وتباسىنداعى ەرلى-زايىپتىلاردىڭ، اتا-انالاردىڭ، بالالاردىڭ قۇقىقتارى مەن مىندەتتەرى
ءپانى: قۇقىق نەگىزدەرى
سىنىبى___10
تاقىرىبى: وتباسىنداعى ەرلى-زايىپتىلاردىڭ، اتا-انالاردىڭ، بالالاردىڭ قۇقىقتارى مەن مىندەتتەرى.
ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وتباسىنداعى ەرلى-زايىپتىلاردىڭ، اتا-انالاردىڭ، بالالاردىڭ قۇقىقتارى مەن مىندەتتەرىمەن تانىستىرۋ، تولىق ماعلۇمات بەرۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «نەكە جانە وتباسى» زاڭىمەن تانىستىرۋ (17. 12. 1998ج) جانە ءوز ەلىنىڭ زاڭدارىن قۇرمەتتەۋگە، قورعاۋعا شاقىرۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ تانىم قابىلەتتەرىن دامىتۋ، سويلەۋ شەبەرلىگىن دامىتۋ، تالداۋ، سالىستىرا ءبىلۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ
ءتۇرى: ءبىلىمدى تەكسەرۋ.
ادىس-تاسىلدەر: ارالاس(ينتەراكتيۆتى تاقتا، تاپسىرمالاردى تالداۋ) كورنەكىلىگى: ق. ر «نەكە جانە وتباسى تۋرالى» زاڭ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسياسى
ساباق بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭ
ا) سالەمدەسۋ
ب) ساباققا دايىندىعىن تەكسەرۋ
ۆ) وقۋشىلار نازارىن ساباققا اۋدارۋ
ءىى. ءۇي تاپسىرماسى: نەكە توقتاۋى جانە بۇزىلۋى.
1. نەكەنى توقتاتۋ دەگەنىمىز نە؟
2. قانداي جاعدايلار نەكەنى توقتاتۋعا نەگىز بولادى؟
3. اجىراسۋ ۇعىمىنا انىقتاما بەرىڭىزدەر؟ ونىڭ قانداي جاعىمسىز جاقتارى بار؟
4. احات ورگاندارى ارقىلى نەكەنى توقتاتۋ قانداي جاعدايلاردا جۇزەگە اسىرىلادى؟
5. سوت تارتىبىمەن نەكەنى بۇزۋعا اكەلەتىن ءمان-جايلاردى اتاڭدار؟
تاپسىرمالار:
1-تاپسىرما
ازامات ا. ايداروۆ ازاماتشا م. ماحمۋدوۆا ەكەۋىنىڭ اراسىنداعى نەكەسىنىڭ بۇزىلعاندىعىن، وتباسىندا ءوزارا تۇسىنىكتىڭ جوقتىعىن كورسەتە وتىرىپ، نەكەنى بۇزۋ تۋرالى سوت ورگاندارىنا شاعىمدانادى. ماحمۋدوۆا وسى مەرزىم ارالىعىندا ۇل تۋعان، ول 4 اي مەرزىم وتكەن سوڭ شەتىنەگەن. سۋديا ماحمۋدوۆانىڭ نەكەنى بۇزۋعا كەلىسىمى جوق ەكەنىن سىلتاۋراتىپ تالاپ-ارىزدى قابىلداۋدان باس تارتادى. وسىعان قوسىمشا وعان 10 اي مەرزىم وتكەن سوڭ عانا سوتقا قايتا شاعىمدانۋىن ۇسىنادى. سۋديانىڭ ارەكەتىندە زاڭسىزدىق بەلگىلەرى بار ما؟ جاۋاپتارىڭدى زاڭنىڭ ءتيىستى باپتارىنا سۇيەنە وتىرىپ دالەلدەڭدەر.
2-تاپسىرما
ا. سادىروۆا الماتى اۋداندىق سوتىنا س. الدەكوۆپەن اراسىنداعى نەكەنى بۇزۋ تۋرالى تالاپ قويادى. س. الدەكوۆ قىلمىس جاساعانى ءۇشىن 4 جىل باس بوستاندىعىنان ايىرىلعان. سوت الدەكوۆتىڭ سادىروۆاعا مۇلىكتىك تالاپتارى بولۋى مۇمكىندىگىن ەسكەرتە وتىرىپ، نەكەنى بۇزۋدان باس تارتادى. ەگەر ساعان وسى ءىستى قاراۋ مۇمكىندىگى بەرىلگەندە، سەن قانداي شەشىم قابىلدار ەدىڭ؟ زاڭنىڭ باپتارىنا سۇيەنىپ، جاۋاپتارىڭدى نەگىزدەپ داپتەرگە جازىڭدار؟
3-تاپسىرما
ازاماتشا ا. جاناروۆا ازامات ق. تۋردييەۆ ەكەۋىنىڭ اراسىنداعى نەكەنى بۇزۋ جونىندە سوتقا تالاپ قويادى. وسىعان وراي قوسىمشا ءوزىنىڭ 4 ايلىق بالاسىنىڭ بار ەكەنىن، جۇمىس ىستەۋ مۇمكىندىگى جوقتىعىن ەسكەرتە وتىرىپ اليمەنت تولەۋ جونىندەگى تالابىن قاناعاتتاندىرۋدى وتىنگەن. سوت ايەل ادامنىڭ جۇكتىلىگى نەمەسە 1 جاسقا دەيىنگى بالا تاربيەلەپ وتىرعان كەزىندە نەكەنى بۇزۋ تۋرالى ءىس قوزعاي الادى ما؟ بۇل ءىستى قالاي دۇرىس شەشۋگە بولادى؟
ءىىى. جاڭا تاقىرىپتى قاراستىرۋ: وتباسىنداعى ەرلى-زايىپتىلاردىڭ، اتا-انالاردىڭ، بالالاردىڭ قۇقىقتارى مەن مىندەتتەرى.
28-باپ. نەكە زاڭدى تىركەلگەن كۇننەن باستاپ وتباسىنداعى ەكى ادامنىڭ قۇقىقتارى مەن مىندەتتەرى پايدا بولادى. وتباسى زاڭىنىڭ ەڭ باستى قاعيداسى ايەل مەن ەر ادامنىڭ تەڭدىگى. ەرلى-زايىپتىلاردىڭ مۇلىكتىك جانە مۇلىكتىك ەمەس جەكە قاتىناستارى تەڭ تانىلعان.
ق. ر. «نەكە جانە وتباسى»زاڭىنىڭ 29 بابىنا سايكەس ەرلى-زايىپتىلار:
- تەڭ قۇقىقتاردى پايدالانادى جانە تەڭ مىندەتتەر اتقارادى.
- ءارقايسىسى قىزمەت، كاسىپ ءتۇرىن، تۇرعىلىقتى جەردى ءوز ەركىمەن تاڭداۋعا ەرىكتى.
- ءوز قاتىناستارىن ءوزارا سىيلاستىق جانە ءوزارا كومەك نەگىزىندە قۇرۋعا، وتباسىنا جاردەمدەسۋگە، ءوز بالالارىنىڭ وسىپ-جەتىلۋىنە، ولاردىڭ ءال-اۋقاتىنا قامقورلىق جاساۋعا
مىندەتتى.
30-باپ. ازاماتتاردىڭ جەكە قۇقىقتارىنىڭ ءبىرى – جۇبايلاردىڭ تەك تاڭداۋ قۇقىعى. ولار ءوز تىلەكتەرى بويىنشا ورتاق تەك رەتىندە وزدەرىنىڭ بىرەۋىنىڭ تەگىن تاڭداپ الۋعا نەمەسە ءوزىنىڭ نەكەگە دەيىنگى تەگىن ساقتاپ قالۋعا قۇقىلى. ءوز تەگىنە جۇبايىنىڭ تەگى قوسىلىپ جازىلۋى دا مۇمكىن. تەك تاڭداۋ قۇقىعى نەكە بۇزىلعان جاعدايدا دا ساقتالادى. جۇبايلاردىڭ ءارقايسىسى بۇل ماسەلەنى ءوز قالاۋىنشا شەشەدى، ول ەكىنشىسىنىڭ قالاۋىنا، ەركىنە بايلانىستى بولمايدى. وتباسىندا جۇبايلار بالالاردى بىرىگىپ تاربيەلەۋ، ولارعا ءبىلىم بەرۋ، ت. ب. ماسەلەلەردى ەرلى-زايىپتىلار بىرىگىپ شەشەدى. بۇل قۇقىقتار مەن مىندەتتەر جۇبايلاردىڭ ەكەۋىنە دە مىندەتتى.
31-باپ. ەرلى-زايىپتىلاردىڭ نەكەدە تۇرعان كەزدە بىرىگىپ جيناعان مۇلىك ولاردىڭ ورتاق مەنشىگى بولىپ تابىلادى.
- ءار ءتۇرلى ەڭبەك قىزمەتتەرىنەن نەمەسە بولەك مۇلىكتەرىنەن تۇسكەن كىرىستەر
- زەينەتاقىلار، جاردەماقىلار، كومەك سومالارى، ت. ب
- باعالى قاعازدار، جارنالار، سالىمدار، ت. ب جاتادى.
ءارقايسىسىنا بەرىلەتىن مۇلكى
38-باپ. نەكە شارتى. نەكە شارتى مۇلىككە قاتىستى قولدانىلاتىن ازاماتتىق شارتتاردىڭ ءبىرى. بۇل شارتتا ورتاق مۇلىكتى، ونىڭ جەكەلەگەن تۇرلەرىن بىرلەسىپ، ۇلەستىك نەمەسە جەكەلەگەن رەجيمدە پايدالانۋ قۇقىعى بەرىلگەن. نەكە شارتى قولدا بار مۇلىككە دە، بولاشاقتا بولاتىن مۇلىككە دە جاسالۋى مۇمكىن. اجىراسقان جاعدايدا تۋرالى قۇقىقتارىن بەلگىلەۋگە قۇقىلى.
وتباسىنداعى بالالار قۇقى«نەكە جانە وتباسى»زاڭىنىڭ
9-بولىمدە بالانىڭ قۇقىقتارىنا كولەمدى بولىگى ارنالعان. بالا
مەملەكەتتىڭ قامقورلىعىندا بولادى. بالالار قۇقىعىن قورعاۋ ق. ر. زاڭدارى عانا ەمەس،
حالىقارالىق زاڭدار ارقىلى جۇزەگە اسادى. سونىڭ ىشىندە ەڭ نەگىزگى قۇجات بالالار قۇقىعى
تۋرالى كونۆەنسياعا قازاقستان 1993 جىلى قوسىلدى. كونۆەنسيا بالانى جەكە سۋبەكت
رەتىندە قاراستىرىپ، ۇلتىنا، دىنىنە، تىلىنە، ۇلتتىق بەلگىلەرى، ەتنيكالىق شىققان
تەگىنە، الەۋمەتتىك، ساياسي، ت. ب. كوزقاراستارى ءۇشىن ەشكىمدى دە كەمسىتۋگە جول بەرمەيدى
- بالا اكەسىنىڭ اتىن جانە تەگىن الۋعا قۇقىلى. بالانىڭ اتى اتا-انالارىنىڭ كەلىسىمى بويىنشا جۇزەگە اسادى.
- ەگەر اتا-اناسىنىڭ ەكەۋى دە بەلگىسىز بولعان جاعدايدا بالانىڭ تەگىن، اتىن قورعانشى نەمەسە قامقورشى قويۋعا قۇقىلى.
- بالانىڭ اتا تەگى(فاميلياسى) اتا-انالارىنىڭ اتا تەگى ارقىلى ايقىندالادى.
- ەگەر بالانىڭ اكەسى بەلگىسىز بولسا، وندا بالانىڭ اتى اناسىنىڭ كورسەتۋى بويىنشا اكەسى
دەپ تانىلعان ادامنىڭ اتى بويىنشا، تەگى اناسىنىڭ تەگى بويىنشا بەلگىلەنەدى.
- اتا-انالار بالا 16 جاسقا تولعان سوڭ اتىن نەمەسە اتا – تەگىن وزگەرتە الادى.
- 16 جاسقا تولعان بالا اتىن، تەگىن ءوز ەركىمەن تاڭداۋعا قۇقى بار.
11-تاراۋ. اتا-انا قۇقىعىنان ايىرۋ.
- اتا انا مىندەتتەرىن ورىنداۋدان، ونىڭ ىشىندە اليمەنت تولەۋدەن باس تارتسا،
- ءوز بالاسىن پەرزەنتحانادان، ەمدەۋ نەمەسە باسقا مەكەمەلەردەن الۋدان دالەلدى سەبەپتەرسىز باس تارتسا،
- بالالارعا قاتىگەزدىك كورسەتسە، ونىڭ ىشىندە دەنەسىنە نەمەسە پسيحيكاسىنا زورلىق-زومبىلىق كورسەتسە، ت. ب
- زاڭداردا بەلگىلەنگەن ءتارتىپ بويىنشا ماسكۇنەمدىكپەن، ناشاقورلىقپەن اۋىرادى دەپ تانىلعان بولسا، ولاردى اتا-انا قۇقىعىنان ايىرادى.
اتا – انا قۇقىعىن سوت تارتىبىمەن جۇرگىزىلەدى.
4ء-بولىم. 13-تاراۋ. قامقورشىلىق جانە قورعانشىلىق.
قورعانشىلىق جانە قامقورشىلىق ازاماتتاردىڭ جانە اتا-اناسىنىڭ قامقورلىعىنسىز قالعان بالالارعا مۇلىكتىك جانە مۇلىكتىك ەمەس قۇقىقتارى مەن
مۇددەلەرىن قورعاۋدىڭ قۇقىقتىق نىسانى. قورعانشىلىق 14 جاسقا تولماعان بالالارعا، پسيحيكالىق اۋرۋى سالدارىنان نەمەسە باسقا دا جاعدايدا سوت ارەكەتكە قابىلەتسىز دەپ تانىعان اقىل-ەسى كەم بالالارعا تاعايىندالادى.
ءىۇ. بەكىتۋ.
1. وتباسىنداعى ەرلى-زايىپتىلاردىڭ قانداي مىندەتتەرى مەن قۇقىقتارى بولادى؟
2. ەرلى-زايىپتىلاردىڭ اتا تەگىن بىرىكتىرىپ جازۋعا زاڭ رۇقسات ەتە مە؟
3. جۇبايلار اراسىنداعى ورتاق مۇلىكتىك قۇقىقتار قاي كەزدەن باستاپ پايدا بولادى؟
4. اجىراسقان كەزدە ورتاق مۇلىك قالاي بولادى نەمەسە بولىنەدى؟
5. نەكە شارتىن جاساۋ ءۇشىن نە قاجەت؟
6. وتباسىنداعى بالالار قۇقىعى تۋرالى ايتىپ بەر؟
7. اتا-انا قۇقىعى مىندەت پە؟
8. اتا-انا قۇقىعىنان قانداي كەزدەردە ايىرادى؟
ءۇ. ءۇي جۇمىسى.:§29
وقۋشىلار وسى تاقىرىپتى وقىپ، اتا-انالارىڭىزبەن پىكىرلەسىپ كەلىڭىزدەر؟
ءوز وتباسىندا پايدالانىپ جاتقان قۇقىقتار جونىندە ەسسە جازۋ.
ءۇ. باعالاۋ
ءۇى. قورىتىندىلاۋ.
وسىمەن وقۋشىلار بۇگىن ءبىز ءبىراز قۇقىقتارىمىز بەن مىندەتتەرىمىزبەن تانىستىق. كەلەسى ساباققا دەيىن ساۋ-سالاماتتا بولىڭىزدار!
سىنىبى___10
تاقىرىبى: وتباسىنداعى ەرلى-زايىپتىلاردىڭ، اتا-انالاردىڭ، بالالاردىڭ قۇقىقتارى مەن مىندەتتەرى.
ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وتباسىنداعى ەرلى-زايىپتىلاردىڭ، اتا-انالاردىڭ، بالالاردىڭ قۇقىقتارى مەن مىندەتتەرىمەن تانىستىرۋ، تولىق ماعلۇمات بەرۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «نەكە جانە وتباسى» زاڭىمەن تانىستىرۋ (17. 12. 1998ج) جانە ءوز ەلىنىڭ زاڭدارىن قۇرمەتتەۋگە، قورعاۋعا شاقىرۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ تانىم قابىلەتتەرىن دامىتۋ، سويلەۋ شەبەرلىگىن دامىتۋ، تالداۋ، سالىستىرا ءبىلۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ
ءتۇرى: ءبىلىمدى تەكسەرۋ.
ادىس-تاسىلدەر: ارالاس(ينتەراكتيۆتى تاقتا، تاپسىرمالاردى تالداۋ) كورنەكىلىگى: ق. ر «نەكە جانە وتباسى تۋرالى» زاڭ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسياسى
ساباق بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭ
ا) سالەمدەسۋ
ب) ساباققا دايىندىعىن تەكسەرۋ
ۆ) وقۋشىلار نازارىن ساباققا اۋدارۋ
ءىى. ءۇي تاپسىرماسى: نەكە توقتاۋى جانە بۇزىلۋى.
1. نەكەنى توقتاتۋ دەگەنىمىز نە؟
2. قانداي جاعدايلار نەكەنى توقتاتۋعا نەگىز بولادى؟
3. اجىراسۋ ۇعىمىنا انىقتاما بەرىڭىزدەر؟ ونىڭ قانداي جاعىمسىز جاقتارى بار؟
4. احات ورگاندارى ارقىلى نەكەنى توقتاتۋ قانداي جاعدايلاردا جۇزەگە اسىرىلادى؟
5. سوت تارتىبىمەن نەكەنى بۇزۋعا اكەلەتىن ءمان-جايلاردى اتاڭدار؟
تاپسىرمالار:
1-تاپسىرما
ازامات ا. ايداروۆ ازاماتشا م. ماحمۋدوۆا ەكەۋىنىڭ اراسىنداعى نەكەسىنىڭ بۇزىلعاندىعىن، وتباسىندا ءوزارا تۇسىنىكتىڭ جوقتىعىن كورسەتە وتىرىپ، نەكەنى بۇزۋ تۋرالى سوت ورگاندارىنا شاعىمدانادى. ماحمۋدوۆا وسى مەرزىم ارالىعىندا ۇل تۋعان، ول 4 اي مەرزىم وتكەن سوڭ شەتىنەگەن. سۋديا ماحمۋدوۆانىڭ نەكەنى بۇزۋعا كەلىسىمى جوق ەكەنىن سىلتاۋراتىپ تالاپ-ارىزدى قابىلداۋدان باس تارتادى. وسىعان قوسىمشا وعان 10 اي مەرزىم وتكەن سوڭ عانا سوتقا قايتا شاعىمدانۋىن ۇسىنادى. سۋديانىڭ ارەكەتىندە زاڭسىزدىق بەلگىلەرى بار ما؟ جاۋاپتارىڭدى زاڭنىڭ ءتيىستى باپتارىنا سۇيەنە وتىرىپ دالەلدەڭدەر.
2-تاپسىرما
ا. سادىروۆا الماتى اۋداندىق سوتىنا س. الدەكوۆپەن اراسىنداعى نەكەنى بۇزۋ تۋرالى تالاپ قويادى. س. الدەكوۆ قىلمىس جاساعانى ءۇشىن 4 جىل باس بوستاندىعىنان ايىرىلعان. سوت الدەكوۆتىڭ سادىروۆاعا مۇلىكتىك تالاپتارى بولۋى مۇمكىندىگىن ەسكەرتە وتىرىپ، نەكەنى بۇزۋدان باس تارتادى. ەگەر ساعان وسى ءىستى قاراۋ مۇمكىندىگى بەرىلگەندە، سەن قانداي شەشىم قابىلدار ەدىڭ؟ زاڭنىڭ باپتارىنا سۇيەنىپ، جاۋاپتارىڭدى نەگىزدەپ داپتەرگە جازىڭدار؟
3-تاپسىرما
ازاماتشا ا. جاناروۆا ازامات ق. تۋردييەۆ ەكەۋىنىڭ اراسىنداعى نەكەنى بۇزۋ جونىندە سوتقا تالاپ قويادى. وسىعان وراي قوسىمشا ءوزىنىڭ 4 ايلىق بالاسىنىڭ بار ەكەنىن، جۇمىس ىستەۋ مۇمكىندىگى جوقتىعىن ەسكەرتە وتىرىپ اليمەنت تولەۋ جونىندەگى تالابىن قاناعاتتاندىرۋدى وتىنگەن. سوت ايەل ادامنىڭ جۇكتىلىگى نەمەسە 1 جاسقا دەيىنگى بالا تاربيەلەپ وتىرعان كەزىندە نەكەنى بۇزۋ تۋرالى ءىس قوزعاي الادى ما؟ بۇل ءىستى قالاي دۇرىس شەشۋگە بولادى؟
ءىىى. جاڭا تاقىرىپتى قاراستىرۋ: وتباسىنداعى ەرلى-زايىپتىلاردىڭ، اتا-انالاردىڭ، بالالاردىڭ قۇقىقتارى مەن مىندەتتەرى.
28-باپ. نەكە زاڭدى تىركەلگەن كۇننەن باستاپ وتباسىنداعى ەكى ادامنىڭ قۇقىقتارى مەن مىندەتتەرى پايدا بولادى. وتباسى زاڭىنىڭ ەڭ باستى قاعيداسى ايەل مەن ەر ادامنىڭ تەڭدىگى. ەرلى-زايىپتىلاردىڭ مۇلىكتىك جانە مۇلىكتىك ەمەس جەكە قاتىناستارى تەڭ تانىلعان.
ق. ر. «نەكە جانە وتباسى»زاڭىنىڭ 29 بابىنا سايكەس ەرلى-زايىپتىلار:
- تەڭ قۇقىقتاردى پايدالانادى جانە تەڭ مىندەتتەر اتقارادى.
- ءارقايسىسى قىزمەت، كاسىپ ءتۇرىن، تۇرعىلىقتى جەردى ءوز ەركىمەن تاڭداۋعا ەرىكتى.
- ءوز قاتىناستارىن ءوزارا سىيلاستىق جانە ءوزارا كومەك نەگىزىندە قۇرۋعا، وتباسىنا جاردەمدەسۋگە، ءوز بالالارىنىڭ وسىپ-جەتىلۋىنە، ولاردىڭ ءال-اۋقاتىنا قامقورلىق جاساۋعا
مىندەتتى.
30-باپ. ازاماتتاردىڭ جەكە قۇقىقتارىنىڭ ءبىرى – جۇبايلاردىڭ تەك تاڭداۋ قۇقىعى. ولار ءوز تىلەكتەرى بويىنشا ورتاق تەك رەتىندە وزدەرىنىڭ بىرەۋىنىڭ تەگىن تاڭداپ الۋعا نەمەسە ءوزىنىڭ نەكەگە دەيىنگى تەگىن ساقتاپ قالۋعا قۇقىلى. ءوز تەگىنە جۇبايىنىڭ تەگى قوسىلىپ جازىلۋى دا مۇمكىن. تەك تاڭداۋ قۇقىعى نەكە بۇزىلعان جاعدايدا دا ساقتالادى. جۇبايلاردىڭ ءارقايسىسى بۇل ماسەلەنى ءوز قالاۋىنشا شەشەدى، ول ەكىنشىسىنىڭ قالاۋىنا، ەركىنە بايلانىستى بولمايدى. وتباسىندا جۇبايلار بالالاردى بىرىگىپ تاربيەلەۋ، ولارعا ءبىلىم بەرۋ، ت. ب. ماسەلەلەردى ەرلى-زايىپتىلار بىرىگىپ شەشەدى. بۇل قۇقىقتار مەن مىندەتتەر جۇبايلاردىڭ ەكەۋىنە دە مىندەتتى.
31-باپ. ەرلى-زايىپتىلاردىڭ نەكەدە تۇرعان كەزدە بىرىگىپ جيناعان مۇلىك ولاردىڭ ورتاق مەنشىگى بولىپ تابىلادى.
- ءار ءتۇرلى ەڭبەك قىزمەتتەرىنەن نەمەسە بولەك مۇلىكتەرىنەن تۇسكەن كىرىستەر
- زەينەتاقىلار، جاردەماقىلار، كومەك سومالارى، ت. ب
- باعالى قاعازدار، جارنالار، سالىمدار، ت. ب جاتادى.
ءارقايسىسىنا بەرىلەتىن مۇلكى
38-باپ. نەكە شارتى. نەكە شارتى مۇلىككە قاتىستى قولدانىلاتىن ازاماتتىق شارتتاردىڭ ءبىرى. بۇل شارتتا ورتاق مۇلىكتى، ونىڭ جەكەلەگەن تۇرلەرىن بىرلەسىپ، ۇلەستىك نەمەسە جەكەلەگەن رەجيمدە پايدالانۋ قۇقىعى بەرىلگەن. نەكە شارتى قولدا بار مۇلىككە دە، بولاشاقتا بولاتىن مۇلىككە دە جاسالۋى مۇمكىن. اجىراسقان جاعدايدا تۋرالى قۇقىقتارىن بەلگىلەۋگە قۇقىلى.
وتباسىنداعى بالالار قۇقى«نەكە جانە وتباسى»زاڭىنىڭ
9-بولىمدە بالانىڭ قۇقىقتارىنا كولەمدى بولىگى ارنالعان. بالا
مەملەكەتتىڭ قامقورلىعىندا بولادى. بالالار قۇقىعىن قورعاۋ ق. ر. زاڭدارى عانا ەمەس،
حالىقارالىق زاڭدار ارقىلى جۇزەگە اسادى. سونىڭ ىشىندە ەڭ نەگىزگى قۇجات بالالار قۇقىعى
تۋرالى كونۆەنسياعا قازاقستان 1993 جىلى قوسىلدى. كونۆەنسيا بالانى جەكە سۋبەكت
رەتىندە قاراستىرىپ، ۇلتىنا، دىنىنە، تىلىنە، ۇلتتىق بەلگىلەرى، ەتنيكالىق شىققان
تەگىنە، الەۋمەتتىك، ساياسي، ت. ب. كوزقاراستارى ءۇشىن ەشكىمدى دە كەمسىتۋگە جول بەرمەيدى
- بالا اكەسىنىڭ اتىن جانە تەگىن الۋعا قۇقىلى. بالانىڭ اتى اتا-انالارىنىڭ كەلىسىمى بويىنشا جۇزەگە اسادى.
- ەگەر اتا-اناسىنىڭ ەكەۋى دە بەلگىسىز بولعان جاعدايدا بالانىڭ تەگىن، اتىن قورعانشى نەمەسە قامقورشى قويۋعا قۇقىلى.
- بالانىڭ اتا تەگى(فاميلياسى) اتا-انالارىنىڭ اتا تەگى ارقىلى ايقىندالادى.
- ەگەر بالانىڭ اكەسى بەلگىسىز بولسا، وندا بالانىڭ اتى اناسىنىڭ كورسەتۋى بويىنشا اكەسى
دەپ تانىلعان ادامنىڭ اتى بويىنشا، تەگى اناسىنىڭ تەگى بويىنشا بەلگىلەنەدى.
- اتا-انالار بالا 16 جاسقا تولعان سوڭ اتىن نەمەسە اتا – تەگىن وزگەرتە الادى.
- 16 جاسقا تولعان بالا اتىن، تەگىن ءوز ەركىمەن تاڭداۋعا قۇقى بار.
11-تاراۋ. اتا-انا قۇقىعىنان ايىرۋ.
- اتا انا مىندەتتەرىن ورىنداۋدان، ونىڭ ىشىندە اليمەنت تولەۋدەن باس تارتسا،
- ءوز بالاسىن پەرزەنتحانادان، ەمدەۋ نەمەسە باسقا مەكەمەلەردەن الۋدان دالەلدى سەبەپتەرسىز باس تارتسا،
- بالالارعا قاتىگەزدىك كورسەتسە، ونىڭ ىشىندە دەنەسىنە نەمەسە پسيحيكاسىنا زورلىق-زومبىلىق كورسەتسە، ت. ب
- زاڭداردا بەلگىلەنگەن ءتارتىپ بويىنشا ماسكۇنەمدىكپەن، ناشاقورلىقپەن اۋىرادى دەپ تانىلعان بولسا، ولاردى اتا-انا قۇقىعىنان ايىرادى.
اتا – انا قۇقىعىن سوت تارتىبىمەن جۇرگىزىلەدى.
4ء-بولىم. 13-تاراۋ. قامقورشىلىق جانە قورعانشىلىق.
قورعانشىلىق جانە قامقورشىلىق ازاماتتاردىڭ جانە اتا-اناسىنىڭ قامقورلىعىنسىز قالعان بالالارعا مۇلىكتىك جانە مۇلىكتىك ەمەس قۇقىقتارى مەن
مۇددەلەرىن قورعاۋدىڭ قۇقىقتىق نىسانى. قورعانشىلىق 14 جاسقا تولماعان بالالارعا، پسيحيكالىق اۋرۋى سالدارىنان نەمەسە باسقا دا جاعدايدا سوت ارەكەتكە قابىلەتسىز دەپ تانىعان اقىل-ەسى كەم بالالارعا تاعايىندالادى.
ءىۇ. بەكىتۋ.
1. وتباسىنداعى ەرلى-زايىپتىلاردىڭ قانداي مىندەتتەرى مەن قۇقىقتارى بولادى؟
2. ەرلى-زايىپتىلاردىڭ اتا تەگىن بىرىكتىرىپ جازۋعا زاڭ رۇقسات ەتە مە؟
3. جۇبايلار اراسىنداعى ورتاق مۇلىكتىك قۇقىقتار قاي كەزدەن باستاپ پايدا بولادى؟
4. اجىراسقان كەزدە ورتاق مۇلىك قالاي بولادى نەمەسە بولىنەدى؟
5. نەكە شارتىن جاساۋ ءۇشىن نە قاجەت؟
6. وتباسىنداعى بالالار قۇقىعى تۋرالى ايتىپ بەر؟
7. اتا-انا قۇقىعى مىندەت پە؟
8. اتا-انا قۇقىعىنان قانداي كەزدەردە ايىرادى؟
ءۇ. ءۇي جۇمىسى.:§29
وقۋشىلار وسى تاقىرىپتى وقىپ، اتا-انالارىڭىزبەن پىكىرلەسىپ كەلىڭىزدەر؟
ءوز وتباسىندا پايدالانىپ جاتقان قۇقىقتار جونىندە ەسسە جازۋ.
ءۇ. باعالاۋ
ءۇى. قورىتىندىلاۋ.
وسىمەن وقۋشىلار بۇگىن ءبىز ءبىراز قۇقىقتارىمىز بەن مىندەتتەرىمىزبەن تانىستىق. كەلەسى ساباققا دەيىن ساۋ-سالاماتتا بولىڭىزدار!
You Might Also Like
-
ساباق تاقىرىبى: كومىرتەك. تابيعاتتاعى اينالىمى. (پرەزەنتاسياسىمەن)
-
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ەكسترەميزم مەن تەرروريزمنىڭ ءقاۋىپ قاتەرى (پرەزەنتاسياسىمەن)
