرىلدى.
- قازاقتار شۇرايلى جەرلەرىنەن ايىرىلدى.
- 1917 ج. قاراي قازاقتاردىڭ 45 ملن – نان استام دەسياتينا جەرى تارتىپ الىندى.
- قونىستانۋشىلار جالدامالى ەڭبەكتى پايدالاندى.
ولكەنى تالاۋ ءى د\ج سوعىس كەزىندە ودان ءارى جالعاستى. سوعىس كەزىندە:
- قازاق دالاسىنان ارزان باعامەن وراسان كوپ مولشەردە مال ساتىپ الىندى.
- پاتشا ارمياسى ءۇشىن كيىز ءۇي مەن بۇيىمدار جينالدى.
- سالىق مولشەرى ءوسىپ، سوعىس سالىعى ەنگىزىلدى.
- باج سالىعىن تولەۋ مىندەتتەلدى
- جەرگىلىكتى حالىق سوعىسقا ارنالعان جۇكتەردى تەمىرجول ستانسياسىنا تاسىپ جەتكىزۋگە ءماجبۇر بولدى.
1916ج. پاتشا اكىمشىلىگى رەسەيلىك وتارشىلدار ءۇشىن جاڭادان جەر تارتىپ الۋدى ويلاستىردى.
ا. بايتۇرسىنوۆ: «قازاق ۇلتىنىڭ ءومىر ءسۇرۋىنىڭ ءوزى پروبلەماعا اينالدى» - دەپ جازدى.
كوتەرىلىستىڭ نەگىزگى سەبەپتەرى:
1) حالىق كىندىك قانى تامعان جەرىنەن ايىرىلۋعا شىدامادى.
2) قازاقتىڭ جىگىتتەرىن قارا جۇمىسقا الۋ تۋرالى جارلىق شىقتى.
- 1916 جىلى 25 ماۋسىمدا پاتشا شىعارعان جارلىق.
- 19 – 43 جاس اراسىنداعى ەڭبەككە جارامدى بارلىق ەر ازامات الىنۋعا ءتيىس بولدى.
- تۇركىستان مەن دالا ولكەسىنەن 500 مىڭنان استام جىگىت الۋ كوزدەلدى.
م. دۋلات ۇلى: «جۇرت سەڭدەي سوعىلدى تۇندە ۇيقىدان، كۇندىز كۇلكىدەن ايىرىلدى» - دەپ جازدى.
1916 ج. 23 تامىزدا گەنەرال – گۋبەرناتور ا. كۋروپاتكيننىڭ قۇپيا بۇيرىعىمەن قارا جۇمىستان بوساتىلعاندار:
- بولىستىق، اۋىلدىق باسقارمالاردىڭ لاۋازىمدى ادامدارى.
- جەرگىلىكتى بۇراتانالاردان شىققان تومەنگى پوليسيالىق شەندىلەر؛
- يمامدار، مولدالار؛
- ۇساق نەسيە مەكەمەلەرىندەگى ەسەپشىلەر؛
- اتا – بابالارىنان جەكە باستارى قۇرمەتتى ازامات قۇقىقتارىن پايدالاناتىن ادامدار
پاتشا جارلىعىنا جاۋاپ رەتىندە وراسان اۋقىمدى ءوڭىردىڭ – قازاقستان مەن تۇركىستاننىڭ حالقى ستيحيالى تۇردە ءبىر مەزگىلدە كوتەرىلىسكە شىقتى. جەر – جەردە:
- كوتەرىلىسشى جاساقتارى قۇرىلدى
- قارا جۇمىسقا شاقىرىلۋشى جاستاردىڭ ءتىزىمى تارتىپ الىنىپ، جويىپ جىبەرىلدى.
- بايلاردىڭ اۋىلدارىنا شابۋىل جاسالدى
- بورىشقورلىق جانە سالىق ءتىلحاتتارىن جويدى
كوتەرىلىسكە شىققان حالىق ءبىرىنشى كەزەكتە وتارلاۋعا دەيىنگى ءداستۇرلى مەملەكەتتىك باسقارۋ جۇيەلەرىن قالپىنا كەلتىردى.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: قازاقستان 1916 جىلعى ۇلت – ازاتتىق قوزعالىستىڭ باستالۋى جانە سيپاتى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا قازاقستاننىڭ ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس جىلدارىنداعى جاعدايى، 1916 جىلعى كوتەرىلىستىڭ سەبەپتەرى، باستالۋى، سيپاتى، قوزعاۋشى كۇشتەرى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ.
دامىتۋشىلىق:. وقۋشىلارعا تاپسىرمالار، سۇراقتار بەرۋ ارقىلى تاريحي وقيعانى ءوز كوزقاراسى بويىنشا دالەلدەۋگە، تالقىلاۋعا ۇيرەتۋ، ءوز بەتىنشە جۇمىس ىستەۋ ءبىلۋ داعدىسىن دامىتۋ
تاربيەلىك:. وقۋشىلاردى وتاندى سۇيۋگە، قورعاۋعا، ەلجاندىلىققا، باتىرلىققا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ساباقتى مەڭگەرتۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، اۋىزشا بايانداۋ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سۋرەتتەر، سىزبالار، كەستەلەر.
قۇرال – جابدىق: قازاقستان كارتاسى
ساباق بارىسى: I. ۇيىمداستىرۋ:
ا) سىنىپ وقۋشىلارىن تۇگەلدەۋ.
ءا) وقۋشىلار نازارىن ساباققا اۋدارۋ
II. جاڭا ساباق
جوسپار:
1. ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس جىلدارىنداعى قازاقستان ( 1914 – 1918 جج)
2. 1916 جىلعى كوتەرىلىستىڭ سەبەپتەرى جانە باستالۋى
3. قازاق دەموكراتتارىنىڭ ساياسي كوزقاراستارى
4. قوزعالىستىڭ سيپاتى، قوزعاۋشى كۇشتەرى.
ءحىح عاسىر قازاقستان ءۇشىن رەسەي يمپەرياسىنا تۇتاستاي بودان بولۋىمەن ەرەكشەلەنەدى.
كاپيتاليستىك قاتىناستارعا ەرتە كوشكەن ەلدەر دامۋى جاعىنان ەداۋىر وزىپ كەتىپ، الەمنىڭ قارقىندى دامىعان مەملەكەتتەرىنىڭ الدىڭعى لەگىن قۇردى. الدىڭعىلار سوڭىنا ەرگەن ەلدەرگە قىسىم جاسادى، ولاردىڭ ىشكى ىستەرىنە قول سۇقتى، ەڭبەك رەسۋرسى مەن شيكىزاتىن پايدالاندى.
رەسەيدىڭ العا شىعۋىنا نەگىزگى كەدەرگى:
- فەوداليزم قالدىقتارى
- بيلىكتىڭ پاتشالىق بولمىسى
- دۆوريانداردىڭ ۇستەمدىگى
- پومەششيكتىك جەر يەلەنۋ
- حالىق بۇقاراسىنىڭ، بۋرجۋازيانىڭ ساياسي بيلىكتەن شەتتەتىلۋى.
- شارۋالاردىڭ جەرىنىڭ ازدىعى
- ەلدىڭ تۇرمىس جاعدايىنىڭ اۋىرلىعى
- حالىقتىڭ كەدەيلەنۋى
- «بۇراتانا» دەپ اتالعان حالىقتاردىڭ ۇلتتىق ەزىلۋى
دامىعان مەملەكەتتەر بولشەكتەنىپ كەتكەن وتارلاردى قايتا بولىسكىسى كەلدى. ولارعا ارزان شيكىزات كوزى جەتىسپەدى. ءوزارا توپ قۇرىپ وداقتاسقان باسەكەلەس اسكەري – ساياسي بلوكتار تارتىسى
«قازاق» گازەتىندە ءا. بوكەيحانوۆتىڭ «تاعى سوعىس» دەگەن ماقالاسى باسىلدى. وندا سوعىستىڭ ادىلەتسىز ەكەندىگى، كۇشتى مەملەكەتتەر تاراپىنان زورلىق ساياسات جۇرگىزىپ وتىرعانى ايتىلدى.
حح عاسىر باسىندا قازاقتاردا:
- 1907 – 1912 ج. قازاقستانعا رەسەيدەن 2 ملن. 400 مىڭ ادام اكەلىپ قونىستاندىرىلدى.
- قازاقتار شۇرايلى جەرلەرىنەن ايىرىلدى.
- 1917 ج. قاراي قازاقتاردىڭ 45 ملن – نان استام دەسياتينا جەرى تارتىپ الىندى.
- قونىستانۋشىلار جالدامالى ەڭبەكتى پايدالاندى.
ولكەنى تالاۋ ءى د\ج سوعىس كەزىندە ودان ءارى جالعاستى. سوعىس كەزىندە:
- قازاق دالاسىنان ارزان باعامەن وراسان كوپ مولشەردە مال ساتىپ الىندى.
- پاتشا ارمياسى ءۇشىن كيىز ءۇي مەن بۇيىمدار جينالدى.
- سالىق مولشەرى ءوسىپ، سوعىس سالىعى ەنگىزىلدى.
- باج سالىعىن تولەۋ مىندەتتەلدى
- جەرگىلىكتى حالىق سوعىسقا ارنالعان جۇكتەردى تەمىرجول ستانسياسىنا تاسىپ جەتكىزۋگە ءماجبۇر بولدى.
1916ج. پاتشا اكىمشىلىگى رەسەيلىك وتارشىلدار ءۇشىن جاڭادان جەر تارتىپ الۋدى ويلاستىردى.
ا. بايتۇرسىنوۆ: «قازاق ۇلتىنىڭ ءومىر ءسۇرۋىنىڭ ءوزى پروبلەماعا اينالدى» - دەپ جازدى.
كوتەرىلىستىڭ نەگىزگى سەبەپتەرى:
1) حالىق كىندىك قانى تامعان جەرىنەن ايىرىلۋعا شىدامادى.
2) قازاقتىڭ جىگىتتەرىن قارا جۇمىسقا الۋ تۋرالى جارلىق شىقتى.
- 1916 جىلى 25 ماۋسىمدا پاتشا شىعارعان جارلىق.
- 19 – 43 جاس اراسىنداعى ەڭبەككە جارامدى بارلىق ەر ازامات الىنۋعا ءتيىس بولدى.
- تۇركىستان مەن دالا ولكەسىنەن 500 مىڭنان استام جىگىت الۋ كوزدەلدى.
م. دۋلات ۇلى: «جۇرت سەڭدەي سوعىلدى تۇندە ۇيقىدان، كۇندىز كۇلكىدەن ايىرىلدى» - دەپ جازدى.
1916 ج. 23 تامىزدا گەنەرال – گۋبەرناتور ا. كۋروپاتكيننىڭ قۇپيا بۇيرىعىمەن قارا جۇمىستان بوساتىلعاندار:
- بولىستىق، اۋىلدىق باسقارمالاردىڭ لاۋازىمدى ادامدارى.
- جەرگىلىكتى بۇراتانالاردان شىققان تومەنگى پوليسيالىق شەندىلەر؛
- يمامدار، مولدالار؛
- ۇساق نەسيە مەكەمەلەرىندەگى ەسەپشىلەر؛
- اتا – بابالارىنان جەكە باستارى قۇرمەتتى ازامات قۇقىقتارىن پايدالاناتىن ادامدار
پاتشا جارلىعىنا جاۋاپ رەتىندە وراسان اۋقىمدى ءوڭىردىڭ – قازاقستان مەن تۇركىستاننىڭ حالقى ستيحيالى تۇردە ءبىر مەزگىلدە كوتەرىلىسكە شىقتى. جەر – جەردە:
- كوتەرىلىسشى جاساقتارى قۇرىلدى
- قارا جۇمىسقا شاقىرىلۋشى جاستاردىڭ ءتىزىمى تارتىپ الىنىپ، جويىپ جىبەرىلدى.
- بايلاردىڭ اۋىلدارىنا شابۋىل جاسالدى
- بورىشقورلىق جانە سالىق ءتىلحاتتارىن جويدى
كوتەرىلىسكە شىققان حالىق ءبىرىنشى كەزەكتە وتارلاۋعا دەيىنگى ءداستۇرلى مەملەكەتتىك باسقارۋ جۇيەلەرىن قالپىنا كەلتىردى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
تاقىرىبى: باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنا ارنالعان پسيحولوگيالىق ويىندار.
