قازاقتىڭ ۇلتتىق ويۋ - ورنەكتەرى
كاراعاندى وبلىسى، پريوزورسك قالاسى.
ناركۋلوۆا ەلميرا جەكسەنبايەۆنا
تاقىرىبى: قازاقتىڭ ۇلتتىق ويۋ - ورنەكتەرى
ماقساتى: وقۋشىلاردى ۇلتىمىزدىڭ ويۋ - ورنەكتەرىمەن، ولاردىڭ تۇرلەرىمەن تانىس - تىرۋ. ويۋ - ورنەكتەر تۇرلەرىن وزدەرى اجىراتا بىلۋگە، ويۋ - ورنەكتەرمەن ورنەكتەي الۋعا ۇيرەتۋ.
ويۋ - ورنەكتەردى وزدەرىنە جاساتا وتىرىپ، وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ، بەلسەندىلىككە بالۋ، ساۋساق قيمىلدارىن دامىتۋ.
ەلىن، جەرىن، ۇلتىن سۇيۋگە، سونىمەن قاتار ۇلتىمىزدىڭ سالت - ءداستۇرىن ءبىلىپ، ونى قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەۋ. اتا - بابامىزدان قالعان ۇلتتىق كوركەم قولونەرىمىزدى ودان ءارى جالعاستىرىپ، ونى جانداندىراتىن وزدەرى ەكەنىن سەزىنۋ.
كورنەكىلىگى: ويۋ - ورنەكتەر سۋرەتى، زاتتىق بۇيىمدار، قايىق، جازىلعان سوزدەر، جىلقى سۋرەتى، وزەن، جايلاۋ بەينەسى، كيىز ءۇيدىڭ نۇسقاسىن جاساۋ، ءىشىن ۇلتتىق بۇيىمدارمەن بەزەندىرۋ.
ءادىس - تاسىلدەرى: سۇراق - جاۋاپ، توپتىق، ساياحات، ساحنالاۋ.
تاربيە ساعاتىنىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
پسيحولوگيالىق كوڭىل - كۇي.(قولدارىنان ۇستايدى)
1 - قاتار: ءبىز ءبىر - بىرىمىزگە جاقسىلىق تىلەيمىز.
2 - قاتار: ءبىز ءبىر - بىرىمىزگە قۋانىش تىلەيمىز.
3 - قاتار: ءبىز ءبىر - بىرىمىزگە ساتتىلىك تىلەيمىز.
ءبارى حورمەن: ءبىز ءبىر - ءبىرىمىزدى جاقسى كورەمىز.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆ: «ۇلتتىڭ مۇراتى جولىندا ۇيىسايىق، جاھاندانۋ جاعدايىندا دا ەرەكشە قازاقى قاسيەتتەردى ساقتاپ قالۋ ءۇشىن ءبىز كوپ نارسەنى ەسكەرۋگە ءتيىسپىز»، - دەپ ۇلتتىق بولمىستى ساقتاي وتىرىپ، دامۋدىڭ العى شەبىنە شاقىرعانى بەلگىلى. حالقىمىز اتام زاماننان ومىرلىك تاجىريبەگە، اتا – بابانىڭ دالا تىرشىلىگى قالىپتاستىرعان داستۇرىنە سۇيەنگەن. ەل بولامىز دەسەك، بۇدان بىلايعى ماقسات سول زامانالار بويى ءومىر سىنىنان وتكەن سالت - داستۇرلەردىڭ وزىق ۇلگىلەرىن ۇرپاق بويىنا ءسىڭىرىپ، رۋحاني جاعىنان ادام تاربيەلەۋ - بۇكىل قوعام الدىندا تۇرعان باستى مىندەتىمى
II. قىزىعۋشىلىقتارىن وياتۋ:
1. ەڭ الدىمەن ساندار ارقىلى «ورنەك» ءسوزىن شىعارىپ الۋ. مىسالى ءبىرىنشى «ءو» ءارپىن شىعارۋ ءۇشىن ءتورت سانىنىڭ ەكىنشى ءارپىن تاۋىپ الۋ كەرەك. ءتورت سانىنىڭ ەكىنشى ءارپى «ءو». وسى ادىسپەن كەلەسى ارىپتەردى تابا وتىرىپ، «ورنەك» ءسوزىن شىعارىپ الۋ.
4 - 2 ------- 1 - 3 ------- 10 - 2 ----- 5 - 2 ----- 2 - 2
ءو ------------ ر --------- ن ----------- ە --------- ك
2. توپتاستىرۋ.
- ورنەك دەگەندە ويلارىڭا نە كەلەدى؟
III. ماعىنانى تانۋ. (ءوزىم تولىعىراق ورنەك جايلى ايتىپ كەتەمىن)
- دۇرىس بالالار، ورنەك دەگەنىمىز - بىرنەشە كوركەمدەپ سىزىلعان سىزىقتار جيىنتىعىنان قۇرالعان اسەمدىك سىزبا. ورنەكتەر ءتۇرى كوپ. ءار ۇلتتىڭ وزىنە ءتان ويۋ - ورنەكتەرى بار. وتكەن بەينەلەۋ ساباعىندا ءبىز «ورنەكتى تاباق» تاقىرىبىن وتكەنبىز. سوندا قاي ۇلتتىڭ ورنەگىمەن تاباقتى ورنەكتەدىك؟ (ورىس حالقىنىڭ ويۋ - ورنەكتەرى بولاتىن)
ال بۇگىنگى ءبىزدىڭ تاقىرىبىمىز «قازاقتىڭ ۇلتتىق ويۋ - ورنەكتەرى» دەپ اتالادى. «ويۋ - ورنەك» ءسوزى - لاتىننىڭ «ورنامەنت» دەگەن ءسوزىنىڭ بالاماسى. «ورنامەنت» ءسوزى –«ساندەۋ» نەمەسە «اسەمدەۋ» دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى. «ويۋ» ءسوزى، بىرىنشىدەن، اعاش نەمەسە تەمىر ماتەريالدارىن ويىپ، زاتتى كوركەمدەۋ دەگەندى بىلدىرسە، ەكىنشىدەن، ماتەريالدى ويۋ نەمەسە ويۋ ۇلگىسىن دايىنداۋ دەگەندى بىلدىرەدى.(كورنەكىلىكپەن كورسەتەمىن).
ويۋ - ورنەك – بۇل سىزبا. حالىق شەبەرلەرى ويۋ - ورنەكتى وسىمدىك، جانۋار، قۇس، عارىشتىق دەنەلەر بەينەسىنە ۇقساتىپ قۇراستىرا بىلگەن. ويۋ - ورنەكتى تۇرمىستىق مۇلىكتەر مەن بۇيىمداردى بەزەندىرۋگە قولدانعان. ۇلتتىق ويۋ - ورنەكتەردىڭ سان الۋان ءتۇرى بارىن ايتۋ.
- ال، بالالار، ايتىڭدارشى، ويۋ - ورنەكتەردى قانداي زاتتاردا كەزدەستىردىڭدەر؟
وقۋشىلاردىڭ جاۋابىن تىڭداپ بولعاننان كەيىن:
- ويۋ - ورنەكتى كىمدەر جاسايدى؟ (اجەلەرىمىز بەن انالارىمىز)
اجەمىزدەن ويۋ - ورنەكتەر تۋرالى سۇراپ الۋىمىز كەرەك. سول ءۇشىن، بالالار، بۇگىن جايلاۋعا اتا - اجەمىزدىڭ ۇيىنە بارامىز. جايلاۋعا ساياحاتتاپ كەلەمىز. جايلاۋعا بارۋ ءۇشىن جىلقى كەرەك.(وسى كەزدە جىلقىنىڭ داۋىسى شىعادى، جىلقىنىڭ شاۋىپ كەلە جاتقان ءدۇبىرى ەستىلەدى)
- جىلقىعا مىنبەس بۇرىن ءبىز ءبىر سۇراققا جاۋاپ بەرۋىمىز كەرەك ەكەن.
- قازاقتا كيەلى سان قانداي سان؟ (7)
- قازاقتا 7 قازىنا دەگەن بار. ەگەر سەندەر جەتى قازىنانى اتاپ بەرسەڭدەر جىلقىلار كەلەدى. (1. ەر جىگىت 2. سۇلۋ ايەل 3. اقىل، ءبىلىم 4. جۇيرىك ات 5. قىران بۇركىت 6. بەرەن مىلتىق 7. جۇيرىك تازى. )
ءارى قاراي جۇرسەك الدىمىزدا وزەن سۇلاپ جاتىر.
- وزەننەن ءوتۋ ءۇشىن بىزگە نە كەرەك؟ (قايىق)
- قايىققا ءبارىمىز بىردەي سىيمايمىز. سوندىقتان بىزگە ءۇش قايىق كەرەك. ول ءۇشىن ءبىز تاعى ءۇش سۇراققا جاۋاپ بەرۋىمىز كەرەك.
1. جاقسىلىق كۇندەردە، كەلىن تۇسكەندە، الىس ساپاردان جولاۋشى كەلگەندە، قۇدا كەلگەندە نەمەسە زور قۋانىشتى كۇندەردە ايەلدەر قۇرت، كامپيتتەن، تەڭگەدەن سالتاناتتى ءداستۇر جاسايدى. سول ءداستۇر قالاي اتالادى؟(شاشۋ)
2. ءسابيدى قاز تۇرعاننان كەيىن تەز ءجۇرىپ كەتسىن دەگەن تىلەكپەن جاسالاتىن عۇرىپ؟ (تۇساۋكەسەر)
3. جاڭا تۋعان نارەستەنىڭ قۇرمەتىنە جاسالاتىن ويىن - ساۋىق، توي؟ (شىلدەحانا)
بۇل كەدەرگىدەن دە مۇدىرمەي وتتىك. ال ەندى قايىققا ءمىنىپ، وزەننەن وتەيىك. (وسى كەزدە سۋدىڭ سىلدىراپ اققان داۋىسى ەستىلەدى)
- بالالار، مىنە ءبىز جايلاۋعا دا كەلدىك.
حورمەن:
ءبىز جۇردىك، جۇردىك، جۇردىك،
جايلاۋعا جاقىن كەلدىك.
ارمىسىڭ، اتا!
ءبىز ساعان قوناققا كەلدىك.
(وسى كەزدە وقۋشىلاردىڭ اراسىنان ءبىر قىز اجەنىڭ ءرولىن، ەكى قىز نەمەرەنىڭ رولدەرىن، ءبىر بالا اتانىڭ ءرولىن وينايدى. بۇل جەردە اجە – يساتاي حانشايىم،، اتا - ايدارحان قارلىبي، نەمەرەلەرى - شينالييەۆ اسحات، بەيسەتاي جانسايا)
اجە:
- اينالايىن، بالالارىم، كەلىپ قالدىڭدار ما؟ جوعارى شىعىڭدار. كەلۋ سەبەپتەرىڭدى ايتا وتىرىڭدار.
بالالار:
- اجە، ءبىز سىزدەن ويۋ - ورنەكتەر جايلى بىلۋگە كەلدىك، ءارى سىزدەرگە كومەكتەسۋگە كەلدىك.
اتا:
- وندا بالالار دۇرىس كەلىپسىڭدەر. اجەلەرىڭ ويۋ - ورنەكتىڭ ناعىز شەبەرى. اجەلەرىڭ سەندەرگە ويۋ - ورنەكتەر جايلى كوپ نارسە ۇيرەتەدى. سەندەر ويۋ - ورنەكتەرىڭدى سۇراي بەرىڭدەر. مەن قويلاردى ءبىر قاراپ كەلەيىن.
اجە:
- بالالار، قانە جايعاسىپ وتىرىڭدار. مەن سەندەردى ويۋ - ورنەكتىڭ تۇرلەرىمەن تانىستىرىپ وتەيىن. مەن جالعىز ەمەسپىن. ماعان كومەكشى ەكى نەمەرەم بار. بىرەۋىنىڭ اتى - جانسايا، ەكىنشىسى اسحات. ەكى نەمەرەمدە سەندەرگە ويۋ تۇرلەرىن تانىستىرىپ وتەدى.
الدىمەن اجەنىڭ ءوزى ويۋ - ورنەكتەردىڭ بىرنەشە تۇرىمەن تانىستىرادى.
نەمەرەسى جانسايا بىرنەشە ويۋ - ورنەك تۇرىمەن تانىستىرادى
نەمەرەسى اسحات بىرنەشە ويۋ - ورنەك تۇرىمەن تانىستىرادى.
ويۋلار. ف: وڭعارسىنوۆا.
1. ءتۇرىن - اي تەكەمەتتىڭ! اسىل قانداي! ءۇڭىلدىم ءۇنسىز عانا باسىمدى الماي.
كەلە عوي، قوشاقانىم، وزىمە!» دەپ اجەم كەپ، سيپاعانداي شاشىمنان جاي.
2. كۇيىمدى كەشسەڭدەر - اۋ سول بەتتەگى،
تۇرعانداي انا - كوڭىل تەربەپ مەنى.
جان ءبىتىپ، جايراڭدالدى جان - جاعىمنان
قازاقتىڭ قوشقار ءمۇيىز ورنەكتەرى.
3. اڭساۋمەن كۇنىم ءوتتى قانشا مەنىڭ،
جەلباۋدا، باسقۇردا ما اڭساۋ ەلىم،
اجەمنىڭ تارامىستى ساۋساقتارىن.
تابا الماي دالا كەزىپ شارشاپ ەدىم.
4. ەلەستەپ كوز الدىما ءسان شاقتارىم،
كەلگەندەي قۇلاعىما اڭساتقان ءۇن.
تۇرىنەن تەكەمەتتىڭ كورىپ تۇرمىن.
اجەمنىڭ تارامىستى ساۋساقتارىن.
5. شەبەر ءبىزدىڭ اجەمىز،
شەبەر ءبىزدىڭ اتامىز،
شەبەر بولعان بابامىز،
بىزدە شەبەر بولامىز.
6. بۇيىمدار مەن زاتتاردى
ساندەۋ ءۇشىن كورنەكتى
قيىن دا بولسا قينالماي
مەندە ۇيرەندىم ورنەكتى.
اجە:
- بالالارىم، سونىمەن قانداي ورنەكپەن تانىستىڭدار؟(بالالاردىڭ جاۋابى تىڭدالادى.)
- وتە جاقسى. ەندى وسى ويۋ - ورنەكتەردەن تەكەمەتتى ورنەكتەيىك.
- تەكەمەتتىڭ نە ەكەنىن بىلەسىڭدەر مە؟ (تەكەمەت تۋرالى ءبىر وقۋشى تولىق مالىمەت بەرىپ كەتەدى.)
اجە:
- بالالار، مەن تەكەمەتتى ورنەكتەۋدى جارىس تۇرىندە وتكىزگىم كەلىپ تۇر. قانە، سەندەردى ءۇش توپقا ءبولىپ الايىن. ول ءۇشىن سەندەر مىناۋ تۇرعان ويۋلاردى تاڭداپ، ونداعى سۇراققا جاۋاپ بەرۋلەرىڭ كەرەك.(بالالار سانىنا بايلانىستى سەگىز - سەگىزدەن ءۇش ءتۇرلى ويۋ بەرىلگەن. ءار وقۋشى كەلىپ، وزىنە ۇناعان ويۋدى تاڭداپ الادى جانە ءار ويۋدىڭ ارتىندا جازىلعان ءبىر سۇراققا جاۋاپ بەرۋلەرى كەرەك. ونداعى سۇراقتار قازاقتىڭ سالت - داستۇرىنە بايلانىستى بەرىلگەن. ءار وقۋشى وزىنە ۇناعان ويۋدى تاڭدايدى. قانداي ويۋ ەكەنىن اتايدى. بىردەي ويۋ العان بالالار ءبىر توپقا جيناقتالادى.)
ءۇش توپ قۇرىلادى.
1 - توپ «ءقوشقارمۇيىز»
2 - توپ «وركەش»
3 - توپ «ءقىرىقمۇيىز»
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
ناركۋلوۆا ەلميرا جەكسەنبايەۆنا
تاقىرىبى: قازاقتىڭ ۇلتتىق ويۋ - ورنەكتەرى
ماقساتى: وقۋشىلاردى ۇلتىمىزدىڭ ويۋ - ورنەكتەرىمەن، ولاردىڭ تۇرلەرىمەن تانىس - تىرۋ. ويۋ - ورنەكتەر تۇرلەرىن وزدەرى اجىراتا بىلۋگە، ويۋ - ورنەكتەرمەن ورنەكتەي الۋعا ۇيرەتۋ.
ويۋ - ورنەكتەردى وزدەرىنە جاساتا وتىرىپ، وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ، بەلسەندىلىككە بالۋ، ساۋساق قيمىلدارىن دامىتۋ.
ەلىن، جەرىن، ۇلتىن سۇيۋگە، سونىمەن قاتار ۇلتىمىزدىڭ سالت - ءداستۇرىن ءبىلىپ، ونى قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەۋ. اتا - بابامىزدان قالعان ۇلتتىق كوركەم قولونەرىمىزدى ودان ءارى جالعاستىرىپ، ونى جانداندىراتىن وزدەرى ەكەنىن سەزىنۋ.
كورنەكىلىگى: ويۋ - ورنەكتەر سۋرەتى، زاتتىق بۇيىمدار، قايىق، جازىلعان سوزدەر، جىلقى سۋرەتى، وزەن، جايلاۋ بەينەسى، كيىز ءۇيدىڭ نۇسقاسىن جاساۋ، ءىشىن ۇلتتىق بۇيىمدارمەن بەزەندىرۋ.
ءادىس - تاسىلدەرى: سۇراق - جاۋاپ، توپتىق، ساياحات، ساحنالاۋ.
تاربيە ساعاتىنىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
پسيحولوگيالىق كوڭىل - كۇي.(قولدارىنان ۇستايدى)
1 - قاتار: ءبىز ءبىر - بىرىمىزگە جاقسىلىق تىلەيمىز.
2 - قاتار: ءبىز ءبىر - بىرىمىزگە قۋانىش تىلەيمىز.
3 - قاتار: ءبىز ءبىر - بىرىمىزگە ساتتىلىك تىلەيمىز.
ءبارى حورمەن: ءبىز ءبىر - ءبىرىمىزدى جاقسى كورەمىز.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆ: «ۇلتتىڭ مۇراتى جولىندا ۇيىسايىق، جاھاندانۋ جاعدايىندا دا ەرەكشە قازاقى قاسيەتتەردى ساقتاپ قالۋ ءۇشىن ءبىز كوپ نارسەنى ەسكەرۋگە ءتيىسپىز»، - دەپ ۇلتتىق بولمىستى ساقتاي وتىرىپ، دامۋدىڭ العى شەبىنە شاقىرعانى بەلگىلى. حالقىمىز اتام زاماننان ومىرلىك تاجىريبەگە، اتا – بابانىڭ دالا تىرشىلىگى قالىپتاستىرعان داستۇرىنە سۇيەنگەن. ەل بولامىز دەسەك، بۇدان بىلايعى ماقسات سول زامانالار بويى ءومىر سىنىنان وتكەن سالت - داستۇرلەردىڭ وزىق ۇلگىلەرىن ۇرپاق بويىنا ءسىڭىرىپ، رۋحاني جاعىنان ادام تاربيەلەۋ - بۇكىل قوعام الدىندا تۇرعان باستى مىندەتىمى
II. قىزىعۋشىلىقتارىن وياتۋ:
1. ەڭ الدىمەن ساندار ارقىلى «ورنەك» ءسوزىن شىعارىپ الۋ. مىسالى ءبىرىنشى «ءو» ءارپىن شىعارۋ ءۇشىن ءتورت سانىنىڭ ەكىنشى ءارپىن تاۋىپ الۋ كەرەك. ءتورت سانىنىڭ ەكىنشى ءارپى «ءو». وسى ادىسپەن كەلەسى ارىپتەردى تابا وتىرىپ، «ورنەك» ءسوزىن شىعارىپ الۋ.
4 - 2 ------- 1 - 3 ------- 10 - 2 ----- 5 - 2 ----- 2 - 2
ءو ------------ ر --------- ن ----------- ە --------- ك
2. توپتاستىرۋ.
- ورنەك دەگەندە ويلارىڭا نە كەلەدى؟
III. ماعىنانى تانۋ. (ءوزىم تولىعىراق ورنەك جايلى ايتىپ كەتەمىن)
- دۇرىس بالالار، ورنەك دەگەنىمىز - بىرنەشە كوركەمدەپ سىزىلعان سىزىقتار جيىنتىعىنان قۇرالعان اسەمدىك سىزبا. ورنەكتەر ءتۇرى كوپ. ءار ۇلتتىڭ وزىنە ءتان ويۋ - ورنەكتەرى بار. وتكەن بەينەلەۋ ساباعىندا ءبىز «ورنەكتى تاباق» تاقىرىبىن وتكەنبىز. سوندا قاي ۇلتتىڭ ورنەگىمەن تاباقتى ورنەكتەدىك؟ (ورىس حالقىنىڭ ويۋ - ورنەكتەرى بولاتىن)
ال بۇگىنگى ءبىزدىڭ تاقىرىبىمىز «قازاقتىڭ ۇلتتىق ويۋ - ورنەكتەرى» دەپ اتالادى. «ويۋ - ورنەك» ءسوزى - لاتىننىڭ «ورنامەنت» دەگەن ءسوزىنىڭ بالاماسى. «ورنامەنت» ءسوزى –«ساندەۋ» نەمەسە «اسەمدەۋ» دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى. «ويۋ» ءسوزى، بىرىنشىدەن، اعاش نەمەسە تەمىر ماتەريالدارىن ويىپ، زاتتى كوركەمدەۋ دەگەندى بىلدىرسە، ەكىنشىدەن، ماتەريالدى ويۋ نەمەسە ويۋ ۇلگىسىن دايىنداۋ دەگەندى بىلدىرەدى.(كورنەكىلىكپەن كورسەتەمىن).
ويۋ - ورنەك – بۇل سىزبا. حالىق شەبەرلەرى ويۋ - ورنەكتى وسىمدىك، جانۋار، قۇس، عارىشتىق دەنەلەر بەينەسىنە ۇقساتىپ قۇراستىرا بىلگەن. ويۋ - ورنەكتى تۇرمىستىق مۇلىكتەر مەن بۇيىمداردى بەزەندىرۋگە قولدانعان. ۇلتتىق ويۋ - ورنەكتەردىڭ سان الۋان ءتۇرى بارىن ايتۋ.
- ال، بالالار، ايتىڭدارشى، ويۋ - ورنەكتەردى قانداي زاتتاردا كەزدەستىردىڭدەر؟
وقۋشىلاردىڭ جاۋابىن تىڭداپ بولعاننان كەيىن:
- ويۋ - ورنەكتى كىمدەر جاسايدى؟ (اجەلەرىمىز بەن انالارىمىز)
اجەمىزدەن ويۋ - ورنەكتەر تۋرالى سۇراپ الۋىمىز كەرەك. سول ءۇشىن، بالالار، بۇگىن جايلاۋعا اتا - اجەمىزدىڭ ۇيىنە بارامىز. جايلاۋعا ساياحاتتاپ كەلەمىز. جايلاۋعا بارۋ ءۇشىن جىلقى كەرەك.(وسى كەزدە جىلقىنىڭ داۋىسى شىعادى، جىلقىنىڭ شاۋىپ كەلە جاتقان ءدۇبىرى ەستىلەدى)
- جىلقىعا مىنبەس بۇرىن ءبىز ءبىر سۇراققا جاۋاپ بەرۋىمىز كەرەك ەكەن.
- قازاقتا كيەلى سان قانداي سان؟ (7)
- قازاقتا 7 قازىنا دەگەن بار. ەگەر سەندەر جەتى قازىنانى اتاپ بەرسەڭدەر جىلقىلار كەلەدى. (1. ەر جىگىت 2. سۇلۋ ايەل 3. اقىل، ءبىلىم 4. جۇيرىك ات 5. قىران بۇركىت 6. بەرەن مىلتىق 7. جۇيرىك تازى. )
ءارى قاراي جۇرسەك الدىمىزدا وزەن سۇلاپ جاتىر.
- وزەننەن ءوتۋ ءۇشىن بىزگە نە كەرەك؟ (قايىق)
- قايىققا ءبارىمىز بىردەي سىيمايمىز. سوندىقتان بىزگە ءۇش قايىق كەرەك. ول ءۇشىن ءبىز تاعى ءۇش سۇراققا جاۋاپ بەرۋىمىز كەرەك.
1. جاقسىلىق كۇندەردە، كەلىن تۇسكەندە، الىس ساپاردان جولاۋشى كەلگەندە، قۇدا كەلگەندە نەمەسە زور قۋانىشتى كۇندەردە ايەلدەر قۇرت، كامپيتتەن، تەڭگەدەن سالتاناتتى ءداستۇر جاسايدى. سول ءداستۇر قالاي اتالادى؟(شاشۋ)
2. ءسابيدى قاز تۇرعاننان كەيىن تەز ءجۇرىپ كەتسىن دەگەن تىلەكپەن جاسالاتىن عۇرىپ؟ (تۇساۋكەسەر)
3. جاڭا تۋعان نارەستەنىڭ قۇرمەتىنە جاسالاتىن ويىن - ساۋىق، توي؟ (شىلدەحانا)
بۇل كەدەرگىدەن دە مۇدىرمەي وتتىك. ال ەندى قايىققا ءمىنىپ، وزەننەن وتەيىك. (وسى كەزدە سۋدىڭ سىلدىراپ اققان داۋىسى ەستىلەدى)
- بالالار، مىنە ءبىز جايلاۋعا دا كەلدىك.
حورمەن:
ءبىز جۇردىك، جۇردىك، جۇردىك،
جايلاۋعا جاقىن كەلدىك.
ارمىسىڭ، اتا!
ءبىز ساعان قوناققا كەلدىك.
(وسى كەزدە وقۋشىلاردىڭ اراسىنان ءبىر قىز اجەنىڭ ءرولىن، ەكى قىز نەمەرەنىڭ رولدەرىن، ءبىر بالا اتانىڭ ءرولىن وينايدى. بۇل جەردە اجە – يساتاي حانشايىم،، اتا - ايدارحان قارلىبي، نەمەرەلەرى - شينالييەۆ اسحات، بەيسەتاي جانسايا)
اجە:
- اينالايىن، بالالارىم، كەلىپ قالدىڭدار ما؟ جوعارى شىعىڭدار. كەلۋ سەبەپتەرىڭدى ايتا وتىرىڭدار.
بالالار:
- اجە، ءبىز سىزدەن ويۋ - ورنەكتەر جايلى بىلۋگە كەلدىك، ءارى سىزدەرگە كومەكتەسۋگە كەلدىك.
اتا:
- وندا بالالار دۇرىس كەلىپسىڭدەر. اجەلەرىڭ ويۋ - ورنەكتىڭ ناعىز شەبەرى. اجەلەرىڭ سەندەرگە ويۋ - ورنەكتەر جايلى كوپ نارسە ۇيرەتەدى. سەندەر ويۋ - ورنەكتەرىڭدى سۇراي بەرىڭدەر. مەن قويلاردى ءبىر قاراپ كەلەيىن.
اجە:
- بالالار، قانە جايعاسىپ وتىرىڭدار. مەن سەندەردى ويۋ - ورنەكتىڭ تۇرلەرىمەن تانىستىرىپ وتەيىن. مەن جالعىز ەمەسپىن. ماعان كومەكشى ەكى نەمەرەم بار. بىرەۋىنىڭ اتى - جانسايا، ەكىنشىسى اسحات. ەكى نەمەرەمدە سەندەرگە ويۋ تۇرلەرىن تانىستىرىپ وتەدى.
الدىمەن اجەنىڭ ءوزى ويۋ - ورنەكتەردىڭ بىرنەشە تۇرىمەن تانىستىرادى.
نەمەرەسى جانسايا بىرنەشە ويۋ - ورنەك تۇرىمەن تانىستىرادى
نەمەرەسى اسحات بىرنەشە ويۋ - ورنەك تۇرىمەن تانىستىرادى.
ويۋلار. ف: وڭعارسىنوۆا.
1. ءتۇرىن - اي تەكەمەتتىڭ! اسىل قانداي! ءۇڭىلدىم ءۇنسىز عانا باسىمدى الماي.
كەلە عوي، قوشاقانىم، وزىمە!» دەپ اجەم كەپ، سيپاعانداي شاشىمنان جاي.
2. كۇيىمدى كەشسەڭدەر - اۋ سول بەتتەگى،
تۇرعانداي انا - كوڭىل تەربەپ مەنى.
جان ءبىتىپ، جايراڭدالدى جان - جاعىمنان
قازاقتىڭ قوشقار ءمۇيىز ورنەكتەرى.
3. اڭساۋمەن كۇنىم ءوتتى قانشا مەنىڭ،
جەلباۋدا، باسقۇردا ما اڭساۋ ەلىم،
اجەمنىڭ تارامىستى ساۋساقتارىن.
تابا الماي دالا كەزىپ شارشاپ ەدىم.
4. ەلەستەپ كوز الدىما ءسان شاقتارىم،
كەلگەندەي قۇلاعىما اڭساتقان ءۇن.
تۇرىنەن تەكەمەتتىڭ كورىپ تۇرمىن.
اجەمنىڭ تارامىستى ساۋساقتارىن.
5. شەبەر ءبىزدىڭ اجەمىز،
شەبەر ءبىزدىڭ اتامىز،
شەبەر بولعان بابامىز،
بىزدە شەبەر بولامىز.
6. بۇيىمدار مەن زاتتاردى
ساندەۋ ءۇشىن كورنەكتى
قيىن دا بولسا قينالماي
مەندە ۇيرەندىم ورنەكتى.
اجە:
- بالالارىم، سونىمەن قانداي ورنەكپەن تانىستىڭدار؟(بالالاردىڭ جاۋابى تىڭدالادى.)
- وتە جاقسى. ەندى وسى ويۋ - ورنەكتەردەن تەكەمەتتى ورنەكتەيىك.
- تەكەمەتتىڭ نە ەكەنىن بىلەسىڭدەر مە؟ (تەكەمەت تۋرالى ءبىر وقۋشى تولىق مالىمەت بەرىپ كەتەدى.)
اجە:
- بالالار، مەن تەكەمەتتى ورنەكتەۋدى جارىس تۇرىندە وتكىزگىم كەلىپ تۇر. قانە، سەندەردى ءۇش توپقا ءبولىپ الايىن. ول ءۇشىن سەندەر مىناۋ تۇرعان ويۋلاردى تاڭداپ، ونداعى سۇراققا جاۋاپ بەرۋلەرىڭ كەرەك.(بالالار سانىنا بايلانىستى سەگىز - سەگىزدەن ءۇش ءتۇرلى ويۋ بەرىلگەن. ءار وقۋشى كەلىپ، وزىنە ۇناعان ويۋدى تاڭداپ الادى جانە ءار ويۋدىڭ ارتىندا جازىلعان ءبىر سۇراققا جاۋاپ بەرۋلەرى كەرەك. ونداعى سۇراقتار قازاقتىڭ سالت - داستۇرىنە بايلانىستى بەرىلگەن. ءار وقۋشى وزىنە ۇناعان ويۋدى تاڭدايدى. قانداي ويۋ ەكەنىن اتايدى. بىردەي ويۋ العان بالالار ءبىر توپقا جيناقتالادى.)
ءۇش توپ قۇرىلادى.
1 - توپ «ءقوشقارمۇيىز»
2 - توپ «وركەش»
3 - توپ «ءقىرىقمۇيىز»
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
