InfoHub Logo

(حيكايات)

ماڭعىستاۋعا بارۋ پروكوفيەۆتىڭ مارشرۋتىڭدا ەڭ سوڭعى ورىندا تۇرعان ەدى. ول سپيرال بويىمەن شىعاناق اينالاسىندا ءجۇرۋدى ءبىتىردى جانە قارابۇعازبەن ايىرعىسىز بولىپ بايلانىسقان اۋدانداردى زەرتتەۋ ءىسىن اياقتاعان بولاتىن.

پروكوفيەۆتىڭ سوزىنە جۇگىنسەك، تەك سودان كەيىن عانا مەنىڭ قارابۇعازعا بارۋعا قۇقىعىم بار بولاتىن.

ماڭعىستاۋعا بارۋدى جۇلدىزدار ەلىنە ساپار شەگۋ دەپ ايتۋىما بولاتىن ەدى.

مەن ۋريسكيي فورتىڭدا (بۇرىنعى الەكساندر بەكىنىسىندە) پارتيا مۇشەسى ۆاسيليەۆپەن تانىستىم. داۆىدوۆ سياقتى ول دا ءشول جونىندەگى قاتى بەزەر اڭىزداردى جوققا شىعارۋعا، ءسويتىپ ونى سوسياليستىك ونەركاسىپتىڭ جاردەمشىسىنە اينالدىرۋعا ازىرلەنىپ جۇرگەن ەدى. ول ەكسپەديسيالار (اندرۋسوۆتىڭ، ناسكيي مەن بايارۋياستىڭ) ماتەرياددارىن وقىپ زەرتتەپ، وسىناۋ گەولوگتار اشقان بايلىقتاردى العاش رەت پايدالانۋدىڭ قىسقا دا دالمە-دال جوسپارىن جاساعان. ول قاراتاۋعا جاڭا جولدار سالۋ قامىن دا ويلاستىرعان ەدى، ول جاقتا وتتاي ىستىق اۋا كەڭ قورعانىس بەلدىگىن جاساپ، ءانتراسيتتىڭ، مۇناي مەن ءفوسفوريتتىڭ، مىس پەن مارگانەستىڭ كەنىن اينالا قورشاپ جاتادى.

قولى بوس ۋاقىتىڭدا ول "الەمتانۋ" جۋرنالىن وقۋدى جاقسى كورەتىن. وندا ايدان-ايعا اسپاننىڭ وراسان زور، ءبىراق بىزدەر بايقاي بەرمەيتىن ءومىرى، جاڭا جۇلدىزداردىڭ پايدا بولۋى، مەتەوريتتەردىڭ قۇلاۋى، جاڭا كۇن جۇيەلەرى تۋرالى بولجامدار جانە عارىش ساۋلەلەرىن زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ بارىسى بەلگىلەنىپ وتىرادى.

بۇل جۇمىسپەن اينالاسۋعا ۆاسيليەۆتى يتەرمەلەگەن ماڭعىستاۋ اسپانى عوي دەپ ويلايمىن. مەن باسقا ەشبىر جەردەن جۇلدىزداردىڭ تاپ وسىلاي اعىنداپ جاتقانىن، پلانەتالاردىڭ تاپ وسىلاي كوز قارىتا جارقىلداپ جاتقانىن كورگەن ەمەسپىن. ولاردىڭ جارقىلىنىڭ كۇشتىلىگى سونداي، تۇنەمەلىكتە پلانەتالار عارىشتان بىزگە قاراي، جەر شارىنىڭ ءبىر نۇكتەسى — ءولى ماڭعىستاۋ تۇبەگىنە قاراي، زىمىراپ ۇشىپ كەلە جاتقانداي بولىپ كورىنەتىن.

ارينە، پلانەتالار باياعىشا تىم الىستا بولاتىن، ءبىراق جان ۇشىرا قۇلاپ كەلە جاتقان اسپان كوگىنىڭ مەنىڭ كوڭىلىمدە ماڭعىستاۋدان قالعان اسەرى ءالى كۇنگە دەيىن ساقتالىپ كەلەدى.

جارتى ارالعا بارعان ساپارىمىز ونشا ۇزاق بولمادى. ول نە ءبارى التى كۇنىمىزدى عانا الدى. مەن ۆاسيليەۆپەن بىرگە بارعانمىن. ءبىز سوناۋ كوكجيەكتە قىزعىلت جانە اق تاۋلار جاعالاۋىمەن تۇيىقتالىپ قالعان قۇم تەڭىزدەرىن كوردىك. تاۋلار تۇتاس ءبىر تابالدىرىق سياقتى ورلەپ بارىپ توقتاعان. ولاردىڭ شىڭدارى دا، باۋرايىنداعى شولدەر سياقتى، تەپ-تەگىس ەدى.

ءبىز جەر بەتىنە شىعىپ جاتقان تاس كومىر قاتپارلارىن كوردىك. 1914 جىلعا دەيىن وسىناۋ كومىردى "كاۆكاز بەن مەركۋريي" پاروحود كومپانياسى ءوندىرىپ تۇرعان، ءبىراق كەيىن ونى تاستاپ كەتكەن: كومىردى تاسۋ تىم قىمباتقا تۇسەدى، كومىر كەندەرى جاتقان القاپتا تۇششى سۋ كوزدەرى كوپ-اق. توبەشىك دەگەن جەردەن ءبىز تاس بولىپ قاتقان مۇنايعا جابىسىپ قالعان قۇمدى كوردىك. سول قۇمداردان وڭدەپ-جووندەلگەن ماسكەۋ كوشەلەرى سەكىلدى، گۋدرون ءيىسى شىعاتىن ەدى.

مەن ۆاسيليەۆكە پروكوفيەۆ تەورياسىنىڭ مازمۇنىن ايتىپ بەردىم. ماڭعىستاۋداعى مۇناي، مەنىڭشە، سونىڭ كەرەمەتتەي دالەلى.

ۆاسيليەۆ ءلام دەپ جاۋاپ قاتپادى. چەرنىي ياردان شىققان ەدىل تۇلەگى ۇندەمەيتىن، دالمە-دال جاۋاپتىڭ ادامى بولاتىن، ول تىزىلاپ، تەز قورىتىندى جاساۋدان، مەزگىلىنەن بۇرىن تالداماي پىكىر ايتۋدان بوي تارتىپ جولامايتىن.

— مۇمكىن، — دەدى ول كۇمىلجىپ. — ءبىراق مەنى تاپ ءقازىر فوسفوريتتەر كوبىرەك ويلانتادى.

فوسفوريتتەر كەنى قىزعىلت بوردان قۇرالعان تاۋ باۋرايىندا بولاتىن. اسا تەرەڭ جارلارمەن ايعىزدالعان وسى ءبىر تاۋلار الىستان قاراعاندا ادامنىڭ اشىلعان ميىن ەسكە تۇسىرەتىن. مەن ماڭعىستاۋدى زەرتتەۋشىلەردىڭ بىرەۋىنىڭ اۋزىنان — ەگەر تاۋدىڭ قاتپارلارىن جازىپ جىبەرسە، ونىڭ كولەمى ەكى ءجۇز ەسە ۇلعايار ەدى دەگەن ءسوزدى ەسىتتىم.

تاۋلار قىزعىلت كۇمبەزدەرىمەن اسقاقتاي كوتەرىلەدى، تاپ ءبىر ۇساق ساڭىلاۋلى الاپات ۇلكەن ىسقىشتاردان قۇرالعانداي جەپ-جەڭىل بولىپ كورىنەدى. ولاردىڭ باۋىرىندا، ىسپا قۇم ۇستىندە تاس جۇتقىنشاقتار، شارلار، كومەشتەر شاشىلىپ جاتىر. ۆاسيليەۆ سونداي كومەشتەردىڭ ءبىرىن اياعىمەن ءتۇرتىپ قالىپ:

— ءفوسفوريتىڭىز وسى! — دەدى.

كەيبىر شارلار ديامەترىنەن العاندا مەتردەن دە بيىگىرەك ەكەن، ءبىز كۇننەن قاشىپ، سولاردىڭ كولەڭكەسىنە جاسىرىندىق.

اپتاپ لاپىلداپ كۇشەيىپ، مي قايناتار دەڭگەيگە دەيىن جەتەتىن، كۇننىڭ ەڭ ءبىر اۋىر شاعى، ساعات تۇسكى ەكىدەن وتە بەرگەن كەز بولاتىن. ءبىز ىستىقتان قۇتىلۋ ءۇشىن، الدىمىزدى بويلاي سوزىلىپ جاتقان القاپقا كەلىپ تۇستىك. ۆاسيليەۆتىڭ ايتۋىنشا، وندا ءبىر كوگالدى جەر بار كورىنەدى.

مەن ەكى-ۇش شەلەك سۋى بار قۇدىقتى، ونىڭ اينالاسىنا بىرەر ءتۇپ شەڭگەل وسكەن جەردى كوز الدىما ەلەستەتىپ، مىرس ەتىپ كۇلىپ جىبەردىم. دۇنيەنىڭ ءبارىن كۇيدىرىپ، كۇلگە اينالدىرىپ تۇرعان مىنا اسپان استىڭدا قانداي كوگالدى جەر بولماق!

ءبىز فوسفوريتتەر ات-كوپىر بولىپ تۇتاسىپ جاتقان جەرمەن ءجۇرىپ كەلەمىز، تاۋ ىشىندەگى ءبىر شاتقالدان ءوتىپ، بيىك قىراتقا كوتەرىلۋىمىز مۇڭ ەكەن، استىمىزداعى تەرەڭ قۇزدان تاناپ-تاناپ بولىپ، بىتىك تارى وسكەن القاپ كوزىمىزگە شالىندى. سول ءبىر شاعىن-شاعىن ەگىندىكتەردى كومكەرىپ، جاسىل شىنارلار جايناپ تۇر، شاتقال تۇبىندە تۇنىق سۋ مولدىرەپ اعىپ جاتىر. الگى شىنارلار اياسىندا ساماننان سالىنعان ءتورت بۇرىشتى ءۇي اعارىپ كورىنەدى.

ۆاسيليەۆ ماعان كوز قيىعىن سالدى. اتتار جاقىن جەردە سۋات بارىن سەزىپ، سالت كىسىلەردىڭ اسىقپاس سالعىرتتىعىنا شىداماي، وقىرانىپ، شالىس مىنەز كورسەتە باستادى. قۋاڭ ءشول وسى ءبىر قۇنارلى كوكوراي جەردى قالت ەتپەي باعىپ جاتقان سەكىلدى. وسى ارادان قاراعاندا، ءشول ولگەن تۇيەنىڭ ايداي الىپ تەرىسى تارىزدەنىپ ەلەستەيدى. ءتۇپ-تۇپ شيلەردىڭ تۇلەپ تە ۇلگىرمەگەن قابىقتارى ۋىس-ۋىس بولىپ جالبىراپ تۇر. جەر ۇستىندەگى قالقىعان اۋا سىناپ سياقتى مولتىلدەپ ساعىمدانىپ كورىنەدى.

ىلديعا تۇسەردە ءبىز تاعى دا فوسفوريتتەردىڭ كەڭ القابىنا كەز بولدىق.

— قارابۇعازعا قاجەت شيكىزات مىنە، وسى. — ۆاسيليەۆ ەكى بولەگى بىردەي بولىپ، ورتاسىنان قاق جارىلعان ءبىر شاردىڭ جانىنا بارىپ توقتادى. ونىڭ ىشىنەن كريستالدار كورىنەدى. ولار شاردىڭ كىندىگىنەن سىرتىنا قاراي، مىڭ-سان ساۋلە سىزىق بولىپ تارتىلىپ جاتىر. — قارابۇعاز كومبيناتى كۇكىرت قىشقىلىن دايىنداپ شىعارادى. ەگەر ءفوسفوريتتى وسى قىشقىلمەن وڭدەسە، وندا كەرەمەتتەي سۋپەرفوسفات الىنادى. ءبىز تەڭىزگە شىعاتىن جول سالىپ، ءفوسفوريتتى تيەپ، قارابۇعازعا جونەلتەمىز. ءبىزدىڭ ورتا ازيادا ماقتالىقتى تىڭايتۋ ءۇشىن سۋپەرفوسفات پەن ماقتا كۇنجاراسىنىڭ قوسىندىسى پايدالانىلادى. ونى پاحتانۇرى دەپ اتايدى.

مەن ۆاسيليەۆتەن ءتاۋىر قىر تاۋى جانە قارىنجارىق سايلارىندا جازعىتۇرىم قۋاتتى سۋ تاسقىنى بولاتىنى تۋرالى ءبىراز نارسەنى ءبىلدىم. ءتاۋىر قىر تاۋلارى قارابۇعازدىڭ شىعىس جاعالاۋىنا جاقىن جەردە، قۇلان-عۇرلان ءمۇيىسىنىڭ تۇسكەي بەتىندە جاتىر. ول تاۋلاردا تەك ءبىر-اق ادام — گەولوگ لۋپوۆ بولعان. سول جاقتان ول كولەمى ءبىر مىڭ التى ءجۇز شاقىرىمدىق اۋماقتان تاس كومىر كەنىن، شاشىراندى فوسفوريتتەر قورىن جانە كوپتەگەن جەردەن شاعىن-شاعىن تۇششى سۋ كوزدەرىن تاپقان.

گەولوگ باۋرناس ءتاۋىر قىرعا سولتۇستىك جاعىنان، ماڭعىستاۋدان بارماقشى بولعان، ءبىراق سول ءبىر بەيتانىس ۇرەيلى تاۋعا بارۋدان جۇمىسشىلار باس تارتقان.

ءتاۋىر قىرداعى كومىر كەنى — قارابۇعازدىڭ ءميرابيليتتى كاسىپشىلىگىنە ەڭ جاقىن جاتقان جەر، ءبىراق ول ءالى بايىپتى تۇردە زەرتتەلمەگەن.

قارىنجارىق — قاراتاۋدان قارابۇعازعا دەيىن سوزىلىپ جاتقان الىپ ارنا-ساي. كوكتەم سايىن قاراتاۋدان اعاتىن سۋدىڭ ءبارى وسى ارنامەن شىعاناققا بارىپ قۇيادى، ءبىراق سۋدىڭ ءبىرسىپىراسى ويپاڭداردا كولكىپ تۇرىپ قالادى دا ءتىرى جان وتە المايتىن تۇزدى سورلارعا اينالادى، ال تاعى ءبىر بولەگىن سانسىز كوپ وقپاندار جۇتىپ قويادى.

كوكتەم سۋى تاسقىنىنىڭ كۇش-قۋاتى الاپات مول بولادى. سول سۋدىڭ جايىلعان ىزدەرىنە قاراپ ەسەپ قۇرساق، ولاردىڭ ەنى ءجۇز ەلۋ مەترگە، تەرەڭدىگى ەكى مەترگە جەتەدى. قويىن-قونشىسى قيساپسىز قۋىستارعا تولى، ىندىنى كەۋىپ جاتقان جەر وسىناۋ سارقىرامانى سورىپ، جۇتىپ قويادى دا، ونى تۇزدايدى، نە سۋعا ءىش جۇرگىزەتىن قاسيەت بەرەدى دە، ونى ول جەردەن — بۇل جەردەن كىشكەنە بۇلاقتار تۇرىندە مولدىرەتىپ اعىزىپ قويادى.

ءبىز ساماننان سالىنعان ۇيگە كەلىپ، جاس قازاقتىڭ زايىبىمەن — ءجۇرىس-تۇرىسى جىلدام، اياعىنا ءماسىسىنىڭ سىرتىنان كۇمىس اشەكەيلى كەبىس كيگەن ارىق ايەلمەن، ونىڭ اكەسىمەن امانداستىق. شالدىڭ يەگىن قۋالاي وسكەن سەلدىر ساقالى كىرپىنىڭ تۇگىندەي تىكىرەيىپ تۇر.

— حابار بار، — دەدى شال

ءبىز وتە ءدامدى سۋىق سۋدى ءشالىمىز قانعانشا ىشتىك، قوناق كادەسىن ورىنداپ، قالا جاڭالىقتارىن ايتىپ بەردىك تە سول قازاقتىڭ ۇيىنە قوندىق.

ءتۇنى بويى ءشول-بايابان ماعان ۇيقى بەرمەدى. قارا بارقىن اسپاندا جۇلدىزدار مۇز سىنىعىڭداي بولىپ ەرىپ جاتتى. ەرىگەن قار سۋى دىمقىل تۇمان بولىپ جەر بەتىنە شاشىراپ، تاباندا كۇڭگىرت جارىققا اينالىپ بارادى. قۇس جولىنىڭ ۇلى وزەندەرى قارىن جارىقتىڭ تۇسكەيگە قاراي، سوناۋ قارابۇعازعا دەيىن سوزىلىپ جاتقان تۇنگى قۇم شاعىلدارىنا قۇيىلىپ جاتقان ءتارىزدى.

ارىقتاعى سۋ ۇيقىلى-وياۋ سىبىرلاسىپ، سىرلاسا ما قالاي؟ بۇرگەدەن مازاسى كەتكەن ۆاسيليەۆ ماعان ءبىزدىڭ كۇنىمىزدەن بىزگە ەڭ جاقىن كۇن جۇيەسىنىڭ كۇنى — الفا سەنتاۆر جۇلدىزىنا — دەيىنگى قاشىقتىق، جەردەن كۇنگە دەيىنگى قاشىقتىقتان ەكى ءجۇز ەلۋ مىڭ ەسە ارتىق دەگەندى باياۋلاپ ايتىپ بەردى.

مەن بۇعان تاڭعالىپ، قالعىپ كەتەمىن. سوسىن سيرەك تە بولسا، الدەنەدەن ءدىر ەتىپ، قايتا ويانامىن. تۇسىمدە مەن اۋەزدەتىپ جاتقان ارىقتاعى سۋ ەمەس، جەرگە قاراي تريلليون جىلدار بويى زۋلاپ كەلە جاتقان جۇلدىزدار جارىعى ەكەن عوي دەپ ويلايمىن. تاعى دا مەنىڭ تۇسىمە قۇس جولىنىڭ اسپاننان كاسپيي تەڭىزىنە قۇلاپ تۇسكەنى ەندى. وسىناۋ جولمەن "چيچەرين" پاروحودى ءجۇزىپ كەلەدى ەكەن، ونىڭ اينەك سەكىلدى ءمولدىر تابانىنان سان مىڭداعان بالىقتار مەن مەدۋزالاردىڭ تەڭىز تۇبىنە قاتتالىپ قۇلاپ ءتۇسىپ جاتقانى كورىنەدى ەكەن دەيمىن. پروكوفيەۆ ماعان بىردە قىرۋار بالىق قات-قابات بولىپ تىعىزدالىپ، تەڭىز تۇبىنە جاتىپ قادادى دا، مىڭ جىلدان كەيىن مۇنايعا اينالادى دەگەندى ايتقان بولاتىن.

مەن ءبىرجولاتا تاڭ الدىندا وياندىم. شىعىستان كوگىلدىر جارىق توگىلىپ تۇر ەكەن. سارعايا تۇسكەن جۇلدىزدار كۇننىڭ جاقىنداپ كەلە جاتقانىنان سەمىپ، كەبە باستاعان ۋاق جەمىس سياقتى بولىپ كورىنەدى. مەن دالاعا شىعىسىمەن ەسىك الدىندا تۇرىپ، سالقىن سۋدى قالاي ىشسە، تازا اۋانى دا تاپ سولاي قۇنىعا جۇتىپ-جۇتىپ جىبەردىم.

اتتار ماعان قاراپ، جايىمەن ءبىر وقىرانىپ قويدى. تەگى، ولار مەنىمەن امانداسىپ، جۇرۋگە اسىقپاڭىز دەپ سۇراپ تۇرعانداي ءتارىزدى.

كەيىن قايتىپ كەلە جاتقان جولىمىزدا، اپپاق قاتتى تەڭىز سياقتانىپ، ءبىزدىڭ الدىمىزدان، قاراعاندا كوز قاريتىن ۇدىك اتتى بورلى قىرات كەڭ جايىلىپ جاتتى. ءبىز جايىمەن بوز توپىراقتى بورپىلداتا باسىپ ءجۇرىپ كەلەمىز، اۆتوموبيل ايداۋعا قاجەت قارا كوزىلدىرىگىمىزدى كيىپ الدىق. بۇل ماڭايدىڭ كۇنى كوز اتاۋلىنى قاتال سىننان وتكىزەتىن.

اۋدارعان ءابىلماجىن جۇمابايەۆ

---