InfoHub Logo

وڭتۇستىك قازاقستان وبىلىسى
شاردارا اۋدانى
№ 16 كوللەدج ستۋدەنتى   
ورىنداعان: ت-54 توپ ستۋدەنتى ساتتار ۇلدانا باقداۋلەت قىزى

 

اررەنيۋستىڭ الەكتروليتتىك ديسسوسياسيا ءىلىمى بويىنشا قىشقىلدار دەگەنىمىز سۋدا ەرىگەندە سۋتەك يوندارىن، ال نەگىزدەر دەگەنىمىز - گيدروكسيل يونىن تۇزەتىن قوسىلىستار بولىپ سانالادى.

الايدا ءبۇل كلاسسيكالىق تەوريا وسى تۇرعىدا مىنا ماسەلەلەرگە نازار اۋدارمادى:

1. سۋدان وزگە ەرىتكىشتەر قاراستىرىلمادى.

2. بەيتاراپتاندىرۋ رەاكسياسىن قىشقىل يونى ن⁺ ء-تىڭ نەگىز يونى ون^- - پەن ارەكەتتەسۋدىنىڭ ناتيجەسى دەپ قانا ءتۇسىندىردى. ال كەز-كەلگەن قىشقىل-نەگىز ەرىتىندىسىن تۇز ەرىتىندىلەرىمەن دە بەيتاراپتاندىرۋعا بولاتىندىعىن ەس-كەرمەدى. مىسالى، تۇز قىشقىلىن ناتريي اسەتاتىمەن، ال سىركە قىشقىلىن ناتريي كاربوناتىمەن بەيتاراپتاندىرۋعا بولادى:

3. اررەنيۋس ءىلىمى - سۋدى تەك يونعا ىدىراتاتىن ورتا دەپ قانا قابىلدادى جانە يونداردىڭ ەرىتكىشپەن ارەكەتتەسۋگە تۇسەتىندىگىن قاراستىرمادى. مىسالى،

4. امفوتەرلىك قاسيەتكە يە گيدرووكسيدتەردى، ولاردىس ن⁺ نەمەسە ون^- يونعا ديسسوسياسيالانۋىنان عانا دەپ تۇسىندىرگەن ءىلىم، كەيبىر قىشقىلداردىڭ دا امفوتەرلىك قاسيەت كورسەتۋىنە جاۋاپ بەرە المادى.

جوعارىدا اتالعان ماسەلەلەر عالىمدار برەنستەد جانە لاۋري ۇسىنعان "قىشقىل - نەگىزدەردىڭ پروتوليتتىك تەورياسىندا" ءوز شەشىمىن تاپتى.

اتالگان ءىلىم بويىنشا قىشكىلدار دەگەنىمىز پروتوندى بەرىپ جىبەرەتىن، ال نەگىزدەر دەگەنىمىز پروتوندى ڭوسىپ الاتىن قوسىلىستار.

پروتونىن بەرىپ جىبەرگەن قىشقىل ءوزى تۋىنداتقان "ساباقتاس" (سوپرياجەننىي) نەگىزگە اينالادى. مىسالى:

وزگەرىس بارىسىندا ىلعي دا پروتون بەرىلىپ نە قوسىلىپ الىناتىن بولعاندىقتان، تەوريا پروتوليتتىك دەپ اتالىنعان. الايدا ەرىتىندىدە بوس پروتوندار ۇشىراسپايدى، ولاردىڭ ءبارى دەرلىك ەرىتكىش مولەكۋلالارىمەن بايلانىستا بولادى. ەرىتىندىدەگى يونداردىڭ ەرىتكىش سۋ بولعان جاعدايدا بايلانىسىپ ءجۇرۋى گيدراتتانگان، ال وزگە ەرىتكىش مولەكۋلالارىمەن بايلانىسىپ ءجۇرۋىن سولۆاتتانگاي نوندار دەپ اتايدى.

مىسالى، Na⁺ كاتيونى ءوزىنىڭ توڭىرەگىڭدە 70-كە جۋىق، ال K⁺-كاتيونى 20-عا جۋىق سۋ مولەكۋلالارىمەن بايلانىسىپ گيدراتتانادى. ال، پروتوننىڭ سۋ مولەكۋلاسىمەن قوسىلعان ءتۇرى گيدروكسونيي دەپ اتالادى:

قازىرگى تاندا پروتوليتتىك تەوريا بويىنشا ەرىتكىش مولەكۋلاسىمەن قوسىلعان پروتوندى "ليونيي يونى"، ال پروتونى ءبولىنىپ كەتكەن ەرىتكىش انيونىن "ليات يونى" دەپ اتايدى. مىسالى:

ءمۇنداعى، گيدروكسونيي  H₃O⁺- ليونيي يونى،

گيدروكسيل  OH^- - ليات يونى.

ەرىتكىش رەتىندە كوپ پايدالانىلاتىن سۇيىق اممياكپەن سۋسىز سىركە قىشقىلىندا دا وسىنداي وزگەرىستەر ورىن الادى.

مۇنداعى اممونيي يونى NH₄⁺- ليونيي يونى، اميد - يونى NH^-₂،   - ليات يونى.

مۇنداعى، اسەتونيي سH₃COOH₂⁺- ليونيي يونى، اسەتات يون CH₃COO^- - ليات يونى.

سونىمەن قىشقىلدى - نەگىزدىك پروتوليتتىك تەوريا بويىنشا قىشقىل پروتونىن بەرىپ جىبەرىپ نەگىزگە اينالادى، ياعني جۇيەدە قىشقىل جانە نەگىزدەن تۇراتىن جۇپ تۋىندايدى. وسى جۇپتاردى پروتوليتتىك جۇپتار نەمەسە ساباقتاسقان پروتوليتتەر (سوپرياجەننىە پروتوليتى) دەپ اتايدى.

مىسالى:

قىشقىل      نەگىز پروتوليت

پروتوليتتىك جۇپ

مۇنداعى Cl^- - يونى ساباقتاس نەمەسە تۋىنداعان نەگىز دەپ اتالىنادى. كەيبىر وقۋلىقتاردا "سوپرياجەننىي" ءسوزىن "ىلىكتەس" دەپ اۋدارعان بالامالار دا ۇشىراسادى.

جوعارىداعى ليونيي جانە ليات يوندارىنىڭ تۇزىلۋىنە نازار اۋدارساق ءبىر ەرىتكىش مولەكۋلاسى پروتوندى قوسىپ تا، بەرىپ تە جىبەرەتىن قاسيەت كەرسەتىندىگىن بايقادىق. مۇنداي پروتوليتتەر امفي-پروتوليتتەر دەپ اتالادى.

مىسالى، سۋ، اممياك مولەكۋلالارىندا ءبىرى پروتوندى بەرسە، ەكىنشىسى ونى قوسىپ الىپ جاتىر:

وسى تۇرعىداعى ورىن الاتىن وزگەرىستەردى اۆتوپروتوليز رەاكسياسى دەپ اتايدى جانە جالپى وسىنداي ەرىتكىشتەر ءۇشىن تەڭدەۋ تومەندەگىشە جازىلادى:

تەڭدىكتەن كورىپ وتىرعانىمىزداي قىشقىل مەن نەگىز ءوزارا ساباقتاسا بايلانىسىپ تۇر. ءاربىر قىشقىلدىڭ وزىندىك نەگىزى بار. ءدال وسىلاي، پروتون قوسىپ الۋ بارىسىندا تۇزىلگەن نەگىزدىڭ دە وزىندىك قىشقىلى بار. دەمەك، ءبىز ىلعي دا قىشقىلمەن نەگىزدەن تۇراتىن زاتتار جۇبىمەن ءجۇمىس ىستەيمىز.

مىسالى، سۋ مولەكۋلاسىنىڭ پروتون بەرگەنى قىشقىل، ال قوسىپ العانى نەگىز بولىپ تابىلادى. وسىلارعا سايكەس ساباقتاس نەگىز جانە ساباقتاس قىشقىل تۇزىلەدى. جالپى جاعداي ءۇشىن HSolv جانە Solv^- نەمەسە HSolv جانە H₂Solv⁺ ساباقتاسقان قىشقىل-نەگىز جۇبىن بىلدىرەدى.

---