قازاقتىڭ بۇرىنعىدان قالعان ءسوزى
قازاقتىڭ ەسەپتەرىندە جىلدان ۇلكەن مۇشەل دەگەندەر بار. مۇشەل — ون ەكى جىل بولادى. سول جىلداردىڭ اتتارى ءار حايۋاننىڭ اتتارىنا ۇقسايدى. مىسالى: اۋەلى جىل مۇشەلدە — تىشقان، ەكىنشى — سيىر، ونان سوڭ — بارىس، قويان، ۇلۋ، جىلان، جىلقى، قوي، مەشىن، تاۋىق، يت ءھام دوڭىز. سول جىلداردى بىلەتىن قازاقتارعا كىسىنىڭ قاي جىلدا تۋعانىن ايتسا، ادامنىڭ جاسىن تاۋىپ بەرەدى.
بۇرىنعىدان قالعان سوزدەر بويىنشا سول حايۋاندار جىل اعاسى بولۋعا داۋلاسىپتى. سوندا جىلقى ايتىپتى: «مەن ادام ۇستىمە مىنسە، الىسىن جاقىن ەتەمىن، مەنىڭ كۇشىم بولسا، كورەدى، ءسۇتىم بولسا، ىشەدى، قىلىما شەيىن ارقان، ءجىپ ەسەدى، ادامعا مەنەن پايدالى مال جوق، جىل اعاسى مەن بولامىن»، — دەيدى. تۇيە ايتتى: «سەن ادامنىڭ جۇمىسىن قىلاسىڭ، ارپا، س ۇلى، ءشوپ اسايسىڭ، تاماعىڭ ءۇشىن قۇل بولدىڭ. مىنە، مەن، سەن كوتەرە المايتىن اۋىردى كوتەرىپ نەشە ايلىق الىس جولدارعا بارامىن. اش بولدىم دەپ ارپا، س ۇلى سۇرامايمىن، كودە بولسا كودە، جۋسان بولسا جۋسان، نە كەز كەلسە سونى قورەك ەتىپ، تابىلسا، سۋ ءىشىپ، تابىلماسا، شولدە دە جولعا جۇرە بەرەمىن. جىل باسى بولۋ ماعان لايىق»، — دەيدى.
سيىر ايتتى: «ادام ەگىن ەكسە، مەنىمەنەن ەگەدى، ءسۇتىمدى ىشەدى، قۇرت-ماي ىستەيدى»، — دەپ.
قوي ايتادى: «مەن بولماسام، قازاق ءۇيىن نەمەن جابار ەدى؟ ءجۇنىمدى الىپ كيىز ىستەيدى، جاباعىممەنەن كيىز تىگەدى، ءارقان-جىپ ىستەيدى، سۇتىمنەن قۇرت-ماي الادى»، — دەيدى.
يت ايتتى: «مەن بولماسام، سەندەردىڭ كوبىڭدى نە ۇرلاپ، نە قاسقىر جەپ تاۋىسار ەدى. سەندەردىڭ بارشالارىڭنىڭ مەن باقتاشىڭمىن، دۇشپان كورىنسە، ءۇرىپ، ابالاپ يەمە حابار بەرەمىن».
تاۋىق ايتتى: «مەن بولماسام، كىسى ەرتە تۇرىپ جۇمىسىنا بارماي ۇيىقتاپ قالار ەدى. مەن تاڭەرتەڭ تۇرىپ شاقىرىپ، حابار ايتامىن «تاڭ اتتى» دەپ. كوپ وتىرسا، «جۇمىسىڭنان قالارسىڭ جاتار ۋاقىت بولدى» دەپ، ءتۇن ورتاسىندا شاقىرامىن، كەش بولسا، تاعى شاقىرامىن، «مەزگىل بولدى» دەپ»، — دەيدى.
تىشقان نە ايتارىن بىلمەي تۇردى دا، ءبىر ءتۇرلى قۋلىق ويلاپ، جيىلعان كوپكە ايتتى: «بۇل تالاسقانمەن ەشنارسە ونبەس، كۇندى قاراپ تۇرالىق تا، كىم بۇرىن كورسە، سول جىل باسى بولسىن»، — دەيدى.
وزگەلەرى قاراپ تۇرعاندا، تۇيە ءوزىنىڭ بيىكتىگىنە سەنىپ، «مەنەن بۇرىن كىم كورەدى» دەپ، تىشقاننىڭ ءسوزىن قوستاپ، ءبارى دە قاراسىپ تۇردى. ءبىرازدان سوڭ تىشقان جورعالاپ تۇيەنىڭ ۇستىنە شىعىپ، وركەشىنىڭ باسىنا ءمىندى دە وتىردى. مۇنان سوڭ كۇندى بارىنەن بۇرىن تىشقان كورىپ، حابار بەرىپ، جىل باسى بولعانى.
«تۇيە بويىنا سەنىپ قۇر قالدى»، — دەگەن ءسوز وسىدان قالعان ەكەن.
You Might Also Like
-
اۋىل ماگازينىنىڭ الدىنا ايالدادىق. قوجايىن ءبىر شارۋا ايەلدىڭ قۇتىسىنا كارەسىن قۇيىپ تۇر ەكەن. ءبىزدى بايقاپ قالىسىمەن ايەل باستاپ، باقالشى قوستاپ،— ەكەۋى دە كۇلىپ جىبەردى.
-
اۋەلى تۇلكىنىڭ قۇيرىعى جوق ەدى. ءارقاشان قاسقىرمەنەن تاتۋ تۇرماعان سەبەپتى قۇيرىعىنىڭ جوقتىعى جۇرگەن ءىزىن جاسىرا الماي، وعان بەك قاتتى زالال كەلتىرگەن. سونىڭ ءۇشىن قاسقىر ءاردايىم تۇلكىنىڭ ارتىنان ءتۇس...
