InfoHub Logo

ساباقتىڭ تاقىرىبى: قىزدارعا اسەمدىك جاراسادى
ماقساتى: ا) بىلىمدىلىك: قازاق حالقىنىڭ ادەت - عۇرىپ، سالت - داستۇرلەرىن قىز بالانى بويىنا سىڭىرە وتىرىپ سىپايىلىققا، دوستىق قارىم - قاتىناستى قالىپتاستىرۋعا تالعاممەن كيىنۋگە، قىزداردى سىيلاۋعا، اسەمدىلىككە، سۇلۋلىققا قۇشتارلىعىن ارتتىرۋ
ءا) تاربيەلىك: قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق ونەرىن، سالت - ءداستۇرىن دارىپتەۋگە ۇيرەتۋ، وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق جانە شىعارماشىلىق قابىلەتىن، ەستەتيكالىق تالعامىن، شەبەرلىگىن دامىتۋ، كوپشىلىك الدىندا ءوزىن - ءوزى ۇستاي بىلۋگە، مەيىرىمدىلىككە تاربيەلەۋ.
ب) دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق ويىن، ءتىل بايلىعىن، سوزدىك قورىن دامىتۋ، انالارعا، قارىنداستارعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىمەن قۇشتارلىعىن ودان ءارى دامىتۋ.
كورنەكىلىگى: بايانداما، پرەزەنتاسيا، پلاكات، شار، قاناتتى سوزدەر
جوسپارى:
ۇلىلاردان قالعان ۇلى سوزدەر
قىزدارعا ارنالعان ولەڭدەر
بي
قىزدارعا ارنالعان ماقال - ماتەلدەر
«ويلانايىق، پىكىرلەسەيىك»
ءان
قولدان جاسالعان بۇيىم
انالارعا ارنالعان ولەڭدەر
قورىتىندى

ساباقتىڭ بارىسى:
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ گيمنى
ءمۇعالىم: انا، انا، انا!… نە دەگەن مەيىرلى، نە دەگەن شاپاعاتتى ءسوز ەدى وسىناۋ ءۇش ارىپتەن قۇرالعان قاسيەتتى ءسوزدىڭ ءتۇپ توركىنىندە قانشاما ۇلى سەزىم جاتىر دەسەڭىزشى. سەزىم مەن قاسيەتتى، بار ماحابباتپەن شاپاعاتى تۇرعان ۇلى انا سەزىمىن قادىرلەمەيتىن جان بار ما ەكەن بۇل ومىردە؟ جاقسىلىق اتاۋىنىڭ بارلىعى دا انانىڭ سۇتىنەن تارالعان. سوندىقتان دا قۇرمەتتى اسىل انالار، ءقادىرلى اپايلار، قىزعالداق قىزدار بۇگىنگى «قىزدارعا اسەمدىك جاراسادى» اتتى اشىق تاربيە ساعاتىمىزدى سىزدەردىڭ قۇرمەتتەرىڭىزگە ارنايمىز.
اقىن بوپ ادىلدىكتى جاقتاپ وتەم،
انانىڭ اق ءۇمىتىن اقتاپ وتەم.
ادەپ پەن يناباتتى اقتاپ وتەم
قازاقتىڭ ارۋلارىن ماقتاپ وتەم
اقىن مەن ءانشى دەگەن – ەل ەركەسى،
قازاقتىڭ تارقاماسىن بەرەكەسى.
الدىمىزداعى كەلە جاتقان 8 - ناۋرىز حالىقارالىق انالار مەن قىزدار مەرەكەسى قۇتتى بولسىن! - دەي وتىرىپ سىزدەرگە زور دەنساۋلىق، مول باقىت، ەڭبەكتەرىڭىزگە تابىس تىلەيمىز. قىز بالانىڭ نازىكتە بايسالدى، سابىرلى دا ءتوزىمدى بولۋى ونىڭ العان تاربيەسىنە بايلانىستى. قىز بالانى قۇرمەتتەۋ ولاردىڭ الدىندا دورەكى سويلەمەۋ، ىزەتتى بولۋ، اشەكەيلى بۇيىمداردىڭ ەڭ جاقسىسىن ولارعا ارناۋ ەجەلدەن كەلە جاتقان ءداستۇر.
قىز ەمەس، قىزدىڭ اتى - قىزىل التىن،
كورىنەر تولعان ايداي ءجۇزى جارقىن.
ۇلكەننىڭ الدىن وراپ ءسوز سويلەمەس،
حالقىنىڭ ساقتاي بىلگەن ىزگى سالتىن - دەپ حالىق انىندە بەكەر ايتىلماعان.
“ ۇلىلاردان قالعان ۇلى سوزدەرگە” قۇلاق تۇرەيىك.
اسىلدارعا وي كەرەك،
بوزبالاعا توي كەرەك،
سۇلۋ قىزعا بوي كەرەك(شەرنياز)
2. قىز انادان كورمەيىنشە ۇلگى الماس، ۇل اتادان كورمەيىنشە ۇلگى الماس (قورقىت)
3. اۋەلى اناڭدى سىيلا، سوسىن اناڭدى سىيلا جانە تاعى اناڭدى سىيلا! (مۇحاممەد پايعامبار)
4. انا - بار تىلەگىن پەرزەنتىنىڭ جولىنا، باقىتىنا ارناعان الەمدەگى ەڭ مەيىربان جان. (عابيت مۇسىرەپوۆ)
انا ءوز بالاسىن جانىمەن دە، قانىمەن دە سۇيەدى. (ب. گ. بەلينسكيي)
نازىكتىك اتاۋلىنىڭ جيىنتىعى – انانىڭ الاقانى، سوندىقتان دا ول ءسابي ءۇشىن ەڭ جىلى ۇيا (ۆ. گيۋگو)
انا كورەرگەندىگىنىڭ تەڭدەسى جوق (و. بالزاك)

بايانداما قىز وسە ەلدىڭ كوركى
ستۋدەنتتىمىز: قىز سۇلۋ كورىنەدى بىلىمىمەن
قىز سۇلۋ كورىنەدى قىلىعىمەن،
جارىسا توگىلگەن قوس بۇرىمىمەن
بۇل كۇندە سۇلۋلىقتىڭ ۇلكەنى وسى،
قىز سۇلۋ كورىنەدى بىلىمىمەن
قىز سۇلۋ كورىنەدى شاشىمەنەن،
اي قاباق، قيعاش قارا قاسىمەنەن
قىز سۇلۋ كورىنەدى تولعان ايداي،
ون بەس پەن ون سەگىزدە جاسىمەنەن
قىز سۇلۋ كورىنەدى ورمەگىمەن،
ءتىزىلىپ ءسوز مارجانىن تەرگەنىمەن
مايىسا بۇراتىلىپ، مايدا باسىپ،
جانىڭا ناز قىلىقپەن كەلگەنىمەن
دارىتقان بار اسىلدى ءوز ەلىنەن،
قىز سۇلۋ كورىنەدى ونەرىمەن
قۇلپىردى قازاقستان ارۋلارى
وتكەندەي سۇلۋلىقتىڭ ەلەگىنەن
ستۋدەنتتىمىز: قىزدارعا
ءومىر قاتال كوتەرمەيدى ويىندى
ۇقپايدى دا كەيدە ىزگى ويىندى
تاعدىر جولىن جىڭىشكەلەۋ ومىردە،
جامان اتتان اۋلاق ۇستا بويىڭدى
قىز عۇمىرىڭ ۇلپىلدەگەن گۇلىڭمەن
تەربەتىلگەن اق سامالمەن، كۇنمەنەن
ابايلاپ ءجۇر ەرتە ۇزۋگە تىم عۇمىر،
تاسباۋىردان ءقادىرىڭدى بىلمەگەن.
بايقا بوتام وتە نازىك جانىڭدى،
ايقاۋ بولما، قىزىققا كوپ سالىنبا
كىر كەلتىرمە قىز اتىڭا، ارىڭا
شالىس باسىپ، ءتۇسىپ كەتپە جالىنعا
توتەپ بەرسىن داۋىلدارعا جەلكەنىڭ
سارقىلماسىن بال قىلىقتى ەرتەڭىڭ
كۇرەس ەركەم، جامان اتپەن جوسىماي
كۇندەي نۇرلى بولۋ ءۇشىن ەرتەڭىڭ.

ستۋدەنتتىمىز: قارىنداس و. اۋباكىروۆ
قارىنداس، قالاي ساعان تابىنبايسىڭ،
ماۋەلى گۇلدەپ تۇرعان باعىمدايسىڭ.
ەركەلەپ اعا دەگەن نازىڭ قانداي
كەتپەيتىن تاڭدايىمنان بالىمدايسىڭ
قارىنداس، قالاي ساعان تابىنبايسىڭ،
ىزدەسەم ساعىنعاندا تابىلمايسىڭ
الدىمنان ايداي بولىپ شىقساڭ داعى
مەن ءۇشىن قول جەتپەيتىن ساعىمدايسىڭ
قارىنداس، قالاي ساعان تابىنبايسىڭ،
ارايلى الاۋلاعان تاڭىمدايسىڭ
وزىڭدەي اقىلدىنى ۇناتاتىن،
كىشكەنتاي كەۋدەمدەگى جانىمدايسىڭ.

ستۋدەنتتىمىز قىزدارعا كەڭەس!
- ەي، قىزدار
ۇشىپ قونىپ، جات قىلىققا جەلىكپە،
ونەگەلى وسكەن جانعا ەلىكتە
مودا قۋىپ بويانعاننان تۇك شىقپاس،
مي بولماسا، نە تۇر دەيسىڭ كورىكتە
اراق پەنەن تەمەكىگە جۋىما،
جەلىكپەڭدەر ىشكىلىكتىڭ بۋىنا
جىن ويناققا ءۇيىر بولساڭ وپىق جەپ
الدانارسىڭ الاياقتىڭ قۋىنا
ءۇيىر بولما مەيرامحانا كافەگە
ساۋ باسىڭدى ۇشىراتار قاتەرگە.
ءومىر بويى وكىنىشپەن وتەرسىڭ
ءبىر ۇرىنساڭ تۇزەلمەيتىن قاتەرگە
كوشە كەزىپ جۇرمەڭدەرشى قاڭعىرىپ،
ەستىلەدى قىز جۇرگەن جەر جاڭعىرىپ
وتىرىسقا كۇندىز كەتىپ ۇيىڭنەن
كەلىپ جۇرمە قيسالاڭداپ تاڭعا ۇرىپ
ءوزىڭ كەلىپ جىگىتتەرگە ۇرىنبا
ەلەڭ ەتسەڭ، اتىڭ شىعار قىرىمعا
ءازىل ايتقان ماس جاستارعا ءقادىرىڭ
جاۋاپ قايتپا، ەسىڭ بولسا بۇرىلما
ەسكە الىڭدار بۇل ءومىردىڭ ساباعىن
جەتىلدىرىپ وي - ءورىسىن سانانىڭ
دۇرىس، تەرىس جاعىن ويناپ ءبىلسىن دەپ
بارلىق قىزدار ساباعىنا سالامىن.
قىزدارعا ارناپ جىر جازباعان اقىن جوق، ءان شىعارماعان سازگەر جوق. قىزىل گۇل، قاراقات كوز، قيعاش قاس، الما مويىن - بۇلاردىڭ بارلىعى ءبىزدىڭ اسەم قىزدارىمىزعا ارنالعان تەڭەۋلەر.
اۋەزى ءان، جانى راۋشان، كۇي جۇرەگى،
شەل باسقان سەزىمدى دە يدىرەدى.
بيلەسە قىزدارىمىز مىڭ بۇرالىپ،
جەر تەربەلىپ، اسپانىمدا كۇن كەلەدى
بي:
و، بۇل سوزدەر سۇيەكتەن وتەر دەمدە!
توقتالامىز ەندى ءبىز، ال حالايىق،
قاناتتى ءسوز، ماقال - ماتەلدەرگە دەپ كەزەكتى قىز - بويجەتكەن، ايەل تۋرالى ماقال - ماتەلدەرگە بەرەمىز.
سۇلۋ - سۇلۋ ەمەس، سۇيگەن سۇلۋ
قىزىم ساعان ايتام، كەلىنىم سەن تىڭدا
جاقسى ۇيگە تۇسكەن كەلىن - كەلىن بولادى
كەلىنى جاقسىنىڭ - كەرەگەسى التىن
قىزعا قىرىق ۇيدەن تىيىم
اپاسىنىڭ كيگەن تونىن، سىڭىلىسىدە كيەدى

قىزدى كىم سۇيمەيدى، قىمىزدى كىم ىشپەيدى
اناسىن كورىپ قىزىن ال، ىدىسىن كورىپ اسىن ءىش
وتىرعان قىز ورنىن تابادى

قىزدىڭ قۇنى قىرىق جەتى
قىزعا بەرگەن كورىنبەس
توركىن دەسە قىز توزبەيدى
قىزدىڭ كوزى قىزىلدا
قىز بالا كىسىنىڭ كىسىسى
قىزدىڭ قاباعىندا قۇت بار
قىز نازى قىرىق كىسىنى ماس قىلادى.
قىز اۋىر ما، تۇز اۋىر ما،
قىزى باردىڭ — نازى بار
سۇيكىمدى دۇنيەنىڭ سۇلۋلىقتا
(ەرتەگى)
ەرتە، ەرتە، ەرتەدە، ۇلكەن ءبىر شاحاردىڭ حانى ءوز بالاسىنا جار تاڭداپ، جار سالىپتى. «كىمدە كىم ءوز پاراساتى مەن اقىلىن مەنىڭ الدىمدا كورسەتە السا، سول قىزدى مەن ءوز سارايىما حانشا ەتەمىن» دەيدى. بۇل جار سالۋدى ەستىگەن قىزدار جان - جاقتان اعىلا باستايدى. ءبىرى ءوزىنىڭ قىمبات اشەكەيىمەن سۇلۋ بولعىسى كەلەدى، ءبىرى ادەمى ءسان - سالتاناتىمەن كوزدى اربايدى. ءبىراق حان الدىندا ءار قىز تەك سۇلۋلىعىن كورسەتە العانمەن، پاراساتىن كورسەتە الماپتى. ءتىپتى، سۇلۋلىق پەن پاراساتتىڭ ءبىر - بىرىنە قاتىسى نە دەپ تاڭدانعاندارى دا جوق ەمەس. وسىلايشا، ءبىراز تاڭداۋمەن حان دا، ونىڭ بالاسى دا شارشايدى. ءسويتىپ كۇندەر وتە حاننىڭ بالاسى ەندى ەل ارالاۋعا شىعادى. از ءجۇردى مە، كوپ ءجۇردى مە، بەلگىسىز، كۇندەردىڭ كۇنىندە ءبىر ەلدىڭ شەتىنە كەلىپ، ءبىر جۇپىنىلاۋ ءۇيدىڭ قاسىنان ءوتىپ بارا جاتىپ، سۇلۋلىعى كوزدى الداماسا دا سۇيكىمدى ءبىر قىزدى كورەدى. قىز جانىنا جينالعان بارلىق كىشكەنە قىزدارعا كەستە ءىلۋدى ۇيرەتىپ وتىرادى. جىگىت وعان:
— سىڭلىلەرىڭ نە دەگەن كوپ ەدى؟ – دەپ تاڭدانىسىن جاسىرمايدى. قىزدا جىگىتكە ءبىر ءسات كوز تاستاپ، تانىماسا دا يناباتتىلىقپەن امانداسادى. ۇيىنە كىرىپ، جولاي وتكەن جىگىتكە سالقىن سۋسىن ۇسىنادى. سوسىن بارىپ، بۇل قىزداردىڭ ءوز شاكىرتتەرى ەكەنىن، ءوز قولىنان كەلگەن ونەرىن باسقاعا ۇيرەتۋدى جانى سۇيەتىنىن ماقتانىشپەن اڭگىمەلەيدى. قىزدىڭ سىڭعىرلاعان ءۇنى مەن وزىنە جاراسقان ۇياڭدىعى، ادەپتىلىگى مەن سىپايىلىعىنا ءتانتى بولعان جىگىت سول ارادا ءوز جۇرەگىنىڭ شەشىمىن ايتىپ، اكەسىنە وسى ەلدىڭ ادامدارىنا ءسوز سالىپ، قىزدى ايتتىرىپ الادى. ءبىر قىزىعى، اكەسى مەن شەشەسىنەن بولەك، قىزدى بۇكىل اۋىل قيماستىقپەن شىعارىپ سالادى. قوشتاسار ساتتە اۋىلدىڭ ءسوز توقتاتقان قارياسى:
— سۇيكىمدى دۇنيەنىڭ سۇلۋلىقتا دەۋشى ەدى بۇرىنعىلار. ءبىزدىڭ قىزىمىز ءوزىنىڭ جان سۇلۋلىعى مەن ءتان سۇلۋلىعىن قاتار الىپ جۇرگەن قىز ەدى. وسى قىزدىڭ ارقاسىندا ءبىزدىڭ اۋىلىمىز دا سۇيكىمدى بولعان ەكەن. ءبىزدىڭ التىنىمىزدى قادىرلەي ءبىل، — دەپ، شىعارىپ سالعان ەكەن.
«ويلانايىق، پىكىرلەسەيىك» سۇراقتار بويىنشا پىكىر الىسۋجىگىت نەلىكتەن قىزدى تاڭدادى؟
اسەمدىكتىڭ ادام ومىرىندەگى ماڭىزى قانشالىقتى تەرەڭ دەپ ويلايسىزدار؟
قىزدارعا اسەمدىك جاراسادى دەگەندى قالاي تۇسىنەسىزدەر؟
ادەپ ارىدەن باستالادى دەگەندى قالاي تۇسىنەسىز؟
ادەپتىلىك پەن اسەمدىلىك سوزدەرىنىڭ ايىرماشىلىعى؟
قازىرگى قازاق قىزدارىنىڭ بويىنان ادەپتىلىك پەن ادەمىلىكتى كورە الامىز با؟
قىزبالا – بويجەتكەن، كەلىن، انا،
ءبارى دەدەر كەزىندە دارا تۇلعا،
ۇرپاعىنىڭ ويلاساڭ بولاشاعىن،
قىزدى سىيلا، جاماعات قىزدى سىيلا.

ءان: «باعالا ونى باعالا»
ورىندايتىن:

مىڭ بۇرالعان ارۋلار اڭداپ باسىپ،
كەلەدى مىنە ورتاعا تولقىپ باسىپ،
ارۋلارىن سىيلاعان حالقىم مەنىڭ،
كوڭىلدى قوشەمەتپەن قارسى الايىق
سىرماق ويىپ، تەكەمەت، كيىز باسقان،
ونەرلى شەبەرلەر بار داڭقى اسقان،
شەشە كورگەن تون پىشەر دەگەن راس
قىزدارىمىز شەبەر قولعا ارالاسقان – دەي كەلە قىزدارىمىزعا الدىن الا ۇيگە تاپسىرما بەرىلگەن بولاتىن ءوز قولدارىنان جاسالعان كەز كەلگەن زات جاساپ كەلۋ. ولاي بولسا قىزدارىمىزدى كەزەكتەسىپ شاقىرايىق.
ستۋدەنتتىمىز انا
انا دەيمىز بارىمىزدە اڭقىلداپ،
انا دەيمىز جاس سابيدە جارقىلداپ،
انا دەگەن بايتەرەگى ءومىردىڭ،
انا دەگەن التىن قازىق التىن ب ا ق!
و، انالار وسىندايسىڭ بارىڭدە،
وسىندايسىڭ جاسىڭداعى كارىڭدە،
سىيىناتىن وسى ومىردە قۇدىرەت،
سىيىنار ەم انا دەگەن تاڭىرگە، دەي وتىرىپ وزىمىزگە باستاۋىش سىنىپتا «ا» دەگەندە انا دەپ ۇيرەتكەن ۇستازىمىز ۇسەنوۆا بايان اپايعا 8 - سىنىپ وقۋشىلارى اتىنان كوپتەن - كوپ راحمەتىمىزدى ايتامىز.
ستۋدەنتتىمىز «انا» تولەگەن ايبەرگەنوۆ
ارمانىڭدى اقتارمىن با جۇرەگىمدە تەربەسەم،
ايعا ءسىڭلى، قارىنداسسىڭ قاسيەتتى جەرگە سەن.
مەن ءوزىڭدى تەڭدەس جوق قۇدىرەت دەپ تۇسىنەم،
سەندىك قۋات مىڭ ەسە ارتىق جەردىڭ تارتۋ كۇشىنەن.
سۇلۋ الەم، الەم سۇلۋ سەن جاراتقان اداممەن،
كوك جولىنىڭ قارسىلىعىن قاعىپ تاستاپ بارام مەن.
سەندىك قۋات بولار، بالكىم، باسىن ءيدى كوك ماعان.
ءار كەز سەنەن تۋعانىمدى ەسىمە السام، توقتامان.
ال ۇمىتسام، ۇمىت بولىپ قالارىمدى بىلەمىن،
ۇمىت قالماۋ ءۇشىن مەنىڭ شارق ۇرادى جۇرەگىم.
شات ءجۇرىپ - اق قاس قاققانشا بولامىن مەن شەرمەندە،
جەتىم ەمەس كەي انانىڭ جەتىمدىگىن كورگەندە،
كوز الدىمدا جاس دوڭگەلەپ بۋلىعام دا ىزادان،
ماعان ءتىپتى ءسوز كەلمەيتىن ۇياتتاردان قىزارام.
بۇل دۇنيەگە ونسىز داعى كەتكەن جوق پا كوپ ەسەڭ،
و، انالار، كەي پىسىقتى جاراتاسىڭ نەگە سەن!
تاسباۋىرلار دۇنيەگە كەلسىن دە، تەز كەتسىن دە،
الدە وزگەلەر وندايلاردان جيىركەنسىن دەيسىڭ بە؟
قاي كەۋدەنى جىلىتادى لاپىلداعان وتپەنەن،
ءوز كەۋدەسىن جىلىتۋعا قۇدىرەتى جەتپەگەن.
اناڭ ساعان كەرەك بولسا، بالاعا دا سەن كەرەك،
كەزەكپەنەن اۋىساتىن عۇمىر عوي بۇل دوڭگەلەك.
انا كەرەك! و، ادامدار، انا كەرەك ادامعا،
اناسىزدار اڭ سياقتى كۇن كەشىپ ءجۇر عالامدا.
پىكىرىمدى ۇناتپاعان تاپتىق تا دەر دانانى،
دانالىقتىڭ قاجەتى جوق سىيلاۋ ءۇشىن انانى.

قورىتىندى: اسەمدىك ادام ءومىرىنىڭ ءسانى بولىپ قانا تابىلمايدى، ول ونىڭ ءمانى دەسەك تە قاتەلەسپەيمىز. ويتكەنى ەڭبەك – ادامدى ادام ەتكەن بولسا، سۇلۋلىق — ادام بويىن قۋانىش، اسەم سەزىمگە بولەي وتىرىپ، سول ەڭبەككە دەگەن تالپىنىستى، قۇشتارلىقتى وياتادى، سۇلۋ قيمىلدار مەن اسەم دە ادەمى قىلىقتاردى، ادەتتەردى قالىپتاستىرادى. اسەمدىكتى تابيعاتتان ۇيرەنەتىنىمىز شىندىق. ادامنىڭ ءومىرىن اسەم ەتەتىن تاعى ءبىر كۇش – ول ونەر