ءبىزدىڭ سورىمىز
اۋىل ماگازينىنىڭ الدىنا ايالدادىق. قوجايىن ءبىر شارۋا ايەلدىڭ قۇتىسىنا كارەسىن قۇيىپ تۇر ەكەن. ءبىزدى بايقاپ قالىسىمەن ايەل باستاپ، باقالشى قوستاپ،— ەكەۋى دە كۇلىپ جىبەردى.
— سىزدەردى راشيد اعا توسىپ وتىر، — دەدى باقالشى.— مىنا دوڭگە شىقساڭىزدار، وڭ جاقتا كوفەحانانى كورەسىزدەر. ول سوندا.
— راشيد اعاڭ كىم؟— دەدىم.
— بارىڭىزدار. ول توسىپ وتىر. كىم ەكەنىن بارعان سوڭ بىلەسىزدەر.
ءبىز ءدوڭسىماققا شىعا بەرە كوفەحانانى بىردەن كوردىك. بىزگە ءبىر ۇل بالا جۇگىرىپ كەلە جاتتى. ول:
— راشيد اتام سىزدەردى كۇتىپ وتىر! — دەپ ايعايلادى دا، عايىپ بولدى.
تاڭ قالعان ۇستىنە تاڭ قالىپ ەنتەلەي تۇستىك. كوفەحانادا ينە شانشار جەر جوق ەكەن.
— ورتا تولسىن، مىرزالار! — دەدىك.
جۇرت ءبىزدى كورىپ، بىر-بىرىنە قاراپ جىمىڭداپ، ەرىندەرىنە سايقىمازاق كۇلكى كولەڭكەسى ىلىنە باستادى.
— راشيد اعا قايسىلارىڭىز!؟
— انە وتىر...
مالداس قۇرعان سۇلۋشا ءوڭدى، شوقشا ساقالدى شالدى نۇسقادى.
جانىنا جاقىنداي بەرگەنىمىزدە، ول ورنىنان تۇردى:
— قوش كەلدىڭدەر!
— ەسەن-ساۋسىز با؟ راشيد اعا ءسىز بولاسىز با؟
— ءيا.
— ءبىزدى توسىپ وتىر ما ەدىڭىز؟
— تورلەتىڭىزدەر، تىزە بۇگىڭىزدەر. توسقانىمىز سىزدەر ەمەس ەكەنسىزدەر. كيىمدەرىڭىز قالاشا بولعان سوڭ ءبىزدىڭ كىسىلەر شاتاسىپ قالىپتى. كانە، نە ىشەسىزدەر؟
ءبىز قاتىق ىشەمىز دەستىك. سونسوڭ ماشينامىزدىڭ سىنىپ قالعانىن، وسى اۋىلدا ايالداۋعا ءماجبۇر بولعانىمىزدى ايتتىق.
راشيد اعا كوفە ءىشىپ وتىرعان شارۋالارعا قاراپ:
— ءبىزدىڭ توسقانىمىز بۇلار ەمەس. سەندەر سول بىلتىر كەلىپ قايتقان قوناقتاردى شىنىمەن تانىمايسىڭدار ما؟— دەدى.
— نەگە تانىمايىق! — دەپ شۋ ەتە ءتۇستى جۇرت.
— سوندا سىزدەر، راشيد اعا، كىمدى توسىپ وتىرسىزدار؟— دەپ سۇراق قىستىردىم.
شال ءبىر كەستەلى ورامال تۇيىنشەكتى الدىمىزعا قويدى دا، اسىقپاي شەشىپ جايدى. ورامالعا شىلىمنىڭ بوس ءتورت قورابى ورالعان ەكەن. ەكەۋى — «ەنيدجە»، ءۇشىنشىسى «گەليندجيك»، ءتورتىنشىسى—«بوگازيچي».
— مىنە، ءبىز وسى قوراپتاردىڭ يەلەرىن كۇتىپ وتىرمىز،— دەدى راشيد اعا.
ول قوراپتاردى بىزگە ۇسىندى. ماعان «گەليندجيك» قورابى ءتيدى. قوراپتىڭ سىرتى تۇپ-تۇگەل جازۋ-سىزۋ، شيماي-سۋرەت بىردەڭەلەر...
— راشيد اعا، بۇ نە؟— دەدىم.
— ءبىزدىڭ سورىمىز عوي.
— سورىمىز دەيسىز بە؟
— بىزدە ءبىر ءداستۇر بار. جىلدا سايلاۋ الدىندا ءبىزدىڭ جولى بولعىر جوعارى دارەجەلى باستىقتارىمىز ءبىر دە ءبىر تۇكپىرىن قالدىرماي اۋىلداردى تەگىس ارالاپ، جۇرتتىڭ ارىز-اماناتىن تىڭدايدى. بىلتىر وسىندا تورتەۋى ءبىر-اق كەلدى. حالىقتى جيىڭدار، تالاپ-تىلەكتەرىن ايتسىن دەپتى. اۆتوموبيلدەرىنەن شىرەنىپ-شىرەنىپ شىقتى. «قوش كەلدىڭىزدەر!» دەپ داۋرىعا داۋىستادىڭ. ولار بىزبەن سىپايى سالەمدەستى، سونسوڭ بىرەۋى تۇرىپ: «مىرزالار، ءبىز وسى ۋاقىتقا دەيىن سىزدەردىڭ ارىز-شاعىمدارىڭىزدى تىڭداي الماپپىز،— دەدى،— ال دەموكراتيا لىق قۇرىلىس كەزىندە باسشىلار حالىقتىڭ ۇنىنە قۇلاق قويۋعا ءتيىس. ءبىز بۇگىن سول ءۇشىن كەلدىك. قانداي وتىنىشتەرىڭىز بارىن ايتىڭىزدار، كانە». ءبىز، ارينە، كوكەيىمىزدەگىنى اقتارىپ، كوز جاسىمىزدى كولدەتە باستادىق. ءبىز سامپىلداپ ايتىپ بەردىك، ولار شىلىم قوراپتاردىڭ سىرتىنا سىپىلداتىپ جازا بەردى.
«اپەندىم،— دەدىك ءبىز اۋەلى،— ءبىزدىڭ تۇبىمىزگە بەزگەك جەتەتىن بولدى. قۇتقارا كورىڭدەر ءبىزدى!» — دەدىك. دەرەۋ جازىپ الدى. ءمۇعالىمىمىز تۇرىپ: «بەس كلاستى جالعىز ءوزىم وقىتىپ ءجۇرمىن. ميىم اشۋعا اينالدى. ءتاڭىر تىلەۋلەرىڭىزدى بەرسىن، ەندى ءبىر ءمۇعالىم جىبەرتكىزىڭىزدەرشى!» — دەدى. ونىڭ تىلەگىن تورتەۋى بىردەي باسسالىپ جازىپ الىستى. ارىز ايتقاننىڭ ءبارىن: «جارايدى، شارا قولدانامىز» دەپ جارىلقاي قويادى. جارامايدى دەمەيدى. «مىنالارعا ونشا سەنبەي تۇرمىن،— دەپ سىبىرلادىم مۇعالىمگە.— وسىلار ءبىزدى الداپ-سۋلاپ، اۋىزدارىمەن جارىلقاپ، قايتىپ قاراسىن كورسەتپەي كەتەتىن شىعار».
«ءبارىن جازىپ الدىڭىزدار، الدا رازى بولسىن سىزدەرگە. ءبىزدىڭ ەندى ءبىر ءوتىنىشىمىز بار. بىزگە تەمىر جول تارتقىزىپ بەرسەڭىزدەر ەكەن!» — دەدىم ولارعا. مەنىڭ ءوتىنىشىم دە شىلىم قورابىنا جازىلىپ الىندى.
كەش بولدى. كەلگەندەردىڭ ەكەۋىنىڭ قولدارىنداعى قوراپتارىن تاستاي سالعاندارىن كورىپ قالدىم. ولارىن بايقاتپاي الدىم دا، قالتاما سالا قويدىم. كوفەحانادان شىعا بەرە ءۇشىنشىسى دە قورابىن لاقتىرىپ جىبەردى. ونى دا الىپ الدىم. تورتەۋى ماشينالارىنا وتىرىپ ءجۇرىپ بەردى. سوڭدارىنان قول بۇلعاپ ءبىز تۇرمىز. ماشينانىڭ تەرەزەسىنەن ءتورتىنشى قوراپ تا ىتقىپ كەتتى. بارىپ ونى دا الدىم. سول ءتورت قوراپ مىنەكي. تۇسىنىكتى مە؟ ءبىزدىڭ ارىز-شاعىمدارىمىزدىڭ ءبارى وسىندا جازۋلى. جاقىندا سول باستىقتار بىزگە تاعى كەلەدى دەپ ەستىدىك. قاشان كەلىپ جەتەر ەكەن دەپ توسۋلىمىز.
مەن قوراپتاردى مۇقيات كورە باستادىم. «ەنيدجە» قورابىنىڭ و جاق، بۇ جاعىنا «شۇكىران» دەگەن ايەل اتى التى رەت جازىلىپتى دا، ءبىر رەت «شۇك..»دەپ قانا قويىپتى. ونىڭ استىنا قيقيتىپ ءۇش بەسجۇلدىز، ءۇشبۇرىشتار، ءتورتبۇرىشتار سالىنىپتى...
«بوگازيچي» قورابىنىڭ سىرتى سىقىعان جازۋ: «باجامنىڭ كوڭىلىن تابۋىم كەرەك. ۆافي-بەيگە ءبىر جىلى ورىن ىزدەۋىم كەرەك. يتالياعا باراتىن دەلەگاسيا قۇرامىنا كۇيەۋ بالامدى قىستىرىپ جىبەرەيىن. ءساتى تۇسپەسە، وتستاۆكا تۋرالى داقپىرت دايىن. ءۇش ءجۇز مىڭنىڭ ماسەلەسى... (جازباشا ەكى رەت، سيفرمەن ءتورت رەت جازىلىپتى). ءبيشى قىز، ءبيشى قىز (بەس رەت)...» تومەنگى جاعىندا جۇرەكتى بەينەلەگەن التى سۋرەت.
«گەليندجيك» سيگارەتى قورابىنىڭ بەتىنە الايعان كوز بەن اسىقتىڭ سۋرەتى سالىنعان. استىنا: «جارايدى، جاقسى، بولادى، ىستەلەدى، جاقسى» دەپ جازىلىپتى.
كەنەت:
— كەلە جاتىر!
— كەلە جاتىر! — دەسىپ جۇرت شۋ ەتىستى.
اۆتوموبيل كەلىپ توقتادى. ىشىنەن ۇشەۋ شىقتى.
— سالەمەتسىزدەر مە، مىرزالار؟!— دەدى بىرەۋى.
— اعايىندارعا ءبىر سالەم! — دەدى ەكىنشىسى.
— قايىرلى كۇن، دوستارىم! —دەدى ءۇشىنشىسى.
شارۋالار ءبىزدى قارسى العاندارىنداي ولارعا دا سايقىمازاق سىڭايمەن قاراپ تۇر. كەلگەندەر راشيد اعانىڭ جانىنا، ەكەۋى ارقالىقتى ورىندىققا، ءۇشىنشىسى تايپاق ورىندىققا جايعاستى. قولدارىن كەۋدەلەرىنە باسىپ، توڭىرەكتەرىندەگى ۇلكەن-كىشىگە تۇگەل تاعزىم ەتىستى.
— حالدارىڭىز قالاي، مىرزالار؟ وتكەن جىل ىرىستى بولدى ما؟— دەدى كەلگەندەردىڭ بىرەۋى.
— بەرگەنىنە شۇكىر،— دەدى كوپ اتىنان راشيد اعا جاۋاپ بەرىپ.— ءوز حالدارىڭىز قالاي؟
— ءبىزدىڭ دە ءحالىمىز جاقسى. بىلتىرعىدان الدەقايدا جاقسى. سىزدەردىڭ ءال-اۋقاتتارىڭىز كوپ تۇزەلىپ قالعانىن ءبىز اڭعارىپ وتىرمىز. جۇزدەرىڭىزدە قۋانىش كۇلكىسى ويناعان. اللا تاعالا سىزدەردى راقاتقا كەنەلتە تۇسۋىنە تىلەكتەسپىز!
— مىرزالار،— دەدى كەلگەندەردىڭ ەڭ ۇلكەنى.— دەموكراتيالىق قۇرىلىس كەزىندە باسشىلاردىڭ ءبارى دە حالىقتىڭ ۇنىنە قۇلاق قويۋعا ءتيىس.
ول قالتاسىنان «گەليندجيك» سيگارەتى قورابىن سۋىرىپ الدى. كوفەحانا يەسى وعان قىسقىشپەن قىسىپ الىپ شوق ۇسىنا قويدى.
— سىزدەرمەن وتكىزگەن بىلتىرعى كەزدەسۋىمىزدىڭ اسەرىمەن جىگەرلەنە وتىرىپ، ءبىز كوپتەگەن ءىس تىندىردىق،— دەدى قوناق ءسوزىن جالعاپ.— بۇگىن، مىنە، ورتالارىڭىزعا قايتا ورالدىڭ. قىسىلماڭىزدار، تالاپ-تىلەكتەرىڭىزدى تۇگەل ايتىڭىزدار. سىزدەردىڭ ارىز-اماناتتارىڭىز — بىزگە اسىل پارىز. قانداي شاعىمدارىڭىز، كورگەن قيىنشىلىقتارىڭىز بار، ءبارىن دە ايتىڭىزدار.
شارۋالار ءسال-پال ءۇنسىز تۇردى دا، سىبىرلاسا باستادى.
مەنىڭ جانىمدا تۇرعان ءبىر شارۋا:
— ەڭ اۋەلى الگى شالشىقتى قۇرعاتۋ قاجەت. ءبىزدى بەزگەك قۇرتىپ بارادى. ءدارى سەپكەنگە بولار ەمەس...— دەدى.
ءۇش قوناقتىڭ ۇشەۋى دە قوراپتارىنا جازا باستادى.
راشيد اعا «بوگازيچي» ۇستاپ تۇرعاننىڭ قورابىنا ءۇڭىلدى دە:
— عافۋ ەتىڭىز، بەي، ءسىز دۇرىس جازبادىڭىز،— دەدى.
اناۋ جازعانىن دەرەۋ سىزعىلاپ، ءوشىرىپ تاستادى دا، قايتادان سىپىلداتىپ جازا باستادى.
— نەسى دۇرىس ەمەس؟— دەدى «گەليندجيك» قوراپتىسى.— اڭگىمە شالشىقتى قۇرعاتۋ جايىندا عوي...
— سولاي ما؟ ماعان دۇرىس ەمەس سياقتى بوپ كورىندى.— راشيد اعا الدىندا جاتقان كەستەلى ورامال تۇيىنشەكتى اقىرىن شەشىپ، ونداعى «گەليندجيك» قورابىن الىپ كورسەتتى.— بىلتىر وسى بەزگەك تۋرالى ايتقانىمىزدا ءسىز، مىنە، مىنا ءبىر سۋرەتتى سالعان بولاتىنسىز.
جۇرت دۋ كۇلدى. قوناقتار دا كۇلىستى. شارۋالاردىڭ بىرەۋى تۇرىپ:
— ءبىز ءمۇعالىم سۇراعانبىز. مەكتەپتە بەس كلاسس بار. ءبىر ءمۇعالىم جالعىز ءوزى وقىتا المايدى،— دەدى.
— ارينە، ارينە! — دەدى «ەنيدجە» قورابىن شيمايلاپ وتىرعان دەپۋتات.
— ءسىز دە قاتە جازىپ وتىرسىز،— دەپ راشيد اعا ەندى ورامالىنان «ەنيدجە» قورابىن الدى.— بىلتىر ءبىز ءمۇعالىم تۋرالى ايتقانىمىزدا ءسىز، مىنە، «شۇكىران»، «شۇكىران»، «شۇك..» دەپ جازعان بولاتىنسىز.
ءداپ ءبىر عايىپتان بۇيرىق ەستىلگەندەي-اق، قوناقتار قوراپتارىن قالتالارىنا سالا قويدى.
— مۇندا ءبارى دە جازىلعان،— دەدى راشيد اعا.— مىنە، بەرى قاراڭىزدار: مىنا ءبىر سۋرەت — فابريكانىڭ بەلگىسى، ال مىنا التى جۇرەك — تەمىر جولدىڭ بەلگىسى. ال مىنا قوراپ بيىل كەلمەي قالعان مىرزانىكى.
— بۇ نەمەنە ءوزى؟!— دەدى دەپۋتات، يەگى شوشاڭ ەتىپ.
— نەمەنە دەگەنىڭىز قالاي؟ ەشتەڭە دە ەمەس. بۇل — ءبىزدىڭ ارىز-شاعىمدارىمىز. ءبىزدىڭ سورىمىز. بۇل ءوزى شىنىندا نەمەنە: ءبىزدىڭ سورىمىز با، الدە سىزدەردىڭ سورلارىڭىز با؟
جۇرت ورىندارىنان تۇرا باستادى. قوناقتار تايىپ تۇرۋعا ىڭعايلاندى.
— «شۇكىران» ماسەلەسىن دە، «ءۇش ءجۇز مىڭدى» دا ۇمىتپاڭىزدار،— دەدى راشيد اعا.— قايىقتار مەن جۇلدىزداردىڭ جۇمباعى ەستەرىڭىزگە تۇسسە، ولاردى دا ۇمىتپاعايسىزدار.
شارۋالار قاۋمالاعان قوناقتار اۆتوموبيلدەرىنە قاراي سىرعىدى.
ءبىز راشيد اعا ەكەۋىمىز قاتار كەلە جاتىرمىز. قوناقتاردىڭ بىرەۋى قىرىلداي جوتەلىپ قويىپ:
— تەمەكىنى تاستاۋ كەرەك،— دەدى.
— ءيا، ءتىپتى اشتى ەكەن،— دەدى ەكىنشىسى.
— راس، تاستاۋ كەرەك-اق،— دەدى ءۇشىنشىسى.— تەمەكى جۇيكە تامىرىڭدى توزدىرىپ قۇرتادى...
اۆتوموبيل جۇلقىنا جونەلدى. شارۋالار ءماز-مايرام بوپ كۇلىپ قاراپ تۇردى.
You Might Also Like
-
اشاڭ ءجۇزدى انانىڭ اقمولاعا اۋىسقان تۇڭعىشىن ءازازىل ازعىردى. ءازازىل ازعىرماسا ۇلىنىڭ ۇلارداي شۋلاتىپ نەسى بار؟! مۇڭلىق انانىڭ بولجالسىز ساپارعا اتتانىپ نەسى بار؟! ساپاردىڭ سوڭى سورلى انانىڭ سوراسىن ...
-
قازاقتىڭ ەسەپتەرىندە جىلدان ۇلكەن مۇشەل دەگەندەر بار. مۇشەل — ون ەكى جىل بولادى. سول جىلداردىڭ اتتارى ءار حايۋاننىڭ اتتارىنا ۇقسايدى. مىسالى: اۋەلى جىل مۇشەلدە — تىشقان، ەكىنشى — س...
