InfoHub Logo

ءپانى: قۇقىق نەگىزدەرى
سىنىبى 10
ساباقتىڭ تاقىرىبى:§ 1. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسيالىق قۇقىعى تۋرالى تۇسىنىك جانە ونىڭ ءمانى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا كونستيتۋسيالىق قۇقىق ۇعىمى، ونىڭ قاينار كوزدەرى مەن نورمالارى جايلى تۇسىنىك بەرۋ.
تاربيەلىك: زاڭدىق ساۋاتتى ادام رەتىندە زاڭدى ۇنەمى ورىنداپ، زاڭعا قايشى ءىس - ارەكەت جاساماۋعا تاربيەلەۋ.
دامىتۋشىلىق: تومەنگى سىنىپتا العان بىلىمدەرىن ەسكە ءتۇسىرىپ، تياناقتاي وتىرىپ، جاڭا ساباقپەن بايلانىستىرىپ كونستيتۋسيالىق قۇقىق نورمالارى مەن قاينار كوزدەرىن اشا بىلۋگە قول جەتكىزۋ.
كورنەكىلىگى: تىرەك سىزبالار.
ءادىسى: تىرەك سىزبالاردى پايدالانا وتىرىپ بايانداۋ، ءوزارا بەلسەندىلىكتى ارتتىرۋ.
ءتۇرى: ارالاس ساباق

ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭ
ا) سالەمدەسۋ
ب) ساباققا دايىندىعىن تەكسەرۋ
ۆ) وقۋشىلار نازارىن ساباققا اۋدارۋ

2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
1. ازاماتتاردىڭ نەگىزگى مىندەتتەرى قانداي؟
2. سالىق تولەۋشىلەردىڭ مىندەتتەرى
3. ازاماتتاردىڭ وتان قورعاۋ مىندەتى

3. بىلىمدەرىن جان - جاقتى تەكسەرۋ
4. وقۋشىلاردى جاڭا ساباققا دايىنداۋ
ساباقتىڭ تاقىرىبىن، ماقساتىن بايانداۋ.
وقۋشىلار نازارىن ساباققا اۋدارۋ.

5. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
ساباق جوسپارى:
1. كونستيتۋسيالىق قۇقىق.
2. كونستيتۋسيالىق – قۇقىقتىق نورمالار.
3. ق ر كونستيتۋسيالىق قۇقىعىنىڭ قاينار كوزى.
كونستيتۋسيالىق قۇقىق – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قولدانىستاعى قۇقىعىنىڭ جەتەكشى سالاسى، ەلىمىزدىڭ قوعامدىق جانە مەملەكەتتىك قۇرىلىسىنىڭ نەگىزدەرىن، جەكە ادامنىڭ قۇقىقتىق جاعدايىن، مەملەكەتتىك جانە جەرگىلىكتى ءوزىن - ءوزى باسقارۋ ورگاندارىنىڭ قۇقىقتىق مارتەبەسىن باياندى ەتەتىن ماڭىزدى قۇقىقتىق نورمالار جيىنتىعى.

كونستيتۋسيالىق قۇقىق، ەڭ الدىمەن، قوعام مەن مەملەكەت قۇرىلىسىن ايقىندايتىن نەگىزگى قاعيداتتاردى باياندى ەتەدى. بۇل قاعيداتتاردا ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدىڭ ساپالىق سيپاتتاماسى – باسقارۋ مەن مەملەكەتتىك قۇرىلىم ءتۇرى، ەگەمەندىك، بيلىكتىڭ حالىققا قاتىستىلىعى، قوعامنىڭ ساياسي، ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك سالاسى قىزمەتىنىڭ جالپى نەگىزدەرى كورىنىس تاپقان.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسيالىق قۇقىعىنىڭ ءمانى قوعام مەن مەملەكەت قۇرىلىسىن، جەكە ادامنىڭ قۇقىقتىق مارتەبەسىنىڭ نەگىزدەرىن جانە مەملەكەت پەن جەرگىلىكتى ءوزىن - ءوزى باسقارۋ ورگاندارىنىڭ قۇقىقتىق جاعدايىن ايقىندايتىن ماڭىزدى قوعامدىق قاتىناستاردى قۇرايدى.
كونستيتۋسيالىق قۇقىق تاسىلدەرى دەگەنىمىز – ول كونستيتۋسيالىق - قۇقىقتىق نورمالاردىڭ قوعامدىق قاتىناستارعا جانە وعان قاتىسۋشىلارعا قۇقىقتىق اسەر ەتۋ تاسىلدەرى مەن قۇرالدارىنىڭ جيىنتىعى.

كونستيتۋسيالىق قۇقىق تاسىلدەرى
↓
قۇقىق بەرۋ ءادىسى
رۇقسات ەتۋ ءادىسى
مىندەتتەۋ ءادىسى
تىيىم سالۋ ءادىسى

1) قۇقىق بەرۋ ءادىسى، ياعني كونستيتۋسيالىق - قۇقىقتىق قاتىناستارعا قاتىسۋشىلارعا قۇقىقتار بەرۋ؛
2) رۇقسات ەتۋ ءادىسى، ياعني سۋبەكتىگە قۇقىقتىق نورما شەگىندە قالاۋى بويىنشا ارەكەت ەتۋگە رۇقسات ەتۋ،
3) مىندەتتەۋ ءادىسى، ياعني قۇقىق سۋبەكتىسىنە مىندەتتەر بەكىتۋ؛
4) تىيىم سالۋ ءادىسى، ياعني قۇقىق سۋبەكتىلەرىنە قاندايدا ءبىر زاڭسىز ارەكەت ەتۋگە تىيىم سالۋ.
كونستيتۋسيالىق - قۇقىقتىق نورمالار – مەملەكەت بەلگىلەيتىن ماڭىزدى قوعامدىق قاتىناستاردى رەتتەيتىن جالپىعا بىردەي مىندەتتى ءتارتىپ ەرەجەلەرى. قۇقىقتىڭ باسقا سالالارىنىڭ نورمالارىمەن سالىستىرعاندا، كونستيتۋسيالىق - قۇقىقتىق نورمالار:
- رەتتەۋگە باعىتتالعان قوعامدىق قاتىناستاردىڭ ءمانى مەن بايلانىسى ءوزىنىڭ مازمۇنىمەن؛
- باياندالعان دەرەكتەرىنەن. ولاردىڭ ەڭ ماڭىزدىلارى كونستيتۋسيادا – مەملەكەتتىڭ نەگىزگى زاڭىندا كورىنىس تاپقانىمەن؛
- قۇرىلىمىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىمەن ەرەكشەلەنەدى.

كونستيتۋسيالىق قۇقىق نورماسىنىڭ قۇرىلىمى
گيپوتەزا: نورما قانداي جاعدايلاردا ءوز كۇشىنە ەنەتىنىن كورسەتەتىن نورما بولىگى
ديزپوزيسيا: قۇقىق سۋبەكتىلەرىنىڭ ءتارتىپ ەرەجەلەرىن قالىپتاستىراتىن نورما بولىگى
سانكسيا: ىقپال ەتۋ شارالارى بەلگىلەنەتىن نورما بولىگى رەتىندە كونستيتۋسيالىق - قۇقىقتىق نورمالار قۇرىلىمىندا تەك جەكەلەگەن جاعدايلاردا عانا كەزدەسەدى

كونستيتۋسيالىق - قۇقىق نورمالاردا تياناقتالاتىن نۇسقاۋلاردان سيپاتى بويىنشا قۇقىق بەرۋ، مىندەتتەۋ جانە تىيىم سالۋ نورمالارىن ءبولىپ كورسەتەدى:
- قۇقىق بەرۋ نورمالارى سۋبەكتىلەردىڭ ولاردا كوزدەلگەن ارەكەتتەردى جۇزەگە اسىرۋ قۇقىعىن باياندى ەتەدى؛
- مىندەتتەيتىن نورمالار قۇقىق سۋبەكتىلەرىنىڭ ءوز ءىس ارەكەتىن وسى نورمالار تالاپتارىمەن ۇيلەستىرەتىن مىندەتتەرىن باياندى ەتەدى؛
- تىيىم سالاتىن نورمالار ءوز ۇيعارىمىندا بەلگىلى ءبىر ارەكەتتەرگە تىيىم سالۋدى قامتيدى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋسيالىق قۇقىعىنىڭ قاينار كوزى دەگەنىمىز – كونستيتۋسيالىق - قۇقىقتىق نورمالاردى قامتيتىن قولدانىمداعى نورماتيۆتىك - قۇقىقتىق اكتىلەردىڭ جيىنتىعى. وسىنداي اكتىلەردىڭ تۇرىنە بايلانىستى ولار مىناداي تۇرلەرگە جىكتەلەدى:
- 1995 جىلى 30 تامىزدا رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋمدا قابىلدانعان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسياسى.
- كونستيتۋسيادا كوزدەلگەن ماسەلەلەر بويىنشا قابىلداناتىن كونستيتۋسيالىق زاڭدار. «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى تۋرالى»، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتى تۋرالى» جانە ت. ب. زاڭدار.
- زاڭدار – كونستيتۋسيالىق قۇقىق نورمالارى بەينەلەنەتىن نورماتيۆتىك اكتىنىڭ ەداۋىر كەڭ تاراعان ءتۇرى. ولارعا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىق كودەكسى»، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك كودەكسى»، ت. ب. زاڭدار جاتادى.
- كونستيتۋسيالىق - قۇقىقتىق نورمالار قامتىلعان پارلامەنت پەن ونىڭ پالاتالارىنىڭ قاۋلىلارى؛
- قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ كونستيتۋسيالى قۇقىقتىق ماسەلەلەرگە ارنالعان جارلىقتارى؛
- قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ، كونستيتۋسيالىق كەڭەسىنىڭ، جوعارى سوتىنىڭ جانە ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ كونستيتۋسيالىق - قۇقىقتىق نورمالارى قامتىلعان قاۋلىلارى؛
- جەرگىلىكتى وكىلەتتى جانە اتقارۋشى ورگانداردىڭ، اۋماقتىق سايلاۋ كوميسسيالارىنىڭ جانە ت. ب. شەشىمدەرى.

6. جاڭا ساباقتى مەڭگەرگەندىگىن تەكسەرۋ:
1. كونستيتۋسيالىق قۇقىق نەلىكتەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قولدانىمداعى قۇقىقتارىنىڭ جەتەكشى سالاسى بولىپ تابىلادى؟
2. كونستيتۋسيالىق - قۇقىقتىق نورمالاردىڭ ەرەكشەلىكتەرى قانداي؟
3. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسياسى قاشان قابىلداندى؟

7. جاڭا ماتەريالدى بەكىتۋ:
1. قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋسيالىق - قۇقىعىنىڭ قاينار كوزى دەگەنىمىز نە؟
2. كونستيتۋسيالىق قۇقىق تاسىلدەرىنە نەلەر جاتادى؟
8. ۇيگە تاپسىرما:§ 1. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسيالىق قۇقىعى تۋرالى تۇسىنىك جانە ونىڭ ءمانى.
9. باعالاۋ: