InfoHub Logo

قازاقتىڭ دانا قادىرى
(قادىر مىرزا ءالىنىڭ شىعارماشىلىعىنا ارنالعان ادەبي - سازدى كەشتىڭ جوسپارى)

1 - جۇرگىزۋشى. ارمىسىزدار، قۇرمەتتى قوناقتار، ۇستازدار، وقۋشىلار.
2 - جۇرگىزۋشى. بارمىسىزدار، ءقادىرلى ونەر سۇيەر قاۋىم.
1 - جۇرگىزۋشى. قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى، قازاق سسر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، تاۋەلسىز «تارلان» سىيلىعىنىڭ يەگەرى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ العاشقى ءانۇرانى ءماتىنىنىڭ اۆتورلارىنىڭ ءبىرى، پوەزيا پايعامبارى، پۋبليسيست، سىنشى، دراماتۋرگ، ەسىمىن تۋعان حالقىنىڭ جۇرەگىنە سۇلۋ، سىرلى ولەڭدەرىمەن ورنەكتەپ جازىپ كەتكەن قادىر مىرزا ءالىنىڭ شىعارماشىلىعىنا ارنالعان «قازاقتىڭ دانا قادىرى» اتتى كەشىمىزگە حوش كەلدىڭىزدەر.
2 - جۇرگىزۋشى. بۇگىنگى ءبىزدىڭ كەشىمىزگە ارنايى كەلىپ وتىرعان قادىرمەندى قوناقتارىمىزبەن تانىستىرۋعا رۇقسات ەتىڭىزدەر قادىر اتامىزدىڭ ومىرلىك جولداسى بولعان سالتانات اپايىمىز بەن قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتيسى، قازاقستان كومپوزيتورلار وداعىنىڭ مۇشەسى گۇلنار داۋكەنوۆا.

1 - جۇرگىزۋشى.
قادىر عينايات ۇلى مىرزالييەۆ 1935 جىلى قاڭتاردىڭ 5 جۇلدىزىندا باتىس قازاقستان وبلىسىنىڭ جىمپيتى اۋدانىندا دۇنيەگە كەلدى. ەڭبەك جولىن اۋداندىق كومسومول كوميتەتىندە پيونەر جانە مەكتەپ ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولىپ باستاعان جاس اقىن، جۇمىس باستى بولىپ جۇرسە دە شىعارماشىلىقتان قول ۇزبەيدى. وبلىستىق «ەكپىندى قۇرىلىس» گازەتى (قازىرگى «ورال ءوڭىرى») العاشقى اقىننىڭ «»بەيبىتشىلىك كوكتەمى» اتتى ولەڭىن جاريالاپ، قادىر مىرزالييەۆتىڭ تۆورچەستۆولىق تۇساۋىن كەسەدى.
2 - جۇرگىزۋشى قادىر مىرزالييەۆ 1958 جىلى قازمۋ - دىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىن، اسپيرانتۋراسىن بىتىرەدى. «بالدىرعان»، «جۇلدىز» جۋرنالدارىندا ءبىراز جىل ءونىمدى ەڭبەك ەتتى. اقىننىڭ العاش ولەڭى 1954 جىلى «پيونەر» جۋرنالىنا جاريالانسا، «كوكتەم» اتتى تۇڭعىش ولەڭدەر جيناعى 1959 جىلى جارىق كوردى. سودان بەرى كۇنى بۇگىنگە دەيىن ەلۋدەن استام پوەزيالىق، پروزالىق جانە ادەبي سىن كىتاپتارى شىقتى.

كوك داۋىلمەن جاعالاسىپ كەلەمىز
ءسوز - شالعىنىم، پىشەنىم
ءومىربايان

2 - جۇرگىزۋشى.
اقىن بەلگىلى ءبىر تاقىرىپتى تەرەڭ زەرتتەپ زەردەلەيتىن جۇيە جيناقتاردى ومىرگە اكەلدى. ولار «اق وتاۋ»، «بۇلبۇل باعى»، «وي ارمانى»، «دالا ديدارى»، «دومبىرا»، «قىزىل كىتاپ»، «ماڭگى مايدان»، «قىلىش پەن قانجار»، «زامان - اي»، «الماس جەردە قالماس» تاعى باسقا جيناقتار قازاق پوەزياسىندا بۇرىن – سوڭدى بولىپ قورمەگەن قۇبىلىس رەتىندە قابىلداندى. اقىن قالامىنان ادەبيەتتىڭ ءار جانرىنا قاتىستى شىعارمالار تۋدى.

1 - جۇرگىزۋشى.
ءار ءداۋىر ءوز اقىنىن تۋدىرادى دەسەك، قادىر شىعارمالارى ونىڭ ءوزى ءومىر سۇرگەن جىلدارداعى كوركەم تىلمەن جازىلعان شەجىرە دەسە بولادى. قادىر مىرزالييەۆتىڭ پوەزياسى سان قىرلى. ولار ادال ەڭبەك، پاك ماحاببات، بيىك ادامگەرشىلىك، وتان، ءداۋىر، حالىق، قازاق مىنەزى، ەلگە، جەرگە سۇيىسپەنشىلىكتەن باستاپ، بارلىق جاقسىلىق اتاۋلىعا ءسۇيسىنىپ، سوعىس قاۋپىنەن باستاپ، تۋعان تابيعاتقا دەگەن نەمقۇرايلىققا دەيىنگى بارلىق الەۋمەتتىك كەلەڭسىزدىكتەرگە اشىنادى. اقىننىڭ وسىنداي ويلارى ءوز حالقىنا جاۋحار جىرلارى ارقىلى جەتىپ وتىردى.
2. تۋعان جەر
3. اۋىلدى اڭساۋ
4. بولايىن دەپ جاقسى ۇلى ءوڭىردىڭ
5. ساعان دەگەن ايتىلار نازىم ءانىم
6. ءبارى دە انا
7. وي ارمانى
8. كىم مىقتى دۇنيەدە، ادام مىقتى
9. ءبارىن تەز - تەز بولادى دەپ كىم كۇتكەن

2 - جۇرگىزۋشى.
«قادىردى بىلمەيتىن قازاق استە جوق. قادىردى ءالى ءارىپ تانىماعان ءبۇلدىرشىن بوبەكتەن باستاپ، ءارىپتى كوزىلدىرىكسىز كورە المايتىن قارياعا دەيىنگىنىڭ ءبارى بىلەدى. ءوزىن بىلمەسە دە ءسوزىن بىلەدى»، - دەپ بەلگىلى جازۋشى، مەملەكەتتىك، قوعام قايراتكەرى ءابىش كەكىلبايەۆ تەگىن ايتپاعان. شىنىندا، قادىر مىرزا ءالى ءومىر بويى قولىنان جۇيرىك قالامى تۇسپەگەن ۇلكەن دارىن، ۇلكەن تالانت يەسى.
1 - جۇرگىزۋشى.
قادىر مىرزا ءالى - بالالار اقىنى. ال اقىندىقتىڭ ىشىندە بالالار اقىنى بولۋدان اسقان قيىندىق جوق. سەبەبى ۇلكەن ادام، ەسەيگەن ادامنىڭ بالا سەزىمىنە جاقىنداۋى قيىن. بالا ويىمەن، بالا قيالىمەن ولەڭ جازۋ ناعىز تالانتتى اقىننىڭ عانا قولىنان كەلەر.
قادىر اتامىزدىڭ كوپتەگەن ولەڭدەرى مەكتەپ وقۋلىقتارىنا ەندى. اقىن ءوزىنىڭ ءازىل، ويناقى جىرلارىمەن تەنتەكتىكتى، جالقاۋلىقتى ءاجۋالاپ، ءوز وقۋشىسىن جاقسى ونەگە، سۇيكىمدى قىلىققا مەڭزەيدى، شاعىن ولەڭدەرى ارقىلى وقىرمانىن وزگەشە ءبىر تولعانىستارعا ءتۇسىرىپ، ونىڭ سەزىمىن تەربەيدى.
2 - جۇرگىزۋشى.
ول دۇنيەنىڭ بارلىق تىنىسىن، جاراتىلىس الەمىندەگى بارلىق قۇبىلىستاردى، قۇستىڭ سايراعانىن، جان - جانۋارلاردىڭ قاراكەتتەرىن باقىلاپ، كوكىرەگىنە ءتۇيىپ، كورگەندەرىن بالالارعا قاز - قالپىندا جەتكىزۋگە اياماعان. ونىڭ « كۇمىس قوڭىراۋ»، «دالا ديدارى»، «بۇلبۇل باعى»، «دومبىرا»، تاعى باسقا جىر جيناقتارى بالالارعا ارنالعان.
1 - جۇرگىزۋشى.
سوندىقتان دا قازاقستاندا ەڭ وقىرمانى كوپ، بالالاردان دوستارى كوپ اقىن قادىر اتامىز دەپ ايتا الامىز. ونىڭ ولەڭدەرى ورىس جانە تۋىسقان تىلىنە اۋدارىلدى. بۇل اقىن ءۇشىن دە، ءبىز ءۇشىن دە ۇلكەن ماقتانىش.
1. سۇيىكتى ءپان
2. ديكتانت
3. الىپپە
4. ەسەپ
5. شىعارعان كىم؟
6. اسىپ - ساسىپ
7. ونعا دەيىن ساناۋ
8. ءبىرىنشى سەنتيابر
11. كۇندەلىك
12. اقتەرەك، كوكتەرەك

«جالقاۋبەك» ءانى. ورىندايتىن
2 - جۇرگىزۋشى:
ادام ادەبيەتكە سۇلۋدىڭ بۇرىمىنداي ورىلگەن ەكى ماقساتپەن كەلەدى. ءبىرى: وزىنەن بۇرىن ەشكىم ايتپاعاندى ايتۋ، ەكىنشىسى: وزگە ەشكىمگە ۇقساماي، تەك وزىنشە ايتۋ. وسى ەكى ماقسات ورىندالعاندا عانا شىن مانىندەگى ادەبي تۋىندى بولادى.
1 - جۇرگىزۋشى:
ءيا، تەك قانا وزىنە ءتان وزگەشە مازمۇن اشقان، تەك قانا وزىنە ءتان وزگەشە ءپىشىنىن تاپقان شىن مانىندەگى شىنايى تالانت ەكەۋ بولسا – ءبىرى، بىرەۋ بولسا - ءوزى - قادىر اتامىز.

1. مەندەلەيەۆ كەستەسى
2. قايتەسىڭ دوس بىرەۋلەرگە وشىگىپ
3. ءبىز ءوزىمىز جاۋاپ ەمەس سۇراقپىز
4. وڭىندە ويناپ جاستىقتىڭ بار قىزىعى
5. ارناسىنان اۋىتقىدى ما ۇلى اعىن
1 - جۇرگىزۋشى:
ادام شىنىن ايتامىن دەپ سىرىن ايتسا، وندا ول – ونىڭ جاماندىعى. ال اقىن شىنىن ايتامىن دەپ سىرىن ايتسا، وندا بۇل ونىڭ اقىندىعى. ال اقىن شىنىن سىرعا بولەپ، سىرىن شىنعا بالاپ تولعانسا، ءوزى عانا تولعانباي، وزگەلەردى دە تولقىتسا وندا بۇل – ونىڭ دانالىعى.
2 - جۇرگىزۋشى:
ءومىرىن ولەڭىندەي، ولەڭىن ومىرىندەي ءسۇيۋ، شىنىن سىرعا بولەپ، سىرىن شىنعا بالاپ تولعانۋ، ءوزى عانا سۇيمەي، وزگەنى دە ءسۇيسىنتىپ، ءوزى عانا تولعانباي، وزگەنى، قالىڭ جۇرتتى تولقىتا جىرلاۋ – قادىر مىرزالييەۆتىڭ شىعارماشىلىق اسىل قابىلەتى، ءارى اقىندىق اسىل قاسيەتى.
1. ماحاببات، سىرىن جۇرتقا تانىمالى
2. عاشىقتاردى جىلاتقان، ەڭىرەتكەن
3. اۋدارىلعان قايىقتايسىڭ
4. ماحاببات بيلىك بەرگەن بە؟
5. سەن مەن ءۇشىن ءحۇسنيسىڭ، حورلانسىڭ
6. نۇرىڭدى ماعان ارناپ شاشپاساڭ دا

1 - جۇرگىزۋشى:
اقىن ءبىر سۇحباتىندا پوەزيا مەنى اسىرادى ال مەن وعان نە بەردىم، ونى
وقىرمان كەلەر ءداۋىر ايتار. وسىنداي تاعدىر بەرگەن اللاعا العىستان باسقا
ايتارىم جوق دەگەن ەكەن.
2 - جۇرگىزۋشى:
قۇرمەتتى، سالتانات اپاي، بۇگىنگى جىر كەشىمىزدى تاماشالاي وتىرىپ، ويىڭىزعا قادىر اتا جايلى ەستەلىكتەر ءتۇسىپ، ءتىپتى ساعىنىش سەزىمى دە كەلگەن بولار. وزىڭىزگە ءسوز كەزەگىن بەرسەك.
1 - جۇرگىزۋشى: ورتاعا قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتيسى گۇلنار داۋكەنوۆانى شاقىرامىز.
1 - جۇرگىزۋشى:
ءيا، قادىر اتامىزدىڭ ومىردەن وتكەنىنە از ۋاقىت بولسا دا، ونىڭ ماڭگىلىك ولمەيتىن ءومىرى ەندى عانا باستالدى. قازاق بار دا قادىر بار. ونىڭ اسىل سوزدەرى ءوز ءداۋىرىنىڭ جانە بولاشاقتىڭ ۇنىنە اينالدى.
بىرگە:
بۇگىنگى كەشىمىزدى تاماشالاعاندارىڭىزعا راحمەت. قوش ساۋ بولىڭىزدار!

№ 178 ليسەيدىڭ
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانى ءمۇعالىمى
بوريبايەۆا ايجان ساۋىتبەكوۆنا