InfoHub Logo

قوقيقاز — قىرلى ءتوستى قۇستار توبىنىڭ وتريادى. قوقيقاز دۇنيە جۇزىندەگى بويى ەڭ بيىك جانە اياقتارى مەن موينى ۇزىن قۇستار. دەنە ءبىتىمى جۇمىر، تۇرقى ءىرى ءارى جابايى قازدارعا ۇقساس، سوندىقتان قوقيقازدى حالىق اراسىندا قىزىلقاز دەپ تە اتايدى. قورازدارى مەكيەندەرىنەن ىرىلەۋ. بويىنىڭ بيىكتىگى 91-120 سم-دەي. قورازدارىنىڭ سالماعى 4،5 كگ، ال مەكيەندەرىنىكى — 3 كگ-داي. قاناتتارىنىڭ ۇزىندىعى 35-49 سم. ەرەسەك قوقيقازداردىڭ قاۋىرسىندارىنىڭ ءتۇسى اق، قىزعىلت، ۇشتارى قارا، ۇزىندىعى 11-16 سم، تۇمسىقتارىنىڭ ەكى جاق جيەگىندەگى تىلىمدەنگەن "تىسشەلەرى" قورەكتەنگەن كەزدە سۇزگىشتىك قىزمەت اتقارادى. قوقيقاز توپتانىپ تىرشىلىك ەتەدى. تۇمسىعى ورتا تۇسىنان بىردەن تومەن قاراپ يىلەدى دە قوقيىپ تۇراتىندىقتان "قوقيقاز" دەپ اتالعان. موينىنىڭ ءپىشىنى لاتىننىڭ "S" ءارپى ءتارىزدى. جىلىنشىگى سيراعىنان ءۇش ەسەدەي ۇزىن. ساۋساقتارىنىڭ اراسى تەرىلى ءجۇزۋ جارعاعىمەن بايلانىسقان. نەگىزىنەن تروپيكتىك جانە سۋبتروپيكتىك ايماقتاردا تىرشىلىك ەتەدى. 4 تۇقىمداسقا بىرىگەتىن 3 تۋىسى، 6 ءتۇرى بار. ورتالىق جانە وڭتۇستىك امەريكادا، افريكادا، ەۋرازيادا كوپتەپ كەزدەسەدى. قوقيقازدىڭ كەي تۇرلەرى (كىشى، اند، دجەيمس قوقيقازدارى) قونىس اۋىستىرماي ءبىر ورىندا تىرشىلىك ەتەدى.

قازاقستاندا تەڭىز، شالقارتەڭىز كولدەرى مەن كاسپيي تەڭىزىنىڭ سولتۇستىك-شىعىس جاعالاۋىندا، اساۋبالىق، قوقاي، ەسەي، قورعالجىن، سۇلتانگەلدى، ۇلكەن جانە كىشى قاراكول، ت.ب. سۋ ايدىندارىندا قىزعىلت قوقيقاز كەزدەسەدى. جۇپتارىن جازباي تاياز سۋ جاعالاۋىنا سازبالشىقتان، قۇمنان جانە سۋ وسىمدىكتەرىنىڭ قالدىقتارىن ارالاستىرىپ ۇيا سالادى. ۇياسىنا ءبىر، كەيدە ەكى جۇمىرتقا سالىپ، ونى قورازى مەن مەكيەنى كەزەكتەسىپ باسادى. 30-32 كۇننەن كەيىن بالاپاندارى ۇيادان ۇشادى. بالاپاندارى تەز وسەدى، جاقسى ءجۇزىپ، سۇڭگي دە الادى. قوقيقازدار — جىل قۇسى. قازاقستانعا ءناۋرىز-ساۋىر ايلارىندا ۇشىپ كەلىپ، قازان-قاراشادا يران، اۋعانستان، پاكستان اۋماعىنا قونىس اۋدارادى. قوقيقازدار شايانتارىزدىلەرمەن، ۇلۋلارمەن، جاندىكتەردىڭ دەرناسىلدەرىمەن، بالدىرلاردىڭ جانە سۋ وسىمدىكتەرىنىڭ تۇقىمدارىمەن قورەكتەنەدى. ولاردىڭ تىرشىلىگى ءۇشىن سۋى تاياز ءارى تۇزدى سۋ ايدىندارى وتە قولايلى. سانى جىلدان جىلعا ازايىپ بارادى. قازاقستاندا قوقيقازدى قورعاۋ ماقساتىندا قورعالجىن قورىعى ۇيىمداستىرىلعان. قوقيقازدى اتۋعا مۇلدە تىيىم سالىنعان. حالىقارالىق تابيعات قورعاۋ وداعىنىڭ جانە قازاقستاننىڭ "قىزىل كىتابىنا" ەنگىزىلگەن.

---