قىزدىڭ ارى – ۇلتتىڭ ارى! قىزدارمەن جۇمىس
تاقىرىبى: «قىزدىڭ ارى – ۇلتتىڭ ارى!» قىزدارمەن جۇمىس
ماقساتى: قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق بولمىسىن ساقتاي وتىرىپ، قىزدارعا جات قىلىقتاردى اجىراتا بىلۋگە، ولاردىڭ دەنساۋلىعىنا، ۇلت بولاشاعىنا، رۋحاني بايلىعىنا، تاربيەسىنە كەلتىرەتىن زيانى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ، ولاردىڭ ىشكى جانە سىرتقى جان دۇنيەسىنىڭ ادەمى دە ارلى بولۋىنا شاقىرۋ.
پسيحولوگ: قىز ءومىردىڭ گ ۇلى. قىز – قىزعالداق دەپ ايتىپ جاتادى. جالپى «قىز بالا» ۇعىمىن ءوزىمىز قالاي تۇسىنەمىز، ايتىپ كورەيىكشى كانە؟ كىم ول قىز دەگەن؟ (بولاشاق انا؛ ۇرپاق جالعاسى؛ سۇيىكتى جار؛ ۇلتتىڭ ۇياتى، حالىقتىڭ شىرايى؛ )
1. اسسوساسيا «قىز» سوزىنە
ءبىر وتباسىنىڭ عانا ەمەس، ءبىر رۋلى ەلدىڭ، قالا بەردى، ءبۇتىن ءبىر ۇلتتىڭ ۇلت بولىپ قالىپتاسۋىنا اسەر ەتەتىن تۇلعانىڭ انا ەكەنى داۋسىز. ول – قاي قوعامنىڭ بولسىن، باستى كۇرەتامىرى. انانىڭ ايالى الاقانىنىڭ جىلۋى ارقىلى ءبىز مەيىرىم مەن شاپاعاتقا بولەنەمىز. ول – انالىق ماحابباتى مەن انا ءسۇتى ارقىلى ۇلتتىڭ اسىل قاسيەتىن دە، اتا - بابا وسيەتىن دە، اسىل ءدىنى مەن انا ءتىلىن دە، سالتى مەن ءدىلىن دە ۇرپاق بويىنا دارىتاتىن جان. ال بۇگىنگى انا – كەشەگى بويجەتكەن قىز – ەرتەڭگى اسىل اجە.. دەمەك، ەرتەڭ ەلدىڭ باتىرى مەن اقىنىن، كورەگەن كوسەمىن، ءسوزۋار شەشەنىن، توپ جارار ءدۇلدۇلىن دە، ومىرگە اكەلەتىن – انا.
ەندى بۇگىنگى تاقىرىبىمىزعا وي سالار، جينالىسىمىزدىڭ وربۋىنە جول اشار ۆيدەوروليكتى كورسەك.
2. ۆيدەوروليك
پسيحولوگ: وسى ۆيدەوروليكتەن وزدەرىڭىزگە نە تۇيدىڭىزدەر؟ بۇگىنگى جاستار «زامان وسىنداي» دەگەن جەلەۋمەن باتىستىق مەنتاليتەتكە دەن قويعان. قىزدارىمىز بۇرىمىن قىرقىپ، ءتىپتى، شاشىن سىپىرىپ ساندەنسە، ءتىپتى، شاشى بار ارۋلارىمىزدىڭ ءوزى ونى سان تۇسكە بوياپ اۋرە. بۇل – ءبىر. ەكىنشىدەن، ەتەك - جەڭى قىسقارىپ، كەۋدەسى جارتىلاي جالاڭاش كيىم كيىپ جۇرگەندەر دە ءوزىمىزدىڭ قاراكوزدەرىمىز. ال ىشىمدىككە سىلقيا تويىپ، ماس بولۋ مەن شىلىمدى بۇرقىراتىپ ءجۇرۋى، ءتىپتى، سانگە اينالعانداي. جۇزىنەن ۇياتى توگىلىپ تۇراتىن قازاق قىزى بۇگىندە ەشكىمنەن قىمسىنباستان - اق كوشە بويىندا قۇشاقتاسىپ تۇرعانىن كورگەندە كىمگە كىنا ارتارىڭدى بىلمەي دال بولاسىڭ. «جانىم ارىمنىڭ ساداعاسى» دەپ سانايتىن حالىقتىڭ ۇل - قىزى نەلىكتەن ارسىزدىققا بارۋدا؟ بۇعان قوعام كىنالى مە؟ الدە، بالالارىنىڭ ماتەريالدىق جاعدايىن عانا جاساپ بەرۋدى الدىڭعى ورىنعا قويىپ، بالا تاربيەسىن ۋىسىنان شىعارىپ العان اتا - انا كىنالى مە؟ بىرەۋى قوعام دەسە، ەندى ءبىرى «قوعام دا ادامنىڭ ءىس - ارەكەتىنەن وزگەرەدى ەمەس پە؟» دەپ داۋ ايتارى انىق…
ال ءقازىر «14 - 15 جاستاعى مەكتەپ وقۋشىسى جۇكتى بولىپ، تۇسىك جاساتىپتى» دەسە دە سەلت ەتپەيتىن بولدىق. سەبەبى – بۇل ۇيرەنشىكتى قۇبىلىسقا اينالىپ بارادى. ەڭ قورقىنىشتىسى دا – وسى. قارعا تامىرلى قازاقتىڭ ۇرپاعىن تاربيەلەپ، ومىرگە ۇلى تۇلعالار اكەلەتىن بولاشاق انالارىمىز ءوزىنىڭ ەرتەڭگى تاعدىرىنا بۇگىن بالتا شاۋىپ جاتىر.
3. سۇراق
1. «ءبىر قولىمەن بەسىكتى، ءبىر قولىمەن الەمدى تەربەتەر» ارۋلارىمىزدىڭ وسىنداي كۇيگە تۇسۋىنە نە سەبەپ بولدى؟ اسىرەسە، كەيىنگى ون – ون بەس جىلدىڭ ىشىندە قىزدارىمىزدىڭ ابدەن جالاڭاشتانىپ كەتۋىنە نە اسەر ەتتى؟
2. «قىزعا قىرىق ۇيدەن تىيىم سالۋ» ماتەلىنىڭ ماعىناسى نەدە؟ «قىزعا قىرىق ۇيدەن تىيىم» دەپ قازاق سالت - داستۇرىندە تاربيەلىك ۇعىم، ۇستانىمدى اتايدى.
4. بەكبولات تىلەۋحان ۆيدەوروليك
ءقازىر ەلدىڭ كوركى بولار قىزدارىمىز ەلدىڭ ۇياتىنا اينالىپ كەتكەندەي. جاز شىعا تابيعات جاسىل جامىلعىسىن جامىلا باستاسا، ءبىزدىڭ ارۋلارىمىز ۇستەرىندەگى «ارتىق كيىمدەرىن» تاستاي باستايدى. ءسان قۋىپ كەتكەن قىزدارىمىزعا قاراپ، ۇيات، ادەمىلىك، بيازىلىق، يماندىلىق سەزىمدەرى قايدا كەتكەن، دەپ تاڭ قالاسىڭ. ال كىندىكتى اشىپ ءجۇرۋ – ءدال ءقازىر قىزداردىڭ داعدىلى ادەتىنە اينالىپ بارادى. جاستايىنان اشىق-شاشىق ايەلدەردى كورىپ وسكەن ۇل بالادا ايەل زاتىنا دەگەن قۇرمەت قايدان بولسىن؟
پسيحولوگ: قوعامداعى قىزداردىڭ ابىروي – بەدەلىنىڭ ءتۇسىپ كەتۋى، الدانعان، زورلانعان قىزداردىڭ كوبەيۋى، تاستاندى بالالاردىڭ كوز جاسى – وسىلاردىڭ سالدارى ەمەس پە؟ تۇنگى ۋاقىتتا، جارتىلاي جالاڭاش جىگىتتەرمەن سەرۋەندەۋگە شىققان قىزدى، اش قاسقىرلاردىڭ اراسىنا كىرگەن قويعا تەڭەسە دە بولادى. پايعامبارىمىز (س. ع. س.) بىلاي دەگەن ەكەن: «ۇيات پەن يمان ءبىر – بىرىمەن تىعىز بايلانىستى، ەگەر بىرەۋى جوعالسا، ەكىنشىسى قوسا كەتەدى». ەندەشە، ادامدار ءوز ۇياتتارىن جوعالتۋ ارقىلى يماننان دا الىستاپ بارادى. ال يمان جوعالسا، بولاشاقتىڭ بۇلىڭعىر تارتارى ءسوزسىز.
5. ساۋالناما قورىتىندىسى
1. «قىز بالا» ۇعىمىن قالاي تۇسىنەسىڭ؟
قىز بالانى كوز الدىمىزعا بىلاي ەلەستەتەمىز – سىپايى، نازىك، ادەمى، ادەپتى، اقىلدى، جاقىن دوس، كورىكتى، ۇقىپتى، تاربيەلى، بولاشاق انا.
2. ساعان قىز بالانىڭ قانداي قاسيەتتەرى ۇنايدى؟
يناباتتىلىعى، سىپايىلىعى، ىزەتتىلىگى، اقىلدىلىعى، ادەپتىلىگى، مەيىرىمدىلىگى، سابىرلى بولۋى، ۇستامدىلىعى.
3. ءوزىڭ قانداي قىزدارمەن دوستىق قارىم - قاتىناستاسىڭ؟
ادەپتى، يناباتتى، ءتارتىپتى، ار - ۇياتى جوعارى، اقىلدى، ونەرلى، قاراپايىم، سابىرلى، ومىرگە كوزقاراسى جاقسى، بىلىمگە قۇشتار.
4. «قىزىم ۇيدە، قىلىعى تۇزدە» دەگەن ماقالدى اشىپ ايت؟
ۇيدە اقىلدى، ادەپتى، ءتارتىپتى بولىپ كورىنگەنىمەن، باسقا ورتادا ءوزىن جاعىمسىز جاقتارىمەن، ەرسى قىلىقتارىمەن كوزگە تۇسكەن قىزدار. بۇل جەردەن قىزداردىڭ ەكى جۇزدىلىگىن كورەمىز. «كۇندىز يمان، كەشكە يۆان»، - دەگەنگە كەلەدى.
5. ءقازىر ءوزىڭ بايقاعان ءبىزدىڭ مەكتەپتەگى قىز بالالاردىڭ بويىنداعى جاعىمسىز قاسيەتتەردى اتا؟
قىزداردىڭ دورەكى، انايى سويلەۋى، سوزگە ارالاسۋى، قىرسىقتىق، مۇعالىمدەردى سىيلاماۋى، مەكتەپ فورماسىن دۇرىس ساقتامايدى، وسەك ايتۋى، داراڭداعان دورەكى ءىس - ارەكەتتەرىن كورەمىز.
ال، قىزدار! ۇلداردىڭ بۇل بەرگەن جاۋاپتارىنا نە دەيسىڭدەر؟ وتىرىكپە، الدە شىندىققا جاناسقان با؟ ارينە بۇل ايتىلعان اششى شىندىق.
پسيحولوگ: مۇقاسان مەن نۇرلاننىڭ «ءازىل شۋماقتارىنان» ءبىر دالەل:
«كويلەك كيىپ ءبىر قىز ءجۇر،
اشىق - شاشىق بوربايعا،
جىرىق - قارىس ەتەگى.
سۋىق تيسە توڭباي ما؟
جالتىراعان جانباسى،
ۇيات قايدا، ار قايدا.
بۇلتىڭ - بۇلتىڭ ەتەدى.
ۇرسۋ كەرەك مۇندايدا؟»
اشىق - شاشىق كيىنگەننەن جاقسى كورىنبەيسىڭ، كەرىسىنشە كورگەن ادام «مىنانى ايتاتىن اتا - اناسى، ۇستازى جوق پا؟» دەگەن ويعا قالادى. ەرسى بويانۋ دا كورۋگە قولايسىز اسەر قالدىرادى. كوپشىلىك ورىنداردا قاتتى كۇلۋ، قاتتى سويلەۋ، ەشكىممەن ساناسپاي ءوز بەتتەرىنشە داۋرىعىپ دورەكى سويلەپ، ايعايلاپ سويلەۋ وتە ۇيات، ءوزىمشىل، وركوكىرەكتىكتى كورسەتەدى. قالاي بولسا سولاي سويلەۋ، كيىنۋ تالعامسىزدىق پەن تۇرپايىلىق بەلگىسى. ۇلكەننىڭ ايتقان سىن ەسكەرتپەسىن، اقىلىم وزىمدىكى دۇرىس دەمەي، «قالاي ايتىلدى، نەگە ايتتى؟» دەپ ءوز - وزىڭە تالداۋ جاساعان دۇرىس. «سىن تۇزەلمەي، ءمىن تۇزەلمەيدى» دەگەن بار عوي. ءاربىر قىز بالا وزىنەن كەيىنگىلەرگە ۇلگى بولۋ كەرەك. ۇلكەندى سىيلايتىن جاقسى قىز، ونەگەلى تاربيەلى قىز.
«قىزدى قىرىق ۇيدەن تىيعان» دانا حالقىمىز ولاردىڭ تاربيەسىنە كوپ كوڭىل بولگەن. بوي جەتكەن ارۋ قىزداردىڭ سىرت كوزدەردەن ساقتاپ، ولاردى بيازىلىققا، يبالىلىققا تاربيەلەگەن.
«قىزدىڭ ارى – ۇلتتىڭ ارى!»، - دەدىك بۇگىنگى باس قوسۋىمىزدا.
رەفلەكسيا. بولاشاعىمىز بۇلىڭعىر بولماس ءۇشىن، نە ىستەۋىمىز كەرەك؟ نەمەسە نەنى ىستەمەۋىمىز كەرەك؟ قازىرگى قىزدارىمىز قانداي بولۋى كەرەك؟ ولارعا قانداي تاربيە قاجەت؟
1. بۇگىنگى سىرلاسۋدان وزىڭە نە الدىڭ؟
2. سەنى قانداي تاقىرىپ تاعى تولعاندىرادى؟
ش. ۋاليحانوۆتىڭ: «اق جولعا باستايتىن جەتى جەتەكشىسى»، وسىنى بويىنا سىڭىرە بىلگەن ادام تاربيەلى ادام.
1. ادامنىڭ باسشىسى – اقىلى.
2. جەتەكشىسى – تالاپ.
3. شولۋشىسى – وي.
4. سىناۋشىسى - حالىق.
5. قورعاۋشىسى – سابىر.
6. قورعانىشى – مىنەز.
7. ەڭ قىمباتتىسى – ار.
8. تاۋسىلمايتىنى – ارمان.
9. بارلىعىنان قىمباتتىسى – ءومىر.
قازاق حالقى قىزىنىڭ جازىلماس دەرتكە ۇشىراماۋى ءۇشىن، جازا قادام باسپاۋ ءۇشىن قىزدارىنا مىناداي ون ءتۇرلى تالاپ قويعان.
1. ادەپتى.
2. ار - وجدانى پاك بولۋ.
3. كەڭ پەيىل، كەشىرىمدى بولۋ.
4. مەيىر - شاپاعاتتى بولۋ.
5. اقىل - پاراساتتى بولۋ.
6. سابىرلى - سالماقتى بولۋ.
7. ادال بولۋ.
8. اق جارقىن بولۋ،
9. وجەت، باتىل بولۋ،
10. ۇيات نامىستى بولۋ.
بۇل تيىم سوزدەردىڭ ماعىناسىن ءتۇسىنىپ، ەستە ساقتاۋ قاجەت. ايتىلعان ونەگەلى تيىم سوزدەر ۇستازداردىڭ سىنىپ جەتەكشىلەرىنىڭ ۇيرەتكەن، اقىل - كەڭەس، ءبىلىمى اتا - انانىڭ بەرگەن تاربيەسى ءبارى - ءبارى ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ بولىپ تابىلادى. قىز بالالاردىڭ جاسىراتىن ەش نارسە بولماۋ كەرەك. تۇسىنبەگەن، ءوز باسىنا كەزدەسكەن كەيبىر جاعدايلاردى اشىق ايتىپ پىكىرلەسۋ دە ادامدىقتىڭ بەلگىسى. اتا - اناڭدى، ۇستازىڭدى سىيلا، ايتقانىن تىڭداۋ كەرەك. ولار سەندەردى قورعايدى دا، قولدايدى دا.
قورىتىندى: سونىمەن قورىتىندىلاي كەلە، قىزدارىمىزعا ايتارىم:»كەز كەلگەن كورگەنىڭە ەلىكتەمەي قازاق قىزدارىنا ءتان قاسيەتتەردى بويىڭا ءسىڭىرىپ، ۇلكەننەن ونەگە الىپ، ۇلتتىق ءداستۇرىمىزدى جالعاستىراتىن يبالى، يناباتتى، ءبىلىمدى قازاق قىزىنا لايىق بول»دەمەكپىن.
اتا - اناعا ءسوز كەلتىرمەيتىن، انانىڭ ماقتانىشى بولىڭدار. تارتىبىڭمەن، ونەرىڭمەن ۇلتىنىڭ نامىسىن قورعايتىن مەكتەپ ماقتانىشى بولىڭدار.
ءابىش كەكىلبايەۆ: دۇنيەدەگى اسىل اتاۋلىنىڭ ءبارى كۇننىڭ نۇرىنان، انانىڭ اق سۇتىنەن جارالادى ەمەس پە؟! ال بۇگىنگى قىز ەرتەڭ سۇيىكتى جار، اياۋلى انا ەكەنىن ەستەن شىعارماعانىمىز ابزال. وسى ولەڭ شۋماقتارىنىڭ ءار جولىن جانىڭدا ۇستاعانىڭ ءجون، ەگەر جاقسى ادام اتانعىڭ كەلسە، قىزىم:
- ەي، قىزدار
ۇشىپ قونىپ، جات قىلىققا جەلىكپە،
ونەگەلى وسكەن جانعا ەلىكتە.
مودا قۋىپ بويانعاننان تۇك شىقپاس،
مي بولماسا، نە تۇر دەيسىڭ كورىكتە.
اراق پەنەن تەمەكىگە جۋىما،
جەلىكپەڭدەر ىشكىلىكتىڭ بۋىنا.
جىن ويناققا ءۇيىر بولساڭ وپىق جەپ،
الدانارسىڭ الاياقتىڭ قۋىنا.
ءۇيىر بولما مەيرامحانا، كافەگە
ساۋ باسىڭدى ۇشىراتار قاتەرگە.
ءومىر بويى وكىنىشپەن وتەرسىڭ
ءبىر ۇرىنساڭ تۇزەلمەيتىن قاتەگە.
كوشە كەزىپ جۇرمەڭدەرشى قاڭعىرىپ،
ەستىلەدى قىز جۇرگەن جەر جاڭعىرىپ
وتىرىسقا كۇندىز كەتىپ ۇيىڭنەن،
كەلىپ جۇرمە قيسالاقتاپ تاڭعا ۇرىپ.
ءوزىڭ كەلىپ جىگىتتەرگە ۇرىنبا،
ەلەڭ ەتسەڭ، اتىڭ شىعار قىرىمعا
ءازىل ايتقان ماس جاستارعا ءقادىرىڭ
جاۋاپ قاتپا، ەسىڭ بولسا بۇرىلما.
ەسكە الىڭدار بۇل ءومىردىڭ ساباعىن،
جەتىلدىرىپ وي - ءورىسىن سانانىڭ.
دۇرىس، تەرىس جاعىن ويلاپ ءبىلسىن دەپ،
بارلىق قىزدار ساباعىنا سالامىن.
قىزدارعا!
ءومىر قاتال كوتەرمەيدى ويىندى،
ۇقپايدى دا كەيدە ىزگى ويىڭدى.
تاعدىر جولىڭ جىڭىشكەلەۋ ومىردە،
جامان اتتان اۋلاق ۇستا بويىڭدى.
قىز عۇمىرىڭ ۇلپىلدەگەن گۇلدەرمەن،
تەربەتىلگەن اق سامالمەن، كۇنمەنەن
ابايلاپ ءجۇر ەرتە ۇزۋگە تىم عۇمىر،
تاسباۋىردان ءقادىرىڭدى بىلمەگەن.
بايقا بوتام وتە نازىك جانىڭدى،
اڭقاۋ بولما، قىزىققا كوپ سالىنبا
كىر كەلتىرمە قىز اتىڭا، ارىڭا
شالىس باسىپ، ءتۇسىپ كەتپە جالىنعا.
توتەپ بەرسىن داۋىلدارعا جەلكەنىڭ
سارقىلماسىن بال قىلىقتى ەرتەڭىڭ
كۇرەس ەركەم، جامان اتتان جاسىماي،
كۇندەي نۇرلى بولۋ ءۇشىن ەرتەڭىڭ.
ماقساتى: قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق بولمىسىن ساقتاي وتىرىپ، قىزدارعا جات قىلىقتاردى اجىراتا بىلۋگە، ولاردىڭ دەنساۋلىعىنا، ۇلت بولاشاعىنا، رۋحاني بايلىعىنا، تاربيەسىنە كەلتىرەتىن زيانى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ، ولاردىڭ ىشكى جانە سىرتقى جان دۇنيەسىنىڭ ادەمى دە ارلى بولۋىنا شاقىرۋ.
پسيحولوگ: قىز ءومىردىڭ گ ۇلى. قىز – قىزعالداق دەپ ايتىپ جاتادى. جالپى «قىز بالا» ۇعىمىن ءوزىمىز قالاي تۇسىنەمىز، ايتىپ كورەيىكشى كانە؟ كىم ول قىز دەگەن؟ (بولاشاق انا؛ ۇرپاق جالعاسى؛ سۇيىكتى جار؛ ۇلتتىڭ ۇياتى، حالىقتىڭ شىرايى؛ )
1. اسسوساسيا «قىز» سوزىنە
ءبىر وتباسىنىڭ عانا ەمەس، ءبىر رۋلى ەلدىڭ، قالا بەردى، ءبۇتىن ءبىر ۇلتتىڭ ۇلت بولىپ قالىپتاسۋىنا اسەر ەتەتىن تۇلعانىڭ انا ەكەنى داۋسىز. ول – قاي قوعامنىڭ بولسىن، باستى كۇرەتامىرى. انانىڭ ايالى الاقانىنىڭ جىلۋى ارقىلى ءبىز مەيىرىم مەن شاپاعاتقا بولەنەمىز. ول – انالىق ماحابباتى مەن انا ءسۇتى ارقىلى ۇلتتىڭ اسىل قاسيەتىن دە، اتا - بابا وسيەتىن دە، اسىل ءدىنى مەن انا ءتىلىن دە، سالتى مەن ءدىلىن دە ۇرپاق بويىنا دارىتاتىن جان. ال بۇگىنگى انا – كەشەگى بويجەتكەن قىز – ەرتەڭگى اسىل اجە.. دەمەك، ەرتەڭ ەلدىڭ باتىرى مەن اقىنىن، كورەگەن كوسەمىن، ءسوزۋار شەشەنىن، توپ جارار ءدۇلدۇلىن دە، ومىرگە اكەلەتىن – انا.
ەندى بۇگىنگى تاقىرىبىمىزعا وي سالار، جينالىسىمىزدىڭ وربۋىنە جول اشار ۆيدەوروليكتى كورسەك.
2. ۆيدەوروليك
پسيحولوگ: وسى ۆيدەوروليكتەن وزدەرىڭىزگە نە تۇيدىڭىزدەر؟ بۇگىنگى جاستار «زامان وسىنداي» دەگەن جەلەۋمەن باتىستىق مەنتاليتەتكە دەن قويعان. قىزدارىمىز بۇرىمىن قىرقىپ، ءتىپتى، شاشىن سىپىرىپ ساندەنسە، ءتىپتى، شاشى بار ارۋلارىمىزدىڭ ءوزى ونى سان تۇسكە بوياپ اۋرە. بۇل – ءبىر. ەكىنشىدەن، ەتەك - جەڭى قىسقارىپ، كەۋدەسى جارتىلاي جالاڭاش كيىم كيىپ جۇرگەندەر دە ءوزىمىزدىڭ قاراكوزدەرىمىز. ال ىشىمدىككە سىلقيا تويىپ، ماس بولۋ مەن شىلىمدى بۇرقىراتىپ ءجۇرۋى، ءتىپتى، سانگە اينالعانداي. جۇزىنەن ۇياتى توگىلىپ تۇراتىن قازاق قىزى بۇگىندە ەشكىمنەن قىمسىنباستان - اق كوشە بويىندا قۇشاقتاسىپ تۇرعانىن كورگەندە كىمگە كىنا ارتارىڭدى بىلمەي دال بولاسىڭ. «جانىم ارىمنىڭ ساداعاسى» دەپ سانايتىن حالىقتىڭ ۇل - قىزى نەلىكتەن ارسىزدىققا بارۋدا؟ بۇعان قوعام كىنالى مە؟ الدە، بالالارىنىڭ ماتەريالدىق جاعدايىن عانا جاساپ بەرۋدى الدىڭعى ورىنعا قويىپ، بالا تاربيەسىن ۋىسىنان شىعارىپ العان اتا - انا كىنالى مە؟ بىرەۋى قوعام دەسە، ەندى ءبىرى «قوعام دا ادامنىڭ ءىس - ارەكەتىنەن وزگەرەدى ەمەس پە؟» دەپ داۋ ايتارى انىق…
ال ءقازىر «14 - 15 جاستاعى مەكتەپ وقۋشىسى جۇكتى بولىپ، تۇسىك جاساتىپتى» دەسە دە سەلت ەتپەيتىن بولدىق. سەبەبى – بۇل ۇيرەنشىكتى قۇبىلىسقا اينالىپ بارادى. ەڭ قورقىنىشتىسى دا – وسى. قارعا تامىرلى قازاقتىڭ ۇرپاعىن تاربيەلەپ، ومىرگە ۇلى تۇلعالار اكەلەتىن بولاشاق انالارىمىز ءوزىنىڭ ەرتەڭگى تاعدىرىنا بۇگىن بالتا شاۋىپ جاتىر.
3. سۇراق
1. «ءبىر قولىمەن بەسىكتى، ءبىر قولىمەن الەمدى تەربەتەر» ارۋلارىمىزدىڭ وسىنداي كۇيگە تۇسۋىنە نە سەبەپ بولدى؟ اسىرەسە، كەيىنگى ون – ون بەس جىلدىڭ ىشىندە قىزدارىمىزدىڭ ابدەن جالاڭاشتانىپ كەتۋىنە نە اسەر ەتتى؟
2. «قىزعا قىرىق ۇيدەن تىيىم سالۋ» ماتەلىنىڭ ماعىناسى نەدە؟ «قىزعا قىرىق ۇيدەن تىيىم» دەپ قازاق سالت - داستۇرىندە تاربيەلىك ۇعىم، ۇستانىمدى اتايدى.
4. بەكبولات تىلەۋحان ۆيدەوروليك
ءقازىر ەلدىڭ كوركى بولار قىزدارىمىز ەلدىڭ ۇياتىنا اينالىپ كەتكەندەي. جاز شىعا تابيعات جاسىل جامىلعىسىن جامىلا باستاسا، ءبىزدىڭ ارۋلارىمىز ۇستەرىندەگى «ارتىق كيىمدەرىن» تاستاي باستايدى. ءسان قۋىپ كەتكەن قىزدارىمىزعا قاراپ، ۇيات، ادەمىلىك، بيازىلىق، يماندىلىق سەزىمدەرى قايدا كەتكەن، دەپ تاڭ قالاسىڭ. ال كىندىكتى اشىپ ءجۇرۋ – ءدال ءقازىر قىزداردىڭ داعدىلى ادەتىنە اينالىپ بارادى. جاستايىنان اشىق-شاشىق ايەلدەردى كورىپ وسكەن ۇل بالادا ايەل زاتىنا دەگەن قۇرمەت قايدان بولسىن؟
پسيحولوگ: قوعامداعى قىزداردىڭ ابىروي – بەدەلىنىڭ ءتۇسىپ كەتۋى، الدانعان، زورلانعان قىزداردىڭ كوبەيۋى، تاستاندى بالالاردىڭ كوز جاسى – وسىلاردىڭ سالدارى ەمەس پە؟ تۇنگى ۋاقىتتا، جارتىلاي جالاڭاش جىگىتتەرمەن سەرۋەندەۋگە شىققان قىزدى، اش قاسقىرلاردىڭ اراسىنا كىرگەن قويعا تەڭەسە دە بولادى. پايعامبارىمىز (س. ع. س.) بىلاي دەگەن ەكەن: «ۇيات پەن يمان ءبىر – بىرىمەن تىعىز بايلانىستى، ەگەر بىرەۋى جوعالسا، ەكىنشىسى قوسا كەتەدى». ەندەشە، ادامدار ءوز ۇياتتارىن جوعالتۋ ارقىلى يماننان دا الىستاپ بارادى. ال يمان جوعالسا، بولاشاقتىڭ بۇلىڭعىر تارتارى ءسوزسىز.
5. ساۋالناما قورىتىندىسى
1. «قىز بالا» ۇعىمىن قالاي تۇسىنەسىڭ؟
قىز بالانى كوز الدىمىزعا بىلاي ەلەستەتەمىز – سىپايى، نازىك، ادەمى، ادەپتى، اقىلدى، جاقىن دوس، كورىكتى، ۇقىپتى، تاربيەلى، بولاشاق انا.
2. ساعان قىز بالانىڭ قانداي قاسيەتتەرى ۇنايدى؟
يناباتتىلىعى، سىپايىلىعى، ىزەتتىلىگى، اقىلدىلىعى، ادەپتىلىگى، مەيىرىمدىلىگى، سابىرلى بولۋى، ۇستامدىلىعى.
3. ءوزىڭ قانداي قىزدارمەن دوستىق قارىم - قاتىناستاسىڭ؟
ادەپتى، يناباتتى، ءتارتىپتى، ار - ۇياتى جوعارى، اقىلدى، ونەرلى، قاراپايىم، سابىرلى، ومىرگە كوزقاراسى جاقسى، بىلىمگە قۇشتار.
4. «قىزىم ۇيدە، قىلىعى تۇزدە» دەگەن ماقالدى اشىپ ايت؟
ۇيدە اقىلدى، ادەپتى، ءتارتىپتى بولىپ كورىنگەنىمەن، باسقا ورتادا ءوزىن جاعىمسىز جاقتارىمەن، ەرسى قىلىقتارىمەن كوزگە تۇسكەن قىزدار. بۇل جەردەن قىزداردىڭ ەكى جۇزدىلىگىن كورەمىز. «كۇندىز يمان، كەشكە يۆان»، - دەگەنگە كەلەدى.
5. ءقازىر ءوزىڭ بايقاعان ءبىزدىڭ مەكتەپتەگى قىز بالالاردىڭ بويىنداعى جاعىمسىز قاسيەتتەردى اتا؟
قىزداردىڭ دورەكى، انايى سويلەۋى، سوزگە ارالاسۋى، قىرسىقتىق، مۇعالىمدەردى سىيلاماۋى، مەكتەپ فورماسىن دۇرىس ساقتامايدى، وسەك ايتۋى، داراڭداعان دورەكى ءىس - ارەكەتتەرىن كورەمىز.
ال، قىزدار! ۇلداردىڭ بۇل بەرگەن جاۋاپتارىنا نە دەيسىڭدەر؟ وتىرىكپە، الدە شىندىققا جاناسقان با؟ ارينە بۇل ايتىلعان اششى شىندىق.
پسيحولوگ: مۇقاسان مەن نۇرلاننىڭ «ءازىل شۋماقتارىنان» ءبىر دالەل:
«كويلەك كيىپ ءبىر قىز ءجۇر،
اشىق - شاشىق بوربايعا،
جىرىق - قارىس ەتەگى.
سۋىق تيسە توڭباي ما؟
جالتىراعان جانباسى،
ۇيات قايدا، ار قايدا.
بۇلتىڭ - بۇلتىڭ ەتەدى.
ۇرسۋ كەرەك مۇندايدا؟»
اشىق - شاشىق كيىنگەننەن جاقسى كورىنبەيسىڭ، كەرىسىنشە كورگەن ادام «مىنانى ايتاتىن اتا - اناسى، ۇستازى جوق پا؟» دەگەن ويعا قالادى. ەرسى بويانۋ دا كورۋگە قولايسىز اسەر قالدىرادى. كوپشىلىك ورىنداردا قاتتى كۇلۋ، قاتتى سويلەۋ، ەشكىممەن ساناسپاي ءوز بەتتەرىنشە داۋرىعىپ دورەكى سويلەپ، ايعايلاپ سويلەۋ وتە ۇيات، ءوزىمشىل، وركوكىرەكتىكتى كورسەتەدى. قالاي بولسا سولاي سويلەۋ، كيىنۋ تالعامسىزدىق پەن تۇرپايىلىق بەلگىسى. ۇلكەننىڭ ايتقان سىن ەسكەرتپەسىن، اقىلىم وزىمدىكى دۇرىس دەمەي، «قالاي ايتىلدى، نەگە ايتتى؟» دەپ ءوز - وزىڭە تالداۋ جاساعان دۇرىس. «سىن تۇزەلمەي، ءمىن تۇزەلمەيدى» دەگەن بار عوي. ءاربىر قىز بالا وزىنەن كەيىنگىلەرگە ۇلگى بولۋ كەرەك. ۇلكەندى سىيلايتىن جاقسى قىز، ونەگەلى تاربيەلى قىز.
«قىزدى قىرىق ۇيدەن تىيعان» دانا حالقىمىز ولاردىڭ تاربيەسىنە كوپ كوڭىل بولگەن. بوي جەتكەن ارۋ قىزداردىڭ سىرت كوزدەردەن ساقتاپ، ولاردى بيازىلىققا، يبالىلىققا تاربيەلەگەن.
«قىزدىڭ ارى – ۇلتتىڭ ارى!»، - دەدىك بۇگىنگى باس قوسۋىمىزدا.
رەفلەكسيا. بولاشاعىمىز بۇلىڭعىر بولماس ءۇشىن، نە ىستەۋىمىز كەرەك؟ نەمەسە نەنى ىستەمەۋىمىز كەرەك؟ قازىرگى قىزدارىمىز قانداي بولۋى كەرەك؟ ولارعا قانداي تاربيە قاجەت؟
1. بۇگىنگى سىرلاسۋدان وزىڭە نە الدىڭ؟
2. سەنى قانداي تاقىرىپ تاعى تولعاندىرادى؟
ش. ۋاليحانوۆتىڭ: «اق جولعا باستايتىن جەتى جەتەكشىسى»، وسىنى بويىنا سىڭىرە بىلگەن ادام تاربيەلى ادام.
1. ادامنىڭ باسشىسى – اقىلى.
2. جەتەكشىسى – تالاپ.
3. شولۋشىسى – وي.
4. سىناۋشىسى - حالىق.
5. قورعاۋشىسى – سابىر.
6. قورعانىشى – مىنەز.
7. ەڭ قىمباتتىسى – ار.
8. تاۋسىلمايتىنى – ارمان.
9. بارلىعىنان قىمباتتىسى – ءومىر.
قازاق حالقى قىزىنىڭ جازىلماس دەرتكە ۇشىراماۋى ءۇشىن، جازا قادام باسپاۋ ءۇشىن قىزدارىنا مىناداي ون ءتۇرلى تالاپ قويعان.
1. ادەپتى.
2. ار - وجدانى پاك بولۋ.
3. كەڭ پەيىل، كەشىرىمدى بولۋ.
4. مەيىر - شاپاعاتتى بولۋ.
5. اقىل - پاراساتتى بولۋ.
6. سابىرلى - سالماقتى بولۋ.
7. ادال بولۋ.
8. اق جارقىن بولۋ،
9. وجەت، باتىل بولۋ،
10. ۇيات نامىستى بولۋ.
بۇل تيىم سوزدەردىڭ ماعىناسىن ءتۇسىنىپ، ەستە ساقتاۋ قاجەت. ايتىلعان ونەگەلى تيىم سوزدەر ۇستازداردىڭ سىنىپ جەتەكشىلەرىنىڭ ۇيرەتكەن، اقىل - كەڭەس، ءبىلىمى اتا - انانىڭ بەرگەن تاربيەسى ءبارى - ءبارى ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ بولىپ تابىلادى. قىز بالالاردىڭ جاسىراتىن ەش نارسە بولماۋ كەرەك. تۇسىنبەگەن، ءوز باسىنا كەزدەسكەن كەيبىر جاعدايلاردى اشىق ايتىپ پىكىرلەسۋ دە ادامدىقتىڭ بەلگىسى. اتا - اناڭدى، ۇستازىڭدى سىيلا، ايتقانىن تىڭداۋ كەرەك. ولار سەندەردى قورعايدى دا، قولدايدى دا.
قورىتىندى: سونىمەن قورىتىندىلاي كەلە، قىزدارىمىزعا ايتارىم:»كەز كەلگەن كورگەنىڭە ەلىكتەمەي قازاق قىزدارىنا ءتان قاسيەتتەردى بويىڭا ءسىڭىرىپ، ۇلكەننەن ونەگە الىپ، ۇلتتىق ءداستۇرىمىزدى جالعاستىراتىن يبالى، يناباتتى، ءبىلىمدى قازاق قىزىنا لايىق بول»دەمەكپىن.
اتا - اناعا ءسوز كەلتىرمەيتىن، انانىڭ ماقتانىشى بولىڭدار. تارتىبىڭمەن، ونەرىڭمەن ۇلتىنىڭ نامىسىن قورعايتىن مەكتەپ ماقتانىشى بولىڭدار.
ءابىش كەكىلبايەۆ: دۇنيەدەگى اسىل اتاۋلىنىڭ ءبارى كۇننىڭ نۇرىنان، انانىڭ اق سۇتىنەن جارالادى ەمەس پە؟! ال بۇگىنگى قىز ەرتەڭ سۇيىكتى جار، اياۋلى انا ەكەنىن ەستەن شىعارماعانىمىز ابزال. وسى ولەڭ شۋماقتارىنىڭ ءار جولىن جانىڭدا ۇستاعانىڭ ءجون، ەگەر جاقسى ادام اتانعىڭ كەلسە، قىزىم:
- ەي، قىزدار
ۇشىپ قونىپ، جات قىلىققا جەلىكپە،
ونەگەلى وسكەن جانعا ەلىكتە.
مودا قۋىپ بويانعاننان تۇك شىقپاس،
مي بولماسا، نە تۇر دەيسىڭ كورىكتە.
اراق پەنەن تەمەكىگە جۋىما،
جەلىكپەڭدەر ىشكىلىكتىڭ بۋىنا.
جىن ويناققا ءۇيىر بولساڭ وپىق جەپ،
الدانارسىڭ الاياقتىڭ قۋىنا.
ءۇيىر بولما مەيرامحانا، كافەگە
ساۋ باسىڭدى ۇشىراتار قاتەرگە.
ءومىر بويى وكىنىشپەن وتەرسىڭ
ءبىر ۇرىنساڭ تۇزەلمەيتىن قاتەگە.
كوشە كەزىپ جۇرمەڭدەرشى قاڭعىرىپ،
ەستىلەدى قىز جۇرگەن جەر جاڭعىرىپ
وتىرىسقا كۇندىز كەتىپ ۇيىڭنەن،
كەلىپ جۇرمە قيسالاقتاپ تاڭعا ۇرىپ.
ءوزىڭ كەلىپ جىگىتتەرگە ۇرىنبا،
ەلەڭ ەتسەڭ، اتىڭ شىعار قىرىمعا
ءازىل ايتقان ماس جاستارعا ءقادىرىڭ
جاۋاپ قاتپا، ەسىڭ بولسا بۇرىلما.
ەسكە الىڭدار بۇل ءومىردىڭ ساباعىن،
جەتىلدىرىپ وي - ءورىسىن سانانىڭ.
دۇرىس، تەرىس جاعىن ويلاپ ءبىلسىن دەپ،
بارلىق قىزدار ساباعىنا سالامىن.
قىزدارعا!
ءومىر قاتال كوتەرمەيدى ويىندى،
ۇقپايدى دا كەيدە ىزگى ويىڭدى.
تاعدىر جولىڭ جىڭىشكەلەۋ ومىردە،
جامان اتتان اۋلاق ۇستا بويىڭدى.
قىز عۇمىرىڭ ۇلپىلدەگەن گۇلدەرمەن،
تەربەتىلگەن اق سامالمەن، كۇنمەنەن
ابايلاپ ءجۇر ەرتە ۇزۋگە تىم عۇمىر،
تاسباۋىردان ءقادىرىڭدى بىلمەگەن.
بايقا بوتام وتە نازىك جانىڭدى،
اڭقاۋ بولما، قىزىققا كوپ سالىنبا
كىر كەلتىرمە قىز اتىڭا، ارىڭا
شالىس باسىپ، ءتۇسىپ كەتپە جالىنعا.
توتەپ بەرسىن داۋىلدارعا جەلكەنىڭ
سارقىلماسىن بال قىلىقتى ەرتەڭىڭ
كۇرەس ەركەم، جامان اتتان جاسىماي،
كۇندەي نۇرلى بولۋ ءۇشىن ەرتەڭىڭ.
You Might Also Like
