قازاقستاندا اۋە كەمەسى بولاتىن بولدى
تەمىر جولى جوق، كولبەگەن، قيىرسىز كەڭ بەتپاق دالالى قازاقستانعا اۋە كەمەسىنىڭ كەرەك ەكەنىن بىردە جازىپ ەتكەنبىز.
اۋە كەمەسى دەگەنىمىز اسپانعا ۇشاتىن اەروپلان.
اەروپلان اتان تۇيەمەن التى اي جۇرەتىن جەرگە التى ساعاتتا جەتەدى. ءبىر شەتى مەن ءبىر شەتى التى ايلىق جول، ءبىر شەتى مەن ءبىر شەتىندەگى قازاقتارى بىرىمەن-بىرى قاتىناسا المايتىن قازاقستانعا ويدى، قىردى، تاۋدى-تاستى، ءشولدى، كولدى تىڭداماي، قاناتى تالماي، ۇستىنە جۇك ارتىپ قۇستاي ۇشاتىن اۋە كەمەسى — اەروپلاننىڭ وتە كەرەك ەكەنىنە ەشكىم «كەرەك ەمەس» دەپ داۋ قىلمايتىن شىعار.
اۋە كەمەسىن كۇشەيتۋگە اۋەلى تەمىر جولدارى بار روسسيانىڭ زور قالالى، ونەركاسىپتى ايماقتارى دا قاتتى كىرىسىپ جاتىر. ءقازىر ماسكەۋدە اۋە كەمەسىن كۇشەيتۋ ماقساتىمەن قاۋىمدار اشىلىپ، كۇن سايىن ءتۇرلى جاردەمدەر جيناپ جاتىر. كۇنىنە اۋە كەمەسىنە ارنالىپ قانشا جاردەم جينالىپ جاتقاندىعى ماسكەۋ گازەتتەرىنە جاريالانىپ وتىر.
ماسكەۋدىڭ ۇلگىسىمەن قازاقستاننىڭ ورتالىق باس مەكەمەلەرىنىڭ مەكەن قىلىپ وتىرعان قالاسى ورىنبوردا دا قازاقستاندا اۋە كەمەسىن جۇرگىزىپ ءام ونى كۇشەيتۋ ماقساتىمەن قاۋىم اشىلدى. بۇل قاۋىم قازاقستان اۋە كەمەسىنە جاردەم جيناۋعا كىرىسەدى. قازاقستاننىڭ بارلىق قالالارىنا اۋە كەمەسىنە جاردەم جيناۋعا كىرىسۋگە نۇسقالار جىبەردى.
بۇل ورىنبورداعى اۋە كەمەسىنىڭ قاۋىمى ءبىراز اقشا جينادى. ول جينالعان اقشا ءبىر اەروپلان ساتىپ الۋعا تولعاندا، ماسكەۋدەن اەروپلان الىنىپ، قازاقستاننىڭ يەن دالاسىنا ۇشىپ، ءار جەرلەرىنە بارا باستاماق.
قازاقستاننىڭ ۇكىمەتى وتىرعان قالاسى ورىنبور. ورىنبوردان قازاقستاننىڭ ءاربىر شەتكى قالالارىنا ءام ول شەتكى قالالاردان ورىنبورعا حات-حابار پوشتامەن ءبىر اي، حات تە ەكى اي، حات تە كەي ۋاقىتتاردا ءۇش ايلاردا دا ارەڭ كەلەتىن ەدى. ەگەردە حات-حابار پوشتا بۇل ارالارعا اەروپلانمەن قاتىناسسا، حات-حابارلاردى قازاقستاننىڭ قاي تۇكپىرىنەن بولسا دا ورىنبور كۇن جارىمداردا الىپ وتىرار ەدى. ءام ورىنبورعا بەرمەك بولعان حابارىن قازاقستان شەتتەرىندەگى قاي قالاسى بولسا دا كۇن جارىمداردا جەتكىزىپ بەرىپ وتىرار ەدى.
ۇكىمەتپەن، ۇكىمەتتىڭ گۋبەرنيا، ۋەز ءام بولىستاعى، اۋىلداعى بۇتاقتارى، گۋبەرنيالىق، ۋەزدىك، بولىستىق، اۋىلدىق يسپولكومدا ءام ولاردىڭ ءاربىر بولىمدەرى دە جىلدام، تەز حابارلاسىپ، قاتىناسىپ وتىرسا، حالىقتىڭ قاي ءىسى بولسا تەز تۇزەلىپ، الدەنىپ جونگە سالىنىپ، حالىقتىڭ ءتۇرلى بۇتاقتى شارۋاشىلىعى تۇرمىسى وڭدالىپ كەتەر ەدى. حالىقتىڭ، ۇكىمەتتىڭ ىستەرى وڭالعان سوڭ ول حالىقتىڭ ونەر-بىلىم ىستەرى دە تەزىرەك دۇرىلدەپ، گۇلدەنىپ العا باسىپ كەتەر ەدى.
جاقىن ارادا قازاقستاننىڭ ورتالىق باس مەكەمەلەرى ءبىر اەروپلان الۋعا اقشا شىعاردى. ول اقشا كەشىكپەي ماسكەۋگە جىبەرىلىپ، ماسكەۋدەن ءبىر اەروپلان الىنباق. بۇل اەروپلان قازاقستاننىڭ تۇڭعىش اەروپلانى بولادى.
جانە قازاقستاننىڭ اسكەري كوميسسارياتىنا ماسكەۋدەگى جالپى روسسيا كەڭەس قۇراماسىنىن اسكەري باس مەكەمەسى ءبىر اەروپلان بەرمەك بولدى. ءسويتىپ قازاقستاندا جاقىن ارادا ەكى اەروپلان بولماق. ءبىراق بۇل يەن جالپاق قازاقستاندا ەكى اەروپلان ەشنارسە بولمايدى. قازاقستانعا ەڭ از بولعاندا گۋبەرنيا باسىنا بىردەن، ەكىدەن اەروپلان كەرەك. قازاقستاننىڭ ءاربىر گۋبەرنياسى تەز اقشا جيناپ، تەز ارادا بىردەن، ەكىدەن اەروپلان الۋلارى كەرەك. ماسەلەن، جىبەرگەن پوشتالارى ەكى اي، ءۇش ايلاردا ارەڭ كەلەتىن سەمەي، اقمولا، بەكەي گۋبەرنيالارىنا بىر-بىردەن اەروپلان الۋ قيىن نارسە ەمەس. جالعىز-اق بۇل ىسكە گۋبەرنيادا وتىرعان ازاماتتار مۇرىندىق بولىپ، باستاپ، وزدەرى جۇمىلىپ كىرىسسە، لەزدە-اق بولاتىن ءىس. ادام بالاسى ىستەيمىن دەپ شىنداپ كىرىسسە، قانداي قيىن نارسە بولسا دا ىستەمەي قويمايدى.
گۋبەرنيالار اەروپلانعا اقشا جيناۋ كەرەك. بۇل تۋرالى ءبىزدىڭ گۋبەرنيالارداعى گازەتتەرىمىز دە جازىپ، حالىقتى بۇل ىسكە قاتتى، جالىقپاي شاقىرۋلارى كەرەك.
جان-جانۋاردىڭ تىرشىلىگىنە كەرەك ازىقتى قان تامىرلارى ارقىلى دەنەگە تاراتىپ وتىرادى. مەملەكەت دەنە مىسالىندا بولعاندا، سول مەملەكەتتىڭ قاتىناسۋ، حابارلاسۋ مەكەمەلەرى قان تامىرى ەسەپتى بولادى.
قان دەنەگە جىلدام، تەز ۋاقىتىندا تاراپ وتىرسا، ءتان سالامات بولادى. قان ءبىرتۇرلى ءالسىز تاراپ وتىرسا، بوگەلىپ تاراپ وتىرسا، ءتان سالامات بولمايدى، كەسەلدى اۋرۋ بولادى. ءتان زاعيف بولادى ءام اقىرىندا اۋىر تۇرمىسقا شىداي الماي ءالسىز كەسەلدى اۋرۋدان ولەدى. بۇل ۋاقىتقا دەيىن قازاقستان مەملەكەتى ءالسىز، اۋرۋ ءتان مىسالىندا بولىپ كەلەدى. ەلدەگى ءتۇرلى باسسىزدىق، ءتۇرلى تارتىپسىزدىك سول اۋىلمەن، ەلمەن، ۇكىمەتتىڭ اراسىنىڭ ءجوندى قاتىناس، حابارلاستارىنىڭ بولماي كەلگەندىگىنەن.
حالىقتىڭ ۇكىمەتتىڭ جايى وسى حالدە بارا بەرسە، ول حالىق حالىق بولىپ، مەملەكەت اتانىپ وتىرۋى وتە قيىن، وتە ءقاۋىپتى نارسە. قازاقستاننىڭ بولاشاعىن ويلاعان ازامات قازاقستاننىڭ تۇرمىسىن باسقا ونەرلى حالىقتاردىڭ تۇرمىسىنا جاقىنداستىرۋعا تىرىسۋ كەرەك. الدىڭعى تۇيەسى ۇكىلى، قىرعاۋىلدى، قىزىل-جاسىلدى كىلەم جاپقان، شايقالسا سۋ توگىلمەيتىن سىرعالى، جورعالى، قارقارالى، ساۋكەلەلى سۇلۋلار جەتەكتەگەن قوڭىراۋلى كوشتەردىڭ زامانى ەتتى. ول قايتا كەلمەيدى. ول قايتا كەلەم دەسە دە كەرەگى جوق.
ەندى حالىق — حالىق بولا الادى، ەگەردە اەروپلاندى، تەمىر جولدى، ءاۆتوموبيلدى، ەلەكترلى، سوقالى، ماشينالى، زاۋىتتى، فابريكتى بولسا عانا. قىسقاسى، قازاقستاننىڭ ءار گۋبەرنياسى اەروپلان الۋعا اقشا جيناپ، تەز ۇشاتىن بولۋلارى كەرەك.
قاي گۋبەرنيانىڭ سەركە بولۋىن كۇتەمىز!
1923 جىل
You Might Also Like
-
سوڭعى ۋاقىتتاعى ەۋروپا ۇكىمەتتەرىنىڭ ءتۇرلى ارەكەتىنە قاراعاندا، ەڭبەكشىل تابىن تىرناقتى شەڭگەلىنە ەزىپ-قىسىپ الۋ ءۇشىن بۇلاردىڭ بارلىق كۇشىن اياماي الاسۇرىپ كىرىسكەنى كورىنەدى.
-
ەڭبەكشىل قازاق حالقىنىڭ جاستارى اسكەرگە الىنۋ كەرەك دەگەن ماسەلە ابدەن پىسكەن ماسەلە ەدى.
