قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەكولوگيالىق كودەكسى
مازمۇنى
جالپى ءبولiم
1ء-بولiم. جالپى ەرەجەلەر
1-تاراۋ. نەگiزگi ەرەجەلەر
وسى كودەكستە پايدالانىلاتىن نەگiزگi ۇعىمدار
1. وسى كودەكستە مىناداي نەگiزگi ۇعىمدار پايدالانىلادى:
1) اتموسفەراعا لاستاۋشى زاتتاردى شىعارۋدىڭ جىلجىمالى كوزى - ءار ءتۇرلى وتىنمەن جۇمىس ىستەيتىن، ىشكى جانۋ قوزعالتقىشتارىمەن جاراقتاندىرىلعان كولىك قۇرالدارى، تەحنيكا جانە وزگە دە جىلجىمالى قۇرالدار مەن قوندىرعىلار؛
2) بايقاۋ پۋنكتى - قورشاعان ورتانىڭ مەتەورولوگيالىق، اگرومەتەورولوگيالىق جانە گيدرولوگيالىق سيپاتتامالارىن بايقاۋدىڭ ستاسيونارلىق نەمەسە جىلجىمالى پۋنكتى؛
3) بەلگىلەنگەن مولشەر - قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ حالىقارالىق شارتتارى بويىنشا مىندەتتەمەلەر شەڭبەرىندە ايقىندالعان پارنيكتىك گازدار سىڭىرۋلەرى ەسكەرىلگەن، پارنيكتىك گازدار شىعارىندىلارىنىڭ جالپى كولەمى؛
4) بەلگىلەنگەن مولشەر بىرلىگى - قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كليماتتىڭ وزگەرۋى سالاسىنداعى حالىقارالىق شارتتارىنا سايكەس قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءۇشىن پارنيكتىك گازدار شىعارىندىلارىنىڭ كولەمىن ايقىنداۋعا پايدالانىلاتىن كومىرتەگى بىرلىگى؛
5) بيولوگيالىق ءارتۇرلi - بiر ءتۇر اياسىنداعى، تۇرلەر اراسىنداعى جانە ەكولوگيالىق جۇيەلەردەگi وسىمدىكتەر مەن جانۋارلار دۇنيەسi وبەكتiلەرiنiڭ ءارتۇرلiلiگi؛
6) بيولوگيالىق رەسۋرستار - گەنەتيكالىق رەسۋرستار، ورگانيزمدەر نەمەسە ولاردىڭ ءبولiكتەرi، پوپۋلياسيالار نەمەسە ەكولوگيالىق جۇيەلەردiڭ ادامزات ءۇشiن ناقتى نەمەسە ىقتيمال پايداسى نەمەسە قۇندىلىعى بار كەز كەلگەن باسقا دا بيوتيكالىق كومپونەنتتەرi؛
7) بىرلەسىپ جۇزەگە اسىرۋ تەتىگى - پارنيكتىك گازدار شىعارىندىلارىن شەكتەۋ جانە (نەمەسە) ازايتۋ بويىنشا ساندىق مىندەتتەمەلەرى بار ەلدەردىڭ زاڭدى تۇلعالارى اراسىندا كومىرتەگى بىرلىكتەرىن بەرۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ بىرلەسىپ جۇزەگە اسىرىلاتىن ينۆەستيسيالىق جوبالاردى ىسكە اسىرۋ جونىندەگى حالىقارالىق شارتتارىندا كوزدەلگەن ءراسىم؛
8) ۆاليداسيا (دەتەرميناسيا) - اككرەديتتەلگەن تاۋەلسىز ۇيىم جۇزەگە اسىراتىن، پارنيكتىك گازدار شىعارىندىلارىن ازايتۋ مەن ءسىڭىرۋ جونىندەگى جوبالاردى ازىرلەۋ شەڭبەرىندە جوبالىق شەشىمدەر مەن قۇجاتتامالاردىڭ ادىستەمەلەرىن پايدالانۋدىڭ جانە ولاردى دايىنداۋ ءتارتىبىنىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ حالىقارالىق شارتتارىندا بەلگىلەنگەن تالاپتارعا سايكەستىگىن تەكسەرۋ؛
9) ۆەريفيكاسيا - پارنيكتىك گازدار شىعارىندىلارىن ازايتۋ سالاسىندا قابىلدانعان ۇلتتىق جانە حالىقارالىق ستاندارتتارعا سايكەس اككرەديتتەلگەن تاۋەلسىز ۇيىم جۇزەگە اسىراتىن، پارنيكتىك گازدار شىعارىندىلارىنىڭ كولەمىن ازايتۋعا قاتىستى دەرەكتەردى راستاۋ پروسەسى؛
10) گەنەتيكالىق تۇرلەندiرiلگەن ورگانيزمدەر - تۇقىم قۋالايتىن گەنەتيكالىق ماتەريالدىڭ ءوسiمiن مولايتۋعا نەمەسە ولاردى بەرۋگە قابiلەتتi، تابيعي ورگانيزمدەردەن ەرەكشەلەنەتىن، گەندiك ينجەنەريا ءادiستەرi قولدانىلا وتىرىپ الىنعان جانە قۇرامىندا گەندiك-ينجەنەرلiك ماتەريال (گەندەر، ولاردىڭ فراگمەنتتەرi نەمەسە گەندەر كومبيناسياسى) بار ورگانيزمدەر؛
11) گەنەتيكالىق تۇرلەندiرiلگەن ءونiمدەر - قۇرامىندا جانسىز گەنەتيكالىق تۇرلەندiرiلگەن ورگانيزمدەر نەمەسە ولاردىڭ كومپونەنتتەرi بار، گەندiك ينجەنەريا ءادiستەرi پايدالانىلا وتىرىپ، ءوسiمدiكتەردەن جانە (نەمەسە) جانۋارلاردان الىنعان ءونiمدەر؛
12) ەڭ وزىق قولجەتiمدi تەحنولوگيالار - قورشاعان ورتا ساپاسىنىڭ نىسانالى كورسەتكiشتەرiن قامتاماسىز ەتۋگە دەيiن شارۋاشىلىق قىزمەتتiڭ قورشاعان ورتاعا تەرiس اسەرiنiڭ دەڭگەيiن ازايتۋعا باعىتتالعان، ۇيىمداستىرۋ جانە باسقارۋ شارالارىن قامتاماسىز ەتەتiن، پايدالانىلاتىن جانە جوسپارلاناتىن سالالىق تەحنولوگيالار، تەحنيكا مەن جابدىق؛
13) جويىلۋى قيىن ورگانيكالىق لاستاۋىشتار - ىدىراۋعا ءتوزىمدى، بيوجيناقتاعىش سيپاتتالاتىن جانە اۋا، سۋ جانە كوشپەلى تۇرلەرى ارقىلى ترانسشەكارالىق تارالۋ وبەكتىسى بولىپ تابىلاتىن، سونداي-اق قۇرلىق ەكوجۇيەلەرىندە جانە سۋ ەكوجۇيەلەرىندە جيناقتالا كەلىپ، وزدەرىنىڭ شىعارىندى كوزدەرىنەن الىس قاشىقتىقتا شوگەتىن، ءتىرى ورگانيزمدەردىڭ يممۋندىق، ەندوكريندىك جۇيەسىنىڭ بۇزىلۋىنا جانە ونكولوگيالىق اۋرۋلاردى قوسا العاندا، ءتۇرلى اۋرۋلارعا الىپ كەلەتىن نەعۇرلىم ءقاۋىپتى ورگانيكالىق قوسىلىستار؛
14) كۆوتا بىرلىگى - كۆوتا كولەمىن ەسەپتەۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن كومىرتەگى بىرلىگى؛
15) كوممۋنالدىق قالدىقتار - ەلدi مەكەندەردە، ونىڭ iشiندە ادامنىڭ تiرشiلiك ارەكەتi ناتيجەسiندە تۇزىلگەن تۇتىنۋ قالدىقتارى، سونداي-اق قۇرامى مەن ءتۇزىلۋ سيپاتى جاعىنان وسىلارعا ۇقساس ءوندiرiس قالدىقتارى؛
16) كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق سالاسىنداعى ۋاكىلەتتى ورگان – كوممۋنالدىق قالدىقتارمەن جۇمىس ىستەۋ سالاسىنداعى مەملەكەتتىك ساياساتتى ازىرلەۋ جانە ىسكە اسىرۋ ماسەلەلەرى بويىنشا باسشىلىقتى جانە سالاارالىق ۇيلەستىرۋدى جۇزەگە اسىراتىن ورتالىق اتقارۋشى ورگان؛
17) كومىرتەگى بىرلىگى - كومىرتەگى قوستوتىعىنىڭ ءبىر تونناسىنا تەڭ كەلەتىن ەسەپتىك بىرلىك؛
18) كومىرتەگى بىرلىكتەرى مەملەكەتتىك ءتىزىلىمىنىڭ وپەراتورى - كومىرتەگى بىرلىكتەرىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىزىلىمىن جۇرگىزۋدى جۇزەگە اسىراتىن ۇيىم؛
19) كومىرتەگى بىرلىكتەرىنىڭ قايتالاما اينالىمى - پارنيكتىك گازدار شىعارىندىلارى نارىعى سۋبەكتىلەرىنىڭ اراسىندا كومىرتەگى بىرلىكتەرىن بەرۋ، ساتۋ جانە باسقا دا اينالىمى پروسەسىندە قالىپتاساتىن قۇقىقتىق قاتىناستار؛
20) كومىرتەگى بىرلىكتەرىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىزىلىمى - كومىرتەگى بىرلىكتەرىن اينالىمعا ەنگىزۋگە، ساقتاۋعا، بەرۋگە، ساتىپ الۋعا، رەزەرۆكە قويۋعا، جويۋعا، اينالىمنان شىعارۋعا بايلانىستى وپەراسيالاردى ەسەپكە الۋ جۇيەسى؛
21) قالدىقتاردى ەسەپكە الۋ - قالدىقتاردىڭ ساندىق جانە ساپالىق سيپاتتامالارى جانە ولارمەن جۇمىس iستەۋ ءتاسiلدەرi تۋرالى اقپاراتتى جيناۋ جانە بەرۋ جۇيەسi؛
22) قالدىقتاردى جويۋ - قالدىقتاردى كومۋ جانە جويۋ ءجونiندەگi وپەراسيالار؛
23) قالدىقتاردى زالالسىزداندىرۋ - مەحانيكالىق، فيزيكالىق-حيميالىق نەمەسە بيولوگيالىق وڭدەۋ ارقىلى قالدىقتاردىڭ قاۋiپتi قاسيەتتەرiن ازايتۋ نەمەسە جويۋ؛
24) قالدىقتاردى كادەگە جاراتۋ - قالدىقتاردى قايتالاما ماتەريالدىق نەمەسە ەنەرگەتيكالىق رەسۋرستار رەتiندە پايدالانۋ؛
25) قالدىقتاردى كومۋ - قالدىقتاردى قاۋiپسiز ساقتاۋ ءۇشiن ارنايى بەلگiلەنگەن ورىنداردا شەكتەۋسiز مەرزiم iشiندە جيناپ قويۋ؛
26) قالدىقتاردىڭ ءتۇرi - شىعۋ كوزiنە، قاسيەتتەرiنە جانە جۇمىس iستەۋ تەحنولوگياسىنا سايكەس ورتاق بەلگiلەرi بار، قالدىقتار سىنىپتاۋىشى نەگiزiندە ايقىندالاتىن قالدىقتار جيىنتىعى؛
27) قالدىقتاردى ورنالاستىرۋ - ءوندiرiس جانە تۇتىنۋ قالدىقتارىن ساقتاۋ نەمەسە كومۋ؛
28) قالدىقتاردى وڭدەۋ - سۇرىپتاۋدى قوسا العاندا، قالدىقتاردان كەيىننەن تاۋارلاردى نەمەسە وزگە دە ونىمدەردى ءوندىرۋ (دايىنداۋ) ءۇشىن پايدالانىلاتىن شيكىزات جانە (نەمەسە) وزگە دە ماتەريالدار الۋعا، سونداي-اق قالدىقتارمەن جۇمىس iستەۋدi جەڭiلدەتۋ، ولاردىڭ كولەمiن نەمەسە قاۋiپتi قاسيەتتەرiن ازايتۋ ماقساتىندا قالدىقتاردىڭ قاسيەتتەرىن وزگەرتۋگە باعىتتالعان فيزيكالىق، حيميالىق نەمەسە بيولوگيالىق پروسەستەر؛
29) قالدىقتاردى ساقتاۋ - قالدىقتاردى كەيiننەن كادەگە جاراتۋ، قايتا وڭدەۋ جانە (نەمەسە) جويۋ ءۇشىن ارنايى بەلگىلەنگەن ورىنداردا جيناپ قويۋ؛
30) قالدىقتاردى سىنىپتاۋ - قالدىقتاردىڭ قورشاعان ورتاعا جانە ادام دەنساۋلىعىنا قاۋiپتiلiگiنە سايكەس ولاردى دەڭگەيگە جاتقىزۋ ءتارتiبi؛
31) قالدىقتارمەن جۇمىس iستەۋ - قالدىقتاردىڭ ءتۇزىلۋىنىڭ الدىن الۋدى جانە ولاردى بارىنشا ازايتۋدى، قالدىقتاردى ەسەپكە الۋ مەن باقىلاۋدى، ولاردىڭ جينالىپ قالۋىن، سونداي-اق قالدىقتاردى جيناۋدى، قايتا وڭدەۋدi، كادەگە جاراتۋدى، زالالسىزداندىرۋدى، تاسىمالداۋدى، ساقتاۋدى (جيناپ قويۋدى) جانە جويۋدى قوسا العاندا، قالدىقتارمەن بايلانىستى قىزمەت تۇرلەرi؛
32) قالدىقتار سىنىپتاۋىشى - قالدىقتاردى سىنىپتاۋ ناتيجەلەرi قامتىلعان، قولدانبالى سيپاتتاعى اقپاراتتىق-انىقتامالىق قۇجات؛
33) قاۋiپتi ەمەس قالدىقتار - قاۋiپتi قاسيەتى جوق قالدىقتار؛
34) قاۋiپتi قالدىقتار - قۇرامىندا قاۋiپتi قاسيەتتەرi (ۋىتتىلىعى، جارىلىس قاۋپi، راديواكتيۆتiلiگi، ءورت قاۋپi، جوعارى رەاكسيالىق قابiلەتi) بار زياندى زاتتاردى قامتيتىن جانە دەربەس نەمەسە باسقا زاتتارمەن قوسىلعان كەزدە قورشاعان ورتاعا جانە ادامنىڭ دەنساۋلىعىنا تiكەلەي نەمەسە ىقتيمال قاۋiپ ءتوندiرەتiن قالدىقتار؛
35) قاۋiپتi قالدىقتار پاسپورتى - قالدىقتاردىڭ شىعۋ كوزi بويىنشا پايدا بولۋ پروسەستەرiنiڭ، ولاردىڭ ساندىق جانە ساپالىق كورسەتكiشتەرiنiڭ، ولارمەن جۇمىس iستەۋ قاعيدالارىنىڭ، ولاردى باقىلاۋ ءادiستەرiنiڭ، وسى قالدىقتاردىڭ قورشاعان ورتاعا، ادام دەنساۋلىعىنا جانە (نەمەسە) تۇلعالار مۇلكiنە زياندى اسەر ەتۋ تۇرلەرiنiڭ ستاندارتتالعان سيپاتتاماسى، قالدىقتاردى شىعارۋشىلار، مەنشiگiندە قالدىقتار بار وزگە دە تۇلعالار تۋرالى ءمالiمەتتەر قامتىلعان قۇجات؛
36) ءقاۋىپتى حيميالىق زاتتار - ادام دەنساۋلىعىنا جانە قورشاعان ورتاعا تىكەلەي نەمەسە ىقتيمال زياندى اسەر ەتە الاتىن قاسيەتتەرى بار زاتتار؛
37) قولايلى قورشاعان ورتا - جاي-كۇيi ەكولوگيالىق قاۋiپسiزدiكتi جانە حالىقتىڭ دەنساۋلىعىن ساقتاۋدى، بيولوگيالىق ءارتۇرلiلiكتi ساقتاۋدى، لاستانۋدى بولعىزباۋدى، ەكولوگيالىق جۇيەلەردiڭ تۇراقتى جۇمىس iستەۋiن، تابيعي رەسۋرستاردى مولىقتىرۋدى جانە تيiمدi پايدالانۋدى قامتاماسىز ەتەتiن قورشاعان ورتا؛
38) قوندىرعى - پارنيكتىك گازدار شىعارىندىلارىنىڭ ناقتى كوزى؛
39) قوندىرعى وپەراتورى - جۇمىس ىستەۋى پارنيكتىك گازدار شىعارىندىلارىن كوزدەيتىن، قازاقستان رەسپۋبليكاسى اۋماعىندا مەنشىگىندە نەمەسە زاڭدى پايدالانۋىندا قوندىرعىسى بار زاڭدى تۇلعا؛
40) قوندىرعى پاسپورتى - پارنيكتىك گازدار شىعارىندىلارىن جۇزەگە اسىراتىن قوندىرعىنىڭ گەوگرافيالىق ورنالاسقان جەرى تۋرالى دەرەكتەردى، پايدالانىلاتىن تەحنولوگيانىڭ قىزمەت تۇرلەرى مەن سيپاتتامالارىن، شىعارىندىلاردىڭ بازالىق كولەمى مەن ولاردى ەسەپتەۋ ادىستەمەسىن، سونداي-اق مونيتورينگ جوسپارى مەن قوندىرعىلاردى ەسەپكە الۋ ءۇشىن قاجەتتى وزگە دە مالىمەتتەردى قامتيتىن قۇجات؛
41) قورشاعان ورتا - اتموسفەرالىق اۋانى، جەردiڭ وزون قاباتىن، جەر بەتiندەگi جانە جەر استىنداعى سۋلاردى، جەردi، جەر قويناۋىن، وسىمدىكتەر مەن جانۋارلار دۇنيەسiن، سونداي-اق ولاردىڭ ءوزارا ىس-ارەكەتiنەن تۋىندايتىن كليماتتى قوسا العاندا، تابيعي جانە جاساندى وبەكتiلەردiڭ جيىنتىعى؛
42) قورشاعان ورتاعا كەلتiرiلەتiن زالال - تابيعي رەسۋرستاردىڭ جۇتاڭدانۋى مەن سارقىلۋىن نەمەسە تiرi ورگانيزمدەردiڭ قىرىلۋىن تۋىنداتقان نەمەسە تۋىنداتاتىنداي ەتiپ قورشاعان ورتانى لاستاۋ نەمەسە تابيعي رەسۋرستاردى بەلگiلەنگەن نورماتيۆتەردەن ارتىق الۋ؛
43) قورشاعان ورتاعا ەميسسيالار - لاستاۋشى زاتتاردىڭ شىعارىندىلارى، توگiندiلەرi، قورشاعان ورتادا ءوندiرiس جانە تۇتىنۋ قالدىقتارىن ورنالاستىرۋ، زياندى فيزيكالىق اسەر ەتۋ، كۇكىرتتى قورشاعان ورتادا اشىق تۇردە ورنالاستىرۋ جانە ساقتاۋ؛
44) قورشاعان ورتاعا ەميسسيالارعا ارنالعان ليميتتەر - قورشاعان ورتاعا بەلگiلi بiر مەرزiمگە بەلگiلەنەتiن ەميسسيالاردىڭ نورماتيۆتiك كولەمi؛
45) قورشاعان ورتاعا ەميسسيالارعا كۆوتا - ناقتى تابيعات پايدالانۋشىعا بەلگiلi بiر مەرزiمگە ءبولiنەتىن قورشاعان ورتاعا ەميسسيالارعا ارنالعان ليميتتiڭ ءبولiگi؛
46) قورشاعان ورتانى قورعاۋ - قورشاعان ورتانى ساقتاۋ مەن قالپىنا كەلتiرۋگە، شارۋاشىلىق جانە وزگە دە قىزمەتتiڭ قورشاعان ورتاعا تەرiس اسەرiن بولعىزباۋعا جانە ونىڭ زارداپتارىن جويۋعا باعىتتالعان مەملەكەتتiك جانە قوعامدىق شارالار جۇيەسi؛
47) قورشاعان ورتانى قورعاۋ سالاسىنداعى ۋاكiلەتتi ورگان - قورشاعان ورتانى قورعاۋ جانە تابيعات پايدالانۋ سالاسىنداعى مەملەكەتتiك ساياساتتى ءازiرلەۋ مەن iسكە اسىرۋ ماسەلەلەرi بويىنشا باسشىلىقتى جانە سالاارالىق ۇيلەستiرۋدi جۇزەگە اسىراتىن ورتالىق اتقارۋشى ورگان، سونداي-اق ونىڭ اۋماقتىق ورگاندارى؛
48) قورشاعان ورتانى لاستاۋ - قورشاعان ورتاعا لاستاۋشى زاتتاردىڭ، راديواكتيۆتi ماتەريالداردىڭ، ءوندiرiس جانە تۇتىنۋ قالدىقتارىنىڭ ءتۇسۋi، سونداي-اق شۋدىڭ، تەربەلiستەردiڭ، ماگنيت ءورiستەرiنiڭ جانە وزگە دە زياندى فيزيكالىق اسەرلەردiڭ قورشاعان ورتاعا اسەرى؛
49) قورشاعان ورتانىڭ اۆاريالىق لاستانۋى - جەكە جانە (نەمەسە) زاڭدى تۇلعالاردىڭ شارۋاشىلىق جانە وزگە دە قىزمەتتiڭ ەكولوگيالىق قاۋiپتi تۇرلەرiن جۇزەگە اسىرۋى كەزiندە بولعان اۆاريادان تۋىنداعان جانە زياندى زاتتاردى اتموسفەراعا شىعارۋ جانە (نەمەسە) سۋعا اعىزۋ سالدارى نەمەسە جەر بەتi ۋچاسكەسiندە، جەر قويناۋىندا قاتتى، سۇيىق نەمەسە گاز ءتۇرiندەگi لاستاۋشى زاتتاردىڭ جايىلۋى نەمەسە يiستiڭ، شۋدىڭ، تەربەلiستiڭ، رادياسيانىڭ پايدا بولۋى نەمەسە سول ۋاقىتتاعى جول بەرiلەتiن دەڭگەيدەن اساتىن ەلەكتروماگنيتتiك، تەمپەراتۋرالىق اسەر ەتۋ، جارىقتىڭ اسەرi نەمەسە وزگە دە فيزيكالىق، حيميالىق، بيولوگيالىق زياندى اسەر ەتۋ ارقىلى قورشاعان ورتانى كەنەتتەن ابايسىزدا لاستاۋى؛
50) قورشاعان ورتانىڭ لاستانۋ ۋچاسكەلەرi - جەر بەتىن، جەر قويناۋىن جانە جەراستى سۋلارىن لاستاۋدى بولدىرمايتىن، قالدىقتاردى ورنالاستىرۋ جانە سارقىندى سۋلاردى اعىزۋ ءۇشىن جابدىقتالعان جانە سوعان ارنالعان وبەكتىلەردى قوسپاعاندا، بەلگiلەنگەن نورماتيۆتەردەن ارتىق قاۋiپتi حيميالىق زاتتارمەن لاستانعان جەر بەتiنiڭ شەكتەۋلi ۋچاسكەلەرi جانە سۋ وبەكتiلەرiنiڭ ۋچاسكەلەرi؛
51) قورشاعان ورتانىڭ ساپاسى - قورشاعان ورتا جاي-كۇيىنىڭ سيپاتتاماسى؛
52) قورشاعان ورتا ساپاسىنىڭ نورماتيۆتەرi - قورشاعان ورتانىڭ جانە تابيعي رەسۋرستاردىڭ ادام ءومiرi مەن دەنساۋلىعى ءۇشiن قولايلى جاي-كۇيiن سيپاتتايتىن كورسەتكiشتەر؛
53) قورشاعان ورتا ساپاسىنىڭ نىسانالى كورسەتكiشتەرi - قورشاعان ورتانىڭ ساپاسىن بiرتiندەپ جاقسارتۋ قاجەتتiگiن ەسكەرە وتىرىپ، قورشاعان ورتانىڭ بەلگiلi بiر ۋاقىت كەزەڭiنە نورمالاناتىن پارامەترلەرiنiڭ شەكتi دەڭگەيiن سيپاتتايتىن كورسەتكiشتەر؛
54) مەكەندەۋ ورتاسى – قانداي دا ءبىر ورگانيزمنiڭ نەمەسە پوپۋلياسيانىڭ تابيعي مەكەندەيتiن جەرiنiڭ تۇرپاتى نەمەسە ورنى؛
55) مەملەكەتتىك باقىلاۋ جاساۋ جەلىسى - قورشاعان ورتادا بولىپ جاتقان فيزيكالىق جانە حيميالىق پروسەستەردى قاداعالاۋعا، ونىڭ مەترولوگيالىق، كليماتتىق، اەرولوگيالىق، گيدرولوگيالىق، گەليوگەوفيزيكالىق، اگرومەتەورولوگيالىق سيپاتتامالارىن ايقىنداۋعا ارنالعان قاداعالاۋدىڭ ستاسيونارلىق جانە جىلجىمالى پۋنكتتەر، زەرتحانالار، ورتالىقتار جۇيەسى؛
56) مەملەكەتتiك ەكولوگيالىق باقىلاۋ - ۋاكiلەتتi ورگاننىڭ ءوز قۇزىرەتi شەگiندە قورشاعان ورتانى قورعاۋ سالاسىنداعى قازاقستان رەسپۋبليكاسى زاڭدارىنىڭ، قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى جارلىقتارىنىڭ جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكiمەتiءنىڭ قاۋلىلارىنىڭ تالاپتارىن جەكە جانە زاڭدى تۇلعالاردىڭ ساقتاۋىن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان قىزمەتi؛
57) وزوندى بۇزاتىن زاتتار - ءوز بەتىنشە نەمەسە قوسپادا بولاتىن، شارۋاشىلىق جانە وزگە قىزمەتتە پايدالانىلاتىن نە وسى قىزمەتتىڭ ءونىمى بولىپ تابىلاتىن جانە وزون قاباتىنا زياندى اسەر ەتۋى مۇمكىن حيميالىق زات؛
58) وزوندى بۇزاتىن زاتتاردى زالالسىزداندىرۋ - وزون قاباتىن قوسا العاندا، قورشاعان ورتاعا زياندى اسەر ەتپەيتىن، ۇنەمى تۇرلەنۋىنە نەمەسە كومپونەنتتەرگە بولىنۋىنە اكەلەتىندەي بۇزۋ ارقىلى وزوندى بۇزاتىن زاتتاردىڭ ءقاۋىپتى قاسيەتتەرىن جويۋ؛
59) وزوندى بۇزاتىن زاتتاردى كادەگە جاراتۋ - قالپىنا كەلتىرۋگە بولمايتىن وزوندى بۇزاتىن زاتتاردى قايتادان پايدالانۋ نەمەسە زالالسىزداندىرۋ ماقساتىندا، ولارعا تەحنيكالىق قىزمەت كورسەتۋ بارىسىندا نەمەسە ەسەپتەن شىعارۋ الدىندا تەتىكتەردەن، جابدىقتاردان، كونتەينەرلەردەن جانە باسقا دا قۇرىلعىلاردان الىناتىن وزوندى بۇزاتىن زاتتاردى جيناۋعا جانە ساقتاۋعا باعىتتالعان ءىس-شارالار كەشەنى؛
60) ءوندىرىس قالدىقتارى - شيكىزاتتىڭ، ماتەريالداردىڭ، وزگە دە بۇيىمدار مەن ونىمدەردىڭ ءوندىرىس پروسەسىندە تۇزىلگەن جانە باستاپقى تۇتىنۋ قاسيەتىن تولىق نەمەسە ءىشىنارا جوعالتقان قالدىقتارى؛
61) ءوندiرiس پەن تۇتىنۋدىڭ ورنىقتى مودەلi - قايتا جاڭارتىلمايتىن رەسۋرستاردى تۇتىنۋدى ازايتۋ، قايتا جاڭارتىلاتىن رەسۋرستاردى قالپىنا كەلتiرۋ جانە قورشاعان ورتانىڭ انتروپوگەندiك لاستانۋىن ازايتۋ كەزiندە ءوندiرiستiڭ ءوسۋiمەن سيپاتتالاتىن الەۋمەتتiك-ەكونوميكالىق مودەل؛
62) پارنيكتىك گازدار - اتموسفەرانىڭ تابيعي جانە (نەمەسە) انتروپوگەندىك تۇردە شىعاتىن، جىلۋ بەرەتىن ينفراقىزىل ساۋلەنى سىڭىرەتىن جانە (نەمەسە) ونىڭ شىعۋ كوزى بولىپ تابىلاتىن، گاز ءتارىزدى قۇرامداس بولىكتەرى؛
63) پارنيكتىك گازداردى ءسىڭىرۋ بىرلىگى - پارنيكتىك گازداردىڭ ءسىڭىرىلۋىن ەسەپتەۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن كومىرتەگى بىرلىگى؛
64) پارنيكتىك گازداردى تۇگەندەۋ - پارنيكتىك گازدار شىعارىندىلارى مەن سىڭىرۋلەرىنىڭ كولەمىن ايقىنداۋ؛
65) پارنيكتىك گازدار شىعارىندىلارى كوزدەرىنىڭ جانە سىڭىرۋلەرىنىڭ مەملەكەتتىك كاداسترى - پارنيكتىك گازدار شىعارىندىلارى كوزدەرىن، ولار شىعارعان شىعارىندىلار مولشەرىن، سونداي-اق قوندىرعى وپەراتورى ءۇشىن بەلگىلەنگەن شەكارا شەگىندەگى پارنيكتىك گازدار سىڭىرۋلەرى مولشەرىن ەسەپكە الۋ جۇيەسى؛
66) راديواكتيۆتi قالدىقتار - مولشەرi مەن جيناقتالۋى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اتوم ەنەرگياسىن پايدالانۋ سالاسىنداعى زاڭناماسىندا بەلگiلەنگەن راديواكتيۆتi زاتتار ءۇشiن رەگلامەنتتەلگەن ماندەردەن اساتىن راديواكتيۆتi زاتتاردى قامتيتىن قالدىقتار؛
67) ساراپتاما وبەكتiسiن iسكە اسىرۋ - جوسپارلاۋ الدىنداعى، جوبالاۋ الدىنداعى جانە جوبالاۋ قۇجاتتاماسىندا كوزدەلگەن شەشiمدەرگە سايكەس ونەركاسiپتiك جانە وزگە دە وبەكتiلەردi سالۋ، پايدالانۋ، جويۋ، قىزمەتتەر كورسەتۋ، بۇيىمدار مەن تەحنولوگيالاردىڭ شارۋاشىلىق اينالىمعا ءتۇسۋi ءجونiندەگi جۇمىستاردىڭ باستالۋى مەن جۇرگىزىلۋ بارىسى، سونداي-اق نورماتيۆتiك قۇقىقتىق اكتiنiڭ قولدانىسقا ەنگiزiلۋi، ساراپتاما وبەكتiسiنiڭ وزگە دە ناقتى جۇزەگە اسىرىلۋى؛
68) سارقىندى سۋلار - وندىرىستىك نەمەسە تۇرمىستىق مۇقتاجدىقتارعا پايدالانىلعان جانە بۇل رەتتە ولاردىڭ باستاپقى قۇرامىن نەمەسە فيزيكالىق قاسيەتتەرىن وزگەرتكەن قوسىمشا قوسپا (كىر) قوسىلعان سۋلار. اتموسفەرالىق جاۋىن-شاشىن تۇسكەن ساتتە ەلدى مەكەندەر مەن ونەركاسىپتىك كاسىپورىنداردىڭ اۋماعىنان، كوشەلەرگە سۋ سەبۋ كەزىندە نەمەسە ودان كەيىن اعاتىن سۋلار، پايدالى قازبالاردى ءوندىرۋ كەزىندە پايدا بولعان سۋلار دا سارقىندى سۋلار بولىپ ەسەپتەلەدى؛
69) سۋ وبەكتىلەرى - قۇرلىق بەتىنىڭ رەلەفىندە جانە جەر قويناۋىندا شوعىرلانعان، شەكارالارى، كولەمى مەن سۋ رەجيمى بار سۋلار؛
70) سۇيىق قالدىقتار – سارقىندى سۋلاردان باسقا سۇيىق تۇردەگى كەز كەلگەن قالدىقتار؛
71) تابيعات پايدالانۋشى - تابيعي رەسۋرستاردى پايدالانۋدى جانە (نەمەسە) قورشاعان ورتاعا ەميسسيالاردى جۇزەگە اسىراتىن جەكە نەمەسە زاڭدى تۇلعا؛
72) تابيعي وبەكتiلەر - شەكاراسى، كولەمi جانە تiرشiلiك رەجيمi بار تابيعي وبەكتiلەر؛
73) تابيعي رەسۋرستار - تۇتىنۋ قۇندىلىعى بار تابيعي وبەكتiلەر: جەر، جەر قويناۋى، سۋ، ءوسiمدiكتەر مەن جانۋارلار دۇنيەسi؛
74) تابيعي رەسۋرستاردى قورعاۋ - تابيعي رەسۋرستاردىڭ ءاربiر ءتۇرiن ولاردىڭ تۇتىنۋ قاسيەتتەرiن جوعالتۋعا اكەپ سوعاتىن تيiمسiز پايدالانۋدان، قۇرىپ كەتۋدەن، جۇتاڭدانۋدان قورعاۋعا باعىتتالعان مەملەكەتتiك جانە قوعامدىق شارالار جۇيەسi؛
75) تابيعي رەسۋرستاردىڭ سارقىلۋى - تابيعي رەسۋرستار قورلارىنىڭ ساندىق جانە ساپالىق سيپاتتامالارىنىڭ iشiنارا نەمەسە تولىق جوعالۋى؛
76) تازا دامۋ تەتىگى - پارنيكتىك گازدار شىعارىندىلارىن شەكتەۋ جانە (نەمەسە) ازايتۋ بويىنشا ساندىق مىندەتتەمەلەرى جوق ەلدەر اۋماعىندا پارنيكتىك گازدار شىعارىندىلارىن شەكتەۋ جانە (نەمەسە) ازايتۋ بويىنشا ساندىق مىندەتتەمەلەرى بار ەلدەردىڭ زاڭدى تۇلعالارى قارجىلاندىراتىن، پارنيكتىك گازدار شىعارىندىلارىن شەكتەۋ جانە (نەمەسە) ازايتۋ جونىندەگى جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ تەتىگى؛
77) تاۋەلسىز اقپارات بەرۋشى - پارنيكتىك گازدار شىعارىندىلارى مەن سىڭىرۋلەرىن رەتتەۋ سالاسىندا جوبالىق تەتىكتەردى ەسەپكە الۋ، مونيتورينگتەۋ جانە ىسكە اسىرۋ جونىندەگى كاسىبي قىزمەتتى جۇزەگە اسىراتىن زاڭدى تۇلعا؛
78) تۇرمىستىق قاتتى قالدىقتار - قاتتى نىسانداعى كوممۋنالدىق قالدىقتار؛
79) تۇتىنۋ قالدىقتارى - ونىمدەردى، بۇيىمداردى جانە وزگە دە زاتتاردى تۇتىنۋ نەمەسە پايدالانۋ پروسەسىندە تۇزىلگەن قالدىقتار، سونداي-اق ءوزىنىڭ باستاپقى تۇتىنۋ قاسيەتتەرىن تولىق نەمەسە ءىشىنارا جوعالتقان تاۋارلار
جالپى ءبولiم
1ء-بولiم. جالپى ەرەجەلەر
1-تاراۋ. نەگiزگi ەرەجەلەر
وسى كودەكستە پايدالانىلاتىن نەگiزگi ۇعىمدار
1. وسى كودەكستە مىناداي نەگiزگi ۇعىمدار پايدالانىلادى:
1) اتموسفەراعا لاستاۋشى زاتتاردى شىعارۋدىڭ جىلجىمالى كوزى - ءار ءتۇرلى وتىنمەن جۇمىس ىستەيتىن، ىشكى جانۋ قوزعالتقىشتارىمەن جاراقتاندىرىلعان كولىك قۇرالدارى، تەحنيكا جانە وزگە دە جىلجىمالى قۇرالدار مەن قوندىرعىلار؛
2) بايقاۋ پۋنكتى - قورشاعان ورتانىڭ مەتەورولوگيالىق، اگرومەتەورولوگيالىق جانە گيدرولوگيالىق سيپاتتامالارىن بايقاۋدىڭ ستاسيونارلىق نەمەسە جىلجىمالى پۋنكتى؛
3) بەلگىلەنگەن مولشەر - قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ حالىقارالىق شارتتارى بويىنشا مىندەتتەمەلەر شەڭبەرىندە ايقىندالعان پارنيكتىك گازدار سىڭىرۋلەرى ەسكەرىلگەن، پارنيكتىك گازدار شىعارىندىلارىنىڭ جالپى كولەمى؛
4) بەلگىلەنگەن مولشەر بىرلىگى - قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كليماتتىڭ وزگەرۋى سالاسىنداعى حالىقارالىق شارتتارىنا سايكەس قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءۇشىن پارنيكتىك گازدار شىعارىندىلارىنىڭ كولەمىن ايقىنداۋعا پايدالانىلاتىن كومىرتەگى بىرلىگى؛
5) بيولوگيالىق ءارتۇرلi - بiر ءتۇر اياسىنداعى، تۇرلەر اراسىنداعى جانە ەكولوگيالىق جۇيەلەردەگi وسىمدىكتەر مەن جانۋارلار دۇنيەسi وبەكتiلەرiنiڭ ءارتۇرلiلiگi؛
6) بيولوگيالىق رەسۋرستار - گەنەتيكالىق رەسۋرستار، ورگانيزمدەر نەمەسە ولاردىڭ ءبولiكتەرi، پوپۋلياسيالار نەمەسە ەكولوگيالىق جۇيەلەردiڭ ادامزات ءۇشiن ناقتى نەمەسە ىقتيمال پايداسى نەمەسە قۇندىلىعى بار كەز كەلگەن باسقا دا بيوتيكالىق كومپونەنتتەرi؛
7) بىرلەسىپ جۇزەگە اسىرۋ تەتىگى - پارنيكتىك گازدار شىعارىندىلارىن شەكتەۋ جانە (نەمەسە) ازايتۋ بويىنشا ساندىق مىندەتتەمەلەرى بار ەلدەردىڭ زاڭدى تۇلعالارى اراسىندا كومىرتەگى بىرلىكتەرىن بەرۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ بىرلەسىپ جۇزەگە اسىرىلاتىن ينۆەستيسيالىق جوبالاردى ىسكە اسىرۋ جونىندەگى حالىقارالىق شارتتارىندا كوزدەلگەن ءراسىم؛
8) ۆاليداسيا (دەتەرميناسيا) - اككرەديتتەلگەن تاۋەلسىز ۇيىم جۇزەگە اسىراتىن، پارنيكتىك گازدار شىعارىندىلارىن ازايتۋ مەن ءسىڭىرۋ جونىندەگى جوبالاردى ازىرلەۋ شەڭبەرىندە جوبالىق شەشىمدەر مەن قۇجاتتامالاردىڭ ادىستەمەلەرىن پايدالانۋدىڭ جانە ولاردى دايىنداۋ ءتارتىبىنىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ حالىقارالىق شارتتارىندا بەلگىلەنگەن تالاپتارعا سايكەستىگىن تەكسەرۋ؛
9) ۆەريفيكاسيا - پارنيكتىك گازدار شىعارىندىلارىن ازايتۋ سالاسىندا قابىلدانعان ۇلتتىق جانە حالىقارالىق ستاندارتتارعا سايكەس اككرەديتتەلگەن تاۋەلسىز ۇيىم جۇزەگە اسىراتىن، پارنيكتىك گازدار شىعارىندىلارىنىڭ كولەمىن ازايتۋعا قاتىستى دەرەكتەردى راستاۋ پروسەسى؛
10) گەنەتيكالىق تۇرلەندiرiلگەن ورگانيزمدەر - تۇقىم قۋالايتىن گەنەتيكالىق ماتەريالدىڭ ءوسiمiن مولايتۋعا نەمەسە ولاردى بەرۋگە قابiلەتتi، تابيعي ورگانيزمدەردەن ەرەكشەلەنەتىن، گەندiك ينجەنەريا ءادiستەرi قولدانىلا وتىرىپ الىنعان جانە قۇرامىندا گەندiك-ينجەنەرلiك ماتەريال (گەندەر، ولاردىڭ فراگمەنتتەرi نەمەسە گەندەر كومبيناسياسى) بار ورگانيزمدەر؛
11) گەنەتيكالىق تۇرلەندiرiلگەن ءونiمدەر - قۇرامىندا جانسىز گەنەتيكالىق تۇرلەندiرiلگەن ورگانيزمدەر نەمەسە ولاردىڭ كومپونەنتتەرi بار، گەندiك ينجەنەريا ءادiستەرi پايدالانىلا وتىرىپ، ءوسiمدiكتەردەن جانە (نەمەسە) جانۋارلاردان الىنعان ءونiمدەر؛
12) ەڭ وزىق قولجەتiمدi تەحنولوگيالار - قورشاعان ورتا ساپاسىنىڭ نىسانالى كورسەتكiشتەرiن قامتاماسىز ەتۋگە دەيiن شارۋاشىلىق قىزمەتتiڭ قورشاعان ورتاعا تەرiس اسەرiنiڭ دەڭگەيiن ازايتۋعا باعىتتالعان، ۇيىمداستىرۋ جانە باسقارۋ شارالارىن قامتاماسىز ەتەتiن، پايدالانىلاتىن جانە جوسپارلاناتىن سالالىق تەحنولوگيالار، تەحنيكا مەن جابدىق؛
13) جويىلۋى قيىن ورگانيكالىق لاستاۋىشتار - ىدىراۋعا ءتوزىمدى، بيوجيناقتاعىش سيپاتتالاتىن جانە اۋا، سۋ جانە كوشپەلى تۇرلەرى ارقىلى ترانسشەكارالىق تارالۋ وبەكتىسى بولىپ تابىلاتىن، سونداي-اق قۇرلىق ەكوجۇيەلەرىندە جانە سۋ ەكوجۇيەلەرىندە جيناقتالا كەلىپ، وزدەرىنىڭ شىعارىندى كوزدەرىنەن الىس قاشىقتىقتا شوگەتىن، ءتىرى ورگانيزمدەردىڭ يممۋندىق، ەندوكريندىك جۇيەسىنىڭ بۇزىلۋىنا جانە ونكولوگيالىق اۋرۋلاردى قوسا العاندا، ءتۇرلى اۋرۋلارعا الىپ كەلەتىن نەعۇرلىم ءقاۋىپتى ورگانيكالىق قوسىلىستار؛
14) كۆوتا بىرلىگى - كۆوتا كولەمىن ەسەپتەۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن كومىرتەگى بىرلىگى؛
15) كوممۋنالدىق قالدىقتار - ەلدi مەكەندەردە، ونىڭ iشiندە ادامنىڭ تiرشiلiك ارەكەتi ناتيجەسiندە تۇزىلگەن تۇتىنۋ قالدىقتارى، سونداي-اق قۇرامى مەن ءتۇزىلۋ سيپاتى جاعىنان وسىلارعا ۇقساس ءوندiرiس قالدىقتارى؛
16) كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق سالاسىنداعى ۋاكىلەتتى ورگان – كوممۋنالدىق قالدىقتارمەن جۇمىس ىستەۋ سالاسىنداعى مەملەكەتتىك ساياساتتى ازىرلەۋ جانە ىسكە اسىرۋ ماسەلەلەرى بويىنشا باسشىلىقتى جانە سالاارالىق ۇيلەستىرۋدى جۇزەگە اسىراتىن ورتالىق اتقارۋشى ورگان؛
17) كومىرتەگى بىرلىگى - كومىرتەگى قوستوتىعىنىڭ ءبىر تونناسىنا تەڭ كەلەتىن ەسەپتىك بىرلىك؛
18) كومىرتەگى بىرلىكتەرى مەملەكەتتىك ءتىزىلىمىنىڭ وپەراتورى - كومىرتەگى بىرلىكتەرىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىزىلىمىن جۇرگىزۋدى جۇزەگە اسىراتىن ۇيىم؛
19) كومىرتەگى بىرلىكتەرىنىڭ قايتالاما اينالىمى - پارنيكتىك گازدار شىعارىندىلارى نارىعى سۋبەكتىلەرىنىڭ اراسىندا كومىرتەگى بىرلىكتەرىن بەرۋ، ساتۋ جانە باسقا دا اينالىمى پروسەسىندە قالىپتاساتىن قۇقىقتىق قاتىناستار؛
20) كومىرتەگى بىرلىكتەرىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىزىلىمى - كومىرتەگى بىرلىكتەرىن اينالىمعا ەنگىزۋگە، ساقتاۋعا، بەرۋگە، ساتىپ الۋعا، رەزەرۆكە قويۋعا، جويۋعا، اينالىمنان شىعارۋعا بايلانىستى وپەراسيالاردى ەسەپكە الۋ جۇيەسى؛
21) قالدىقتاردى ەسەپكە الۋ - قالدىقتاردىڭ ساندىق جانە ساپالىق سيپاتتامالارى جانە ولارمەن جۇمىس iستەۋ ءتاسiلدەرi تۋرالى اقپاراتتى جيناۋ جانە بەرۋ جۇيەسi؛
22) قالدىقتاردى جويۋ - قالدىقتاردى كومۋ جانە جويۋ ءجونiندەگi وپەراسيالار؛
23) قالدىقتاردى زالالسىزداندىرۋ - مەحانيكالىق، فيزيكالىق-حيميالىق نەمەسە بيولوگيالىق وڭدەۋ ارقىلى قالدىقتاردىڭ قاۋiپتi قاسيەتتەرiن ازايتۋ نەمەسە جويۋ؛
24) قالدىقتاردى كادەگە جاراتۋ - قالدىقتاردى قايتالاما ماتەريالدىق نەمەسە ەنەرگەتيكالىق رەسۋرستار رەتiندە پايدالانۋ؛
25) قالدىقتاردى كومۋ - قالدىقتاردى قاۋiپسiز ساقتاۋ ءۇشiن ارنايى بەلگiلەنگەن ورىنداردا شەكتەۋسiز مەرزiم iشiندە جيناپ قويۋ؛
26) قالدىقتاردىڭ ءتۇرi - شىعۋ كوزiنە، قاسيەتتەرiنە جانە جۇمىس iستەۋ تەحنولوگياسىنا سايكەس ورتاق بەلگiلەرi بار، قالدىقتار سىنىپتاۋىشى نەگiزiندە ايقىندالاتىن قالدىقتار جيىنتىعى؛
27) قالدىقتاردى ورنالاستىرۋ - ءوندiرiس جانە تۇتىنۋ قالدىقتارىن ساقتاۋ نەمەسە كومۋ؛
28) قالدىقتاردى وڭدەۋ - سۇرىپتاۋدى قوسا العاندا، قالدىقتاردان كەيىننەن تاۋارلاردى نەمەسە وزگە دە ونىمدەردى ءوندىرۋ (دايىنداۋ) ءۇشىن پايدالانىلاتىن شيكىزات جانە (نەمەسە) وزگە دە ماتەريالدار الۋعا، سونداي-اق قالدىقتارمەن جۇمىس iستەۋدi جەڭiلدەتۋ، ولاردىڭ كولەمiن نەمەسە قاۋiپتi قاسيەتتەرiن ازايتۋ ماقساتىندا قالدىقتاردىڭ قاسيەتتەرىن وزگەرتۋگە باعىتتالعان فيزيكالىق، حيميالىق نەمەسە بيولوگيالىق پروسەستەر؛
29) قالدىقتاردى ساقتاۋ - قالدىقتاردى كەيiننەن كادەگە جاراتۋ، قايتا وڭدەۋ جانە (نەمەسە) جويۋ ءۇشىن ارنايى بەلگىلەنگەن ورىنداردا جيناپ قويۋ؛
30) قالدىقتاردى سىنىپتاۋ - قالدىقتاردىڭ قورشاعان ورتاعا جانە ادام دەنساۋلىعىنا قاۋiپتiلiگiنە سايكەس ولاردى دەڭگەيگە جاتقىزۋ ءتارتiبi؛
31) قالدىقتارمەن جۇمىس iستەۋ - قالدىقتاردىڭ ءتۇزىلۋىنىڭ الدىن الۋدى جانە ولاردى بارىنشا ازايتۋدى، قالدىقتاردى ەسەپكە الۋ مەن باقىلاۋدى، ولاردىڭ جينالىپ قالۋىن، سونداي-اق قالدىقتاردى جيناۋدى، قايتا وڭدەۋدi، كادەگە جاراتۋدى، زالالسىزداندىرۋدى، تاسىمالداۋدى، ساقتاۋدى (جيناپ قويۋدى) جانە جويۋدى قوسا العاندا، قالدىقتارمەن بايلانىستى قىزمەت تۇرلەرi؛
32) قالدىقتار سىنىپتاۋىشى - قالدىقتاردى سىنىپتاۋ ناتيجەلەرi قامتىلعان، قولدانبالى سيپاتتاعى اقپاراتتىق-انىقتامالىق قۇجات؛
33) قاۋiپتi ەمەس قالدىقتار - قاۋiپتi قاسيەتى جوق قالدىقتار؛
34) قاۋiپتi قالدىقتار - قۇرامىندا قاۋiپتi قاسيەتتەرi (ۋىتتىلىعى، جارىلىس قاۋپi، راديواكتيۆتiلiگi، ءورت قاۋپi، جوعارى رەاكسيالىق قابiلەتi) بار زياندى زاتتاردى قامتيتىن جانە دەربەس نەمەسە باسقا زاتتارمەن قوسىلعان كەزدە قورشاعان ورتاعا جانە ادامنىڭ دەنساۋلىعىنا تiكەلەي نەمەسە ىقتيمال قاۋiپ ءتوندiرەتiن قالدىقتار؛
35) قاۋiپتi قالدىقتار پاسپورتى - قالدىقتاردىڭ شىعۋ كوزi بويىنشا پايدا بولۋ پروسەستەرiنiڭ، ولاردىڭ ساندىق جانە ساپالىق كورسەتكiشتەرiنiڭ، ولارمەن جۇمىس iستەۋ قاعيدالارىنىڭ، ولاردى باقىلاۋ ءادiستەرiنiڭ، وسى قالدىقتاردىڭ قورشاعان ورتاعا، ادام دەنساۋلىعىنا جانە (نەمەسە) تۇلعالار مۇلكiنە زياندى اسەر ەتۋ تۇرلەرiنiڭ ستاندارتتالعان سيپاتتاماسى، قالدىقتاردى شىعارۋشىلار، مەنشiگiندە قالدىقتار بار وزگە دە تۇلعالار تۋرالى ءمالiمەتتەر قامتىلعان قۇجات؛
36) ءقاۋىپتى حيميالىق زاتتار - ادام دەنساۋلىعىنا جانە قورشاعان ورتاعا تىكەلەي نەمەسە ىقتيمال زياندى اسەر ەتە الاتىن قاسيەتتەرى بار زاتتار؛
37) قولايلى قورشاعان ورتا - جاي-كۇيi ەكولوگيالىق قاۋiپسiزدiكتi جانە حالىقتىڭ دەنساۋلىعىن ساقتاۋدى، بيولوگيالىق ءارتۇرلiلiكتi ساقتاۋدى، لاستانۋدى بولعىزباۋدى، ەكولوگيالىق جۇيەلەردiڭ تۇراقتى جۇمىس iستەۋiن، تابيعي رەسۋرستاردى مولىقتىرۋدى جانە تيiمدi پايدالانۋدى قامتاماسىز ەتەتiن قورشاعان ورتا؛
38) قوندىرعى - پارنيكتىك گازدار شىعارىندىلارىنىڭ ناقتى كوزى؛
39) قوندىرعى وپەراتورى - جۇمىس ىستەۋى پارنيكتىك گازدار شىعارىندىلارىن كوزدەيتىن، قازاقستان رەسپۋبليكاسى اۋماعىندا مەنشىگىندە نەمەسە زاڭدى پايدالانۋىندا قوندىرعىسى بار زاڭدى تۇلعا؛
40) قوندىرعى پاسپورتى - پارنيكتىك گازدار شىعارىندىلارىن جۇزەگە اسىراتىن قوندىرعىنىڭ گەوگرافيالىق ورنالاسقان جەرى تۋرالى دەرەكتەردى، پايدالانىلاتىن تەحنولوگيانىڭ قىزمەت تۇرلەرى مەن سيپاتتامالارىن، شىعارىندىلاردىڭ بازالىق كولەمى مەن ولاردى ەسەپتەۋ ادىستەمەسىن، سونداي-اق مونيتورينگ جوسپارى مەن قوندىرعىلاردى ەسەپكە الۋ ءۇشىن قاجەتتى وزگە دە مالىمەتتەردى قامتيتىن قۇجات؛
41) قورشاعان ورتا - اتموسفەرالىق اۋانى، جەردiڭ وزون قاباتىن، جەر بەتiندەگi جانە جەر استىنداعى سۋلاردى، جەردi، جەر قويناۋىن، وسىمدىكتەر مەن جانۋارلار دۇنيەسiن، سونداي-اق ولاردىڭ ءوزارا ىس-ارەكەتiنەن تۋىندايتىن كليماتتى قوسا العاندا، تابيعي جانە جاساندى وبەكتiلەردiڭ جيىنتىعى؛
42) قورشاعان ورتاعا كەلتiرiلەتiن زالال - تابيعي رەسۋرستاردىڭ جۇتاڭدانۋى مەن سارقىلۋىن نەمەسە تiرi ورگانيزمدەردiڭ قىرىلۋىن تۋىنداتقان نەمەسە تۋىنداتاتىنداي ەتiپ قورشاعان ورتانى لاستاۋ نەمەسە تابيعي رەسۋرستاردى بەلگiلەنگەن نورماتيۆتەردەن ارتىق الۋ؛
43) قورشاعان ورتاعا ەميسسيالار - لاستاۋشى زاتتاردىڭ شىعارىندىلارى، توگiندiلەرi، قورشاعان ورتادا ءوندiرiس جانە تۇتىنۋ قالدىقتارىن ورنالاستىرۋ، زياندى فيزيكالىق اسەر ەتۋ، كۇكىرتتى قورشاعان ورتادا اشىق تۇردە ورنالاستىرۋ جانە ساقتاۋ؛
44) قورشاعان ورتاعا ەميسسيالارعا ارنالعان ليميتتەر - قورشاعان ورتاعا بەلگiلi بiر مەرزiمگە بەلگiلەنەتiن ەميسسيالاردىڭ نورماتيۆتiك كولەمi؛
45) قورشاعان ورتاعا ەميسسيالارعا كۆوتا - ناقتى تابيعات پايدالانۋشىعا بەلگiلi بiر مەرزiمگە ءبولiنەتىن قورشاعان ورتاعا ەميسسيالارعا ارنالعان ليميتتiڭ ءبولiگi؛
46) قورشاعان ورتانى قورعاۋ - قورشاعان ورتانى ساقتاۋ مەن قالپىنا كەلتiرۋگە، شارۋاشىلىق جانە وزگە دە قىزمەتتiڭ قورشاعان ورتاعا تەرiس اسەرiن بولعىزباۋعا جانە ونىڭ زارداپتارىن جويۋعا باعىتتالعان مەملەكەتتiك جانە قوعامدىق شارالار جۇيەسi؛
47) قورشاعان ورتانى قورعاۋ سالاسىنداعى ۋاكiلەتتi ورگان - قورشاعان ورتانى قورعاۋ جانە تابيعات پايدالانۋ سالاسىنداعى مەملەكەتتiك ساياساتتى ءازiرلەۋ مەن iسكە اسىرۋ ماسەلەلەرi بويىنشا باسشىلىقتى جانە سالاارالىق ۇيلەستiرۋدi جۇزەگە اسىراتىن ورتالىق اتقارۋشى ورگان، سونداي-اق ونىڭ اۋماقتىق ورگاندارى؛
48) قورشاعان ورتانى لاستاۋ - قورشاعان ورتاعا لاستاۋشى زاتتاردىڭ، راديواكتيۆتi ماتەريالداردىڭ، ءوندiرiس جانە تۇتىنۋ قالدىقتارىنىڭ ءتۇسۋi، سونداي-اق شۋدىڭ، تەربەلiستەردiڭ، ماگنيت ءورiستەرiنiڭ جانە وزگە دە زياندى فيزيكالىق اسەرلەردiڭ قورشاعان ورتاعا اسەرى؛
49) قورشاعان ورتانىڭ اۆاريالىق لاستانۋى - جەكە جانە (نەمەسە) زاڭدى تۇلعالاردىڭ شارۋاشىلىق جانە وزگە دە قىزمەتتiڭ ەكولوگيالىق قاۋiپتi تۇرلەرiن جۇزەگە اسىرۋى كەزiندە بولعان اۆاريادان تۋىنداعان جانە زياندى زاتتاردى اتموسفەراعا شىعارۋ جانە (نەمەسە) سۋعا اعىزۋ سالدارى نەمەسە جەر بەتi ۋچاسكەسiندە، جەر قويناۋىندا قاتتى، سۇيىق نەمەسە گاز ءتۇرiندەگi لاستاۋشى زاتتاردىڭ جايىلۋى نەمەسە يiستiڭ، شۋدىڭ، تەربەلiستiڭ، رادياسيانىڭ پايدا بولۋى نەمەسە سول ۋاقىتتاعى جول بەرiلەتiن دەڭگەيدەن اساتىن ەلەكتروماگنيتتiك، تەمپەراتۋرالىق اسەر ەتۋ، جارىقتىڭ اسەرi نەمەسە وزگە دە فيزيكالىق، حيميالىق، بيولوگيالىق زياندى اسەر ەتۋ ارقىلى قورشاعان ورتانى كەنەتتەن ابايسىزدا لاستاۋى؛
50) قورشاعان ورتانىڭ لاستانۋ ۋچاسكەلەرi - جەر بەتىن، جەر قويناۋىن جانە جەراستى سۋلارىن لاستاۋدى بولدىرمايتىن، قالدىقتاردى ورنالاستىرۋ جانە سارقىندى سۋلاردى اعىزۋ ءۇشىن جابدىقتالعان جانە سوعان ارنالعان وبەكتىلەردى قوسپاعاندا، بەلگiلەنگەن نورماتيۆتەردەن ارتىق قاۋiپتi حيميالىق زاتتارمەن لاستانعان جەر بەتiنiڭ شەكتەۋلi ۋچاسكەلەرi جانە سۋ وبەكتiلەرiنiڭ ۋچاسكەلەرi؛
51) قورشاعان ورتانىڭ ساپاسى - قورشاعان ورتا جاي-كۇيىنىڭ سيپاتتاماسى؛
52) قورشاعان ورتا ساپاسىنىڭ نورماتيۆتەرi - قورشاعان ورتانىڭ جانە تابيعي رەسۋرستاردىڭ ادام ءومiرi مەن دەنساۋلىعى ءۇشiن قولايلى جاي-كۇيiن سيپاتتايتىن كورسەتكiشتەر؛
53) قورشاعان ورتا ساپاسىنىڭ نىسانالى كورسەتكiشتەرi - قورشاعان ورتانىڭ ساپاسىن بiرتiندەپ جاقسارتۋ قاجەتتiگiن ەسكەرە وتىرىپ، قورشاعان ورتانىڭ بەلگiلi بiر ۋاقىت كەزەڭiنە نورمالاناتىن پارامەترلەرiنiڭ شەكتi دەڭگەيiن سيپاتتايتىن كورسەتكiشتەر؛
54) مەكەندەۋ ورتاسى – قانداي دا ءبىر ورگانيزمنiڭ نەمەسە پوپۋلياسيانىڭ تابيعي مەكەندەيتiن جەرiنiڭ تۇرپاتى نەمەسە ورنى؛
55) مەملەكەتتىك باقىلاۋ جاساۋ جەلىسى - قورشاعان ورتادا بولىپ جاتقان فيزيكالىق جانە حيميالىق پروسەستەردى قاداعالاۋعا، ونىڭ مەترولوگيالىق، كليماتتىق، اەرولوگيالىق، گيدرولوگيالىق، گەليوگەوفيزيكالىق، اگرومەتەورولوگيالىق سيپاتتامالارىن ايقىنداۋعا ارنالعان قاداعالاۋدىڭ ستاسيونارلىق جانە جىلجىمالى پۋنكتتەر، زەرتحانالار، ورتالىقتار جۇيەسى؛
56) مەملەكەتتiك ەكولوگيالىق باقىلاۋ - ۋاكiلەتتi ورگاننىڭ ءوز قۇزىرەتi شەگiندە قورشاعان ورتانى قورعاۋ سالاسىنداعى قازاقستان رەسپۋبليكاسى زاڭدارىنىڭ، قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى جارلىقتارىنىڭ جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكiمەتiءنىڭ قاۋلىلارىنىڭ تالاپتارىن جەكە جانە زاڭدى تۇلعالاردىڭ ساقتاۋىن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان قىزمەتi؛
57) وزوندى بۇزاتىن زاتتار - ءوز بەتىنشە نەمەسە قوسپادا بولاتىن، شارۋاشىلىق جانە وزگە قىزمەتتە پايدالانىلاتىن نە وسى قىزمەتتىڭ ءونىمى بولىپ تابىلاتىن جانە وزون قاباتىنا زياندى اسەر ەتۋى مۇمكىن حيميالىق زات؛
58) وزوندى بۇزاتىن زاتتاردى زالالسىزداندىرۋ - وزون قاباتىن قوسا العاندا، قورشاعان ورتاعا زياندى اسەر ەتپەيتىن، ۇنەمى تۇرلەنۋىنە نەمەسە كومپونەنتتەرگە بولىنۋىنە اكەلەتىندەي بۇزۋ ارقىلى وزوندى بۇزاتىن زاتتاردىڭ ءقاۋىپتى قاسيەتتەرىن جويۋ؛
59) وزوندى بۇزاتىن زاتتاردى كادەگە جاراتۋ - قالپىنا كەلتىرۋگە بولمايتىن وزوندى بۇزاتىن زاتتاردى قايتادان پايدالانۋ نەمەسە زالالسىزداندىرۋ ماقساتىندا، ولارعا تەحنيكالىق قىزمەت كورسەتۋ بارىسىندا نەمەسە ەسەپتەن شىعارۋ الدىندا تەتىكتەردەن، جابدىقتاردان، كونتەينەرلەردەن جانە باسقا دا قۇرىلعىلاردان الىناتىن وزوندى بۇزاتىن زاتتاردى جيناۋعا جانە ساقتاۋعا باعىتتالعان ءىس-شارالار كەشەنى؛
60) ءوندىرىس قالدىقتارى - شيكىزاتتىڭ، ماتەريالداردىڭ، وزگە دە بۇيىمدار مەن ونىمدەردىڭ ءوندىرىس پروسەسىندە تۇزىلگەن جانە باستاپقى تۇتىنۋ قاسيەتىن تولىق نەمەسە ءىشىنارا جوعالتقان قالدىقتارى؛
61) ءوندiرiس پەن تۇتىنۋدىڭ ورنىقتى مودەلi - قايتا جاڭارتىلمايتىن رەسۋرستاردى تۇتىنۋدى ازايتۋ، قايتا جاڭارتىلاتىن رەسۋرستاردى قالپىنا كەلتiرۋ جانە قورشاعان ورتانىڭ انتروپوگەندiك لاستانۋىن ازايتۋ كەزiندە ءوندiرiستiڭ ءوسۋiمەن سيپاتتالاتىن الەۋمەتتiك-ەكونوميكالىق مودەل؛
62) پارنيكتىك گازدار - اتموسفەرانىڭ تابيعي جانە (نەمەسە) انتروپوگەندىك تۇردە شىعاتىن، جىلۋ بەرەتىن ينفراقىزىل ساۋلەنى سىڭىرەتىن جانە (نەمەسە) ونىڭ شىعۋ كوزى بولىپ تابىلاتىن، گاز ءتارىزدى قۇرامداس بولىكتەرى؛
63) پارنيكتىك گازداردى ءسىڭىرۋ بىرلىگى - پارنيكتىك گازداردىڭ ءسىڭىرىلۋىن ەسەپتەۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن كومىرتەگى بىرلىگى؛
64) پارنيكتىك گازداردى تۇگەندەۋ - پارنيكتىك گازدار شىعارىندىلارى مەن سىڭىرۋلەرىنىڭ كولەمىن ايقىنداۋ؛
65) پارنيكتىك گازدار شىعارىندىلارى كوزدەرىنىڭ جانە سىڭىرۋلەرىنىڭ مەملەكەتتىك كاداسترى - پارنيكتىك گازدار شىعارىندىلارى كوزدەرىن، ولار شىعارعان شىعارىندىلار مولشەرىن، سونداي-اق قوندىرعى وپەراتورى ءۇشىن بەلگىلەنگەن شەكارا شەگىندەگى پارنيكتىك گازدار سىڭىرۋلەرى مولشەرىن ەسەپكە الۋ جۇيەسى؛
66) راديواكتيۆتi قالدىقتار - مولشەرi مەن جيناقتالۋى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اتوم ەنەرگياسىن پايدالانۋ سالاسىنداعى زاڭناماسىندا بەلگiلەنگەن راديواكتيۆتi زاتتار ءۇشiن رەگلامەنتتەلگەن ماندەردەن اساتىن راديواكتيۆتi زاتتاردى قامتيتىن قالدىقتار؛
67) ساراپتاما وبەكتiسiن iسكە اسىرۋ - جوسپارلاۋ الدىنداعى، جوبالاۋ الدىنداعى جانە جوبالاۋ قۇجاتتاماسىندا كوزدەلگەن شەشiمدەرگە سايكەس ونەركاسiپتiك جانە وزگە دە وبەكتiلەردi سالۋ، پايدالانۋ، جويۋ، قىزمەتتەر كورسەتۋ، بۇيىمدار مەن تەحنولوگيالاردىڭ شارۋاشىلىق اينالىمعا ءتۇسۋi ءجونiندەگi جۇمىستاردىڭ باستالۋى مەن جۇرگىزىلۋ بارىسى، سونداي-اق نورماتيۆتiك قۇقىقتىق اكتiنiڭ قولدانىسقا ەنگiزiلۋi، ساراپتاما وبەكتiسiنiڭ وزگە دە ناقتى جۇزەگە اسىرىلۋى؛
68) سارقىندى سۋلار - وندىرىستىك نەمەسە تۇرمىستىق مۇقتاجدىقتارعا پايدالانىلعان جانە بۇل رەتتە ولاردىڭ باستاپقى قۇرامىن نەمەسە فيزيكالىق قاسيەتتەرىن وزگەرتكەن قوسىمشا قوسپا (كىر) قوسىلعان سۋلار. اتموسفەرالىق جاۋىن-شاشىن تۇسكەن ساتتە ەلدى مەكەندەر مەن ونەركاسىپتىك كاسىپورىنداردىڭ اۋماعىنان، كوشەلەرگە سۋ سەبۋ كەزىندە نەمەسە ودان كەيىن اعاتىن سۋلار، پايدالى قازبالاردى ءوندىرۋ كەزىندە پايدا بولعان سۋلار دا سارقىندى سۋلار بولىپ ەسەپتەلەدى؛
69) سۋ وبەكتىلەرى - قۇرلىق بەتىنىڭ رەلەفىندە جانە جەر قويناۋىندا شوعىرلانعان، شەكارالارى، كولەمى مەن سۋ رەجيمى بار سۋلار؛
70) سۇيىق قالدىقتار – سارقىندى سۋلاردان باسقا سۇيىق تۇردەگى كەز كەلگەن قالدىقتار؛
71) تابيعات پايدالانۋشى - تابيعي رەسۋرستاردى پايدالانۋدى جانە (نەمەسە) قورشاعان ورتاعا ەميسسيالاردى جۇزەگە اسىراتىن جەكە نەمەسە زاڭدى تۇلعا؛
72) تابيعي وبەكتiلەر - شەكاراسى، كولەمi جانە تiرشiلiك رەجيمi بار تابيعي وبەكتiلەر؛
73) تابيعي رەسۋرستار - تۇتىنۋ قۇندىلىعى بار تابيعي وبەكتiلەر: جەر، جەر قويناۋى، سۋ، ءوسiمدiكتەر مەن جانۋارلار دۇنيەسi؛
74) تابيعي رەسۋرستاردى قورعاۋ - تابيعي رەسۋرستاردىڭ ءاربiر ءتۇرiن ولاردىڭ تۇتىنۋ قاسيەتتەرiن جوعالتۋعا اكەپ سوعاتىن تيiمسiز پايدالانۋدان، قۇرىپ كەتۋدەن، جۇتاڭدانۋدان قورعاۋعا باعىتتالعان مەملەكەتتiك جانە قوعامدىق شارالار جۇيەسi؛
75) تابيعي رەسۋرستاردىڭ سارقىلۋى - تابيعي رەسۋرستار قورلارىنىڭ ساندىق جانە ساپالىق سيپاتتامالارىنىڭ iشiنارا نەمەسە تولىق جوعالۋى؛
76) تازا دامۋ تەتىگى - پارنيكتىك گازدار شىعارىندىلارىن شەكتەۋ جانە (نەمەسە) ازايتۋ بويىنشا ساندىق مىندەتتەمەلەرى جوق ەلدەر اۋماعىندا پارنيكتىك گازدار شىعارىندىلارىن شەكتەۋ جانە (نەمەسە) ازايتۋ بويىنشا ساندىق مىندەتتەمەلەرى بار ەلدەردىڭ زاڭدى تۇلعالارى قارجىلاندىراتىن، پارنيكتىك گازدار شىعارىندىلارىن شەكتەۋ جانە (نەمەسە) ازايتۋ جونىندەگى جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ تەتىگى؛
77) تاۋەلسىز اقپارات بەرۋشى - پارنيكتىك گازدار شىعارىندىلارى مەن سىڭىرۋلەرىن رەتتەۋ سالاسىندا جوبالىق تەتىكتەردى ەسەپكە الۋ، مونيتورينگتەۋ جانە ىسكە اسىرۋ جونىندەگى كاسىبي قىزمەتتى جۇزەگە اسىراتىن زاڭدى تۇلعا؛
78) تۇرمىستىق قاتتى قالدىقتار - قاتتى نىسانداعى كوممۋنالدىق قالدىقتار؛
79) تۇتىنۋ قالدىقتارى - ونىمدەردى، بۇيىمداردى جانە وزگە دە زاتتاردى تۇتىنۋ نەمەسە پايدالانۋ پروسەسىندە تۇزىلگەن قالدىقتار، سونداي-اق ءوزىنىڭ باستاپقى تۇتىنۋ قاسيەتتەرىن تولىق نەمەسە ءىشىنارا جوعالتقان تاۋارلار
You Might Also Like
