InfoHub Logo

وڭتۇستىك قازاقستان وبىلىسى
شاردارا اۋدانى
№ 16 كوللەدج ستۋدەنتى   
ورىنداعان: ت-44 توپ ستۋدەنتى كەرىمبەك نازگۋل ابۋباكير قىزى

 

ەرىتكىشتە ەرىتىلتەن زاتتاردىڭ پروتوندى بەرىپ، نەمەسە قوسىپ الۋىن سيپاتتاۋ ءۇشىن پروتوليتتىك ىلىمدە قىشقىلدىق جانە نەگىزدىك كونستانتا شامالارىن ەنگىزدىك. اتالعان قاسيەتكە يە ەرىتكىشتەر دە وسى شاما مانىنە قاراي كۇشتى جانە ءالسىز پروتوليتتەر دەپ سيپاتتالدى دا، پروتون بەرىپ نە قوسىپ المايتىندارى - اپروتوندى ەرىتكىشتەر - دەپ اتالادى.

ەندى وزىمىزگە كەڭ تانىمال سۋ جانە وسى سۋدا ەرىتىلگەن ءالسىز قىشقىل نەمەسە نەگىزدى ءوزىنىڭ تۇزىنىڭ قاتىسىندا قىشقىلدى -  نەگىزدىك    قاسيەتتەرى قالاي وزگەرەتىنىنە توقتالالىق.

ءالسىز قىشقىل مەن ونىڭ ءوزىنىڭ اتتاس يونداس تۇزى نەمەسە ءالسىز نەگىزبەن ونىڭ اتتاس يونداس تۇزىنىڭ جۇپتارى بۋفەرلى ەرىتىندىلەر دەپ اتالادى.

مىسالى:CH₃COOH+:CH₃COONa؛  NH₄Cl+NH₄OH جانە ت.ب.

بۋفەرلى ەرىتىندىلەردىڭ قاسيەتى - سۇيىلتۋ بارىسىندا نەمەسە شامالاپ قىشقىل - نەگىزدەر قوسىلعاندا، ولاردىڭ سۋتەكتىك كورسەتكىشى وزگەرمەي تۇراقتى بولىپ كەلەدى.

ءالسىز قىشقىل جانە ونىڭ ءتۇزىنان ءتۇراتىن بۋفەرلى ەرىتىندىلەر

بۋفەرلى ەرىتىندىلەردە سۋتەكتىك كورسەتكىش ءمانىنىڭ سۇيىلتقاندا نەمەسە قىشقىل، نەگىز قوسىلعاندا تۇراقتى بولىپ كەلۋى، سول قاراستىرىپ وتىرعان جۇيەدە ورناعان قىشقىلدى - نەگىزدىك تەپە-تەندىكتىڭ ىعىسىپ، سۋتەك يوندارىنىڭ كونسەنتراسياسىن تۇراقتى ەتىپ تۇرۋىنان تۋىندايدى.

مىسالى، سىركە قىشقىلىمەن ونىڭ تۇزى ناتريي اسەتاتىنىڭ بۋفەرلى قوسپاسىنا ازداعان كۇشتى تۇز قىشقىلىن قوسالىق. وسى ارادا، تۇز قىشقىلى، بۋفەرلى ەرىتىندىدەگى ورناعان تومەندەگى تەپە-تەڭدىكتى ىعىستىرادى:

لە-شاتەلە شارتى بويىنشا قوسىلعان تۇز قىشقىلىنىڭ سۋتەك يوندارى اسەتات يوندارىمەن قوسىلىپ، سىركە قىشقىلىنىڭ ءتۋزىلۋ جاعىنا تەپە-تەڭدىكتى ىعىستىرادى، ياعني وزگەرىس مىنا باعىتتا ورىن الادى:

ال، حلور يوندارى ناتريي يوندارىمەن بايلانىسادى، ياعني:

وسى بۋفەرلى ەرىتىندىگە نەگىز قوسىلعان جاعدايدا، ءسىلتىنىن ون^- - يوندارى قىشقىلمەن ارەكەتتەسىپ سۋ تۇزەدى، ياعني ءالسىز قىشقىلدىڭ تەپە-تەڭدىگى ديسسوسياسيالانۋ باعىتىنا قاراي ىعىسادى:

قاراستىرش وتىرعان مىسالىمىزدان بايقاعانىمىز: بۋفەرلى ەرىتىندىلەرگە قوسىلعان قىشقىل، ءسىلتىنىڭ سۋتەكتىك كورسەتكىشتى بىردەن وزگەرتىپ جىبەرمەۋى - از ديسسوسياسيالاناتىن زاتتىڭ ءتۇزىلىپ، تەپە-تەڭدىك ىعىسۋمەن تۇسىندىرىلەدى.

ەندى، وسى سىركە قىشقىلىنىڭ يونگا ىدىراۋىنىڭ تەپە-تەڭدىك كونستانتا ورنەگىنەن، سۋتەكتىك كورسەتكىشتى انىقتالىق. ول ءۇشىن تومەندەگىدەي تەڭدىكتەر جازامىز:

سىركە قىشقىلى ءالسىز ەلەكتروليت بولعاندىقتان ونىڭ كونسەنتراسياسىن C_قىشق=[CH₃COOH] دەپ قابىلدايمىز. قىشقىلمەن اتتاس تۇز يونى - اسەتات يوننىڭ كونسەنتراسياسى تۇز ەرىتىندىسىنىڭ كونسەنتراسياسىنا  تەڭ، ياعني C_تۇز=[CH₃COO^-] .   دەمەك، بۋفەرلى ەرىتىندى بويىنداعى سۋتەك كونسەنتراسياسى ءۇشىن مىنا تەندىك ورىندى:

مۇنداعى يندەكستەگى "ا" - ءاسىd - قىشقىل دەگەندى بىلدىرەدى.

وزىمىزگە تانىس سۋتەكتىك كورسەتكىش تۇرىنە كەلتىرىپ جازالىق:

مىسالى، 50 مل 0،1 موليارلى سىركە قىشقىلى جانە 50 مل 0،1 موليارلى ناتريي اسەتاتىنان قوسىپ الىنعان 0،1 موليارلى 100 مل بۋفەرلى ەرىتىندىگە 1 مل 0،1 موليارلى تۇز قىشقىلى قوسىلسىن. وسى جۇيەنىڭ سۋتەكتىك كورسەتكىشى قالاي وزگەرەتىندىگىن ەسەپتەلىك.

شەشىمى: بۋفەرلى ەرىتىندىنىڭ سۋتەكتىك كورسەتكىشىن انىقتايمىز:

0،1 موليارلى تۇز قىشقىلىنىڭ ەرىتىندىسىندە سۋتەك يوندارىنىڭ كونسەنتراسياسى [ن⁺] = 0،1 مول/ل؛ رن=1.

ەسەپ شارتى بويىنشا 1 مل قىشقىل قوسىلعاندىقتان رەاكسيا ناتيجەسىندە جۇيەدە 51 مل قىشقىل 49 مل ناتريي اسەتاتىنىڭ ەرىتىندىسى بار دەپ تۇجىرىمدايمىز. ەرىتىندى كولەمدەرىن ولاردىڭ كونسەنتراسيالارىنا پروپورسيونال دەپ قابىلداي وتىرش، ەسەپتەۋ جۇرگىزەمىز.

سۋتەكتىك كورسەتكىش 4،74 - تەن 4،72 - گە عانا وزگەردى. ال ەندى، ءدال وسىنداي 50 مل سۋعا 1 مل 0،1 موليارلى تۇز قىشقىلىن قوسىپ كورەلىكشى. تازا سۋدىڭ سۋتەكتىك كورسەتكىشى رن=7. 1مل 0،1 موليارلى قىشقىل 50 مل سۋعا قوسىلعاندىقتان، ونىڭ كونسەنتراسياسى ەلۋ ەسە تومەندەيدى، ياعني:

بۇل قىشقىلدىڭ سۋتەكتىك كورسەتكىشى:

نازار اۋدارىڭىز! سۋتەكتىك كورسەتكىش "7"-دەن "2،7"-گە بىردەن كۇرت وزگەردى.

دەمەك، بۋفەرلى قوسپانىڭ قاسيەتى   -   ەرىتىندىنىڭ سۋتەكتىك كورسەتكىش ءمانىن تۇراقتاندىرىپ ۇستاپ تۇرۋىندا.

ءالسىز نەگىز جانە ونىڭ تۇزىنان تۇراتىن بۋفەرلى قوسپالار

ءالسىز نەگىز جانە ونىڭ تۇزىنان تۇراتىن بۋفەرلى ەرىتىندىلەرگە تومەندەگىلەردى جاتقىزۋعا بولادى:

بۇل ەرىتىندىلەرگە دە شامالى ءسىلتى نەمەسە قىشقىل ەرىتىندىسىن قوسقاننان، سۋتەكتىك كورسەتكىش كۇرت وزگەرمەيدى.

بۋفەرلى ەرىتىندىگە قوسىلعان قىشقىل نە ءسىلتى ەرىتىندىسى تەپە-تەڭدىكتى از ديسسوسياسيالاناتىن زات ءتۇزىلۋ جاعىنا قاراي ىعىستىراتىنى بەلگىلى. مىسالى:

ەندى وسى جۇيەلەر ءۇشىن سۋتەكتىك كورسەتكىش شاماسىن ەسەپتەپ كورەلىك.

بۋفەرلى ەرىتىندى ءالسىز نەگىز جانە ونىڭ تۇزىنان تۇراتىن بولعاندىقتان، ءالسىز نەگىز ءۇشىن ونىڭ يونعا ىدىراۋ تەپە-تەڭدىگىن جانە تەپە-تەڭدىك كونستانتاسىنىڭ ورنەگىن جازىپ قويامىز:

الدىڭعى تاقىرىپتاعىداي تالداۋلار مەن تاڭبالانۋلار كىرگىزەمىز، ياعني:

سونىمەن قاتار، [ن⁺][ون^-]=10^-4 تەڭدىگىنەن [ون^-] -تى سۋتەك كونسەنتراسياسى ارقىلى ورنەكتەسەك مىنانداي تەڭدىكتەر الامىز:

بۇل تەقدىكتەن سۋتەك يوندارىنىڭ كونسەنتراسياسىن تابامىز:

سۋتەكتىك كورسەتكىش ءمانى تومەندەگىشە ەسەپتەلەدى:

مىسالى، 0،1 موليارلى  NH₄OH جانە 0،1 موليارلى  NH₄CL-ەرىتىندىلەرىنەن تۇراتىن بۋفەرلىك قوسپانىڭ سۋتەكتىك كورسەتكىشىن ەسەپتەلىك. ول ءۇشىن انىقتاما قۇرالىنداعى كەستەدەن نەگىزدىك كونستانتا كورسەتكىشىن جازىپ الامىز.

pK_NH4OH​=4.74

فورمۋلانى پايدالانىپ سۋتەكتىك كورسەتكىشتى ەسەپتەيمىز:

تۇزدار قوسپاسىنان تۇراتىن بۋفەرلى ەرىتىندىلەر

بۋفەرلى ەرىتىندىلەر قاتارىنا قالىپتى تۇز بەن ونىڭ قىشقىلدىق تۇزى نەمەسە قىشقىل جانە ونىڭ تۇزدارىن دا جاتقىزۋعا بولادى.

بۋفەرلى ەرىتىندىلەر قاتارىنا تومەندە اتالعان جۇيەلەردى جاتقىزۋعا بولادى.

كاربوناتتى بۋفەرلەر:  

فوسفاتتى بۋفەرلەر:     

مۇنداي بۋفەرلى ەرىتىندىلەردىڭ سۋتەكتىك كورسەتكىشىن انىقتاۋ ءۇشىن پروتوندى بەرىپ جىبەرەتىن جانە وعان ساباقتاس پروتوندى قوسىپ الاتىن زاتتىڭ (مولەكۋلا، يون) قىشقىلدى - سىلتىلىك تەپە-تەڭدىك كونستانتاسىن پايدالانادى.

مىسالى، كاربوناتتى بۋفەر ءۇشىن پروتوندى بەرىپ جىبەرە الاتىن قوسىلىس - يوندارى، ياعني:

تەپە-تەڭدىك  كومىر  قىشقىلىنىڭ  ديسسوسياسيالانۋىنىڭ ەكىنشى ساتىسىنىڭ تەپە-تەڭدىك كونستانتاسىمەن سيپاتتالادى.

بۇل تەندىكتەن سۋتەك يوندارىن انىقتايتىن بولساق

ەگەر، C(NaHCO₃):C(Na₂CO₃)=1 بولسا، وندا [ن⁺] =4،8 10^-11 مول/ل. بۋفەرلى ەرىتىڭدىنىڭ سۋتەكتىك كورسەتكىشى:

دەمەك، جالپى جاعداي ءۇشىن كاربوناتتى بۋفەرلى قوسپانىڭ سۋتەكتىك كورسەتكىشى تومەندەگى تەڭدىكپەن انىقتالادى:

---

ءدال وسىنداي جولدارمەن فوسفاتتى بۋفەرلى ەرىتىندىلەردىڭ دە سۋتەكتىك كورسەتكىش ماندەرىن ەسەپتەۋگە بولادى.

فوسفاتتى بۋفەرلى ەرىتىندىلەر تەڭ مولشەردە الىنعان جاعدايدا، ولاردىڭ سۋتەكتىك كورسەتكىشتەرى مىنا ماندەرگە يە بولادى:

بۋفەرلى قوسپالار

بۋفەرلى ەرىتىندى قاسيەتىنە، ولاردىڭ مىندەتتى تۇردە قوسپاسى ەمەس، جەكەلەي الىنعان تۇزداردىڭ سۋداعى ەرىتىندىسى دە يە بولا الادى. مىسالى، ناتريي تەترابوراتى Na₂B₄O₇ ، اممونيي كاربوناتى (NH₄)₂CO₃  نەمەسە اممونيي ءسۋلفيدى - (NH₄)₂S . اتالعان تۇزدار، سۋداعى ەرىتىندىسىندە   گيدروليزگە ۇشىراپ، بۋفەرلىك قاسيەتكە يە قوسپا تۇزەدى.

---