كىتاپ – جان ازىعى
2 سىنىپ
تاقىرىبى: كىتاپ – جان ازىعى
ماقساتى: وقۋشىلاردى كىتاپتى سۇيۋگە، ونى كۇتىپ ۇستاۋعا تاربيەلەۋ، كىتاپتىڭ ادام ومىرىندەگى اسا ماڭىزدى ءرولىن ءتۇسىندىرىپ، وقۋشىلاردىڭ كىتاپقا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ. وقۋلىقتى كۇتىپ ۇستاۋعا ۇيرەتۋ.
كورنەكىلىگى: كىتاپ كورمەسى. دانا ادامداردىڭ كىتاپ جونىندە ايتقان سوزدەرى. «كىتاپ – جاز ازىعى»، «كىتاپ - ءومىر ۇستازى. سوندىقتان وقۋشىلار كىتاپ وقۋدى كۇندەلىكتى ادەت قىلۋى ءتيىس. كىتاپ وقىماي، ءومىردى ءبىلۋ، ءبىلىم الۋ مۇمكىن ەمەس». سەركە قوجامقۇلوۆ.
«ارتىق عىلىم كىتاپتا، ەرىنبەي وقىپ كورۋگە» اباي قۇنانبايەۆ.
«جاقسى كىتاپ وقۋ اقىلدى اداممەن سىرلاسقانمەن بىردەي» ليەۆ تولستوي.
«كىتاپ دەگەنىمىز – ءبىزدىڭ زامانىمىزدىڭ ءومىرى» ۆ. بەلينسكيي
بارىسى:
ءمۇعالىم: جۇمباق شەشۋ
ءتىل جوق وزىندە،
ءسوزى بار ىزىندە. (قالامساپ)
جۇقا تاقتاي بولشەگى،
ۇزىندىقتىڭ ولشەمى. (سىزعىش)
ءتورت قىرلى، ءوزى اپپاق،
تاقتاداعى ءىزى اپپاق. (بور)
قابات - قابات قاتتالعان،
اسىل سوزبەن اپتالعان.
پاراعى بار سويلەيتىن،
ول قازىنا ولمەيتىن. (كىتاپ)
وي قوزعاۋ:
- مەكتەپكە بالالار نە ءۇشىن كەلەدى؟
- وقۋ، ءبىلىمدى الۋ ءۇشىن وقۋشىعا نە كەرەك؟ (كىتاپ)
كىتاپتىڭ پايداسى تۋرالى قىسقاشا اڭگىمەلەپ بەرىڭدەر.
ءمۇعالىم:
كىتاپ ادام ومىرىندە اسا ماڭىزدى ءرول اتقارادى. كىتاپ ەلدى سۇيۋگە، تالاپتى، كىشىپەيىل بولۋعا، مەيىرىمدىلىككە، توزىمدىلىككە باۋليدى. كىتاپ جامان ادەتتەردەن اۋلاق بولۋعا شاقىرادى. كىتاپتى ءبىزدىڭ قوعامىمىزدىڭ ءاربىر ادامى كۇندەلىكتى تۇرمىسىندا قولدانادى. ودان اقىل – كەڭەس، ءتالىم – تاربيە، ۇلگى - ونەگە الادى. كىتاپ – ءبىزدىڭ رۋحاني جان ازىعىمىز.
«كىتاپ – عالىم، ءتىلسىز ءمۇعالىم» دەپ تەگىن ايتىلماعان عوي. بۇگىنگى اشىق تاربيە ساعاتىمىز ءبارىمىزدى ءبىلىمدى «ونەرلى بولۋعا تاربيەلەپ، تالاي عاجايىپ ىستەردىڭ قۇپياسىن اشۋعا كومەكتەسەتىن اقىلدىڭ كەنى كىتاپقا ارنالادى. كىتاپ – عىلىم، ول بۇكىل ادام بالاسىنا ورتاق. كىتاپ – عىلىم، ءبىلىم جەمىسىن حالىق اراسىنا جايۋشى، تاراتۋشى. كىتاپ – اقىلدىڭ كەنى.
كىتاپ – بار ءبىلىمنىڭ، بار عىلىمنىڭ باستاۋى. كىتاپ – بارلىق زاماندا دا ءبىلىم قازىناسىنىڭ عاجايىپ قويماسى. ءوز بەتىمەن كىتاپ وقىپ، ونىڭ كومەگىمەن ۇزدىك ءبىلىم العان، ءسويتىپ اتاقتى عالىم بولعان ادامدار دا دۇنيە جۇزىندە از ەمەس. مىسالى: الەمگە ايگىلى اعىلشىن فيزيگى مايكل فارادەي بالا كەزىندە كەدەيلىكتەن وقي الماي جۇمىس ىستەيدى. ول كىتاپ تۇپتەپ كۇن كورەدى. اقىرىندا ءوز بەتىنشە ءبىلىم الىپ، دۇنيەگە ايگىلى عالىم بولادى. قازاقتىڭ ۇلى اقىنى اباي قۇنانباي ۇلى ءوز ءبىلىمىن ءوز بەتىمەن ىزدەنۋىنىڭ، كىتاپتى كوپ وقۋىنىڭ ارقاسىندا جەتىلدىرەدى ءارى بىرنەشە ءتىلدى مەڭگەرەدى، الدىڭعى قاتارلى ويشىلداردىڭ ەڭبەكتەرىمەن تانىسادى. ۇلى اقىن، ويشىل دارەجەسىنە دەيىن كوتەرىلىپ، بۇكىل الەمگە تانىلادى.
كىتاپتا الما اعاشى،
جەمىسىن بىزدەر تەرەتىن.
ءتاتتى الماعا بالاشى
كىتابىڭنىڭ ءار بەتىن،- دەپ مۇزافار الىمبايەۆ اتامىز جىرلاعانداي ادەبي كىتاپتار مەن وقۋلىقتار – سەندەرگە ءبىلىم كوزى، رۋحاني قازىنا. دانا حالقىمىز «باتىر ءبىردى جىعادى، ءبىلىم مىڭدى جىعادى» دەپ بەكەر ايتپاسا كەرەك.
كىتاپ بەتتەرىندە ادامزات تىرشىلىگىنىڭ سان قيلى قۇپيا سىرلارى ساقتالعان. كىتاپ – ۋاقىت پەن كەڭىستىكتىڭ تىنىسىنا تولى ادامزات ويىنىڭ جەمىسى. كىتاپ – ەڭ سابىرلى ۇستاز. كىتاپ – رۋحاني قازىنامىز دەپ ءجيى ايتامىز. ءبىراق ايتۋىن ايتساق تا، ومىردە بۇلاي بولا بەرمەيتىنىدە بار. كىتاپتى كوپ وقىمايمىز ءبىراق مۇندا ءبىر كىلتيپان بار. ول انىق: ارامىزدا كىتاپقا قۇلقى جوق، كىتاپ وقۋعا قۇنىعا قويمايتىن، قۇنىققانىڭىز نە، كەرەك دەسەڭىز، كىتاپ وقىپ داعدىلانباعانداردا جوق ەمەس. كىم بىلەر مۇمكىن بىردەن – ءبىر جولى بۇل كىتاپتى ءسۇيۋ، كىتاپپەن اۋەستەنۋ، ونى ءقادىر تۇتىپ، قاستەرلەۋ. ياعني ۇلكەننىڭ دە كىشىنىڭ دە كىتاپتى ءوزىنىڭ شىن رۋحاني سۋسار بۇلاعىنا اينالدىرۋ باستى شارت. تەگىندە كىتاپقا دەگەن قۇشتارلىق، ىنتىقتىق ءار ءسابيدىڭ بەسىگىمەن تەربەلىپ، ءاربىر وتباسىندا ءسابي ساناسىنا نۇر بولىپ قۇيىلىپ، جان – جۇرەگىنە ۇيالايتىن اتا – انانىڭ اماناتى بولۋى قاجەت – اق. مىنەكيىڭىز كىتاپتىڭ رۋحاني سارقىلماس قازىناڭىزعا، ماڭگىلىك قازىناڭىزعا اينالاتىنى دا سوندىقتان.
كىتاپ تۋرالى تاقپاقتار:
ورمانشىنىڭ ايالى
الاقانى وسىرگەن
سوناۋ اعاش سايالى
قاعاز ءۇشىن كەسىلگەن.
ساعان ءبىلىم جەمىسىن،
وقۋلىعىڭ بەرەدى
تالاي ادام سول ءۇشىن
ماڭداي تەرىن توگەدى
وقۋلىعىڭ قۇرالىڭ.
جاعار ءبىلىم شىراعىن،
باسا المايسىڭ ەشقاشان
ونسىز العا ءبىر ادىم.
ەلىمىزدە اتاقتى
عالىم اتا نە تاپتى؟
ءبارىن، ءبارىن بىلەسىڭ،
وقي بەرسەڭ، كىتاپتى.
- ال، بالالار قانداي كىتاپ تۇرلەرىن بىلەسىڭدەر؟
كىتاپ تۇرلەرىمەن تانىستىرۋ. قىزىل كىتاپ قازاقستانداعى ازايىپ بارا جاتقان جانۋارلار مەن وسىمدىكتەردى جازادى، قازاق ەرتەگى كىتابى، ارنايى وقۋلىقتار، ۇلى عۇلامالاردىڭ ءومىر بايانى تۋرالى ت. ب تۇرلەرى وتە كوپ.
كىتاپ ارابتىڭ “جازۋ” دەگەن سوزىنەن شىققان. ول تاريح شەجىرەسى، وقۋ تاربيە قۇرالى بولىپ تابىلادى.”وقىماساڭ وي توقىرايدى”دەگەن ءسوز كىتاپ وقىماعاننىڭ ويى تاياز، ساناسى تومەن، ءومىرى قاراڭعى بولاتىنى دالەلدەيدى.
العاشقى كىتاپتار وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن پايدا بولعان. ول ءبىزدىڭ قولىمىزداعى ەش ۇقسامايدى. العاش رەت كىتاپ جۇمساق بالشىقتان جاسالعان. جۇمساق بالشىققا ۇشكىر نارسەمەن جازۋ جازىپ، ونى كەپتىرىپ، كەيىن كۇيدىرگەن. ول كادىمگى كىرپىش تاس سياقتى بولعان. بامبۋك وسىمدىگىنەن تاياقشالار ازىرلەپ سوعان دا جازعان. ەجەلگى ەگيپەتتە كىتاپتى تاسقا قاشاپ جازعان. كەيىن جانۋارلاردىڭ تەرىسىنەن پەرگامەنت دەپ اتالاتىن ماتەريال جاسالىپ، كىتاپ سوعان جازىلعان. ەۋروپادا كىتاپ شىعارۋدىڭ نەگىزگى ماتەريالى قاعاز XIII عاسىردا پايدا بولدى. كىتاپتىڭ شىعۋ تاريحى مىڭداعان جىلدار مەن عاسىرلاردى ارتقا تاستاعان.
كورىنىس «كىتاپتار مۇڭى»
3 – وقۋشى: - ەي، باۋىرىم تۇرساڭشى!
(اتا ءتىلى) - ءبىز قايدا كەلدىك ءوزى؟
(قازاق ءتىلى) – وي، مازامدى الماشى.
(ماتەماتيكا) - ويتكەن تىرلىگى بار بولسىن. وداندا پاراقتارىمنىڭ جىرتىلىپ جەلگە ۇشىپ كەتكەنى دۇرىس ەدى عوي؟
- نە بولدى، نە بولدى سونشاما؟ جالعىز سەن دەيمىسىڭ وسىنداي كۇيگە تۇسكەن.
- وي، سەن كىمسىڭ، سىرتىڭ ءبۇپ - ءبۇتىن عوي ءوزىڭنىڭ.
- سىرتىمدى قايتەسىڭ؟ سىرتىم ءبۇتىن بولعانمەن ءىشىم ءتۇتىن. اتا ءتىلىمىن عوي. مەنى باسىپ شىعارۋ ءۇشىن قانشاما ادام ەڭبەك ەتتى. بالالار وقىسىن، ساۋات اشسىن، ادام بولسىن دەگەن نيەت قوي بارىمىزدە. مەن دە ءوزىمنىڭ ءبىلىمىمدى بەرۋگە تىرىستىم عوي.
- بارىمىزدە سونداي نيەتتە ەدىك. ارتىقباي دەگەن بالانىڭ قولىنا ءتۇستىم.
- مەن شە، مەن سوتقارباي دەگەن بالانىڭ كىتابىمىن. ول پاراقتارىمدى جىرتىپ الىپ، كەپتەر جاساپ ۇشىرىپ ويناعاندا، اپاسى دا، اعاسى دا قوي دەمەدى عوي، شىركىن!
- ە وندا مۇڭداس بولدىق قوي، دوستىم. مەنى دە ارتىقباي كوزىمدى باقىرايتىپ قويىپ، سۋرەتىمدى، بەتىمدى، سىزىپ شيمايلايدى عوي.
- ءار وقۋشى ءوز كىتابىنا ۇقىپتى بولسا عوي اتتەڭ. ارينە ادەپتى بالالار كوپ. مىسالى مەنىڭ ءبىر دوسىم بار. ول ەكەۋمىز ءبىر پارتالاس بولدىق. وقۋشى دەپ سونىڭ يەسىن ايت! بۇلدىرمەك تۇگىلى، شاڭ مەن كىر جۋىتپايدى.
- ءيا، ەندى الداعى كۇنىمىز نە بولار ەكەن؟ مۇمكىن، وسى ەكەۋمىزدىڭ مۇڭىمىزدى ەستىگەن بالالار بولاشاقتا كىتاپتارىن تازا، جىرتپاي ۇستايتىن شىعار دەپ ۇمىتتەنەمىن.
- ءيا، دوستار كىتاپ، ءقادىرىن بىلەتىن جاقسى بالالار كوبەيە بەرسە ەكەن.
كىتاپ تۋرالى وي - تولعانىستار
كىتاپ وقىماي مي تولمايدى، كوز كورمەي، كوڭىل تىنبايدى.
ادام ولەدى، كىتاپ جاسارىپ جاساي بەرەدى.
كىتاپ – ەڭ سابىرلى ۇستاز.
حورمەن: كىتاپ – رۋحاني قازىنامىز
وقۋشى مەن كىتاپتىڭ تىلدەسۋى.
اقىل – ويدىڭ يەسى،
(وقۋشى) بار عىلىمنىڭ جۇيەسى
قۋانىشى كوڭىلدىڭ
باسپالداعى ءومىردىڭ
جان ازىعى سەرىگىم
ارداقتاماس سەن كىم؟
(كىتاپ):
كۇندە ءوسىپ كولەمىم
كورىكتەنىپ كەلەمىن
كوپتىڭ تاۋىپ كەرەگىن
كەزىندە ايتىپ بەرەمىن
ءبىراق بىلمەس نارقىمدى
بايقاپ ءجۇرمىن اركىمدى
وقۋشى
اسەرلەمەي، اسىرماي
ايتشى ءبارىن جاسىرماي
جان ازىعىم سەرىگىم
رەنجىتكەن سەنى كىم؟
كىتاپ:
كەيبىرەۋلەر ەرىگىپ
بوس جۇرۋدەن زەرىگىن
بەتىمدى تەك اشادى
اڭگىمەگە باسادى.
جولدارىمدى سىزادى
شىرقىمدى دا بۇزادى
ونىمەن ءىس بىتپەيدى.
- مىنە، بالالار كىتاپتى قالاي كۇتىپ ۇستاۋىمىز كەرەك ەكەن؟
(وقۋشىلاردىڭ ويلارىن ءبىلۋ)
تازا، ۇقىپتى، جىرتپاي، سىزباي، كىرلەتپەي، كۇتىپ ۇستاۋ كەرەك.
كىتاپ – ءبىلىم داريا
جۇزە بەرگىڭ كەلەدى
كىتاپ – دانا قاريا
عيبراتىمەن جەڭەدى.
وقۋلىقتى قۇرمەتتە
كۇتىپ ۇستا كىرلەتپە
كىشىلەرگە تابىس ەت،
داق تۇسىرمەي ءبىر بەتكە
ءبىلىم الار كوپ ادام،
جاقسى نارسە جوق ودان
قىزىعا كەپ وقيمىن،
كىتاپ كورسەم جاڭادان
كىتاپ دەگەن ءبىر قامال
وقىساڭىز الارسىڭ
قۇدىرەتى بار وقىساڭ
ىزدەگەندى تابارسىڭ
قورىتىندىلاۋ:
ءيا، كىتاپ – قوعامنىڭ رۋحاني كۇشتەرىن دامىتۋدىڭ قۋاتتى قۇرالى، مادەنيەتتىڭ قاينار بۇلاعى، ونىڭ وزەكتى سالاسىنىڭ ءبىرى. رۋحاني مولدىرلىكتىڭ، بيىك پاراساتتىڭ، اسقاق ادامگەرشىلىكتىڭ، ارقالى ويدىڭ قويماسى. كىتاپ ارقىلى ءبىز وتكەنگە كوز جىبەرەمىز، ودان قىمبات مۇرا جينايمىز، تاجىريبەگە كەنەلەمىز.
بالالار، بۇگىن سەندەر «كىتاپ – ءبىلىم بۇلاعى» اتتى تاربيە ساعاتىمىزدا كىتاپ جايلى كوپ ەستىپ بىلدىڭدەر. ەندى سوڭىندا وتەباي تۇرمانجانوۆ اعالارىڭنىڭ كەڭەسىمەن اياقتاعىم كەلىپ تۇر. كىتاپتى شالا – شارپى وقۋ زيان. شالا وقىساڭ، وقۋىڭ بويىڭا جۇقپايدى. ىلعي شالا – پۇلا، تەز وقۋعا ادەتتەنىپ الساڭ، كىتاپ وقۋعا كەتكەن ەڭبەگىڭ ەش بولادى. سوندىقتان سەندەرگە ايتارىم: كىتاپتى شالا وقىماڭدار. باستاعان كىتابىڭدى اياعىنا دەيىن وقيتىن بول. سوندا كىتاپقا دەگەن قىزىعۋشىلىعىڭ ارتا تۇسەدى. ىلعي ءبىر مەزگىلدە وقىپ ۇيرەن. سوندىقتان كىتاپتى شالا وقىما، تياناقتى وقيتىن بول.
№179 ا. حانگەلدين اتىنداعى ورتا مەكتەپ
سىدىقوۆا ايعانىم سارسەن قىزى
تاقىرىبى: كىتاپ – جان ازىعى
ماقساتى: وقۋشىلاردى كىتاپتى سۇيۋگە، ونى كۇتىپ ۇستاۋعا تاربيەلەۋ، كىتاپتىڭ ادام ومىرىندەگى اسا ماڭىزدى ءرولىن ءتۇسىندىرىپ، وقۋشىلاردىڭ كىتاپقا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ. وقۋلىقتى كۇتىپ ۇستاۋعا ۇيرەتۋ.
كورنەكىلىگى: كىتاپ كورمەسى. دانا ادامداردىڭ كىتاپ جونىندە ايتقان سوزدەرى. «كىتاپ – جاز ازىعى»، «كىتاپ - ءومىر ۇستازى. سوندىقتان وقۋشىلار كىتاپ وقۋدى كۇندەلىكتى ادەت قىلۋى ءتيىس. كىتاپ وقىماي، ءومىردى ءبىلۋ، ءبىلىم الۋ مۇمكىن ەمەس». سەركە قوجامقۇلوۆ.
«ارتىق عىلىم كىتاپتا، ەرىنبەي وقىپ كورۋگە» اباي قۇنانبايەۆ.
«جاقسى كىتاپ وقۋ اقىلدى اداممەن سىرلاسقانمەن بىردەي» ليەۆ تولستوي.
«كىتاپ دەگەنىمىز – ءبىزدىڭ زامانىمىزدىڭ ءومىرى» ۆ. بەلينسكيي
بارىسى:
ءمۇعالىم: جۇمباق شەشۋ
ءتىل جوق وزىندە،
ءسوزى بار ىزىندە. (قالامساپ)
جۇقا تاقتاي بولشەگى،
ۇزىندىقتىڭ ولشەمى. (سىزعىش)
ءتورت قىرلى، ءوزى اپپاق،
تاقتاداعى ءىزى اپپاق. (بور)
قابات - قابات قاتتالعان،
اسىل سوزبەن اپتالعان.
پاراعى بار سويلەيتىن،
ول قازىنا ولمەيتىن. (كىتاپ)
وي قوزعاۋ:
- مەكتەپكە بالالار نە ءۇشىن كەلەدى؟
- وقۋ، ءبىلىمدى الۋ ءۇشىن وقۋشىعا نە كەرەك؟ (كىتاپ)
كىتاپتىڭ پايداسى تۋرالى قىسقاشا اڭگىمەلەپ بەرىڭدەر.
ءمۇعالىم:
كىتاپ ادام ومىرىندە اسا ماڭىزدى ءرول اتقارادى. كىتاپ ەلدى سۇيۋگە، تالاپتى، كىشىپەيىل بولۋعا، مەيىرىمدىلىككە، توزىمدىلىككە باۋليدى. كىتاپ جامان ادەتتەردەن اۋلاق بولۋعا شاقىرادى. كىتاپتى ءبىزدىڭ قوعامىمىزدىڭ ءاربىر ادامى كۇندەلىكتى تۇرمىسىندا قولدانادى. ودان اقىل – كەڭەس، ءتالىم – تاربيە، ۇلگى - ونەگە الادى. كىتاپ – ءبىزدىڭ رۋحاني جان ازىعىمىز.
«كىتاپ – عالىم، ءتىلسىز ءمۇعالىم» دەپ تەگىن ايتىلماعان عوي. بۇگىنگى اشىق تاربيە ساعاتىمىز ءبارىمىزدى ءبىلىمدى «ونەرلى بولۋعا تاربيەلەپ، تالاي عاجايىپ ىستەردىڭ قۇپياسىن اشۋعا كومەكتەسەتىن اقىلدىڭ كەنى كىتاپقا ارنالادى. كىتاپ – عىلىم، ول بۇكىل ادام بالاسىنا ورتاق. كىتاپ – عىلىم، ءبىلىم جەمىسىن حالىق اراسىنا جايۋشى، تاراتۋشى. كىتاپ – اقىلدىڭ كەنى.
كىتاپ – بار ءبىلىمنىڭ، بار عىلىمنىڭ باستاۋى. كىتاپ – بارلىق زاماندا دا ءبىلىم قازىناسىنىڭ عاجايىپ قويماسى. ءوز بەتىمەن كىتاپ وقىپ، ونىڭ كومەگىمەن ۇزدىك ءبىلىم العان، ءسويتىپ اتاقتى عالىم بولعان ادامدار دا دۇنيە جۇزىندە از ەمەس. مىسالى: الەمگە ايگىلى اعىلشىن فيزيگى مايكل فارادەي بالا كەزىندە كەدەيلىكتەن وقي الماي جۇمىس ىستەيدى. ول كىتاپ تۇپتەپ كۇن كورەدى. اقىرىندا ءوز بەتىنشە ءبىلىم الىپ، دۇنيەگە ايگىلى عالىم بولادى. قازاقتىڭ ۇلى اقىنى اباي قۇنانباي ۇلى ءوز ءبىلىمىن ءوز بەتىمەن ىزدەنۋىنىڭ، كىتاپتى كوپ وقۋىنىڭ ارقاسىندا جەتىلدىرەدى ءارى بىرنەشە ءتىلدى مەڭگەرەدى، الدىڭعى قاتارلى ويشىلداردىڭ ەڭبەكتەرىمەن تانىسادى. ۇلى اقىن، ويشىل دارەجەسىنە دەيىن كوتەرىلىپ، بۇكىل الەمگە تانىلادى.
كىتاپتا الما اعاشى،
جەمىسىن بىزدەر تەرەتىن.
ءتاتتى الماعا بالاشى
كىتابىڭنىڭ ءار بەتىن،- دەپ مۇزافار الىمبايەۆ اتامىز جىرلاعانداي ادەبي كىتاپتار مەن وقۋلىقتار – سەندەرگە ءبىلىم كوزى، رۋحاني قازىنا. دانا حالقىمىز «باتىر ءبىردى جىعادى، ءبىلىم مىڭدى جىعادى» دەپ بەكەر ايتپاسا كەرەك.
كىتاپ بەتتەرىندە ادامزات تىرشىلىگىنىڭ سان قيلى قۇپيا سىرلارى ساقتالعان. كىتاپ – ۋاقىت پەن كەڭىستىكتىڭ تىنىسىنا تولى ادامزات ويىنىڭ جەمىسى. كىتاپ – ەڭ سابىرلى ۇستاز. كىتاپ – رۋحاني قازىنامىز دەپ ءجيى ايتامىز. ءبىراق ايتۋىن ايتساق تا، ومىردە بۇلاي بولا بەرمەيتىنىدە بار. كىتاپتى كوپ وقىمايمىز ءبىراق مۇندا ءبىر كىلتيپان بار. ول انىق: ارامىزدا كىتاپقا قۇلقى جوق، كىتاپ وقۋعا قۇنىعا قويمايتىن، قۇنىققانىڭىز نە، كەرەك دەسەڭىز، كىتاپ وقىپ داعدىلانباعانداردا جوق ەمەس. كىم بىلەر مۇمكىن بىردەن – ءبىر جولى بۇل كىتاپتى ءسۇيۋ، كىتاپپەن اۋەستەنۋ، ونى ءقادىر تۇتىپ، قاستەرلەۋ. ياعني ۇلكەننىڭ دە كىشىنىڭ دە كىتاپتى ءوزىنىڭ شىن رۋحاني سۋسار بۇلاعىنا اينالدىرۋ باستى شارت. تەگىندە كىتاپقا دەگەن قۇشتارلىق، ىنتىقتىق ءار ءسابيدىڭ بەسىگىمەن تەربەلىپ، ءاربىر وتباسىندا ءسابي ساناسىنا نۇر بولىپ قۇيىلىپ، جان – جۇرەگىنە ۇيالايتىن اتا – انانىڭ اماناتى بولۋى قاجەت – اق. مىنەكيىڭىز كىتاپتىڭ رۋحاني سارقىلماس قازىناڭىزعا، ماڭگىلىك قازىناڭىزعا اينالاتىنى دا سوندىقتان.
كىتاپ تۋرالى تاقپاقتار:
ورمانشىنىڭ ايالى
الاقانى وسىرگەن
سوناۋ اعاش سايالى
قاعاز ءۇشىن كەسىلگەن.
ساعان ءبىلىم جەمىسىن،
وقۋلىعىڭ بەرەدى
تالاي ادام سول ءۇشىن
ماڭداي تەرىن توگەدى
وقۋلىعىڭ قۇرالىڭ.
جاعار ءبىلىم شىراعىن،
باسا المايسىڭ ەشقاشان
ونسىز العا ءبىر ادىم.
ەلىمىزدە اتاقتى
عالىم اتا نە تاپتى؟
ءبارىن، ءبارىن بىلەسىڭ،
وقي بەرسەڭ، كىتاپتى.
- ال، بالالار قانداي كىتاپ تۇرلەرىن بىلەسىڭدەر؟
كىتاپ تۇرلەرىمەن تانىستىرۋ. قىزىل كىتاپ قازاقستانداعى ازايىپ بارا جاتقان جانۋارلار مەن وسىمدىكتەردى جازادى، قازاق ەرتەگى كىتابى، ارنايى وقۋلىقتار، ۇلى عۇلامالاردىڭ ءومىر بايانى تۋرالى ت. ب تۇرلەرى وتە كوپ.
كىتاپ ارابتىڭ “جازۋ” دەگەن سوزىنەن شىققان. ول تاريح شەجىرەسى، وقۋ تاربيە قۇرالى بولىپ تابىلادى.”وقىماساڭ وي توقىرايدى”دەگەن ءسوز كىتاپ وقىماعاننىڭ ويى تاياز، ساناسى تومەن، ءومىرى قاراڭعى بولاتىنى دالەلدەيدى.
العاشقى كىتاپتار وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن پايدا بولعان. ول ءبىزدىڭ قولىمىزداعى ەش ۇقسامايدى. العاش رەت كىتاپ جۇمساق بالشىقتان جاسالعان. جۇمساق بالشىققا ۇشكىر نارسەمەن جازۋ جازىپ، ونى كەپتىرىپ، كەيىن كۇيدىرگەن. ول كادىمگى كىرپىش تاس سياقتى بولعان. بامبۋك وسىمدىگىنەن تاياقشالار ازىرلەپ سوعان دا جازعان. ەجەلگى ەگيپەتتە كىتاپتى تاسقا قاشاپ جازعان. كەيىن جانۋارلاردىڭ تەرىسىنەن پەرگامەنت دەپ اتالاتىن ماتەريال جاسالىپ، كىتاپ سوعان جازىلعان. ەۋروپادا كىتاپ شىعارۋدىڭ نەگىزگى ماتەريالى قاعاز XIII عاسىردا پايدا بولدى. كىتاپتىڭ شىعۋ تاريحى مىڭداعان جىلدار مەن عاسىرلاردى ارتقا تاستاعان.
كورىنىس «كىتاپتار مۇڭى»
3 – وقۋشى: - ەي، باۋىرىم تۇرساڭشى!
(اتا ءتىلى) - ءبىز قايدا كەلدىك ءوزى؟
(قازاق ءتىلى) – وي، مازامدى الماشى.
(ماتەماتيكا) - ويتكەن تىرلىگى بار بولسىن. وداندا پاراقتارىمنىڭ جىرتىلىپ جەلگە ۇشىپ كەتكەنى دۇرىس ەدى عوي؟
- نە بولدى، نە بولدى سونشاما؟ جالعىز سەن دەيمىسىڭ وسىنداي كۇيگە تۇسكەن.
- وي، سەن كىمسىڭ، سىرتىڭ ءبۇپ - ءبۇتىن عوي ءوزىڭنىڭ.
- سىرتىمدى قايتەسىڭ؟ سىرتىم ءبۇتىن بولعانمەن ءىشىم ءتۇتىن. اتا ءتىلىمىن عوي. مەنى باسىپ شىعارۋ ءۇشىن قانشاما ادام ەڭبەك ەتتى. بالالار وقىسىن، ساۋات اشسىن، ادام بولسىن دەگەن نيەت قوي بارىمىزدە. مەن دە ءوزىمنىڭ ءبىلىمىمدى بەرۋگە تىرىستىم عوي.
- بارىمىزدە سونداي نيەتتە ەدىك. ارتىقباي دەگەن بالانىڭ قولىنا ءتۇستىم.
- مەن شە، مەن سوتقارباي دەگەن بالانىڭ كىتابىمىن. ول پاراقتارىمدى جىرتىپ الىپ، كەپتەر جاساپ ۇشىرىپ ويناعاندا، اپاسى دا، اعاسى دا قوي دەمەدى عوي، شىركىن!
- ە وندا مۇڭداس بولدىق قوي، دوستىم. مەنى دە ارتىقباي كوزىمدى باقىرايتىپ قويىپ، سۋرەتىمدى، بەتىمدى، سىزىپ شيمايلايدى عوي.
- ءار وقۋشى ءوز كىتابىنا ۇقىپتى بولسا عوي اتتەڭ. ارينە ادەپتى بالالار كوپ. مىسالى مەنىڭ ءبىر دوسىم بار. ول ەكەۋمىز ءبىر پارتالاس بولدىق. وقۋشى دەپ سونىڭ يەسىن ايت! بۇلدىرمەك تۇگىلى، شاڭ مەن كىر جۋىتپايدى.
- ءيا، ەندى الداعى كۇنىمىز نە بولار ەكەن؟ مۇمكىن، وسى ەكەۋمىزدىڭ مۇڭىمىزدى ەستىگەن بالالار بولاشاقتا كىتاپتارىن تازا، جىرتپاي ۇستايتىن شىعار دەپ ۇمىتتەنەمىن.
- ءيا، دوستار كىتاپ، ءقادىرىن بىلەتىن جاقسى بالالار كوبەيە بەرسە ەكەن.
كىتاپ تۋرالى وي - تولعانىستار
كىتاپ وقىماي مي تولمايدى، كوز كورمەي، كوڭىل تىنبايدى.
ادام ولەدى، كىتاپ جاسارىپ جاساي بەرەدى.
كىتاپ – ەڭ سابىرلى ۇستاز.
حورمەن: كىتاپ – رۋحاني قازىنامىز
وقۋشى مەن كىتاپتىڭ تىلدەسۋى.
اقىل – ويدىڭ يەسى،
(وقۋشى) بار عىلىمنىڭ جۇيەسى
قۋانىشى كوڭىلدىڭ
باسپالداعى ءومىردىڭ
جان ازىعى سەرىگىم
ارداقتاماس سەن كىم؟
(كىتاپ):
كۇندە ءوسىپ كولەمىم
كورىكتەنىپ كەلەمىن
كوپتىڭ تاۋىپ كەرەگىن
كەزىندە ايتىپ بەرەمىن
ءبىراق بىلمەس نارقىمدى
بايقاپ ءجۇرمىن اركىمدى
وقۋشى
اسەرلەمەي، اسىرماي
ايتشى ءبارىن جاسىرماي
جان ازىعىم سەرىگىم
رەنجىتكەن سەنى كىم؟
كىتاپ:
كەيبىرەۋلەر ەرىگىپ
بوس جۇرۋدەن زەرىگىن
بەتىمدى تەك اشادى
اڭگىمەگە باسادى.
جولدارىمدى سىزادى
شىرقىمدى دا بۇزادى
ونىمەن ءىس بىتپەيدى.
- مىنە، بالالار كىتاپتى قالاي كۇتىپ ۇستاۋىمىز كەرەك ەكەن؟
(وقۋشىلاردىڭ ويلارىن ءبىلۋ)
تازا، ۇقىپتى، جىرتپاي، سىزباي، كىرلەتپەي، كۇتىپ ۇستاۋ كەرەك.
كىتاپ – ءبىلىم داريا
جۇزە بەرگىڭ كەلەدى
كىتاپ – دانا قاريا
عيبراتىمەن جەڭەدى.
وقۋلىقتى قۇرمەتتە
كۇتىپ ۇستا كىرلەتپە
كىشىلەرگە تابىس ەت،
داق تۇسىرمەي ءبىر بەتكە
ءبىلىم الار كوپ ادام،
جاقسى نارسە جوق ودان
قىزىعا كەپ وقيمىن،
كىتاپ كورسەم جاڭادان
كىتاپ دەگەن ءبىر قامال
وقىساڭىز الارسىڭ
قۇدىرەتى بار وقىساڭ
ىزدەگەندى تابارسىڭ
قورىتىندىلاۋ:
ءيا، كىتاپ – قوعامنىڭ رۋحاني كۇشتەرىن دامىتۋدىڭ قۋاتتى قۇرالى، مادەنيەتتىڭ قاينار بۇلاعى، ونىڭ وزەكتى سالاسىنىڭ ءبىرى. رۋحاني مولدىرلىكتىڭ، بيىك پاراساتتىڭ، اسقاق ادامگەرشىلىكتىڭ، ارقالى ويدىڭ قويماسى. كىتاپ ارقىلى ءبىز وتكەنگە كوز جىبەرەمىز، ودان قىمبات مۇرا جينايمىز، تاجىريبەگە كەنەلەمىز.
بالالار، بۇگىن سەندەر «كىتاپ – ءبىلىم بۇلاعى» اتتى تاربيە ساعاتىمىزدا كىتاپ جايلى كوپ ەستىپ بىلدىڭدەر. ەندى سوڭىندا وتەباي تۇرمانجانوۆ اعالارىڭنىڭ كەڭەسىمەن اياقتاعىم كەلىپ تۇر. كىتاپتى شالا – شارپى وقۋ زيان. شالا وقىساڭ، وقۋىڭ بويىڭا جۇقپايدى. ىلعي شالا – پۇلا، تەز وقۋعا ادەتتەنىپ الساڭ، كىتاپ وقۋعا كەتكەن ەڭبەگىڭ ەش بولادى. سوندىقتان سەندەرگە ايتارىم: كىتاپتى شالا وقىماڭدار. باستاعان كىتابىڭدى اياعىنا دەيىن وقيتىن بول. سوندا كىتاپقا دەگەن قىزىعۋشىلىعىڭ ارتا تۇسەدى. ىلعي ءبىر مەزگىلدە وقىپ ۇيرەن. سوندىقتان كىتاپتى شالا وقىما، تياناقتى وقيتىن بول.
№179 ا. حانگەلدين اتىنداعى ورتا مەكتەپ
سىدىقوۆا ايعانىم سارسەن قىزى
You Might Also Like
-
تاقىرىبى: «قىزدىڭ ارى – ۇلتتىڭ ارى!» قىزدارمەن جۇمىس
